ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΠΑΠΠΑ ΝΙΚΟΛΙΝΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΠΑΠΠΑ ΝΙΚΟΛΙΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ :: με έμφαση στη Μυτιιλήνη καιι το Αϊϊβαλίί 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη παρούσα εργασία θα μας απασχολήσει η πολυδιάστατη έννοια των συνόρων της Ελλάδας και της Τουρκίας, έτσι όπως διαμορφώθηκαν κατά τον 19 ο και τον 20 ο αιώνα, ενώ ειδικότερα, θα ασχοληθούμε με τη διαμόρφωση των συνόρων στη παραμεθόριο : στη Μυτιλήνη και το Αϊβαλί. Τα σύνορα είναι μια ευρύτερη έννοια. καταρχάς, με βάση τη στενή έννοια του όρου, τα σύνορα οριοθετούν το γεωγραφικό χώρο που ανήκει σε ένα κράτος, ένα έθνος, μια αυτοκρατορία, μια ένωση κρατών κτλ. Πέρα απ αυτό όμως, τα σύνορα προσδιορίζουν τη διαφορετικότητα των εθνών, σε επίπεδο πολιτιστικό, πολιτισμικό, κοινωνικό και φυσικά οικονομικό. Βέβαια, τα σύνορα διαφοροποιούνται μέσα στο χρόνο, γι αυτό και συνδέονται με την ιστορία τη παγκόσμια και του κάθε κράτους. Το κράτος από μόνο του όμως, είναι ένας θεσμός που έχει το δικαίωμα της τήρησης της τάξης, της άσκησης εξουσίας και της παραγωγής έργου, ώστε να απασχολεί τον ενεργό πληθυσμό του (Gellner, 1992). Θα ασχοληθούμε λοιπόν τόσο με τη στενή, όσο και με την ευρύτερη έννοια του όρου «σύνορα» για την περίπτωση της Ελλάδας και της Τουρκίας. Ο λόγος που επιλέξαμε αυτές τις χώρες, είναι διότι ως Έλληνες «επιβάλλεται» να γνωρίζουμε την ιστορία του Έθνους μας, αλλά και γιατί η ιστορική μας πορεία συμβαδίζει με αυτήν της Τουρκίας ή αλλιώς της «παλιάς» Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η σημασία των συνόρων των δύο αυτών χωρών, είναι κι αυτή πολυδιάστατη. Αντανακλά την ιστορική τους πορεία, τις επαναστάσεις και τους Αγώνες που έδωσαν και οι δύο λαοί, σε δύο φάσεις, ο καθένας για το δικό του διαφορετικό σκοπό. Οι μεν Οθωμανοί προκειμένου να διατηρήσουν υπό την κυριαρχία τους τα κατεχόμενα ελληνικά εδάφη, και οι δε Έλληνες 2

προκειμένου να απελευθερωθούν από τον Οθωμανικό ζυγό, συγκροτώντας αργότερα ένα ελεύθερο κράτος. Έτσι, έχουμε τη μετάβαση από την αυτοκρατορία, που υποδηλώνει την «κυριαρχία ενός λαού πάνω σε άλλους», θεωρώντας την πράξη αυτή ευλογημένη από τον Θεό, στο ελεύθερο κι ανεξάρτητο ελληνικό έθνος κράτος (Parker, 2002). Έτσι, μπορούμε να μιλάμε για ένα έθνος κράτος, στους κόλπους του οποίου όλα τα μέλη του ελληνικού έθνους χαρακτηρίζονται κυρίως από την κοινή τους καταγωγή και το κοινό πολιτισμό. Ωστόσο, δεν υφίσταται αμιγής έθνος κράτος, διότι είναι δύσκολο στις μέρες μας, ένα ολόκληρο έθνος να βρίσκεται στο ίδιο κράτος, αλλά κι ένα κράτος να περικλείει στους κόλπους του μόνο ένα έθνος. Εξαίρεση αποτελούν η Ισπανία, η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία, που θεωρούνται έθνη-κράτη (Parker, 2002). Ειδικότερα, επιλέξαμε να εμβαθύνουμε την περιγραφή στις πολυδιάστατες σχέσεις μεταξύ της Μυτιλήνης και του Αϊβαλίου. Η 5ετής παραμονή μας στο νησί της Λέσβου ως σπουδαστές, αλλά και η γειτνίασή του με την άλλοτε ελληνική πόλη το Αϊβαλίου, στάθηκαν αφορμή για την παραπέρα διερεύνηση της ιστορικής τους πορείας και των σχέσεων που αναπτύχθηκαν. Εκτός αυτού, η Λέσβος όπως και τα υπόλοιπα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου αποτελεί ένα από τα ανατολικότερα άκρα των συνόρων της Ε.Ε., οπότε η περιοχή έχει ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία. Είναι δύο πόλεις που ανήκαν στις κτίσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κι έπειτα στο κεμαλικό τουρκικό κράτος, έως το 1922, αναπτύσσοντας σχέσεις σε όλα τα επίπεδα. Μέχρι το 1922, η Λέσβος γενικότερα και το Αϊβαλί (ή αλλιώς Κυδωνιές) ήσαν μια ενιαία περιοχή, υπό την ηγεσία του τουρκικού κράτους. Στη περιοχή αυτή, η μετακίνηση των κατοίκων ήταν ελεύθερη, χωρίς ελέγχους, διευκολύνοντας έτσι τη μετακίνηση εποχιακού εργατικού δυναμικού κι από τις δύο πλευρές, αλλά και την ανάπτυξη 3

εμπορικών δραστηριοτήτων. Επίσης, λόγω του ότι το Αϊβαλί ήταν (ή τουλάχιστον έτσι ξεκίνησε) αποικία κυρίως κατοίκων της Λέσβου, η μετακίνηση πληθυσμού μόνιμου, είτε προσωρινού προς το Αϊβαλί ήταν πολύ πιο συχνή, απ ότι προς τη Μυτιλήνη. Από το 1922 κι έπειτα, η κατάσταση διαφοροποιείται και ο χώρος αναδιαμορφώνεται. Δεν αποτελούν πλέον μια ενιαία περιοχή, αλλά διαχωρίζονται, με μοναδικό κοινό σημείο τη γειτνίασή τους. Η Λέσβος προσαρτάται στο ελληνικό κράτος, ενώ η ελληνική κοινότητα του Αϊβαλίου διαλύεται από τους οργισμένους Τούρκους, αποστέλλοντάς τους στη Λέσβο. Οι σχέσεις είναι πλέον τεταμένες και η μετακίνηση των δύο λαών είναι δύσκολη. Σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας στην Ε.Ε., διαφαίνονται αλλαγές στα «σύνορα» των δύο πόλεων, από τον τουρισμό, το εμπόριο και τη ναυτιλία. Οι σχέσεις έχουν αποκατασταθεί, κάτι που αποδεικνύεται από την εύκολη μετακίνηση των υπηκόων γενικότερα των δύο κρατών. Το εύκολο αυτό πέρασμα, είναι πολύ πιο εύκολο για τους Έλληνες, καθ ότι απαιτείται μόνο η προσκόμιση του διαβατηρίου, που εκδίδεται στο Δήμο του κάθε ενδιαφερόμενου. Για τους Τούρκους όμως, η διαδικασία είναι λίγο χρονοβόρα, καθώς αναγκάζονται να μεταφερθούν στην Κωνσταντινούπολη για να εκδώσουν βίζα, η οποία είναι ιδιαίτερα δαπανηρή. Η εξομάλυνση των σχέσεων των δύο πόλεων και συνάμα των δύο λαών γίνεται με συνεχείς πρωτοβουλίες των αντίστοιχων τοπικών αρχών, που στόχο έχουν την ομαλή και φιλική γειτνίαση των δύο λαών. Άλλωστε αυτό αποδεικνύεται κάθε χρόνο, με διάφορες εκδηλώσεις που διοργανώνονται για το σκοπό αυτό. 4

Σε εθνικό επίπεδο, οι σχέσεις των δύο κρατών απασχολούν αρκετά τόσο τις εκάστοτε κυβερνήσεις τους, αλλά και την Ε.Ε., ιδιαίτερα μάλιστα αυτή τη κρίσιμη περίοδο για την Τουρκία, ενόψει των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων στην Ένωση. Η ιστορία θα θέσει τα θεμέλια, για να προχωρήσουμε στη σημερινή κατάσταση που επικρατεί, τις φιλοδοξίες, τις διεκδικήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας και τα παράδοξα! Η στάση της Τουρκίας, παραβιάζοντας τον ελληνικό εναέριο και θαλάσσιο χώρο, αλλά και οι διεκδικήσεις που παρουσιάζουν, δημιουργούν μεταξύ των δύο κρατών σύγχυση και προβλήματα, που καλούνται να τα επιλύσουν εν όψη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Η πιθανή ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. θα αναλυθεί παρακάτω σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, αλλά θα διερευνηθεί ποια η οικονομική σκοπιμότητα όλων των τουρκικών δραστηριοτήτων. Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Πετράκου Ηλέκτρα Εξεταστική επιτροπή : Ιωσηφίδης Θεόδωρος Χωριανόπουλος Ιωάννης 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 1. Η διαμόρφωση των συνόρων του νέου Ελληνικού κράτους και της Τουρκίας Η ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους Η Τουρκία εθνικό κράτος Συμπέρασμα 2. Ιστορικές σχέσεις μεταξύ Μυτιλήνης και Αϊβαλίου μέχρι σήμερα 3. Οι σχέσεις Ελλάδας Τουρκίας σήμερα Η Ελλάδα Η Τουρκία Ελληνοτουρκικά προβλήματα Ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Συμπέρασμα 4. Πολιτικές Οικονομικές Πολιτιστικές σχέσεις Μυτιλήνης και Αϊβαλίου 5. Συμπεράσματα Παράρτημα Βιβλιογραφία ΠΕΡΙΕΧΕΤΑΙ ΕΝΘΕΤΟ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ! 6

