ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 14: ΟΙ ΕΝΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΩΣ ΘΕΙΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Διευκρινίζεται ότι οι εντολές του Θεού αποκαλύπτουν το θέλημά Του, προσκαλούν τον άνθρωπο στην εκπλήρωση του θείου προορισμού του, έρχονται σε αντίθεση με τις αμαρτωλές του επιθυμίες, τον απελευθερώνουν από την αμαρτία και συμφιλιώνουν το γνωμικό του θέλημα με το φυσικό. Η τέλεια τήρηση της εντολής του Θεού πραγματοποιείται στο πρόσωπο του Χριστού, που ζει την πατρική εντολή ως θελήματος διάδοση και δείχνει στον άνθρωπο τον δρόμο της υπέρβασης. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΟΙ ΕΝΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΩΣ ΘΕΙΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ. 5
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (1/11) Οι εντολές του Θεού παρουσιάζονται ως θεία θελήματα, τα οποία απευθύνονται στον άνθρωπο και παραγγέλλουν την ανάλογη συμμόρφωσή του. Ο λόγος του Θεού, που αποκαλύπτει στον άνθρωπο το θείο θέλημα με τη μορφή εντολής, είναι προσωπικός, δραστικός, προσφιλής, σωτήριος, αγνός και αληθινός. Η εντολή είναι αγαπητική ενέργεια. Η ανταπόκριση του ανθρώπου στην αγάπη του Θεού σημαίνει την τήρηση των εντολών Του. Σε όποιον τηρεί τις θείες εντολές η αγάπη για τον Θεό είναι τέλεια: «ὃς δ ἂν τηρῇ αὐτοῦ τὸν λόγον, ἀληθῶς ἐν τούτῳ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ τετελείωται». (Α Ἰω. 2,5). 6
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (2/11) Το θέλημα του Θεού δεν είναι αφηρημένη έννοια, αλλά ενέργεια που αποκαλύπτει τον προσωπικό Θεό στον άνθρωπο και τον προσκαλεί στην ομοίωσή Του. Η αποσύνδεση της εντολής από το θέλημα του Θεού αλλοτριώνει τον χαρακτήρα της. Τότε η εντολή θεωρείται ως απρόσωπος ηθικός κανόνας ή ως αντικειμενική αξία. Ως άμεση συνέπεια η ηθική μεταβάλλεται σε ηθικολογία ή καθηκοντολογία. 7
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (3/11) Οι εντολές του Θεού δεν προσεγγίζουν συνήθως τον άνθρωπο ως άμεσες ενέργειες. Λίγοι άνθρωποι δέχονται απευθείας λόγους ή ενέργειες του Θεού. (θεόπτεςπροφήτες). Ωστόσο κάθε αποδέκτης καλείται να προσεγγίσει την εντολή, ως εντολή του προσωπικού Θεού. Η αλήθεια της εντολής βρίσκεται στην ενέργεια του προσωπικού Θεού, και τελικά αποτελεί γνώση της προσωπικής κοινωνίας του Δημιουργού με το δημιούργημά Του, η οποία βιώνεται και γνωρίζεται εμπειρικά. 8
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (4/11) Το θέλημα του Θεού είναι ο δημιουργικός λόγος της ύπαρξης των όντων. Χωρίς αυτό τα όντα βυθίζονται στην ανυπαρξία. Ο άνθρωπος με την ελευθερία του είναι το μόνο ον που μπορεί να παραβεί το θέλημα του Θεού. Όταν το παραβαίνει διαφθείρεται οντολογικά. Όταν το ενστερνίζεται ελεύθερα αισθάνεται τη δύναμή Του. 9
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (5/11) Ο λόγος του Θεού με τη μορφή εντολής δεν είναι διαφορετικός από εκείνον που δημιούργησε τον κόσμο από το μη ον. Έχει απεριόριστη αναπλαστική δύναμη για τον άνθρωπο που βρίσκεται στην παρά φύση αμαρτωλή κατάστασή του. Η τήρηση της εντολής του Θεού είναι «ζυγός» γιατί έρχεται σε αντίθεση με τις αμαρτωλές επιθυμίες και τα πάθη του ανθρώπου. Είναι όμως και «χρηστός» γιατί απελευθερώνει και ανακουφίζει τον άνθρωπο από το βάρος της αμαρτίας. 10
