ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΗΣ ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (π.2000-1200 π.χ.) * INTRODUCTION TO THE SCRIPTS AND LANGUAGES OF MINOAN AND MYCENAEAN CRETE (c.2000-1200 B.C.) ** * Οι παρούσες σελίδες περιέχονται στην έκδοση: Όουενς, Γκάρεθ, Λαβύρινθος: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης, Ψυχογυιός, Κωστής (επιμ.), Νικολιδάκη, Κάλλια (μτφρ.). Ηράκλειο: Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας 2007 (σελ. xxvi+358). ISBN : 978-960-86847-5-1. ** These pages belong to the book: Owens, Gareth, Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete, Psikhoyós, Kostís (ed.), Nikolidáki, Kállia (transl.). Heraklion: Centre for Cretan Literature 2007 (pp. xxvi+358). ISBN: 978-960-86847-5-1.
H Γραφή ΓΡΑΦΗ και επομένως η καταγραφή της ιστορίας στον ευρωπαϊκό χώρο εμφανίζεται για πρώτη φορά στη μινωική Κρήτη. Το 1878, ο Μίνως Καλοκαιρινός διεξάγει τις πρώτες ανασκαφές στη Δυτική Πτέρυγα της Κνωσού, ανακαλύπτοντας μεταξύ άλλων και την πρώτη πινακίδα σε Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή. Από τον πρώτο ήδη μήνα των ανασκαφών του στα ανάκτορα της Κνωσού, ο Άρθουρ Έβανς ανακάλυψε τα τρία είδη γραφής: την Κρητική Ιερογλυφική και Μινωική Γραμμική Α και τη Μυκηναϊκή Γραμμική Β, εισάγοντας έτσι τη μινωική και τη μυκηναϊκή Κρήτη στο χώρο της Ιστορίας. Οι τρεις αυτές γραφές, που ήταν συλλαβικές, χρησιμοποιήθηκαν για διοικητικούς και θρησκευτικούς σκοπούς. Οι βασιλείς, οι ιερείς, οι γραφείς και οι διοικητικοί υπάλληλοι της Κνωσού χρησιμοποίησαν τα συστήματα αυτά για περίπου 8 αιώνες προκειμένου να καταγράψουν οικονομικά στοιχεία, καταλόγους προσωπικού, αγροτικά προϊόντα, θρησκευτικές προσφορές. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, από τον Μάικλ Βέντρις το 1952, διεύρυνε την ιστορία της ελληνικής γλώσσας κατά 7 περίπου αιώνες. Με αυτήν θεωρείται εφικτή η προσέγγιση και κατανόηση της Γραμμικής Α.[*] * Τα σύντομα εισαγωγικά κείμενα στην αρχή των ενοτήτων του τόμου, δημοσιεύονται (από το 2005) στην ιστοσελίδα www.teicrete.gr/daidalika του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (Τ.Ε.Ι.) Κρήτης, στο Ηράκλειο. Η ιστοσελίδα αυτή ονομάζεται DAIDALIKA: Scripts and Languages of Minoan and Mycenean Crete ΔΑΙΔΑΛΙΚΑ: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης. Αυτά τα κείμενα περιλαμβάνονται επίσης στην ανανεωμένη ιστοσελίδα του Δήμου Ηρακλείου www. heraklion-city.gr (2007). [ 2 ]
Script MINOAN Crete constitutes the first literate civilization of Europe and the beginning of European recorded history. In 1878, Minos Kalokairinos carried out pioneering excavations in the West Wing of Knossos and discovered the first Linear B tablet. In the first month of excavations at the Palace of Minos at Knossos in 1900, Arthur Evans discovered three Bronze Age Scripts, Minoan Cretan Hieroglyphic and Linear A, and Mycenaean Linear B, thus bringing Minoan and Mycenaean Crete into the historical period. These three scripts were syllabic in nature and were used for both administrative and religious purposes. The rulers, priests, scribes and bureaucrats of Knossos used these writing systems for approximately 800 years to keep tax archives, to list personnel and agricultural products and to record religious offerings. The decipherment of Mycenaean Linear B in 1952 by Michael Ventris added seven centuries to the history of the Hellenic language. Using Linear B it is possible to begin to approach an understanding of the Minoan script and language.[*] * These brief introductory texts at the beginning of each section of the volume, have been published (since 2005) on the website www.teicrete.gr/daidalika of the Technological Educational Institute (TEI) of Crete in Heraklion. This website is called DAIDALIKA: Scripts and Languages of Minoan and Mycenean Crete ΔΑΙΔΑΛΙΚΑ: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης. These texts have now also been included on the revised Heraklion Municipality website www.heraklion-city.gr (2007). [ 3 ]
Ο ΜΑΪΚΛ ΒΕΝΤΡΙΣ, Ο ΤΖΩΝ ΤΣΑΝΤΓΟΥΪΚ, Η ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β, ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΚΗΝΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ [*] ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ αυτό παρατίθενται τέσσερεις βιβλιοπαρουσιάσεις συγγραμμάτων σχετικών με τις γραφές του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού, τα οποία έχουν ήδη κυκλοφορήσει και στην ελληνική γλώσσα. Ιδιαίτερα, ωστόσο, χρήσιμα για τον ερευνητή των γραφών του Αιγαίου είναι και τα παρακάτω έργα καθώς και η συνέντευξη του Μάικλ Βέντρις που ακόμη δεν έχουν μεταφραστεί στην Ελληνική: Ventris, M., Work Note 20 (1-6-1952), Work Notes on Minoan Language, Research and Other Unedited Papers, Sacconi, A. (επιμ.), 1988. Ventris, M., Deciphering Europe s earliest scripts, BBC 1-7-1952, Listener 10-7- 1952: 57-8. Ventris, M., και J. Chadwick, Evidence for Greek Dialect in the Mycenaean Archives, Journal of Hellenic Studies 73 (1953): 84-103. Ventris, M., και J. Chadwick, Documents in Mycenaean Greek, 1956. Τα επόμενα τέσσερα βιβλία παρουσιάζονται εδώ θεμα τικά και όχι χρονολογικά, ως μια εισαγωγή στις Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης και γιατί θεωρούνται ως τα κατεξοχήν απαραίτητα βοηθήματα για τον ερευνητή και μελετητή της μινωικής Κρήτης. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι, ότι πια έχουν μεταφραστεί και στην ελληνική γλώσσα, [ * Το παρόν άρθρο έχει γίνει δεκτό προς δημοσίευση στο περιοδικό Παλίμψηστον 21 (2006). ] κάνοντας όλο και περισσότερους Έλληνες κοινωνούς και γνώστες της αιγαιακής προϊστορίας. Α. Ο Μάικλ Βέντρις (12/7/1922 6/9/1956) και η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β Την πρώτη Ιουνίου του 1952 ο Μάικλ Βέντρις διατύπωσε την άκρως κρίσιμη για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας ερώτηση: «Είναι οι πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου γραμ μένες σε ελληνική γλώσσα;» Ο Βέντρις ήταν αρχιτέκτονας στο επάγγελμα, προικισμένος όμως εκ γενετής με το σπάνιο τάλαντο του γλωσσολόγου. Άρχισε συστηματικά την προσπάθεια της αποκρυπτογράφησης της Γραμμικής Β το 1950. Πρώτη ύλη της μελέτης του υπήρξε αποκλειστικά το πρόσφορο υλικό των πινακίδων, χωρίς την ύπαρξη παράλληλων στοιχείων. Ο Βέντρις πέτυχε, μετά από διετείς προσπάθειες να ιχνηλατήσει, αρχικά, και μετά να αποκαλύψει το σύστημα γραφής καθώς και τη φωνητική αξία των περισσότερων σημείων που συνιστούσαν τη γραφή των πινακίδων της Γραμμικής Β από την Κνωσό και την Πύλο. Το αποτέλεσμα της επιτυχούς αποκρυπτογράφησης ήταν να αναγνωριστεί η γλώσσα των πινακίδων ως μυκηναϊκή ελληνική, γλώσσα που μιλιόταν γύρω στα 500 με 700 χρόνια στον ελλαδικό χώρο πριν από τον Όμηρο. Μετά την αποκρυπτογράφηση, ο Βέντρις, σε συνεργασία με τον άγγλο φιλόλογο-καθη- [ 4 ]