1.. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ Πολλές ήταν οι οθωμανοκρατούμενες χώρες, αλλά η Ελλάδα ξεχώρισε και προκάλεσε αμέσως το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων, τόσο λόγω της κλασικής της παράδοσης, της εμπορικής δραστηριότητας, όσο και για την αρχαιότατη ιστορία της. Από τη εποχή της 400ετής κυριαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, περνάμε στην περίοδο των εξεγέρσεων του 1821 και τη διαμόρφωση του πρώτου Ελληνικού βασιλείου, εκτεινόμενο μέχρι τη συνοριακή γραμμή Αμβρακικού Παγασητικού. Σε δεύτερη φάση, περνάμε στην επέκταση πλέον των ελληνικών συνόρων, με πρωταρχικό σκοπό την προσάρτηση όλων των ελληνικών περιοχών της Αυτοκρατορίας (έως και τη Μικρασιατική ζώνη) στην Ελλάδα, προκειμένου να διαμορφωθεί ένα καθαρά έθνος κράτος. Στη φάση αυτή, τα ελληνικά εδάφη επεκτείνονται προσωρινά μέχρι τα βάθη της Ανατολίας (βλέπε παράρτημα, χάρτης 1), ενώ σηματοδοτείται η κατάρρευση του Σουλτάνου και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η διαμόρφωση ενός νέου δημοκρατικού Τουρκικού κράτους υπό την ηγεσία του Κεμάλ. Την επιτυχή πορεία του ελληνικού στρατού στην Ανατολία, θα ανακόψει ο κεμαλικός στρατός το 1922 και θα απωθήσει τον ελληνικό στρατό τελείως από την Μικρά Ασία. Η οριστικοποίηση των ελληνικών συνόρων (αναφορικά με την Τουρκία) έγινε το 1923 με την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάννης, κατά την οποία η Ανατολική Θράκη, τα Στενά, η Ίμβρος και η Τένεδος παραχωρήθηκαν στο νέο Τουρκικό κράτος, ενώ τα Δωδεκάνησα στους Ιταλούς (μέχρι το 1948, όπου και προσαρτήθηκαν στο ελληνικό κράτος). 7

«Το 1974, μετά από μια επταετή Δικτατορία, η Ελλάδα ανακηρύχθηκε με δημοψήφισμα από βασιλευόμενη σε προεδρευόμενη Δημοκρατία, ενώ από το 1981 αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας / Ένωσης» ( http://www.gnto.gr/pages.php?pageid=18&langid=1). Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ Η έναρξη του επαναστατικού Αγώνα δεν ήχησε ευχάριστα στα αυτιά των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς η Ευρώπη την περίοδο εκείνη περνούσε κρίση. Αυτό που έπρεπε να κάνουν οι Έλληνες ήταν να τους παρουσιάσουν τους λόγους που ξεκίνησαν τον Αγώνα, ζητώντας τη συμπαράστασή τους, κάτι που πέτυχαν δύσκολα. 1. Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ : Γενικότερα, στην Ευρώπη επικρατούσε αρνητικό κλίμα απέναντι στην ελληνική επανάσταση. Ήταν μικρό άλλωστε το χρονικό διάστημα που επικρατούσε ισορροπία στην Ευρώπη, μετά από τους ναπολεόντειους πολέμου και η επανάσταση των Ελλήνων θα διατάραζε την ηρεμία. Η εχθρική αυτή στάση φάνηκε τόσο στο συνέδριο του Λαϊμπαχ, όσο και στο συνέδριο της Βερόνας. 8

Η ΓΑΛΛΙΑ Στη Γαλλία, την περίοδο 1789 1799 συντελείται η πτώση του παλαιού καθεστώτος της μοναρχίας, με τη καταδίκη σε θάνατο του Λουδοβίκου ΙΣΤ. Έπειτα απ αυτό, ακολούθησαν οι ναπολεόντειοι πόλεμοι, που διήρκεσαν 16 χρόνια (1799-1815). Οι μοναρχικοί κύκλοι της Ευρώπης είχαν αναστατωθεί από την ανατροπή αυτή και προκειμένου να ενισχυθούν και να συσπειρωθούν, έσπευσαν να δημιουργήσουν τη λεγόμενη Πενταμελή Συμμαχία ή Ιερή Συμμαχία από τους μονάρχες, αρχικά της Ρωσίας, Αυστρίας, Πρωσίας κι αργότερα της Αγγλίας και της Γαλλίας αφού επέστρεψε στη νομιμότητά της.. Σκοπός της ήταν η πάταξη κάθε επαναστατικού κινήματος και είχε ως αρχή της την Αρχή της νομιμότητας, δηλαδή της συνταγματικής μοναρχίας (Βακαλόπουλος, 1982). Η Ιερή Συμμαχία-που επηρεαζόταν από τον Αυστριακό καγκελάριο Μέττερνιχ - άκουσε έκπληκτη την είδηση της ελληνική επανάστασης. Μάλιστα, ο Μέττερνιχ σχολίασε ότι η σκλαβιά των Ελλήνων είναι ευλογημένη από τον Θεό. Τόσο η Γαλλία, όσο και η Αγγλία συμφωνούσαν στην πάταξη της ελληνική επανάστασης. Ο Σουλτάνος αποτελούσε εγγύηση ότι η Ρωσία δεν θα επεκταθεί στα Στενά. Η ΡΩΣΙΑ Ο τσάρος Αλέξανδρος ο Α ήταν υπέρμαχος της μοναρχίας και ενάντια σε κάθε επαναστατική δράση, γι αυτό και τάχθηκε στο πλευρό της Αυστρίας. Ακολουθώντας την πολιτική της προκατόχου του Αικατερίνης Β, βελτίωσε τις σχέσεις του με τη Γαλλία δηλώνοντας : «Ανοίξτε τον διαβήτη από το Στενό του Γιβραλτάρ ως το Στενό των Δαρδανελίων. Δείτε τι ταιριάζει στα συμφέροντά σας και βασιστείτε όχι μόνο στη συγκατάθεση, αλλά στην ειλικρινή και αποτελεσματική συμπαράσταση της Ρωσίας» και «Πρέπει οι 9

Οθωμανοί να απωθηθούν πολύ μακριά και όλοι να τακτοποιηθούν. Η Γαλλία πρέπει σήμερα να βλέπει ως σύμμαχό της τη Ρωσία» (Driault, 1997). Και πραγματικά η Γαλλία συμφώνησε στη σύναψη συμφωνίας με τη Ρωσία. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι Υπουργός του τσάρου ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος προσπάθησε να επηρεάσει την Ρωσική εξουσία υπέρ των Ελλήνων. Από την άλλη μεριά, είχε προαιώνια έχθρα με τους Οθωμανούς, αλλά δεν επιθυμούσε τους Έλληνες, γιατί θα προκαλούσε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κι έτσι την προώθηση της Αγγλίας και της Γαλλίας στα νότια της Ρωσίας. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε στείλει στον τσάρο επιστολή σχετικά με την ελληνική επανάσταση, τονίζοντάς του ότι σαν ομόθρησκη χώρα, θα έπρεπε να την υποστηρίξει. Η αρνητική απάντηση του τσάρου Αλέξανδρου ήταν κατηγορηματική, λέγοντάς του ότι δεν συμφέρει την Ρωσία η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προκειμένου να δείξει ο τσάρος ότι δεν ευνοεί τους Έλληνες, διέγραψε τον Α. Υψηλάντη από τους ρωσικούς στρατιωτικούς καταλόγους. Ωστόσο, από τη μεριά της Αυστρίας παρέμενε η υποψία ότι και ο Ι. Καποδίστριας επηρέαζε τον τσάρο. Έτσι, προσπάθησε να τον φέρει σε ρήξη με τον Αλέξανδρο κι όντως κατάφερε να τον εκτοπίσει από την πολιτική σκηνή (Βακαλόπουλος, 1982). ΑΥΣΤΡΙΑ ΑΓΓΛΙΑ Η Αυστρία του Μέττερνιχ ήταν αντίθετη με την υπόθεση της ελληνικής επανάστασης και από την αρχή ταχθεί με το μέρος του Σουλτάνου, γιατί θεωρούσε ότι εκπροσωπούσε την νομιμότητα. Άλλωστε ήταν λογικό να έχει αυτή την άποψη, καθώς η ίδια δυνάστευε την Ουγγαρία και ορισμένα ιταλικά και σλαβικά εδάφη. Επιθυμούσε να διαλυθεί ο αγώνας, γιατί ίσως να 10

αποτελούσε παράδειγμα για τις υπό κατοχή της χώρες κι ενδεχομένως να αντιμετώπιζε κι αυτή ότι είχε συμβεί προηγούμενα στη Γαλλία. Εξάλλου, η Αυστρία και η Αγγλία είχαν συμφέρον να συμφωνούν με τον Σουλτάνο, γιατί αν υποστήριζαν τους αγωνιζόμενους, τότε θα τους υποστήριζε και η Ρωσία, σαν ομόθρησκη χώρα άλλωστε, κάτι που δεν τους συνέφερε. Η Αγγλία από την άλλη, που βρισκόταν εκτός Ιερής Συμμαχίας, είχε στην κατοχή της το προτεκτοράτο των νησιών του Ιονίου, σύμφωνα με τους όρους που προέβλεπε το Συνέδριο της Βιέννης (1815), και δεν επιθυμούσε την επέκταση της Ρωσίας στη Μεσόγειο και στο δρόμο προς τις Ινδίες (Βακαλόπουλος, 1993). Εν αντιθέσει με την εξωτερική πολιτική των κρατών τους, οι λαοί των χωρών της Ευρώπης και της Αμερικής, ένοιωθαν συμπάθεια και συμπόνια προς τον ελληνικό λαό και τους συμπαραστάθηκαν υλικά και ηθικά. Ακόμη, ιδρύθηκαν και φιλελληνικές εταιρείες, ως ένδειξη της υποστήριξής τους, κυρίως στην Ελβετία, τη Γερμανία και τη Γαλλία, όπως ήταν η Φιλόμουσος Εταιρεία (1913 στην Αθήνα) και η Φιλική Εταιρεία (1814 στην Οδησσό). 2. ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ΕΩΣ ΤΟ 1823 : ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Η Πελοπόννησος αποτέλεσε το ισχυρό χαρτί της Ελλάδας, έχοντας δύο κύριες επαναστατικές εστίες : τη Μάνη και την Αχαΐα, καθώς και την πρωτεύουσα της Πελοποννήσου, την Τριπολιτσά. Είχαν συνταχθεί στρατιές αποτελούμενες από βοσκούς, γεωργούς, βιοτέχνες, οι οποίες κατόρθωσαν να εξολοθρεύσουν τις τουρκικές φρουρές, αφήνοντάς τους χωρίς εφόδια τόσο σε υλικό, όσο και σε φαγητό. 11