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (6/11) «Ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν». (Μτ. 11, 29-30). Η εντολή του Θεού, που ενεργοποιείται με το ανθρώπινο θέλημα, γίνεται φως που κατευθύνει τη ζωή του και φωτίζει τα έργα του. (εντολή πρωτοπλάστων, γραπτός νόμος). Η τέλεια εντολή του Θεού και η τέλεια τήρησή της φανερώθηκαν στο πρόσωπο του Χριστού. 11
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (7/11) Η τέλεια εντολή είναι η εντολή της αγάπης. Υπήρχε και στην Παλαιά Διαθήκη. Ο Χριστός την παρουσιάζει ως καινούργια όχι ως προς τη διατύπωσή της αλλά ως προς το περιεχόμενό της: «ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους, καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς ἵνα καὶ ὑμεῖς ἀγαπᾶτε ἀλλήλους». (Ἰω. 13, 34). Στο πρόσωπο του Χριστού έχουμε και την τέλεια τήρηση της εντολής του Θεού. Ο Χριστός ζει την πατρική εντολή ως θεία ενέργεια, με την οποία ταυτίζει την ανθρώπινη ενέργειά Του. 12
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (8/11) Ο Χριστός ως Θεάνθρωπος δέχεται την εντολή από τον Πατέρα ως «θελήματος διάδοσιν», δηλαδή ως διάδοση του πατρικού θελήματος. Έτσι καλείται και ο άνθρωπος να ζήσει το θέλημα ή την εντολή του Θεού. Ο αμαρτωλός όμως άνθρωπος δεν μπορεί να δεχτεί το θέλημα του Θεού ως «θελήματος διάδοσιν», γιατί ο νόμος της αμαρτίας τον εμποδίζει να τηρήσει το θείο θέλημα. 13
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (9/11) Ο άνθρωπος μπορεί να απελευθερωθεί από τον νόμο της αμαρτίας μόνο με τον «νόμο τοῦ πνεύματος τῆς ζωῆς». Ο «νόμος τοῦ πνεύματος τῆς ζωῆς» εκφράζει τη δυναμική του Αγίου Πνεύματος που ελευθερώνει τον άνθρωπο. Η παραφθορά των δυνάμεων του ανθρώπου, η παρά φύση χρήση τους, είναι φαινόμενο οντολογικό. Παρότι η παραφθορά άρχισε με την ηθική εκτροπή του ανθρώπου, είχε οντολογικές συνέπειες, γιατί τον απέσπασε από την πηγή της ζωής. Η θεραπεία πραγματοποιείται με την αντίστροφη διαδικασία. Δηλαδή αρχίζει από το οντολογικό επίπεδο και ολοκληρώνεται στο ηθικό. Προσφέρεται με τη χάρη των μυστηρίων και ολοκληρώνεται με την τήρηση των εντολών. 14
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (10/11) Οι εντολές του Θεού ανακαλούν τον άνθρωπο στην «κατά λόγον» λειτουργία της θέλησής του, η οποία χάθηκε με την αμαρτία. Η τήρηση των εντολών αφανίζει την εγωκεντρική θέληση και ελευθερώνει την αδιάφθορη θέληση της ανθρώπινης φύσης. Το γνωμικό θέλημα του ανθρώπου συντονίζεται με το φυσικό θέλημά του, που ανάγεται στην άκτιστη θεία ενέργεια. Ο άνθρωπος της πτώσης βιώνει τον στασιασμό μεταξύ φύσης και γνώμης. Η κατά φύση κίνηση και ανάπτυξη σε κάθε ον οδηγεί σε μια τελειότητα γνωστική και αγαπητική. Η γνώμη εκτρέπει την κίνηση του όντος από τη φυσική φορά, και δημιουργεί έναν κόσμο φαντασμάτων και ειδώλων. 15
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (11/11) Η γνώμη, ως δυνατότητα που προκύπτει από τη βούληση, είναι συνέπεια της κτιστότητας των όντων, τα οποία έχουν δύο οριακές κατευθύνσεις: τη στροφή προς την τελειωτική πορεία και την κίνηση προς τον μηδενισμό. Το μεγάλο πρόβλημα είναι να συμφιλιωθούν φύση και γνώμη. Η ίδια η γνώμη οφείλει να βρει τον δεσμό της με τη φύση. Κατά φύση πλασμένος ο άνθρωπος μπορεί να γίνει θεός κατά χάρη μόνο αν ακολουθήσει την κατά φύση φορά. Διαφορετικά παίρνει τον δρόμο της διάλυσης και του μηδενισμού. Η εκτροπή γίνεται όταν κυριαρχήσουν οι «γνωμικές ἑτερότητες», που διαβρώνουν τη φυσική φορά των πραγμάτων. 16
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 18
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 19
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 20