MICHAEL VENTRIS, JOHN CHADWICK, LINEAR B, AND THE MYCENAEAN GREEKS [*] THE FOLLOWING pages contain book reviews of works relevant to the Scripts of the Bronze Age Aegean that have now been published in Modern Greek. In addition, books by Michael Ventris, and an interview, which have yet to be translated are of particular interest to researchers of the Aegean Scripts: Ventris, M., Work Note 20 (1-6-1952), Work Notes on Minoan Language, Research and Other Unedited Papers, Sacconi, A. (ed.), 1988. Ventris, M., Deciphering Europe s earliest scripts, BBC 1-7-1952, Listener 10-7- 1952: 57-8. Ventris, M., and J. Chadwick, Evidence for Greek Dialect in the Mycenaean Archives, Journal of Hellenic Studies 73 (1953): 84-103. Ventris, M., and J. Chadwick, Documents in Mycenaean Greek, 1956. The books referred to below are presented thematically rather than chronologically, not only as an Introduction to the Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete, but also because they are considered to be absolutely necessary for the researcher and student of Minoan Crete. Of particular importance is the fact that they have now also been translated into Modern Greek, thus making more and more Greeks aware of Aegean Prehistory. [ * This is an English version of the article in Greek cited opposite. ] Α. Michael Ventris (12/7/1922 6/9/1956) and the Decipherment of Linear B On 1st June 1952, Michael Ventris asked a question of vital importance for the history of the Hellenic language: Are the Knossos and Pylos tablets written in Greek? Although an architect by trade, Ventris was a highly gifted linguist. He began his systematic effort at deciphering Linear B in 1950. The main corpus for his primary evidence, without any comparative data, was the tablets. Within the space of two years, Ventris succeeded in tracing and then uncovering the writing system and phonetic values for most of the signs constituting the Linear B script on the tablets from Knossos and Pylos. Successful decipherment of the script led to the language of the tablets being recognised as Mycenaean Greek, a language spoken in Greece 500 to 700 years before the age of Homer. Following this achievement, Ventris joined forces with the English philologist John Chadwick to promote a systematic investigation of Linear B. The two scholars presented the early stage of the Hellenic language in their article Evidence for Greek Dialect in the Mycenaean Archives (Journal of Hellenic Studies 73 (1953): 84-103). Their results were accepted by most researchers, both archaeologists and philologists. The tablets proved to be a rich source of information mainly con- [ 5 ]
Γκάρεθ Όουενς, Ο Μάικλ Βέντρις, ο Τζων Τσάντγουϊκ, η Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων γητή Τζων Τσάντγουϊκ, συνέχισε να προάγει κατά τρόπο πια συστηματικό τη γνώση της Γραμμικής Β. Οι δύο μελετητές παρουσίασαν το πρώιμο αυτό στάδιο της ελληνικής γλώσσας στο άρθρο τους Στοιχεία για την ελληνική διάλεκτο στα μυκηναϊκά αρχεία [Περιοδικό των Ελληνικών Σπουδών 73 (1953): 84-103]. Τα συμπεράσματά τους έγιναν αποδεκτά από την πλειονότητα των ερευνητών, αρχαιολόγων και φιλολόγων. Οι πληροφορίες που παρείχαν οι πινακίδες υπήρξαν πλούσιες. Πλούσιες σε ό,τι κυρίως αφορά τη μυκηναϊκή διοίκηση, τον πολιτισμό και τη γλώσσα. Το 1956 δημοσιεύεται μια λεπτομερής μελέτη τριακοσίων πινακίδων προερχόμενων από την Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες, λίγο μετά τον τραγικό θάνατο (σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα) του Βέντρις. Ο θάνατος του πρωτοπόρου αυτού επιστήμονα, ο οποίος διέθετε σπάνια γλωσσομάθεια χειριζόταν άνετα τη Νέα Ελληνική ήταν μεγάλη απώλεια στον επιστημονικό χώρο, δεδομένου ότι η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα σπουδαιότερα επιστημονικά επιτεύγματα του αιώνα μας. Μετά τον θάνατο του Βέντρις, μια ολόκληρη γενιά επιστημόνων συνέχισε, με την καθοδήγηση του καθηγητή Τζων Τσάντγουϊκ, τη μελέτη των πινακίδων της Γραμμικής Β που προήλθαν από τις ανασκαφές του Άρθουρ Έβανς στην Κνωσό. Σ αυτές εντωμεταξύ έχουν προστεθεί κι άλλες πινακίδες από την Πύλο, τις Μυκήνες, την Τίρυνθα, τη Θήβα και τα Χανιά, οι οποίες έχουν ήδη μελετηθεί και δημοσιευθεί. Τα αποτελέσματα των συναφών επιστημονικών μελετών των τελευταίων 50 ετών είναι εντυπωσιακά. Και μόνο το γεγονός ότι ο μυκηναϊκός πολιτισμός και η γλώσσα του έχουν γίνει σε μας τους νεότερους γνωστοί και προσιτοί χώροι είναι αρκετό για να μιλούμε με ενθουσιασμό. Ωστόσο, οι μελετητές της Γραμμικής Β συναντιούνται κάθε πέντε χρόνια για να συζητήσουν και να αξιολογήσουν τις εκάστοτε εξελίξεις και τα νέα ευρήματα. Το τελευταίο, μάλιστα, συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Τέξας των ΗΠΑ το 2000. Στην Κρήτη, η διεθνής ομάδα μελετητών της Γραμμικής Β συνεχίζει τη μελέτη του Αρχείου της Κνωσού, αρχείου πλούσιου σε ευρήματα, ειδικότερα μετά την ανακάλυψη, το 1984, τριών χιλιάδων τμημάτων πινακίδων σε αποθήκη του Μουσείου Ηρακλείου. Τα νέα αυτά τμήματα μελετώνται συστηματικά, με βάση ένα ερευνητικό πρόγραμμα που αρχικά φιλοδοξεί να πετύχει τη συγκόλληση των τμημάτων αυτών, όπου είναι εφικτό, και τον συνδυασμό τους με άλλες πινακίδες σχετικές με το Αρχείο της Κνωσού. Μέχρι σήμερα έχουν επιτυχώς πραγματοποιηθεί πάνω από 1500 συγκολλήσεις. Το πρόγραμμα υλοποιείται με αργούς, ίσως, αλλά σταθερούς και σοβαρούς ρυθμούς, ώστε σε εύλογο χρόνο να ολοκληρωθεί. Είναι αλήθεια, ότι μια ολόκληρη πινακίδα μάς παρέχει περισσότερες πληροφορίες από δύο μισές. Και αυτό είναι αυτονόητο. Οι πινακίδες της Γραμμικής Β από την Κνωσό (π.1375 π.χ.) αποτελούν τις πρωιμότερες επιγραφές της ελληνικής γλώσσας. Έχουν ασφαλώς μέγιστη φιλολογική, αρχαιολογική και ιστορική αξία. Η φύση των πληροφοριών τους εστιάζεται όπως τονίσαμε στα διοικητικά μέτρα της εποχής, αλλά πολλές απ αυτές έχουν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, όπως εκείνη στην οποία αναγράφεται «λάδι σε όλους τους θεούς της Αμνισού» και «μέλι στην Ειλειθυία της Αμνισού». Σήμερα, 50 χρόνια μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β από τον Βέντρις, η μελέτη των αρχείων της γραφής αυτής συνεχίζεται με τον ίδιο πάντα ρυθμό και ζήλο. Και αποτελεί χρέος στη μνήμη του Βέντρις, η νέα γενιά των ειδικών επιστημόνων να συνεχίσει την προσπάθεια που θα εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για τη Γραμμική Β. Αλλά και ν αντιμετωπίσει πιο πέρα τη μείζονα πρό(σ)- κληση της αιγαιακής φιλολογίας, τη Μινωική Γραμμική Α Γραφή. (Κρήτη 2002) Β. Ο Τζων Τσάντγουϊκ (21/5/1920 24/11/1998) και το τέλος της (Μυκηναϊκής) Εποχής Είναι συνηθισμένο φαινόμενο, σχεδόν καθιερωμένη τακτική, όταν πεθαίνει κάποιος μεγάλος των Γραμμάτων, της Επιστήμης ή της Τέχνης, να εμφανίζονται στον Τύπο αφιερώματα από ανθρώπους που τον έζησαν ή τον άκουσαν, εκτιμώντας έτσι τον εκλιπόντα αλλά και κάνοντας γνωστό στο ευρύτερο κοινό το έργο του. Τις περισσότερες, όμως, φορές τα λόγια περισσεύουν, και αυτό που έχει αξία διαχρονική και διατοπική είναι το έργο του που μετατρέπεται πλέον σε παρακαταθήκη και [ 6 ]