Χαρακτηριστικό είναι το στρατόπεδο στην Τριπολιτσά, διοικούμενο από τον Θ. Κολοκοτρώνη και την επίδραση του Δημητρίου Υψηλάντη. Διακρίνεται για την πειθαρχία, την οργάνωση και την τάξη που μπορούσε να τους επιβάλει ο Κολοκοτρώνης. Γενικότερα, οι πελοποννησιακές στρατιές χαρακτηρίζονταν από τον τοπικισμό και τον έντονο εγωισμό τους (Κορδάτος, 1957). ΣΤΕΡΕΑ Ανάλογα, στην Στερεά υπήρχαν τα αρματολίκια ως μορφή στρατιωτικής οργάνωσης, τα οποία κατόρθωσαν να πολιορκήσουν αρκετά οθωμανικά οχυρά. Ακόμη, με τον κλεφτοπόλεμο απέσπασαν εφόδια και τρόφιμα από τους Οθωμανούς, αποδυναμώνοντάς τους. Η διαφορά της με την Πελοπόννησο, έγκειται στο γεγονός ότι δεν είχε ένα μεγάλο κέντρο, όπως ήταν για την Πελοπόννησο η Τριπολιτσά (Κορδάτος, 1957). ΚΡΗΤΗ Στην Κρήτη, η στρατιωτική και κοινωνική οργάνωση καθυστέρησε αρκετά να έλθει, λόγω της ισχυρής παρουσίας των Οθωμανών και των Αιγυπτίων, σε όλα τα επίπεδα. Έτσι, ήταν πολύ δύσκολο να εκδηλωθεί οποιαδήποτε πρωτοβουλία, είτε για μύηση στη Φιλική Εταιρεία, είτε για οργάνωση. Μόνη εξαίρεση αποτελούν Σφακιανοί, οι οποίοι ζούσαν στις πλαγιές των Λευκών βουνών, σχεδόν ελεύθεροι (Κορδάτος, 1957). ΥΔΡΑ ΣΠΕΤΣΕΣ - ΨΑΡΑ Τα ναυτικά αυτά νησιά, συντέλεσαν στην ενδυνάμωση του Αιγαίου. Ο στόλος του Αιγαίου άλλωστε εμπόδισε κι εκτόπισε τους Οθωμανούς και τους Αιγυπτίους από την περιοχή (Κορδάτος, 1957). 12

3. Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ Ο Δημήτριος Υψηλάντης μέλος της Φιλικής εταιρείας και αδερφός του Α. Υψηλάντη τον Μάρτιο του 1821 ύψωσε στο Μοριά τη σημαία της Φιλικής εταιρείας, μαζί με ένα μαύρο λάβαρο ως σύμβολο πένθούς και ένα φοίνικα, συμβολίζοντας την αναγέννηση. Αμέσως ανταποκρίθηκαν οι Έλληνες από την Ύδρα και τη Μάνη. Με την ανύψωση της σημαίας της επανάστασης στα Καλάβρυτα από τον Επίσκοπο Παλαιών Πατρών Γερμανό, σηματοδοτήθηκε και η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα. Το πάθος των αγωνιστών ήταν μεγαλειώδες, αναγκάζοντας τους Οθωμανούς να απομακρυνθούν απ τις πεδιάδες και τα βουνά και να οχυρωθούν στα φρούριά τους. Οι Έλληνες σιγά - σιγά κέρδιζαν έδαφος. Υπό την αρχηγία του Θ. Κολοκοτρώνη, απελευθέρωσαν αρχικά την Πάτρα, το Ναβαρίνο, την Τριπολιτσά, το Μεσολόγγι και κυρίως το Ναύπλιο κι αργότερα ολόκληρο τον Μοριά (Καστελλάν, 1991). Ο Σουλτάνος βασίστηκε στην τρομοκρατία, σκηνοθετώντας 2 με 3 οργανωμένες σφαγές Ελλήνων, προκειμένου να τους επαναφέρει στην «τάξη». Κατέλαβε την Πάτρα κι έσφαξε 15.000 κατοίκους. Δεν στάθηκε μόνο εκεί. Με εντολή του, λεηλατήθηκαν τα σπίτια των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και σφαγιάστηκαν αρκετοί Έλληνες. Όσοι γλίτωσαν εισέβαλαν στις ελληνικές εκκλησίες για να σωθούν. Οι Οθωμανοί όμως δεν σεβάστηκαν ούτε τον Πατριάρχη Γρηγόριο, τον οποίο βασάνισαν και σκότωσαν, όπως κι άλλους 2 Αρχιεπισκόπους και 80 Επισκόπους σε όλη την κατεχόμενη Ελλάδα. Οι μαζικές εκτελέσεις σφαγές, συνεχίστηκαν με τον ίδιο φανατισμό στη Θράκη, τη Μακεδονία, όπου γενικά υπήρχε ελληνικός πληθυσμός. Τον Απρίλιο του 1822 αποβιβάστηκαν στη Χίο 15.000 Οθωμανοί στρατιώτες με εντολή να εκτελέσουν καθετί ελληνικό. Οι άνδρες και τα γυναικόπαιδα 13

απαγχονίζονται, ξεκοιλιάζονται και τεμαχίζονται, κρατώντας μόνο 35.000 άτομα για δούλους. Στο δρόμο της επιστροφής τους αιφνιδιάζονται από το στόλο του Κανάρη και χάνονται 3.000 Οθωμανοί στρατιώτες (Driault, 1997). Ο ελληνικός στόλος μπαίνει δυναμικά και με επιτυχία στην αντεπίθεση, αντικρούοντας τον τουρκικό στόλο στα νησιά. Οι Οθωμανοί χάνουν τελείως τον έλεγχο του Αιγαίου. Την 1 η Ιανουαρίου του 1822 διακηρύχθηκε επίσημα η ανεξαρτησία της Ελλάδας, συστήθηκε η Α Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο και ψηφίστηκε το πρώτο πολίτευμα της Ελλάδας. Ορίστηκε ένα εκτελεστικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον Μαυροκορδάτο και Υπουργούς τους :Νέγρη, Κωλέττη και μια Νομοθετική Γερουσία με 59 αντιπροέδρους και Πρόεδρο τον Δ. Υψηλάντη (Driault, 1997). Με το σχηματισμό Κυβέρνησης, η Ελλάδα θα μπορούσε πλέον να αντιπροσωπεύεται στην Ευρώπη, αλλά και να κατοχυρώσει την ύπαρξή της. Η αντίδραση της οθωμανικής πλευράς στη διεξαγωγή της Α Εθνοσυνέλευσης ήταν έντονη. Ο Σουλτάνος συγκάλεσε συμβούλιο, ενώ συζητήθηκε το θέμα της γενικής σφαγής όλων των χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για εκδίκηση. Τότε παρενέβη η Αγγλία, η οποία κατάφερε να μετριάσει τις αντιδράσεις (Βακαλόπουλος, 1993). Είναι φανερό ότι οι σφαγές των Ελλήνων από τους Οθωμανούς, η αντίσταση των Ελλήνων και η ανεξαρτησία τους, προσέλκυσε το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων. Όπως και να είχε, δεν ήταν δυνατό να επιτρέψουν να σφαγιαστεί ολόκληρος χριστιανικός πληθυσμός χωρίς να παρέμβουν, τόσο επειδή ήταν χριστιανοί, όσο και λόγω του φιλελληνισμού σημαντικών προσώπων των Δυνάμεων. 14

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ Η προπαρασκευή του επαναστατικού Αγώνα στη παραμεθόριο (περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου) και ειδικότερα στη Λέσβο, έγινε μέσω της Φιλικής Εταιρείας (όπως επίσης και της Φιλόμουσο εταιρείας), στην οποία μυήθηκαν αρκετοί σημαντικοί Έλληνες του εσωτερικού και της διασποράς. Ανάμεσά τους ήταν και ο Μυτιληνιός Παλαιολόγος Λεμονής, που με τη βοήθεια του αδερφού του, μύησε προύχοντες Μυτιληνιούς (Τζιμής, 2001). Ωστόσο, λόγω της γεωγραφικής θέσης (κοντά στα παράλια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) του νησιού, δεν μπορούσαν εγκαίρως να εξεγερθούν ταυτόχρονα με τους υπόλοιπους Έλληνες. Προληπτικά όμως, οι Οθωμανοί προέβησαν σε «εκκαθαριστικές» ενέργειες, με συλλήψεις των φιλικών, απαγχονισμούς, σφαγές και λεηλασίες. Έτσι, οι περισσότεροι Λέσβιοι μεταφέρθηκαν σε άλλα απελευθερωμένα νησιά (Τήνος), εγκαταλείποντας τα υπάρχοντά τους στη Λέσβο, ενώ άλλοι παρέμεινα στο νησί κι οχυρώθηκαν στα βουνά. Πολλές υπήρξαν οι προσπάθειες του στόλου των Ψαριανών να απελευθερώσουν έστω κι ένα μικρό μέρος του νησιού, αλλά όλες οι προσπάθειες απέβησαν άκαρπες. Ο τότε ιθύνοντας της Λέσβου, Κουλαξίδης, προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτές τις επιδρομές των Ψαριανών, αλλά και γενικότερα της Λεσβιακής επαναστατικής εστίας στην Τήνο, ζήτησε και πέτυχε από την Πύλη την έκδοση διαταγής, με την οποία επέτρεπε στους Κυδωνείς, Μοσχονησιώτες και Λέσβιους φυγάδες να επιστρέψουν στη Λέσβο. Οι τελευταίες μάχες που έγιναν στο νησί ήταν το 1824 και το 1827, με την ανεπιτυχή για τους Έλληνες, σύγκρουση με τον Οθωμανικό στόλο (Τζιμής, 2001). 15

4. Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Ο σχηματισμός της νέας Κυβέρνηση, έφερε τη ρήξη ανάμεσα στους στρατιωτικούς με αρχηγό τον Θ. Κολοκοτρώνη και τους πολιτικούς με αρχηγό τον Α. Μαυροκορδάτο, λόγω ατομικών και κομματικών συμφερόντων κυρίως. Η πρώτη φάση του εμφύλιου πολέμου καταλήγει στη νίκη των πολιτικών, το 1824. Η δεύτερη φάση του αφορά τη σύγκρουση των Πελοποννησίων με τους Ρουμελιώτες και τους Νησιώτες. Ο Κολοκοτρώνης εκδιώχτηκε και φυλακίζεται σε μοναστήρι της Ύδρας. Η λήξη της δεύτερης φάσης, σηματοδοτεί το τέλος του εμφυλίου και την αρχή της Κυβέρνηση Κουντουριώτη. Η προϋπάρχουσα ρήξη μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών σιγά-σιγά εξαφανίζεται (Κορδάτος, 1957). 5. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΑΣ Προκειμένου να ξανασυζητηθεί το θέμα της Ελλάδας, αποφασίστηκε η σύγκληση συνεδρίου στη Βερόνα της Ιταλίας, τον Οκτώβριο του 1822. Η σύγκλιση του συνεδρίου είχε μεγάλη απήχηση στους αγωνιζόμενους, αισιοδοξία που την ενίσχυε με τις επιστολές του ο Καποδίστριας. Για να βοηθήσουν τη θέση της Ελλάδας, στάλθηκαν στο συνέδριο ως αντιπρόσωποι ο Α. Μεταξάς και ο Γάλλος φιλέλληνας Πλοίαρχος Φ. Ζουρνταίν, για να πείσουν τις Δυνάμεις ότι η ελληνική επανάσταση έχει καθαρά απελευθερωτικό χαρακτήρα. Η στάση των Δυνάμεων ήταν σταθερά αρνητική κι έδιωξαν τον Μεταξά από την Βερόνα. Οι συζητήσεις του συνεδρίου έλαβαν τέλος στις 2 Δεκεμβρίου, καταδικάζοντας την επανάσταση ως μια πράξη εγκληματική. Εκτός των άλλων, ζητούσαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία να σεβαστεί τη χριστιανική θρησκεία και τον ελεύθερο διάπλου των Στενών από τα πλοία όλων των κρατών (Βακαλόπουλος, 1993). 16

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ Η Ρωσία φανερά ενοχλημένη από τη στάση των Οθωμανών απέναντι στους χριστιανούς, τάχθηκε υπέρ των Ελλήνων, καθώς τους συνέδεε κοινή θρησκευτική ρίζα. Η ενόχληση του τσάρου ήταν τόσο έντονη, που απέστειλε τελεσίγραφο στο Σουλτάνο, με το οποίο διέταζε την άμεση αναστήλωση των κατεστραμμένων εκκλησιών, να σεβαστεί τη χριστιανική θρησκεία και να επαναφέρει το καθεστώς των Συνθηκών στις Παραδουνάβιες περιοχές. Ο Σουλτάνος ταράχτηκε με το ρωσικό τελεσίγραφο και δεν απάντησε. Η Ρωσία τότε αποφάσισε να διακόψει τις σχέσεις της με την Πύλη και ζητήθηκε από τον Ρώσο πρεσβευτή Στρογγανώφ να εγκαταλείψει την Πύλη (Βακαλόπουλος, 1993). Η ρήξη των σχέσεων Ρωσίας Πύλης ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμη για την Ελλάδα, καθώς με τον τρόπο αυτό υποχρέωνε την Πύλη να κρατά τον όγκο του στρατού της στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης. Ακόμη, υποσχέθηκε την ανεξαρτησία της Ελλάδος υπό την προστασία της Πύλης ή της Ρωσίας ή και των δύο μαζί, με την προϋπόθεση να διαιρεθεί η Ελλάδα σε 3 τμήματα : τη Δυτική Ελλάδα, την Ανατολική Ελλάδα και τον Μοριά (Βακαλόπουλος, 1993). Η πρόταση αυτή έκρυβε την υποψία ότι η Ρωσία ήθελε το νέο αυτό κράτος να είναι πάντα εξαρτημένο από αυτή, γι αυτό και δυσαρέστησε τους Έλληνες. Ο θάνατος όμως του τσάρου Αλέξανδρου στις 19 Νοεμβρίου του 1925, προκάλεσε ανησυχίες τόσο στην Κων/λη, όσο και στην Πετρούπολη. Νέος Αυτοκράτορας ορίστηκε ο μέγας δούκας Νικόλαος (πλέον Νικόλαος Α ) κι όχι ο νόμιμος διάδοχος Κωνσταντίνος μεγαλύτερος αδελφός του Αλέξανδρου (Βακαλόπουλος, 1993). 17

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ Η Αγγλία με Υπουργό εξωτερικών τον Γεώργιο Κάννιγκ, μετρίασε τη βίαιη συμπεριφορά του Σουλτάνου, εμπόδισε τον βομβαρδισμό του Ναυπλίου κι αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμους. Το 1823 διακήρυξε την ουδετερότητά της, γεγονός σημαντικό για την Ελλάδα. Σκοπός της πολιτικής αυτής του Κάννιγκ, ήταν να έρθει πιο κοντά στο πλευρό της Ρωσίας, ώστε να την αποδεσμεύσει από την επιρροή του Μέττερνιχ (Βακαλόπουλος, 1993). Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ Ο Μέττερνιχ ανησυχούσε για τα συμφέροντα της Αυστρίας στο Δούναβη, καθώς η αρνητική στάση του τσάρου προς τους Οθωμανούς, ενδεχομένως να διέλυε την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Γι αυτό προσπάθησε να ενισχύσει την ψυχολογία του Σουλτάνου κατά των Ελλήνων, προτείνοντάς του να ζητήσει τη βοήθεια του πασά της Αιγύπτου, ενισχύοντας το στρατό και το στόλο του. Ο Σουλτάνος συμφώνησε και ζήτησε από τον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου (16/1/1824) τη συνδρομή του, δίνοντάς ως αντάλλαγμα, την Κρήτη και τον Μοριά. Ο αιγύπτιος πασάς δέχτηκε την πρόταση αυτή, καθώς εκτός των άλλων «θα επέκτεινε την κυριαρχία του σε όλες τις θάλασσες της Ανατολής» (Diault, 1997). Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ Η προετοιμασία του Μεχμέτ Αλή διήρκησε σχεδόν ένα χρόνο. Τον Ιούλιο του 1825 επιβιβάστηκαν από την Αλεξάνδρεια σε 60 πλοία, 16.000 πεζοί και 800 ιππείς, με αρχηγό τον Ιμπραήμ ( θετό γιο του Μεχμέτ Αλή) και τον γάλλο Αξιωματικό Seves ή αλλιώς Σουλεϊμάν Μπέη. Αγκυροβόλησαν με μεγάλη 18

προσεκτικότητα στη Ρόδο καθώς στο Αιγαίο το ελληνικό στοιχείο ήταν πολύ ισχυρό κι από κει στην ακτή της Μικράς Ασίας, προκειμένου να ενισχύσει το στόλο του. Δεν κατόρθωσε όμως να φτάσει. Στα ανοιχτά της Σάμου τον περίμενε ο Μιαούλης όπου και κατέστρεψε μέρος του στόλου του. Κατευθύνθηκαν τότε προς τη Νάξο, αλλά και πάλι έπεσαν στον Κανάρη και κατέληξαν στην Κρήτη, όπου και αγκυροβόλησαν για ένα χειμώνα, προκειμένου να ανασυνταχθούν (Diault, 1997). Το χειμώνα εκείνο, γινόντουσαν παράλληλα πολλές δραστηριότητες. Ο Ιμπραήμ ενδυνάμωνε τη στρατιά του, ενώ η ναυτική δύναμη του Μιαούλη και του Κανάρη αποδυναμωνόταν. Ο Ιμπραήμ αντιλήφθηκε την αντιστρόφως ανάλογη πορεία του εχθρού του κι επιχείρησε με επιτυχία να περάσει στη Μεθώνη (26/2/1825). Η αποβίβαση αυτή σηματοδότησε την μεγάλη κρίση της ελληνικής επανάστασης για το 1825 και 1826. Κατόρθωσε να πολιορκήσει όλο τον Μοριά και το Ναβαρίνο, έπειτα από σκληρή μάχη με το στόλο του Πλοιάρχου Τσαμαδού και Μιαούλη, μετρώντας νεκρούς κι από τις δύο πλευρές. Εν τω μεταξύ, ο πασάς της Ρούμελης, Κιουταχής, είχε καταλάβει την ηπειρωτική Ελλάδα και κατευθυνόταν προς το Μεσολόγγι (Diault, 1997). 6. Η ΕΞΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ Το Μεσολόγγι στηριζόταν σε 4.000 πολεμιστές υπό την αρχηγία του Μ. Μπότσαρη. Ο Κιουταχή έφτασε στο λιμάνι κι έκανε ανεπιτυχείς προσπάθειες να μπει στη πόλη του Μεσολογγίου. Έτσι, αντιμετωπίζοντας την σκληρή επίθεση των Ελλήνων και την τρομερή επιθυμία τους να μείνουν ανυπότακτοι, σκέφτηκε να τους νικήσει με όπλο την έλλειψη φαγητού. Οι Οθωμανοί είχαν περικυκλώσει την πόλη κι έτσι δεν μπορούσαν να 19