Gareth Owens, Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks, Labyrinth. Collected Works cerning Mycenaean administration, civilization and language. Tragically, Ventris was killed in a car crash in 1956. The death of such a highly talented scholar was a great loss to the academic community. Ventris rare gift for languages extended to sound mastery of Modern Greek; the decipherment of Linear B stands as one of the greatest intellectual feats of the 20th century. Shortly after his death, a detailed study of three hundred tablets from Knossos, Pylos and Mycenae was published. Following the loss of Ventris, a whole generation of scholars led by John Chadwick continued to study the Linear B tablets from Sir Arthur Evans excavations at Knossos. Further tablets from Pylos, Mycenae, Tiryns, Thebes and Hania have since been added to these, and have already been studied and published. The results of the all such studies over the past 50 years are impressive. Indeed, the fact that the Mycenaean civilization and its language have become well known and accessible to anyone interested in this field is enough for us to speak with enthusiasm. Work continues unabated: Linear B researchers meet up every five years to discuss and evaluate developments and new finds. The last such conference was at Texas in the USA in 2000. In Crete, the international team of Linear B scholars continues to study the Knossos Archive, which was further enriched by the discovery in 1984 of 3000 tablet fragments in a storeroom at Heraklion Museum. These new fragments are being systematically studied, in a research programme that aims to join these pieces where possible, and further integrate them into the other tablets in the archive. To date more than 1500 joins have been successfully accomplished. The programme is being carried out at a somewhat slow but steady and serious pace, so that one day it may be reconstituted as much as possible. Though a truism, it is nonetheless worth stating that one tablet provides more information than two halves. The Linear B tablets from Knossos (c.1375 B.C.) constitute the earliest inscriptions of the Hellenic language. They are clearly of great philological, archaeological and historical va lue. As has already been stressed, the nature of their evidence focuses on the administrative measures of the time, but many of them also have a strong religious character such as oil to all the gods of Amnissos and honey to Eileithyia of Amnissos. Today, 50 years after the decipherment of Linear B by Ventris, study of the archive continues with the same rhythm and enthusiasm. It is the duty of today s researchers to the memory of Ventris to continue the effort that will further enrich our knowledge about Linear B, while also facing the even greater challenge of Aegean philology, Minoan Linear A. Β. (Crete 2002) John Chadwick (21/5/1920 24/11/1998) and the End of the (Mycenaean) Era Whenever an important figure in scholarship, science or the arts dies, it is established practice for obituaries to be published by people who knew him or her, thus honouring the deceased and making his or her work known to a wider public. Most times however, words are not enough, and what is of more diachronic and greater value is the work left behind, which thus becomes a guide for their younger successors. This is actually the best way of paying honour to the dearly departed. On 24th November 1998, the heart of the philologist and interpreter of the tablets of the Linear B Knossos archive, John Chadwick, stopped beating at the age of 78. John Chadwick graduated from the University of Cambridge. During the Second World War he served in the Royal Navy, in the branch decoding messages from the Far East. When the war finished he was involved in the publication of the Oxford Dictionary of Latin, and at the same time began research into the Greek dialects. In 1952, while listening to BBC radio, he first heard the voice of an ambitious young man named Michael Ventris, who was explaining how he had deciphered Linear B. John Chadwick was the first person to congratulate Ventris on his scholarly achievement; he then keenly offered his services as a mere philologist, since he was an expert both in the early stage of the Hellenic language and in the techniques of code breaking. Thus began a close and constructive collaboration and friendship, which lasted 4 years and was only ended by the tragically early death [ 7 ]
Γκάρεθ Όουενς, Ο Μάικλ Βέντρις, ο Τζων Τσάντγουϊκ, η Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων γίνεται οδηγός και σύμβουλος για τους νεότερους συνεχιστές του. Αυτός είναι και ο καλύτερος τρόπος απόδοσης τιμής για κάποιον που φεύγει. Στις 24 Νοεμβρίου 1998 η καρδιά του μεγάλου φιλολόγου και ερμηνευτή πινακίδων της Γραμμικής Γραφής Β και του Αρχείου της Κνωσού Τζων Τσάντγουϊκ (John Chadwick) σταμάτησε να κτυπά, σε ηλικία 78 ετών. Ο Τζ. Τσάντγουϊκ αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ και κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στο Βασιλικό Ναυτικό και συγκεκριμένα στον τομέα της αποκωδικοποίησης μηνυμάτων από την Άπω Ανατολή. Όταν τελείωσε ο Πόλεμος ασχολήθηκε με την έκδοση ενός λατινικού λεξικού της Οξφόρδης και ταυτόχρονα άρχισε να ερευνά τις ελληνικές διαλέκτους. Το 1952 για πρώτη φορά άκουσε στο Β.Β.C. τη φωνή ενός νέου και φιλόδοξου άνδρα, του Μάικλ Βέντρις, που εξηγούσε την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β Γραφής. Ο Τζ. Τσάντγουϊκ ήταν ο πρώτος που έδωσε συγχαρητήρια στον Βέντρις για το επιστημονικό του επίτευγμα και προθυμοποιήθηκε να προσφέρει τις υπηρεσίες του «ως απλός φιλόλογος», αφού ήταν βαθύς γνώστης της πρώιμης ελληνικής γλώσσας και της τεχνικής τής αποκρυπτογράφησης. Έτσι άρχισε μία στενή και εποικοδομητική συνεργασία και φιλία που διήρκεσε 4 χρόνια και διακόπηκε από τον απρόσμενο και τραγικό θάνατο του Μάικλ Βέντρις σε ηλικία μόλις 34 χρονών. Οι Βέντρις και Τσάντ γουϊκ δημοσίευσαν ένα καθόλα επιστημονικό άρθρο σχετικό με την αποκρυπτογράφηση, στο Journal of Hellenic Studies 73 (1953) 84-103, καθώς και ένα ακαδημαϊ κό βιβλίο, τα Documents in Mycenaean Greek, το 1956 (που ακόμη και σήμερα, μετά από 4 δεκαετίες, θεωρείται από τους ειδικούς ως το Ευαγγέλιο για την κατανόηση της Γραμμικής Β Γραφής), όπου σε αυτό σχολιάζονται 300 πινακίδες της Γραμμικής Β Γραφής από την Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες, καθιστώντας έτσι τη γραφή αυτή ένα νέο πεδίο μελέτης. Μετά τον απροσδόκητο θάνατο του Βέντρις, ο συνεργάτης του Τζ. Τσάντγουϊκ αφιέρωσε περισσότερα από 40 χρόνια στη σπουδή της Γραμμικής Β Γραφής και των Μυκηναϊκών Ελληνικών. Πρέπει, εξάλλου, να σημειωθεί ότι η ευρυμάθειά του απλωνόταν και στη Νέα Ελληνική (όπως άλλωστε και του Βέντρις), ενώ αξιόλογες ήταν και οι πρώτες εργασίες του για τον Ιπποκράτη της Κω. Η επιδεξιότητα και η εμπειρία τού Τζ. Τσάντγουϊκ επικεντρωνόταν κυρίως στις ελληνικές διαλέκτους, ιδιαίτερα στη μυκηναϊκή, και το απέδειξε συγγράφοντας περισσότερα από 150 βιβλία, άρθρα και κριτικές σχετικά με τη Γραμμική Β Γραφή. Τα πιο αντιπροσωπευτικά του έργα πάνω στο θέμα αυτό αποτελούν τρία βιβλία που έχουν μεταφραστεί και στη Νεοελληνική: Γραμμική Β: Η πρώτη ελληνική γραφή (1962), 1 Γραμμική Β και συγγενικές γραφές (1992), και Ο Μυκηναϊκός κόσμος (1997). Το τελευταίο αυτό βιβλίο μεταφράστηκε στα Ελληνικά (μετά από τη μετάφρασή του στα Ιταλικά, Ισπανικά, Γερμανικά, Σερβοκροάτικα και Ιαπωνικά) και πραγματικά αποτέλεσε ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση γι αυτόν να εμφανιστεί το βιβλίο του στη γλώσσα που αγάπησε. Στο έργο του ο Νέστορας των Μυκηναϊκών Σπουδών κατάφερε να συνδυάσει την εντιμότητα και την πειθαρχία ενός επιστήμονα με το χάρισμα ενός δασκάλου. Χρησιμοποίησε και συνταίριαξε τη φιλολογία και την αρχαιολογία, προκειμένου να επεκτείνει τη γνώση της καταγραμμένης ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας. Επί 40 χρόνια, δύο γε νιές ερευνητών, υπό την καθοδήγησή του, επιχειρούν να προσθέσουν το δικό τους λιθαράκι στο έργο-κατόρθωμα των Βέντρις και Τσάντγουϊκ. Θα ήθελα να κλείσω το σύντομο αυτό άρθρο με μία προσωπική εμπειρία. Υπήρξα, πιστεύω, τυχερός γιατί είχα την τιμή να συναντήσω, κάποιες φορές, τον Τζ. Τσάντγουϊκ στην Αθήνα, στο Λονδίνο και στο Καίμ πριτζ. Το 1990 τον συνάντησα στο 9 ο Μυκηναϊκό Συνέδριο στην Αθήνα και εντυπωσιάστηκα, ομολογώ, από την απλότητά του, την ευγένεια και την ενθάρρυνσή του προς εμάς τους νέους φοιτητές. Τελευταία φορά τον συνάντησα στο Καίμπριτζ, μία κρύα μέρα του χειμώνα, τόσο συνηθισμένη για την περιοχή αυτή, και θυμάμαι χαρακτηριστικά πως έφθασε με το 1 John Chadwick, Γραμμικὴ Β: Ἡ πρώτη ἑλληνικὴ γραφή, μτφρ. Δημήτρης Τζωρτζίδης. Αθήναι: Εκδόσεις Κακουλίδη 1962 (η μετάφραση έγινε από την έκδοση του 1960, που περιείχε διορθώσεις και ένα Υστερόγραφο). Αυτό το μικρό σε μέγεθος βιβλίο είναι ακόμη και σήμερα η πιο καλή εισαγωγή στη συναρπαστική αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β από τον Μ. Βέντρις, με χρήσιμα βιογραφικά στοιχεία για τον ίδιο. [ 8 ]
Gareth Owens, Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks, Labyrinth. Collected Works of Ventris at the age of 34. Ventris and Chadwick published a scientific article on the decipherment (Journal of Hellenic Studies 73, 1953, 84-103), followed in 1956 by an academic book entitled Documents in Mycenaean Greek, in which they discuss 300 Linear B tablets from Knossos, Pylos and Mycenae, thus establishing Linear B as a new field of study. To this day, five decades on, specialists continue to regard the book as the Linear B Bible. After the untimely death of Ventris, his collaborator John Chadwick dedicated more than 40 years to studying Linear B script and Mycenaean Greek. It must also be stressed that like Ventris, his wide knowledge of languages included Modern Greek, while particularly noteworthy are his first works on Hippocrates of Kos. Chadwick s skill and experience mainly focused on the Greek dialects, and most especially on Mycenaean, as admirably demonstrated in over 150 books, articles and reviews on the subject of Linear B. His most representative works on this subject are the three books which have been translated into Modern Greek: The Decipherment of Linear B (1960), 1 The Mycenaean World (1976) and Linear B and Related Scripts (1987). The Mycenaean World was recently translated into Modern Greek (after appearing in Italian, Spanish, German, Serbo-Croat and Japanese); it was a source of great pleasure and satisfaction for Chadwick when his book appeared in the language he loved so much. In his work, the Nestor of Mycenaean Studies managed to combine the honesty and discipline of a true academic with the talent of a teacher. He used and combined both philological and archaeological sources in order to write the history of Greece and Europe. For 40 years, two generations of researchers working under his guidance have tried to add their own humble offering to the monumental achievement of Ventris and Chadwick. I would like to conclude this brief article with a personal experience. I regard myself as lucky in having had the honour to meet John Chadwick a few times in Athens, Lon- 1 John Chadwick, The Decipherment of Linear B. Cambridge: Cambridge University Press 1960 ( 1 1958, 2 1960: Reprinted with corrections and a Postcript). This short book is still the best introduction to the story of the decipherment of Linear B and to Michael Ventris himself. don and Cambridge. In 1990 I met him at the 9th Mycenaean Congress in Athens, and was impressed, I must confess, by his simplicity and politeness, and by the encouragement he showed towards us young students. The last time I met him was in Cambridge, on one of those cold winter s days so typical of the area. I remember how he arrived on his bike, and how before I had even realised it he offered me a hot cup of tea, and then he spread out his photographic archive of the Linear B tablets in front of me. John Chadwick has little if any need of an obituary. He will always remain in our memory for his outstanding academic work and his reputation as both a scholar and a gentleman. His name will always be connected with that of Michael Ventris, with whom he wrote a new chapter in the history of the Greek language. I would like to conclude with a proposal. In our city (Heraklion Crete), three streets have already been named after British scholars who contributed greatly to the discovery and reconstruction of the rich history of Crete: Arthur Evans, John Pendlebury and Michael Ventris. Shouldn t John Chadwick also be honoured in the same way? C. (Crete 1998) John Chadwick, The Mycenaean World, Cambridge University Press, 1976 [= Ο Μυκηναϊκός κόσμος, transl. edit. K.N. Petropoulos. Greeting of the Greek edition by I.K. Promponas, Editions Gutenberg, Athens 1997 (406 pages)] In this book, John Chadwick, close academic associate of Michael Ventris, the wellknown decipherer of Linear B, offers a lucid and vivid account of the documents written in that Hellenic script. At the same time, he goes beyond simple epigraphic and philological study to present the reader with the very history of the Mycenaean world, always basing his account on the rich material derived from the written documents. Twenty years after this book first appeared in English, it is now presented in Greek, [ 9 ]