ανεφοδιαστούν σε φαγητό. Την ίδια στιγμή, ο Μιαούλης έφτασε στο λιμάνι, με το στόλο τους πυρπόλησε αρκετά πλοία του Κιουταχή και κατάφερε να ανεφοδιάσει τους Μεσολογγίτες ((Diault, 1997). Οι Οθωμανοί εξοργίστηκαν και επιτέθηκαν στην πόλη. Τότε οι Έλληνες προκάλεσαν έκρηξη στην πυριτιδαποθήκη και σκοτώθηκαν περισσότεροι από 2.000 Οθωμανοί. Τότε, ανέλαβε την αρχηγία ο Ιμπραήμ ( μαζί με 8.000 άνδρες) κι επιχείρησε ανεπιτυχώς μια δεύτερη απόπειρα πολιορκίας του Μεσολογγίου. Έτσι κατέφυγε κι αυτός στον επισιτιστικό αποκλεισμό, προκειμένου να αποδυναμωθούν και να καταφέρουν να εισβάλουν (Diault, 1997). Αυτή τη φορά όμως, έλαβε υπόψη του την παρουσία του Μιαούλη και φρόντισε να αποκλείσει τα γύρω νησάκια : Βασιλάδι και Κλείσοβα, στήνοντας ενέδρα σε μια ενδεχόμενη έλευση του ελληνικού στόλου. Πράγματι, για δεύτερη φορά ο Μιαούλης επιχείρησε να ανεφοδιάσει τους συμπατριώτες του, αλλά έπεσε στην παγίδα του Ιμπραήμ. Η κατάσταση στο Μεσολόγγι ήταν πολύ κρίσιμη. Συγκλονιστικό είναι το γεγονός του εγκλεισμού του προκρίτου Χ. Καψάλη μαζί με 2.000 γυναικόπαιδα σε μια πυριτιδαποθήκη, στο κέντρο της οποίας είχαν συγκεντρώσει τα βαρέλια με την πυρίτιδα. Ο Ιμπραήμ τους είχε περικυκλώσει και επιχειρούσε να εισβάλει, όπως κι έγινε, με αποτέλεσμα να προκληθεί έκρηξη, που κόστισε τη ζωή σε 3.000 Αιγυπτίους και 2.000 Έλληνες. Τότε ήταν η στιγμή που απελευθερώθηκαν οι υπόλοιποι Έλληνες, με την ηρωική αυτή πράξη, κι έτσι σώθηκαν οι 4.800 από τους 15.000 κατοίκους του Μεσολογγίου. Γενικότερα οι Έλληνες είχαν ηττηθεί, έχοντας υπό ελληνική κατοχή μόνο τα νησιά και το Ναύπλιο (πρωτεύουσα). Φυσικά αυτό όξυνε τα πνεύματα, τις εσωτερικές διαμάχες και απέδιδαν τις ευθύνες ο ένας στον άλλον. 20

Αποτέλεσμα αυτού ήταν να χωριστούν σε δύο παρατάξεις :τους Πελοποννήσιους με έδρα την Ερμιόνη και τους Στερεολαδίτες με έδρα την Αίγινα (Diault, 1997). 7. ΟΙ ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ ΚΑΙ Ο ΝΕΟΣ ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Ο Σουλτάνος πανηγύριζε για τη νίκη του, μια νίκη η οποία οφειλόταν στον Μεχμέτ Αλή. Αυτό ήταν ιδιαίτερα ενοχλητικό για τον Σουλτάνο, γι αυτό αναδιοργάνωσε το στρατό του, προκειμένου να φανεί ο ίδιος ως σωτήρας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πρώτο μέλημά του ήταν η κατάργηση του θεσμού των γενίτσαρων. Οι γενίτσαροι είχαν φτάσει στο σημείο να είναι μια φρουρά που να απολαμβάνει προνόμια που δεν άξιζε πλέον κι έχοντας το image της αριστοκρατίας και φυσικά κανέναν λόγο ύπαρξης. Πρώτος ο Σελίμ ο Γ επιχείρησε να διαλύσει το θεσμό αυτό, αλλά οι γενίτσαροι τον δολοφόνησαν, κάτι που ποτέ δεν το παραδέχτηκαν. Το 1826 όμως ήταν η καταλληλότερη στιγμή για τη διάλυσή της (Driault, 1997). Απαραίτητη κρίθηκε η συγκρότηση νέου στρατού (πεζικού), του οποίου την εκπαίδευση εμπιστεύθηκε σε Άραβες, Αυστριακούς και Πρώσους στρατιωτικούς και ζητήθηκε από τους τότε γενίτσαρους, να το προμηθεύσουν με 150 άνδρες ανά σύνταγμα. Αυτό θεωρήθηκε προσβλητικό από του γενίτσαρους και επαναστάτησαν. Τότε ανακοινώθηκε επίσημα από τον Σουλτάνο, η οριστική κατάργηση του θεσμού των γενίτσαρων (17/6/1826). Ο νέος στρατός (Monallen Eschkindschi = δραστήριοι στρατιώτες) οργανώθηκε κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, δηλαδή διέθετε «ρωσικά αμπέχονα, γαλλικούς κανονισμούς, βελγικά τουφέκια, τουρκικά σαρίκια, ουγγαρέζικες σέλες, αγγλικά σπαθιά, εκπαιδευτές κάθε εθνικότητας» (Driault, 1997). 21

8. Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ: ΓΑΛΛΙΑ Η ελληνική επανάσταση συγκίνησε κι επηρέασε πολλούς κύκλούς της Γαλλίας. Ειδικότερα οι φιλελεύθεροι Γάλλοι ίδρυσαν φιλελληνικά σωματεία, προκειμένου να συμπαρασταθούν στους αγωνιζόμενους. Αλλά και οι καθολικοί και οι βασιλικοί διακατέχονταν από συμπάθεια προς τους Έλληνες για πολλούς λόγους. Είτε λόγω της αρχαίας ιστορίας της, τους φιλοσόφους και την παράδοση, είτε λόγω της αναβίωσης του πνεύματος των σταυροφοριών. Την συμπαράστασή τους την απέδειξαν εμπράκτως, ενισχύοντάς τους οικονομικά και σε πολεμικό υλικό. Τα χρήματα συγκεντρώθηκαν από φιλανθρωπίες, εράνους, λοταρίες, συναυλίες και από ιδιώτες. Πολλοί ήταν οι ιδιώτες που προσφέρθηκαν να καλύψουν το ποσό ύψους 27 εκατ. που ζητούσε η Ελλάδα, προκειμένου να ορθοποδήσει, από τα οποία όμως τα 5 εκατ. παρακρατήθηκαν για τους τόκους, 500.000 φράγκα για απόσβεση, ενώ το υπόλοιπο παραδόθηκε σε πολεμικό υλικό. Το υλικό αυτό ήταν ιδιαιτέρως παλαιό και δεν αποτελούσε σημαντική βοήθεια για τους Έλληνες. Εισέπραξαν κάτι, το οποίο δεν είχε την «αξία» αυτού που υποτίθεται ότι «πλήρωσαν». Συνεπώς, δεν αρκούσε μόνο η βοήθεια αυτή των Γάλλων. Εδώ εμφανίστηκε ο νέος τσάρος Νικόλαος Α (Βακαλόπουλος, 1993). Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ Ο Νικόλαος Α είχε τελείως διαφορετικό χαρακτήρα από τον προκάτοχό του Αλέξανδρο. Ήταν ορμητικός, δραστήριος και τον γοήτευε η περιπέτεια. Ο νέος τσάρος ήταν για τον Σουλτάνο δύο φορές πιο επικίνδυνος από τον Αλέξανδρο. Στις 17 Μαρτίου 1826 ο τσάρος στέλνει τελεσίγραφο στο 22

σουλτάνο δεύτερο κατά σειρά- με το οποίο «απαιτεί την εκτέλεση όλων των συμφωνιών προς τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τη διευθέτηση του Σερβικού ζητήματος και την αποστολή μέσα σε 6 εβδομάδες Οθωμανών διαπραγματευτών στα ρωσικά σύνορα» (Driault,1997). Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ Ο Γ. Κέννιγκ στέλνει στην Πετρούπολη τον δούκα Ουέλινγκτον για να συγχαρεί τον νέο τσάρο, αλλά κυρίως για να προσπαθήσει να πείσει τον Νικόλαο να υπογράψει συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών, για τη ρύθμιση των ρωσοτουρκικών ζητημάτων και του ελληνικού ζητήματος, προκειμένου να αποτρέψει τον πόλεμο. Ο Νικόλαος αντέδρασε έντονα στην πρόταση του Ουέλινγκτον όσον αφορά τα ρωσοτουρκικά ζητήματα, αλλά συμφώνησε σχετικά με την στήριξη της Ελλάδας. Έτσι, κατέληξαν στην υπογραφή ενός αγγλορωσικού Πρωτοκόλλου, γνωστό ως το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, το οποίο υπογράφτηκε στις 4 Απριλίου 1826. Σύμφωνα με τους όρους του, η Ελλάδα αναγνωριζόταν ως αυτόνομο τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με ετήσιο φόρο υποτέλειας στο Σουλτάνο. Η σημασία του Πρωτοκόλλου έγκειται στο γεγονός ότι εκτοπιζόταν η Αυστρία από τις Δυνάμεις που ενδιαφέρονταν για το ελληνικό ζήτημα και καταλυόταν ουσιαστικά η Ιερή Συμμαχία (Βακαλόπουλος, 1993). Η Αγγλία ορίζει ως πρεσβευτή της στην Πύλη τον Στράτφορντ Κάννιγκ (Οκτώβριος ), στον οποίο ανατέθηκε μια αποστολή. Προτού αναλάβει τα καθήκοντά του στην Πύλη, να επισκεφτεί την Κέρκυρα και περνώντας από την Ελλάδα να έλθει σε επαφή με εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης, με σκοπό να βολιδοσκοπήσει τις απόψεις τους στο θέμα της αυτονόμησης με υποτέλεια στο Σουλτάνο. Οι Έλληνες απάντησαν θετικά (Βακαλόπουλος, 1993). 23