Γκάρεθ Όουενς, Ο Μάικλ Βέντρις, ο Τζων Τσάντγουϊκ, η Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων ποδήλατό του και πριν καλά-καλά το καταλάβω μου πρόσφερε ένα ζεστό φλιτζάνι τσάι, προτού ανοίξει μπροστά μου το αρχείο με τις φωτογραφίες των πινακίδων της Γραμμικής Β Γραφής. Ο Τζων Τσάντγουϊκ δε χρειάζεται στ αλήθεια νεκρολογία. Θα παραμείνει πάντα στη μνήμη μας, από το εξαίρετο επιστημονικό έργο και τη φήμη του, ως ένας επιστήμονας και ένας απλός πράος άνθρωπος. Το όνομά του θα συνδέεται αναπόσπαστα με εκείνο του Μάικλ Βέντρις, με τον οποίο έγραψαν το δικό τους κεφάλαιο στη γνώση της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας. Τελειώνοντας, θα κλείσω με μία πρόταση: Στην πόλη μας, το Ηράκλειο Κρήτης, τρεις δρόμοι έχουν πάρει το όνομά τους από βρετανούς ερευνητές που συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανακάλυψη και ανασύνθεση της πλούσιας ελληνικής ιστορίας, των Άρθουρ Έβανς, Τζων Πεντλέμπουρυ, και Μάικλ Βέντρις. Μήπως θά πρεπε και ο Τζων Τσάντγουϊκ να τιμηθεί ανάλογα; (Κρήτη 1998) Γ. Ο Μυκηναϊκός κόσμος John Chadwick, Ο Μυκηναϊκός κόσμος, μετάφρ., επιμ. Κ.Ν. Πετρόπουλου. Χαιρετισμός για την ελληνική έκδοση από Ι.Κ. Προμπονά. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997, σελ. 406 Στο βιβλίο αυτό ο κ. Τζων Τσάντγουϊκ (John Chadwick), συνεργάτης του γνωστού αποκρυπτογράφου της Γραμμικής Β Γραφής Μάικλ Βέντρις, εξηγεί με σαφήνεια και παραστατικότητα τα κείμενα της ελληνικής αυτής γραφής. Συνάμα όμως προχωρεί πέραν από μια απλή επιγραφική και φιλολογική μελέτη τους, για να παρουσιάσει στον αναγνώστη την ίδια την ιστορία του μυκηναϊκού κόσμου, βασισμένος πάντα στο πλούσιο υλικό των γραπτών κειμένων. Μετά από είκοσι χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίου στην αγγλική γλώσσα παρουσιάζεται τώρα και στη νεοελληνική, σε μετάφραση και επιμέλεια Κ.Ν. Πετρόπουλου. Είναι γνωστό άλλωστε ότι και ο Τζων Τσάντγουϊκ, όπως και ο Μάικλ Βέντρις, γνώριζε άπταιστα τη Νεοελληνική, όπως και την ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Από το βιβλίο ο αναγνώστης αντλεί πλήθος πληροφοριών και ειδήσεων μέσα από τα σχετικά κεφάλαια που παρατίθενται ως εξής: Μυκηναϊκή Γεωγραφία, Οι Άνθρωποι των Πινακίδων, Η Δομή της Κοινωνίας και το Σύστημα Διοίκησης, Η Θρησκεία, Η Γεωργία, Οι Τέχνες, Η Βιοτεχνία και το Εμπόριο, Τα Όπλα και ο Πόλεμος, Όμηρος Παρα-ιστορικός, και Το Τέλος του Μυκηναϊκού Κόσμου. Την ελληνική έκδοση χαιρετίζει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ι.Κ. Προμπονάς, ενώ προλογίζει ο ίδιος ο συγγραφέας. Αξίζει, εξάλλου, να αναφερθεί ότι ο κ. Τζων Τσάντγουϊκ, κατεξοχήν αρμόδιος σε θέματα της Γραμμικής Β Γραφής, υπήρξε επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Καίμπριτζ. Μεταξύ των διακρίσεων που έχει λάβει ήταν του επίτιμου Συμβούλου της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, του επίτιμου Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών, και του Ταξιάρχου του Τάγματος του Φοίνικος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Μέχρι σήμερα έχουν μεταφραστεί στη Νεοελληνική τρία βιβλία του σχετικά με τη Γραμμική Β Γραφή: Γραμμική Β: Η πρώτη ελληνική γραφή (1962), Γραμμική Β και συγγενικές γραφές (1992) και Ο Μυκηναϊκός κόσμος (1997). Μετά από αυτά, αυτονόητο είναι ότι ο κ. Τσάντγουϊκ κατέχει μία σημαντική θέση στην ιστορία των μελετητών της ελληνικής γλώσσας. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο κ. Τζων Τσάντγουϊκ υπηρέτησε κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου στο Βασιλικό Ναυτικό. Γνώριζε πολύ καλά την ιαπωνική γλώσσα, στην οποία και μεταφράστηκε το παρόν βιβλίο πριν ακόμη εκδοθεί στην αντίστοιχη ελληνική. Χωρίς αμφιβολία, η ικανότητά του ως αποκρυπτογράφου στον Πόλεμο και οι γνώσεις του για την αρχαία ελληνική γλώσσα συνέβαλαν καθοριστικά στο να κατανοήσει την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β Γραφής του Μάικλ Βέντρις και να συνεχίσει επάξια το έργο του. Στο βιβλίο του ο κ. Τζων Τσάντγουϊκ, μέσα από 400 σελίδες, περιγράφει στον αναγνώστη ό,τι γνωρίζομε για τον μυκηναϊκό κόσμο βασισμένος σε αρχαιολογικά, επιγραφικά και φιλολογικά στοιχεία, συνθέτοντας έτσι μία ολοκληρωμένη εικόνα της μυκηναϊκής Ελλάδας, δηλαδή την ιστορία της. Γράφει με την καθαρότητα και απλότητα ενός δασκά- [ 10 ]
Gareth Owens, Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks, Labyrinth. Collected Works translated and edited by K. N. Petropoulos. It is well known that just like Michael Ventris, John Chadwick had a sound command of both Modern Greek and the history of the Hellenic language. The book provides the reader with a wealth of facts and information, in chapters ordered as follows: Mycenaean Geography ; The People of the Tablets ; The Social Structure and the Administrative System ; Religion ; Agriculture ; Crafts, Industry and Trade ; Weapons and War ; Homer the Pseudo- Historian ; The End of the Mycenaean World. The Greek edition has a preface by Athens University Professor I. K. Promponas, followed by the author s own prologue. It is also worth mentioning that John Chadwick, Professor Emeritus of Cambridge University, is the leading scholar in the field of Linear B. His many distinctions include those of Honorary Member of the Athens Archaeological Society, Honorary Doctor at the University of Athens, and Officer of the Order of the Phoenix of the Hellenic Republic. It is a pleasure to note that to date, three of his books have been translated into Modern Greek: The Decipherment of Linear B (1960), The Mycenaean World (1976) and Linear B and Related Scripts (1987). It goes without saying that John Chadwick ranks among the foremost scholars of the history of the Greek language. It is perhaps worth mentioning in passing that John Chadwick served in the Royal Navy during the Second World War, and had a sound command of Japanese, into which this book was translated even before it appeared in Modern Greek. Without a shadow of a doubt, both his ability as a decoder in the war and his knowledge of Ancient Greek greatly assisted him in understanding Ventris decipherment of Linear B and proving a worthy continuer of the latter s work. In the 400 pages of this book, John Chadwick describes what is known of the Mycenaean World, basing his account on archaeological, epigraphic and philological evidence to construct a comprehensive picture of the history of Mycenaean Greece. John Chadwick writes with the clarity and simplicity of a teacher, while as a scholar he analyses and develops the subjects raised. He is well aware of the difficulty of writing the history of the Mycenaean World (approximately 500 years before the Homeric Epics). Based, however, on experience and knowledge gained from over 40 years of study of the Linear B tablets, he is in a position to place the Mycenaean world within its historical framework regarding both time and place. The author provides vivid descriptions of everyday life that constitute real history such as for example the doodles of human figures, animals or other shapes on the back of the tablets, which show moments of boredom felt by the palace civil servants and scribes (p.46). In another part of the book (pp.378-79), he