Η κίνηση αυτή πυροδότησε την Κυβέρνηση και τότε συνήλθε η Γ Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο και είναι η πρώτη που έχει να κάνει με την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας. Στα τέλη του Δεκέμβρη φτάνει στην Ύδρα ο Χάμιλτον, προκειμένου να συζητήσει εκείνος το ζήτημα. Οι διεργασίες της Εθνοσυνέλευσης ξεκίνησαν στις 6 Απριλίου 1826 με Πρόεδρο τον Πανούτσο Νοταρά. Φυσικά η Εθνοσυνέλευση έχει να αντιμετωπίσει και εσωτερικά θέματα. Η είδηση της πτώσης του Μεσολογγίου την ανάγκασε να εκλέξει ως Κυβέρνηση, μια ενδεκαμελή επιτροπή με έκτακτες δικαιοδοσίες, που ονομάστηκε Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδας, με Πρόεδρο τον Α. Ζαΐμη. Για την εξωτερική πολιτική ορίστηκε η «Επιτροπή της Συνελεύσεως», μέλη της οποίας εκτός των άλλων ήταν : ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Επίσκοπος Άρτας Πορφύριος, ο Π. Νοταράς και ο Β. Μπουντούρης. Εκείνος που διαμαρτυρήθηκε πολύ έντονα στο θέμα της υποτέλειας ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης. Τη δυσαρέσκειά του και την απογοήτευσή του την εξέφρασε μέσω γραπτής διαμαρτυρίας, χαρακτηρίζοντας την υποτέλεια ως πράξη παράνομη και ανθελληνική. Η διαμαρτυρία του αποδοκιμάστηκε από την Εθνοσυνέλευση στερώντας του ισόβια κάθε πολιτικό και στρατιωτικό του αξίωμα. Η ποινή του όμως περιορίστηκε σε ένα χρόνο, χάρη στην παρέμβαση του Κολοκοτρώνη (Βακαλόπουλος, 1993). Η Συνέλευση άφηνε πληρεξούσιο τον Στράτφορντ Κάννιγκ να χειριστεί το θέμα της υποτέλειας στην Πύλη. Απ τα αποτελέσματα της Συνέλευσης διαπιστώνουμε ότι οι στόχοι της Αγγλίας επετεύχθησαν και κατάφεραν να δημιουργήσουν στους Έλληνες το αίσθημα εξάρτησης από αυτήν. 24

9. ΓΑΛΛΙΚΟ ΑΓΓΛΙΚΟ ΡΩΣΙΚΟ ΚΟΜΜΑ: Το ενδιαφέρον των Δυνάμεων ολοένα και μεγάλωνε. Θέλοντας να δείξουν έμπρακτα το ενδιαφέρον τους και να καταθέσουν τη βοήθειά τους, δημιούργησαν στην Ελλάδα άτυπα, αντίστοιχα κόμματα. Αρχικά δημιουργείται το γαλλικό κόμμα, με αρχηγό τον Κωλέττη κι έπειτα το αγγλικό κόμμα, με αρχηγό τον Μαυροκορδάτο, εξαιτίας του αγγλογαλλικού αναγωνισμού την περίοδο 1824 1825. Στη συνέχεια ιδρύεται και το ρωσικό κόμμα με αρχηγό τον Α. Μεταξά (Βακαλόπουλος, 1993). Τα κόμματα ήταν απλά μια «φωνή» του ελληνικού λαού, που ζητούσε βοήθεια και συμπαράσταση από τις Δυνάμεις. Όσον αφορά τη λειτουργία και τις δραστηριότητές της (εσωτερικές κι εξωτερικές), δεν δρούσαν από μόνα τους, αλλά ζητούσαν οδηγίες απ τις Δυνάμεις. Όμως, επίσημα οι Δυνάμεις δεν παραδέχτηκαν και δεν ανέλαβαν ποτέ την ευθύνη για την ύπαρξη των κομμάτων αυτών (Κορδάτος, 1957). 10. Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΚΚΕΡΜΑΝ Η Πύλη πρέπει ουσιαστικά να αποδεχτεί την αυτονομία της Ελλάδας και στέλνει αντιπροσώπους της στο Άκκερμαν προκειμένου να γίνουν οι διαπραγματεύσεις. Η κωλυσιεργία των Τούρκων όμως εξόργισε τους Ρώσους και αποχώρησαν. Οι Οθωμανοί αμέσως ανακαλούν και αναγκάζονται να υπογράψουν τη Συνθήκη του Άκκερμαν στις 7 Οκτωβρίου 1826. Στη Συνθήκη του Άκκερμαν, σημαντική λεπτομέρεια αποτελεί ο όρος να μην αναμειχθεί πια η Ρωσία στο ελληνικό ζήτημα, κάτι το οποίο δέχτηκε ο τσάρος. Το δέχτηκε μόνο με τη σκέψη ότι σε περίπτωση που απαιτηθεί η παρουσία της, να επικαλεστεί το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης που είχε υπογράψει με την Αγγλία (Βακαλόπουλος, 1993). 25

Ωστόσο, το ελληνικό ζήτημα παρέμενε ανοιχτό. Η Αγγλία με τη στήριξη της Αγγλίας πίεζε το Σουλτάνο να τηρηθούν οι όροι του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης, οι Οθωμανοί όμως κρατούσαν αρνητική στάση, η οποία θα διαρκούσε μέχρι τον Ιούνιο του 1827. Ο Σουλτάνος έχει πειραχθεί απ την πίεση των Δυνάμεων, γιατί παρεμβαίνουν στα εσωτερικά ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάτι που αντίστοιχα η Αγγλία για παράδειγμα δεν θα επέτρεπε να παρέμβει ο οποιοσδήποτε στις εσωτερικές της υποθέσεις και να σταθεί υπέρ της Ιρλανδίας (Κορδάτος, 1957). Τότε ο τσάρος ζήτησε από τον Κάρολο Ι της Γαλλίας να δράσουν υπέρ της Ελλάδας. Μια τέτοια συμφωνία έβαζε στο περιθώριο την Αγγλία, κάτι που γρήγορα αντιλήφθηκε ο Κάννιγκ και προχώρησε κι αυτός στην συμμαχία. Η συνεργασία αυτή κατοχυρώθηκε επίσημα με την υπογραφή της «Τριπλής συνθήκης του Λονδίνου» στις 16 Ιουλίου 1827, γνωστή κι ως Ιουλιανή Συνθήκη, μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας και ουσιαστικά αποτελούσε συμπλήρωμα του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης. Σύμφωνα με την Ιουλιανή Συνθήκη, η Ελλάδα δεν ήταν φόρου υποτελής στο Σουλτάνο, αλλά η νομική κυριαρχία θα ανήκε στην Αυτοκρατορία. Οι όροι της Συνθήκης στάλθηκαν στην Πύλη, η οποία έπρεπε να απαντήσει εντός ενός μηνός. Μετά την παρέλευση του χρόνου αυτού κι εφόσον δεν έχει δοθεί ακόμη απάντηση, οι Δυνάμεις θα επιβάλουν την ανακωχή ανάμεσα στους εμπόλεμους. Ο Σουλτάνος από την άλλη, δεν πιστεύει στην αρμονική συνεργασία των Δυνάμεων και θεωρεί μια τέτοια παρέμβαση λίγο απίθανη. Έτσι, κινείται ήρεμα, παραμερίζοντας το τελεσίγραφο. Εν τω μεταξύ, οργανώνει επίθεση στο Μοριά με την βοήθεια του Μεχμέτ Αλή. Οι τρεις σύμμαχες Δυνάμεις, είχαν λάβει υπόψη τους μια πιθανή άρνηση του Σουλτάνου, γι αυτό και έστειλαν στόλο στα ελληνικά παράλια (Βακαλόπουλος, 1993). 26

11. Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΟ ΝΑΒΑΡΙΝΟ Κατέπλευσαν στο Ναβαρίνο, ο αγγλικός στόλος με τον Ναύαρχο Κόδριγκτον και ο γαλλικός στόλος με τον Ναύαρχο Δεριγνύ. Εκεί ήρθαν σ επαφή με τον Ιμπραήμ πασά, συμφώνησαν για ανακωχή και αναχώρησαν ο Κόδριγκτον για τη Ζάκυνθο και ο Δεριγνύ για τη Μήλο. Ο Ιμπραήμ όμως δεν τήρησε τη συμφωνία και πραγματοποίησε αιματηρές επιθέσεις στον Μοριά. Τότε, οι συμμαχικοί στόλοι ( μαζί και ο ρωσικός στόλος) επιχειρούν να κλείσουν την είσοδο του λιμανιού, στέλνοντας αγγελιοφόρους προς τον αιγυπτιακό στόλο, ζητώντας τους να αποχωρήσουν. Οι Αιγύπτιοι δεν συμμορφώθηκαν, ανοίγουν πυρ και οι σύμμαχοι ανταποδίδουν. Η αδεξιότητα των Αιγυπτίων, τους κόστισε 6.000 άνδρες, εν αντιθέσει με μόνο 140 που έχασαν οι σύμμαχοι και κατά συνέπεια την νίκη των Δυνάμεων (Driault, 1997). Έξαλλος και απογοητευμένος ο Σουλτάνος, δήλωσε την αδιαλλαξία του με τις Δυνάμεις κι αποχώρησαν οι πρεσβευτές από την Πύλη. «Είχε σημάνει η ώρα της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Η Ρωσία κήρυξε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατέλαβε όλη τη Ρουμανία ως το Δούναβη, ενώ μπήκε μέσα στα Δαρδανέλια. Η Αγγλία φοβόταν την επιθετική στάση της Ρωσίας, ενώ ο ρόλος της Γαλλίας ήταν να περιορίσει τον πόλεμο, στην απελευθέρωση της Ελλάδας (Driault, 1997). Τότε υπεγράφη Πρωτόκολλο στις 19 Ιουλίου 1828 με πρωτοβουλία της γαλλικής Κυβέρνησης, σύμφωνα με το οποίο θα αποχωρούσαν οι Αιγύπτιοι από τον Μοριά.. Για να επιβλέψουν την αποχώρηση του Ιμπραήμ, έπλευσαν προς το Ναβαρίνο 14.000 άνδρες με αρχηγό τον Στρατηγό Μαιζών. Εκεί απροσδόκητα συνάντησε εκπροσώπους του αγγλικού στόλου, οι οποίοι προσπαθούσαν να αποτρέψουν την απόπλευσή τους, λέγοντάς τους ότι ήταν άσκοπη η παρουσία τους στο Ναβαρίνο, καθώς ο Άγγλος Ναύαρχος Μάλκολμ, είχε μεταβεί ήδη στην Αλεξάνδρεια προκειμένου να πείσει τον 27

πασά της Αιγύπτου να ζητήσει από τον γιο του Ιμπραήμ να αποχωρήσει από τον Μοριά. Οι Γάλλοι δεν καθησυχάσθηκαν και κατέπλευσαν τελικά στο Ναβαρίνο. Θεώρησαν επίσης σκόπιμο να έρθουν σε επαφή με τον ίδιο τον Ιμπραήμ. Πράγματι, ήρθε σε επαφή ο Γάλλος Ναύαρχος Με τον Ιμπραήμ, ο οποίος δέχτηκε να αποχωρήσει από τον Μοριά. Η αποχώρηση του Ιμπραήμ επιφύλασσε μια έκπληξη. Είχαν μείνει πίσω τουρκικές φρουρές, οι οποίες δεν δέχονταν να παραδοθούν, χωρίς εντολή του Σουλτάνου. Ωστόσο παραδόθηκαν στο πρώτο κάλεσμα του Μαιζών κι έτσι οι Γάλλοι ελευθέρωσαν αρχικά το Ναβαρίνο, την Κορώνη, την Πάτρα, την Τρίπολη και σιγά-σιγά όλο τον Μοριά. Η απελευθέρωση του Μοριά θεωρείται πλέον γαλλική επιτυχία! 12. Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ Τη διακυβέρνηση της χώρας αναλαμβάνει ο Ι. Καποδίστριας, τον Γενάρη του 1828 στο Ναύπλιο. Ο Καποδίστριας αρχικά είχε δύο προβλήματα που επιζητούσαν άμεση επίλυση : τα σύνορα του νέου κράτους και ο βαθμός ανεξαρτησίας του. Καταρχάς, εφάρμοσε ίση μεταχείριση και προς τις τρεις Δυνάμεις κι απέστειλε υπόμνημα διαμαρτυρίας προς τους Άγγλους για τα περιορισμένα σύνορα κι επέκρινε την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Πράγματι, κατάφερε να πείσει τους πρεσβευτές οι οποίοι διασκέπτονταν στο Πόρο- να αποδεχτούν τη συνοριακή γραμμή Αμβρακικού Παγασητικού, όχι όμως και τις Κυβερνήσεις τους. Για την οριστικοποίηση του θέματος των συνόρων, υπογράφτηκε στο Λονδίνο το Πρωτόκολλο της 4 ης Νοεμβρίου 1828, περιορίζοντας το νέο κράτος μόνο στη Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες. Ο Καποδίστριας δυσαρεστημένος με την έκβαση των πραγμάτων, απεύθυνε υπόμνημα προς τη Γαλλία και τη Ρωσία, τονίζοντας τη δυσμενή κατάσταση της Ελλάδας (Βακαλόπουλος, 1993). 28

Στο μεταξύ η Ρωσία είχε κηρύξει πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αγνοώντας το ελληνικό ζήτημα. Κατέλαβε αρκετές περιοχές με αρχηγό το Στρατηγό Δείβιτς. 13. ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ Στις 22 Μαρτίου 1829 υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, έπειτα από αμοιβαίες υποχωρήσεις των πληρεξουσίων κι αφορούσε τη διευθέτηση των συνόρων. Σύμφωνα με αυτό, η Ελλάδα θα αποτελείται από τις Κυκλάδες, την Πελοπόννησο και τις ηπειρωτικές περιοχές, ως τους κόλπους της Άρτας και του Βόλου. Το νέο κράτος θα διοικούσε βασιλιάς, επιλογής των Δυνάμεων, χριστιανικής καταγωγής, αλλά θα ήταν φόρου υποτελής στον Σουλτάνο, με ετήσιο φόρο που έφτανε τα 1.500.000 γρόσια (Βακαλόπουλος, 1993). Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος τερματίστηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1829, με την υπογραφή της συνθήκης της Ανδριανούπολης, σύμφωνα με την οποία η Τουρκία υποχρεωνόταν να αποδεχτεί και να τηρήσει τους όρους της Ιουλιανής Συνθήκης και του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου της 22ας Μαρτίου 1829. 14. ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ 3 ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1830 Το Πρωτόκολλο αυτό καθόριζε τα σύνορα του νέου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, περιορίζοντάς τα στον βορρά στον Ασπροπόταμο, Σπερχειό και στον κόλπο της Λαμίας. Ο περιορισμός αυτός έγινε εξαιτίας του φόβου των Άγγλων ότι η γειτνίαση του νέου κράτους ήταν πολύ εκτεταμένη στα Επτάνησα, που ήταν υπό την κατοχή τους. 29

Ακόμη, όριζε ότι στην Ελλάδα θα επικρατούσε χριστιανική μοναρχία, με μονάρχη που θα οριζόταν από τις Δυνάμεις. Έτσι, το στέμμα δόθηκε αρχικά στον Βέλγο Λεοπόλδο του Σαξ Κομβούργου Γκότα. Ο Λεοπόλδος δεν ήταν ικανοποιημένος με τα σύνορα που καθορίστηκαν και ζήτησε την επέκτασή τους. Η πρόταση του απορρίφθηκε από τις Δυνάμεις και τότε ο Λεοπόλδος αρνήθηκε τη βασιλεία του ελληνικού κράτους (Καστελλάν, 1991). Παρά τις ευνοϊκές αποφάσεις του Πρωτοκόλλου, ο Καποδίστριας προσπάθησε να επεκτείνει κι άλλο τα σύνορα. Τον Ιούλιο του 1831 συνέρχεται η επόμενη διάσκεψη των Δυνάμεων στο Λονδίνο, όπου και ξανασυζητήθηκε το θέμα των συνόρων. Πράγματι, συμφώνησαν στο να βελτιωθούν τα βόρεια σύνορα, οριοθετώντας τη γραμμή Αμβρακικού Παγασητικού. Στην επόμενη διάσκεψη των Δυνάμεων, αποφασίστηκε να ανέβει στον ελληνικό θρόνο ο Βαυαρός Όθωνας, γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α και οριστικοποιήθηκε με την υπογραφή αντίστοιχου Πρωτοκόλλου τον Φεβρουάριο του 1832 (Βακαλόπουλος, 1993). Τον Απρίλιο υπογράφεται η Συνθήκη του Λονδίνου, σύμφωνα με την οποία : επισημοποιήθηκε ο Όθωνας ως βασιλιάς της Ελλάδας, υπό την εγγύηση των Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας). Σχετικά με την οριοθέτηση της συνοριακής γραμμής του νέου βασιλείου, υπογράφτηκε στις 9 Ιουλίου 1832 η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης ανάμεσα στους Οθωμανούς και τους πρεσβευτές των Δυνάμεων. Σύμφωνα με αυτή, αναγνωρίζονταν μόνο τα ΒΔ σύνορα (Αμβρακικός), ενώ για τα ΒΑ σύνορα άφηνε τη διευθέτησή τους στις Δυνάμεις. Οι Δυνάμεις στη διάσκεψη της 18 ης Δεκεμβρίου 1832, αναγνώρισαν τα ΒΑ σύνορα και οριστικοποίησαν τα σύνορα στη γραμμή Αμβρακικού Παγασητικού (Βακαλόπουλος, 1993). 30

15. ΤΟ ΝΕΟ ΚΡΑΤΟΣ Το νέο κράτος περιελάμβανε πολύ λίγες περιοχές, που δικαιωματικά θα έπρεπε να είχαν συμπεριληφθεί (πχ η Κρήτη που προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος το 1913 - τα Επτάνησα, η Θεσσαλία, η Σάμος), τόσο λόγω της ιστορικής τους δράσης ενάντια στον τουρκικό ζυγό, όσο και για το πλήθος των Ελλήνων που ζούσαν σε αυτές. Εν τέλει, η Σάμος κατάφερε να γίνει ημιανεξάρτητο κράτος, αλλά φόρου υποτελής στο Σουλτάνο (Κορδάτος, 1957). Έτσι, δημιουργήθηκε το νέο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, εκτάσεως 47.516 τετραγ. Χιλιομέτρων, αλλά ο Καποδίστριας δεν ζούσε πια για να χαρεί τη νικηφόρα εξωτερική πολιτική του. Δολοφονήθηκε το Σεπτέμβριο του 1831 στο Ναύπλιο ύστερα από ενέδρα των αδελφών Μαυρομιχάλη (Βακαλόπουλος, 1993). Η ΤΟΥΡΚΙΙΑ,, ΕΘΝΙΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ Κι ενώ η εξωτερική πολιτική των Δυνάμεων ήταν ευνοϊκή για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, στις αρχές του 20 ου αιώνα αλλάζει. Η πολιτική τους περιλαμβάνει και τη Λέσβο. Ειδικότερα η Γαλλία ήθελε να πιέσει το Σουλτάνο να εξοφλήσει τα χρέη που είχε προς αυτήν και για να το πετύχει αυτό, έστειλε μια μοίρα του γαλλικού στόλου της να καταλάβει τη Μυτιλήνη, που βρισκόταν όπως είδαμε, στα χέρια των Οθωμανών (1901). Οι Οθωμανοί τότε, αναγκάστηκαν να ικανοποιήσουν τα αιτήματα των Γάλλων κι έτσι ο γαλλικός στόλος αποχώρησε από το νησί 4 ημέρες μετά. 31