uses the agricultural calendar and more specifically the marks left by the conflagration on account of strong winds to show that the destruction of the Second Palace of Knossos must have occurred at the end of May or the beginning of June. Unfortunately, the existing evidence does not allow us to establish with certainty the exact year of the destruction. In this work John Chadwick successfully combines academic discussion with his own simple style to produce a highly pleasant, almost poetic result. The work of John Chadwick does not really need a book review, since the author s name will always be connected with that of Michael Ventris. Three short extracts from the Prologue of his book will suffice to clearly illustrate his scholarly methodology, aims and views with regard to the scripts of Mainland Greece and Crete during the Bronze Age. On the subject of interpreting Linear B texts, on page x he writes: «Some of my colleagues will doubtless think I have in places gone too far in reconstructing a pattern which will explain the documents. Here I can only say that some pattern must exist, for these are authentic, contemporary sources; and if the pattern I have proposed is the wrong one, I will cheerfully adopt a better one when it is offered. But what I do reject is the defeatist attitude which refuses even to devise a pattern, because all its details can not be proven.» This is a position both clear and correct. The author is not scared to make a hypothesis, to interpret and in the end to conclude what lies behind the information offered by the tablet, since it constitutes real historical data. He is also guarded about the future, as any [ 11 ]
Γκάρεθ Όουενς, Ο Μάικλ Βέντρις, ο Τζων Τσάντγουϊκ, η Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων λου, ενώ παράλληλα αναλύει και αναπτύσσει ως ειδικός τα θέματα που τίθενται. Γνωρίζει καλά πόσο δύσκολο είναι να γράψει κάποιος ιστορία για τον μυκηναϊκό κόσμο (500 χρόνια περίπου πριν τα ομηρικά έπη). Στηριζόμενος, όμως, στην εμπειρία και τη γνώση που είχε αποκτήσει με τη μελέτη (για 40 ολόκληρα χρόνια) των πινακίδων της Γραμμικής Β Γραφής, ήταν σε θέση να τοποθετήσει τον μυκηναϊκό κόσμο στον ιστορικό χωρόχρονο. Ο συγγραφέας μάς δίνει με παραστατικότητα στιγμές της καθημερινής ζωής που συνθέτουν την πραγματική ιστορία, όπως είναι για παράδειγμα τα ιχνογραφήματα ανθρωπίνων μορφών, ζώων ή άλλων σχημάτων στην πίσω πλευρά των πινακίδων, τα οποία φανερώνουν σημάδια ανίας των υπαλλήλων-γραφέων των ανακτόρων (σ. 46). Σε άλλο σημείο του βιβλίου (σσ. 378-79) δείχνει, βασισμένος σε αγροτικό ημερολόγιο, όπως φαίνεται σε πήλινες πινακίδες και στα ίχνη που άφησε η πυρκαϊά εξαιτίας ισχυρών ανέμων, ότι η καταστροφή των δεύτερων ανακτόρων της Κνωσού θα πρέπει να συντελέστηκε στα τέλη Μαΐου ή στις αρχές Ιουνίου. Δυστυχώς, τα υπάρχοντα στοιχεία δεν μας δίνουν τη δυνατότητα να συμπεράνουμε με βεβαιότητα και ασφάλεια το έτος της καταστροφής. Συνδυάζει με επιτυχία στο έργο του τον επιστημονικό λόγο με την απλότητα του ύφους και το αποτέλεσμα είναι πάντα ευχάριστο και σχεδόν ποιητικό. Το έργο του κ. Τζων Τσάντγουϊκ δε χρειάζεται, στ αλήθεια, βιβλιοπαρουσίαση, μια και το όνομα του συγγραφέα είναι για πάντα συνδεμένο με αυτό του Μάικλ Βέντρις. Ενδεικτικά και μόνο αξίζει να παρατεθούν τρία μικρά αποσπάσματα από τα Προλεγόμενα του βιβλίου του απ όπου διαφαίνονται με σαφήνεια η μεθοδολογία, οι στόχοι και οι απόψεις του συγγραφέα-ερευνητή για τις γραφές της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης κατά την Εποχή του Χαλκού. Για το θέμα της ερμηνείας των κειμένων της Γραμμικής Β Γραφής αναφέρει στις σελίδες ιζ και ιη του βιβλίου του: «...Ορισμένοι συνάδελφοί μου θα σκεφτούν δίχως άλλο ότι σε κάποια σημεία προχωρώ πάρα πολύ στην κατασκευή ενός πλαισίου που δίνει ενιαία ερμηνεία στα κείμενα. Ως προς αυτό, ένα μόνο μπορώ να πω: ενιαία ερμηνεία πρέπει να υπάρχει, αφού οι πηγές που κρατάμε είναι αυθεντικές, είναι οργανικά στοιχεία μιας εποχής. Αν το πλαίσιο ερμηνείας που προτείνω δεν είναι το σωστό, με χαρά θα αποδεχτώ κάποιο άλλο καλύτερο, όταν προσφερθεί. Αλλά κάτι που οπωσδήποτε απορρίπτω είναι αυτή η στάση της παραίτησης, που μας απαγορεύει και να διανοηθούμε ακόμη κάποιο ερμηνευτικό σχήμα, επειδή δεν είναι δυνατό να αποδειχτούν όλα τα επιμέρους σημεία του». Θέση ορθή και ξεκάθαρη. Ο συγγραφέας δεν φοβάται να υποθέσει, να ερμηνεύσει και τελικά να συμπεράνει τι κρύβεται πίσω από το υλικό που προσφέρει η πινακίδα, αφού αποτελεί από μόνη της υπαρκτό ιστορικό στοιχείο. Επιφυλάσσεται, όμως, ως σωστός επιστήμονας, γιατί το μέλλον μπορεί να προσφέρει κάποιο διαφορετικό πλαίσιο ερμηνείας καλύτερο από το δικό του. Για τη Γραμμική Α Γραφή, το ιστορικό της και τις σχέσεις της με τη Γραμμική Β Γραφή, αναφέρει στις σελίδες ιθ και κ του βιβλίου του: «...Οι Κρήτες, από τον ΙΗ έως τον ΙΕ π.χ. αιώνα, είχαν αυτή την επιτόπια γραφή τους, και τη χρησιμοποιούσαν τόσο σε λογιστικά έγγραφα όσο και σε αναθηματικές επιγραφές. Τούτη, καταφανέστατα, υπήρξε η πηγή από την οποία, με δανεισμό, προήλθε η Γραμμική Β. Είναι πιθανό πράγματι οι Έλληνες να δανείστηκαν αρχικά γραφείς από τη μινωική Κρήτη, οι οποίοι θα προσάρμοσαν αργότερα τη γραφή τους, ώστε να αποδίδει την ελληνική γλώσσα. Έτσι μπορούμε και εμείς να καταλαβαίνουμε πολλά πράγματα από τα κείμενα των πινακίδων της Γραμμικής Α. Ξέρουμε πώς λειτουργεί αυτή η γραφή, και κατά προσέγγιση μπορούμε και αποδίδουμε φωνητικές αξίες στα περισσότερα συλλαβογραφικά της σημεία. Ωστόσο, και ενώ μάλιστα ξέρουμε ως και τη σημασία λίγων λέξεων, στάθηκε αδύνατο μέχρι τώρα να αποδειχτεί πειστικά ποια γλώσσα είναι κλεισμένη εκεί μέσα. Η παραπέρα πρόοδος σ αυτό το θέμα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ανακάλυψη και δημοσίευση νέων κειμένων». Απόψεις και ιδέες απόλυτα σωστές και προσεκτικά διατυπωμένες, δίχως να κρύβει ο συγγραφέας την ελπίδα του ότι στο μέλλον με την ανακάλυψη περισσότερων επιγραφών Γραμμικής Γραφής Α θα επιτευχθεί μεγαλύτερη πρόοδος στην ανάγνωση και ερμηνεία της. Τέλος, αξίζει να επισημάνουμε τα λόγια του για την ελληνική γλώσσα, όπως αναφέρονται στις σελίδες κδ και κε του βιβλίου: [ 12 ]
Gareth Owens, Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks, Labyrinth. Collected Works true scientist should be, because it may offer a different framework of interpretation better than his own. Concerning Linear A, its history and its relation to Linear B, on pages xi-xii Chadwick comments: «Between the eighteenth and fifteenth centuries B.C., the Cretans employed an indigenous script, which they used both for keeping accounts and for dedicatory inscriptions. This was patently the same source from which Linear B was borrowed; indeed it is likely that the Greeks began borrowing Minoan scribes, who then adapted their script to represent the Greek language. Thus we can understand much of the content of the Linear A tablets; we know how the writing system works and we can assign approximate values to most of the syllabic signs. But although we know the meaning of a few words, it has so far proved impossible to demonstrate convincingly what the underlying language is. Further progress will depend largely on the discovery and publication of more texts.» These are ideas and opinions which are both completely correct and carefully presented, without the author hiding his hope that in the future, with the discovery of further Linear A inscriptions, even greater progress will be achieved in reading and interpreting it. Finally it is worth pointing out what he has to say about the Greek language, as expressed on pages xiv and xv: «The Greek language has a continuous line of development from the fourteenth century B.C. down to the present day, and the echoes of Bronze Age Greek have been well described by a contemporary poet, Mr. P. A. Sinopoulos: There rang out a peal of bells thirty-three centuries old». John Chadwick is in a position to put forward such views about the Greek language and its history, for he has carried out research into it from its very beginnings, studying its development and relation to other languages of the same family Indo-European over the centuries. What saddens him however is the fact that, as he comments at the end of his preface (pp.xvii-xviii), there are not many Greek scholars who have dealt with the study and the interpretation of the Mycenaean texts. For this reason, he offers the present work as an invitation or rather a challenge to the young men and women of Greece. «Who will they be who will be motivated enough to add their own contribution to their own national history, and to show that the roots of Hellenic and indeed of European history are above all a matter today for the young people of Greece?» (Crete 1997) D. Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks It is now possible to study the Greek language over a span of 35 centuries. Until 1952 the earliest examples of the Greek language were dated to the eighth century B.C.. But it was in that year that Michael Ventris, a talented young architect from Britain, deciphered Knossos Linear B, dating to 1400 B.C., as Mycenaean Greek. This is still considered as one of the most important intellectual achievements of the 20th century. In 1953, Ventris and the British philologist John Chadwick published their work on the decipherment of Linear B, and three years later they produced Documents in Mycenaean Greek, a monograph discussing 300 Linear B tablets from Knossos, Pylos and Mycenae. In September 1956 Michael Ventris tragically lost his life in a car crash. As a result of the two scholars successful attempts, it is now possible to reconstruct the history of the Mycenaean Greeks. Following in the footsteps of Michael Ventris, many scholars archaeologists, epigraphers, philologists and historians are now able to study Linear B in depth and publish the written archives that continue to come to light. Three books published on this script have recently been translated into Modern Greek, making them accessible to a wider audience in this country too. There follows a review of these works as an introduction to the Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete. D.1 John Chadwick, Linear B and Related Scripts, British Museum Publications, 1987 [=Γραμμική Β και συγγενικές γραφές, transl. N. Konomis, Papademas Editions, Athens 1992 (80 pages)] [ 13 ]
Γκάρεθ Όουενς, Ο Μάικλ Βέντρις, ο Τζων Τσάντγουϊκ, η Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων «...Η ελληνική γλώσσα παρουσιάζει αδιάσπαστη συνέχεια στην εξέλιξή της από τον ΙΔ πχ αιώνα ώς σήμερα. Κι ένας σύγχρονος ποιητής, ο κ. Π.Α. Σινόπουλος, ζωντάνεψε θαυμάσια το άκουσμα της γλώσσας αυτής, που αντηχεί από τη μακρινή εποχή του Χαλκού: ξεχύθηκε καμπανολάλημα τριαντατριών αιώνων.» Ο κ. Τζων Τσάντγουϊκ ήταν σε θέση να διατυπώνει παρόμοιες απόψεις για την ελληνική γλώσσα και την ιστορία της, αφού η έρευνά του επικεντρώθηκε εξαρχής στη μελέτη και την εξέλιξη αυτής της γλώσσας ανά τους αιώνες καθώς και στις σχέσεις της με τις άλλες της ιδίας οικογένειας (ινδοευρωπαϊκής). Λυπόταν όμως από το γεγονός, όπως αναφέρει στο τέλος του προλόγου του (σσ. ιβ και ιγ ), που δεν υπάρχουν πολλοί έλληνες ερευνητές οι οποίοι να έχουν ασχοληθεί με τη μελέτη και την ερμηνεία των μυκηναϊκών κειμένων. Γι αυτό και παρουσίασε το παρόν έργο στη Νεοελληνική, ως πρόκληση και πρόσκληση θα έλεγε κανείς για τους νέους και τις νέες της Ελλάδας: «Ποιοί θα είναι αυτοί που θα παρακινηθούν για να προσθέσουν και τη δική τους συνεισφορά στην εθνική τους ιστορία, και να δείξουν ότι οι ρίζες του ελληνικού άρα και του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι προπάντων μέλημα σήμερα των νέων της Ελλάδας;» Δ. (Κρήτη 1997) Μάικλ Βέντρις, Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες. Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική Είναι τώρα εφικτή η μελέτη της ελληνικής γλώσσας που καλύπτει μια περίοδο 35 αιώνων. Έως το 1952 θεωρείτο ότι τα πρωϊμότερα δείγματα ελληνικής γλώσσας χρονολογούνταν τον 8 ο αι. π.χ.. Τότε όμως ο Μάικλ Βέντρις, ένας νέος προικισμένος Βρετανός, αρχιτέκτονας στο επάγγελμα, αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β Γραφή της Κνωσού του 1400 π.χ. ως Μυκηναϊκή Ελληνική. Το επίτευγμά του ακόμη αναγνωρίζεται ως ένα από τα σημαντικότερα του αιώνα μας, στο πνευματικό πεδίο. Σε συνεργασία δε με τον βρετανό φιλόλογο Τζων Τσάντ γουϊκ δημοσιεύει την εργασία του, την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β Γραφής, το 1953, και το 1956 από κοινού εκδίδουν το επιστημονικό σύγγραμμα Documents in Mycenaean Greek, όπου παρουσιάζονται 300 πινακίδες της Γραμμικής Β Γραφής από την Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες. Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ο Μάικλ Βέντρις χάνει τραγικά τη ζωή του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα (6/9/1956). Ως αποτέλεσμα των επιτυχών προσπαθειών του είναι σήμερα δυνατή η ανασύσταση της ιστορίας των Μυκηναίων Ελλήνων. Αρκετοί επιστήμονες αρχαιολόγοι, επιγραφολόγοι, φιλόλογοι και ιστορικοί ακολουθώντας τα βήματα του Μάικλ Βέντρις, μπόρεσαν να μελετήσουν σε βάθος τη Γραμμική Β Γραφή και να δημοσιεύσουν τα γραπτά της αρχεία, που συνεχώς έρχονται στο φως. Τρία ειδικά βιβλία αναφέρονται στο θέμα και παρουσιάζονται εδώ: Δ.1 John Chadwick, Γραμμική Β και συγγενικές γραφές, μετάφραση Ν. Κονομή, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1992 (80 σελίδες) Ο συγγραφέας του βιβλίου, Τζων Τσάντγουϊκ, στενός συνεργάτης του Μάικλ Βέντρις, αναγνωρίζεται μέχρι σήμερα ως αυθεντία στη γλώσσα και την ερμηνεία των πήλινων πινακίδων της Γραμμικής Β Γραφής. Το βιβλίο εκδόθηκε στα Αγγλικά το 1987 από το Βρετανικό Μουσείο. Παρουσιάζονται σε αυτό με σαφήνεια τόσο η ανακάλυψη από τον Έβανς του Αρχείου της Κνωσού, όσο και η αποκωδικοποίηση των χαρακτήρων της Γραφής. Όταν δημοσιεύτηκε στον βρετανικό Τύπο για πρώτη φορά, το κατόρθωμα του Βέντρις παρομοιάστηκε με το Έβερεστ της ελληνικής αρχαιολογίας. Πέραν απ αυτό, στο βιβλίο παρουσιάζονται σε χωριστά κεφάλαια η χρήση της Γραμμικής Β Γραφής και των πινακίδων ως ιστορικών εγγράφων. Ακολουθούν κεφάλαια σχετικά με τη Γραμμική Α Γραφή, τις γραφές και γλώσσες της αρχαίας Κύπρου και τον Δίσκο της Φαιστού. Στο βιβλίο αυτό ο Νέστορας της Μυκηναιολογίας κατορθώνει να συνδυάσει με επιτυχία τόσο τον επιστημονικό χαρακτήρα όσο και τον ανθρώπινο, αφού πρόκειται για μια προσωπική αναφορά στον ερευνητή Μάικλ Βέντρις. Δ.2 James Hooker, Εισαγωγή στη Γραμμική Β, μετάφραση Χαράλαμπος Μαραβέλιας, εποπτεία-προλεγόμενα Βασίλης Αραβαντινός, [ 14 ]