Ωστόσο, η αδιαλλαξία του Οθωμανικού κράτους να διαπραγματευτεί τις οικονομικές ρυθμίσεις με τις Μεγάλες Δυνάμεις,,τις ανάγκασε πάλι να στείλουν στόλο τους, αυτή τη φορά αποτελούμενη από μοίρες όλων των Δυνάμεων και κατέλαβαν τη Μυτιλήνη το 1905. Έτσι, «οι Άγγλοι έλεγχαν τη περιοχή από το ξενοδοχείο Blue Sea μέχρι τις «Καμάρες», οι Αυστριακοί την υπόλοιπη προκυμαία, οι Ιταλοί την αγορά και οι Γάλλοι το τελωνείο, ενώ ο οθωμανικός στρατός περιορίστηκε στους στρατώνες στο φρούριο» (Τζιμής, 2001,). Εν τω μεταξύ, με την έναρξη του Ιταλο οθωμανικού πολέμου, οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν το νησί ως οχυρό, ενισχύοντας το στόλο τους στη περιοχή και καλώντας σε επιστράτευση τους χριστιανούς κατοίκους, μεγάλο μέρος των οποίων λιποτάκτησε, δωροδοκώντας τους δημόσιους υπαλλήλους κι έπειτα φεύγοντας στο εξωτερικό. Οι επιθέσεις των Ιταλών στις γειτονικές περιοχές ανησύχησαν τους Οθωμανούς και τράπηκαν σε φυγή προς την Ανατολή. Το 1912 πραγματοποιείται η Τουρκική Εθνοσυνέλευση, που στη Λέσβο εκλέχτηκαν και πάλι χριστιανοί βουλευτές. Την περίοδο αυτή, ανθίζει το κίνημα των Νεοτούρκων και στη Λέσβο, που σαν στόχο είχαν να εκτουρκίσουν σταδιακά τους αλλοδαπούς που ζούσαν στις κτίσεις του Οθωμανικού κράτους. Στις εκλογές του 1908 στη Λέσβο, εκλέχτηκαν 2 χριστιανοί βουλευτές. Αυτό ανησύχησε τους Οθωμανούς, οι οποίοι λεηλάτησαν τις λέσχες και τις καλλιέργειές των χριστιανών βλέποντας ότι σιγά σιγά η δύναμη του νησιού πήγαινε στα χέρια των χριστιανών. Η οικονομική ανάπτυξη της Λέσβου αναστέλλεται. Τόσο στη Μυτιλήνη, όσο και στο Αϊβαλί, οι χριστιανοί επαναστατούν, αντιδρώντας στη προκλητική δράση του τουρκικού στρατού, ενώ «οι πρώτοι πρόσφυγες άρχισαν να φτάνουν στα Πάμφιλα από το Γενιτσαροχώρι» (Τζιμής, 2001). 32

Το οθωμανικό πλέον, στοιχείο αποδυναμωνόταν ολοένα και περισσότερο. Στις 8 Νοεμβρίου του 1912, φτάνει στο λιμάνι της Μυτιλήνης ο ελληνικός στόλος ζητώντας από τους Οθωμανούς να παραδώσουν την πόλη. Τελικά, συμφωνήθηκε να παραδοθεί στους Έλληνες η Μυτιλήνη και «να επιτραπεί στη φρουρά της Μυτιλήνης, που αποτελούνταν από 400 στρατιώτες, να αποχωρήσει στο εσωτερικό του νησιού για να αντιτάξει τη δέουσα άμυνα» (Τζιμής, 2001). Αυτόματα η Λέσβος διαιρέθηκε σε δύο επικράτειες. Στη μία, στη Μυτιλήνη και τα περίχωρά της, κυριαρχούσαν οι Έλληνες, αντίθετα στην άλλη, σ όλο το υπόλοιπο νησί, οι Οθωμανοί. Η διπλή αυτή κατοχή του νησιού, συνοδεύτηκε από πράξεις βίας, σφαγές και λεηλασίες προς τους χριστιανούς υπό οθωμανική κατοχή. Εν τω μεταξύ, στο πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίστηκαν τα εξής : την ονομασία της πλατείας Κιόσκι σε «πλατεία Ελευθερίας», την αποστολή ευχαριστήριας επιστολής προς τον Ε. Βενιζέλο και τον βασιλιά Γεώργιο Α, καθώς και τη σύναψη δανείου από την τράπεζα της Ανατολής (40.000 γρόσια). Τότε, οι Λέσβιοι συνεισέφεραν οικονομικά τον ελληνικό στρατό, συγκεντρώνοντας έπειτα από εράνους, ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για τη συνέχιση του αγώνα (Τζιμής,2001). Ο ελληνικός στρατός στο νησί ενισχύθηκε, με σκοπό την εκτόπιση των Οθωμανών, όπου και το καταφέρνει στις 10 Δεκεμβρίου του 1912, με την απελευθέρωση όλης της Λέσβου. Ωστόσο, για να προσαρτηθεί η Λέσβος και τα νησιά του Αιγαίου, στην Ελλάδα ο Βενιζέλος αναγκάστηκε σύμφωνα με τους όρους που προέβλεπε το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, 1914 να αποσύρει τα στρατεύματά του από τη Βόρειο Ήπειρο. Η Σουλτανική κυβέρνηση όμως δεν δέχτηκε να υπογράψει το Πρωτόκολλο αυτό, θέλοντας να παραμείνουν τα νησιά του Αιγαίου οθωμανικά. 33

Το σκηνικό προ του διωγμού είχε ως εξής : ο οθωμανικός στρατός χρησιμοποιούσε κάθε είδους απειλή, με όλα τα μέσα, ενώ επίσημοι Οθωμανοί επισκέπτονταν Έλληνες προκρίτους, συμβουλεύοντάς τους να φύγουν το συντομότερο, προκειμένου να γλιτώσουν. Τα πραγματικά κίνητρά τους ήταν άγνωστα. Είτε ενδιαφέρονταν για τους προκρίτους και ήθελαν να γλιτώσουν, είτε πίστευαν πως θα έφευγαν μια ώρα νωρίτερα και το παράδειγμά τους θα ακολουθούσε κι ο υπόλοιπος λαός (Καραμπλιάς, 1950). Στο Αϊβαλί το 1914 κατέφτασαν Έλληνες έμποροι από τις γύρω περιοχές (Πέργαμο κτλ.), διότι τους εξανάγκαζαν οι Νεότουρκοι. Δεν στάθηκαν όμως μόνο εκεί. Προκειμένου να τους εκβιάσουν για επαναπατρισμό, έστελναν στα σπίτια τους Μουσουλμάνους πρόσφυγες, άξεστους και απολίτιστους. Υιοθετώντας το παράδειγμα των Νεοτούρκων, αγρίευαν και οι Οθωμανοί πολίτες των γύρω περιοχών. Ο διωγμός των Ελλήνων διαφοροποιούταν ανάλογα με την αγριότητα των πολιτών, τον φανατισμό των Νεοτούρκων και την αντίσταση των Ελλήνων (Καραμπλιάς, 1950). Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος, που διήρκησε από το 1914 έως το 1918, κλιμάκωσε τον αποικιακό ανταγωνισμό, δημιουργώντας δύο συμμαχικές ομάδες : τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες (Γερμανία και Αυστροουγγαρία) και την Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία). Οι συμμαχικές αυτές ομάδες επιδόθηκαν στην επέκταση των συμφερόντων τους και συνεπώς των αποικιών τους, ενώ η ειρήνευση ανάμεσα στη διαλυμένη πια από τους πολέμους, Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις χώρες που υπάγονταν ως τότε σε αυτή, ήταν ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα (Βώρος, 1979). 34

Η διανομή των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επικυρώθηκε με την υπογραφή της Ανακωχής του Μούνδρου τον Οκτώβριο του 1918, μεταξύ της Αντάντ (πλην της Ρωσίας, η οποία απεχώρησε) και του Σουλτάνου. Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής, ο Σουλτάνος υποχρεωνόταν να παραδώσει όλο το στρατιωτικό υλικό στην Αντάντ, ενώ ανεξαρτητοποιούνταν η Συρία, η Αραβία, η Κιλικία, η Αρμενία και η Μεσοποταμία, υπό την προστασία βέβαια μιας εκ των συμμαχικών Δυνάμεων. Λίγο μετά τη υπογραφή της ανακωχής, ο Σουλτάνος διέλυσε το Κοινοβούλιο. Ακόμη, ο συμμαχικός στρατός είχε το δικαίωμα να καταλάβει στρατηγικά σημεία και τα μεγάλα συγκοινωνιακά κέντρα της, αλλά και τα Στενά, το Βόσπορο και τα Δαρδανέλια, προκειμένου να ελέγχουν τον Εύξεινο πόντο. Έτσι, η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαμελίστηκε. Οι διεκδικήσεις των Δυνάμεων της Αντάντ και της Ελλάδας, διατυπώθηκαν μέσω Υπομνημάτων στο Συμβούλιο το Δεκέμβρη του 1918 (Βώρος, 1979). Οι ελληνικές διεκδικήσεις που βασίστηκαν στην παρουσία ελληνικού πληθυσμού (ιδιαίτερα στη Σμύρνη) διατυπώθηκαν από τον Ε. Βενιζέλο και περιλάμβαναν τη Βόρεια Ήπειρο, τη Δυτική και Ανατολική Θράκη, τα Δωδεκάνησα, την Ίμβρο και την Τένεδο, το Καστελόριζο και τη μικρασιατική ζώνη, εκτεινόμενη από τη Μάκρη μέχρι την Προποντίδα, αφήνοντας όμως έξω την περιοχή του Πόντου (Βώρος, 1979). Όλο αυτό το κλίμα, ενθάρρυνε τους Αρμένιους και τους Πόντιους να προσανατολίζονται για την ανεξαρτησία τους. Επετεύχθη όμως η δημιουργία μιας Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας (Ιανουάριος του 1920), με την προοπτική δημιουργίας ενός Ποντοαρμενικού κράτους, αλλά δεν κατόρθωσε να διατηρηθεί (Καστελλάν, 1991). Με την απόβαση του ελληνικού στόλου στη ζώνη της Σμύρνης, εντάθηκαν οι πιέσεις των Οθωμανών κι εκδηλώθηκαν προστριβές, που ήταν σκόπιμα σκηνοθετημένες για να προβληθεί αρνητικά η Ελλάδα. 35