Gareth Owens, Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks, Labyrinth. Collected Works The author of this book, John Chadwick, was a close associate of Michael Ventris, and is acknowledged to this day as the leading authority on the language and the interpretation of the Linear B clay tablets. The original English text was first published by the British Museum in 1987. The book offers a lucid description of Evans discovery of the Knossos archive, and goes on to recount how the script was deciphered; when first published in the British press, Ventris achievement was compared to the Everest of Greek Archaeology. In addition to the above, the book contains separate chapters on the use of Linear B script and the tablets as historical documents. There follow chapters relevant to Linear A, the Scripts and Languages of Cyprus, and the Phaistos Disk. Throughout, the Nestor of Mycenaean archaeology successfully manages to combine academic content with personal interest, since the book is a personal account of Michael Ventris as a researcher. D.2 James Hooker, Linear B: An Introduction, Bristol Classical Press, 1980 [=Εισαγωγή στη Γραμμική Β, transl. by Charalambos Maravelias, supervision - prolegomena Vassilis Aravantinos, Editions M.I.E.T., Athens 1994 (328 pages)] This book by James Hooker, philologist at the University of London, was first published in English in 1980. The recent Greek translation was edited by Dr. V. Aravantinos, Director of Thebes Museum and excavator of the Kadmeia, where approximately 250 clay Linear B tablets have come to light. It was a dear wish of the author James Hooker, my university teacher and friend, that the book should at some stage be translated into Greek, but unfortunately his premature death prevented him from seeing his wish fulfilled. This particular book, just as his previous one on Mycenaean Greece published in 1977, is of interest for general readers, scholars and researchers of Linear B in search of a specialist study on the subject. During his last visit to Greece (1991) he was working on a companion volume about Minoan Crete. In the first section, the present book leads the reader through the Bronze Age to Linear B and then focuses on the decipherment of the script, examining the different categories of inscriptions and the Mycenaean Greek language as employed in the texts. The second part is especially rich in the information offered, since each chapter fully and clearly describes a different series of tablets, such as those on weapons and chariots, sheep and wool, work groups of women and children, landowners, agricultural produce, religious matters and other subjects. At points where the interpretation is not clear, the author does not fail to honestly accept the limits of his own scientific analysis. Finally, those wishing to probe any of these subjects still further are provided with a detailed bibliography. This book presents us with all the different aspects of Mycenaean society and the organization of administrative centres. One of its author s most striking abilities is his gift for rendering even the most difficult points clear to his readers. D.3 Martin S. Ruiperez and Jose L. Melena, Los Griegos Micenicos, 1990 [=Oι Μυκηναίοι Έλληνες, transl. Melina Panagiotidou, philolog. editing by Maria Iatrou, Institute de Libre (M. Kardamitsa), Athens 1996 (292 pages)] This book by two outstanding Spanish philologists was first published in Spanish in 1990, and has recently appeared in Modern Greek translation. The present edition has been fully revised by Professor Jose Melena, former Cultural Attaché at the Hispanic Embassy in Athens, currently Professor of Hellenic Philology at the University of the Basque Country and General Secretary of the Permanent International Committee of Mycenaean Studies. Together with his profound knowledge of the subject, continuous contact with recent archaeological research and discoveries has resulted in a well-produced, articulate and informative book. The successful combination of archaeological, historical and philological data offers the reader a comprehensive picture of Mycenaean Greece and its civilization. The book deals with the scripts of the Aegean area during the period of the Bronze Age, as well as with the Mycenaean archives and the decipherment of Linear B. There fol- [ 15 ]
Γκάρεθ Όουενς, Ο Μάικλ Βέντρις, ο Τζων Τσάντγουϊκ, η Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1994 (328 σελίδες) Το βιβλίο δημοσιεύτηκε στα Αγγλικά το 1980 από τον Τζέιμς Χούκερ, φιλόλογο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, και πρόσφατα εκδόθηκε στα Ελληνικά. Τη γενική επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης είχε ο Έφορος του Μουσείου των Θηβών Δρ. Β. Αραβαντινός, ανασκαφέας της Καδμείας, απ όπου ήλθαν στο φως 250 περίπου πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β Γραφής. Ήταν σφοδρή επιθυμία τού Τζέιμς Χούκερ, πανεπιστημιακού δασκάλου και φίλου, να μεταφραστεί κάποτε το βιβλίο του στα Ελληνικά, αλλά, δυστυχώς, ο πρόωρος θάνατός του τον πρόλαβε. Το συγκεκριμένο βιβλίο, όπως και αυτό για τη Μυκηναϊκή Ελλάδα που εκδόθηκε το 1977, ενδιαφέρουν τον αναγνώστη, τον μελετητή και ερευνητή της Γραμμικής Β Γραφής που θα θελήσει να έχει μια ειδικότερη θεώρηση του θέματος. (Κατά τη διάρκεια της τελευταίας του επίσκεψης στην Ελλάδα [1991] επεξεργαζόταν έναν τόμο για τη Μινωική Κρήτη.) Το βιβλίο, στο πρώτο μέρος, οδηγεί τον αναγνώστη, μέσα από την Εποχή του Χαλκού, στη Γραμμική Β και στην αποκρυπτογράφηση της Γραφής, όπως και στις διαφορετικές κατηγορίες των επιγραφών, καθώς και την ίδια τη μυκηναϊκή γλώσσα των κειμένων. Το δεύτερο μέρος είναι ιδιαίτερα πλούσιο στις πληροφορίες που μας παρέχει, αφού σε κάθε κεφάλαιο περιγράφονται πλήρως και με σαφήνεια διαφορετικές ομάδες πινακίδων, όπως αυτές που αναφέρονται σε όπλα και άρματα, σε πρόβατα και μαλλί, σε ομάδες εργασίας γυναικών και παιδιών, σε ιδιοκτήτες γαιών, σε αγροτικά προϊόντα, σε θρησκευτικά ζητήματα και σε άλλα θέματα. Σε σημεία όπου η ερμηνεία των πινακίδων δεν είναι σαφής, ο συγγραφέας δεν παραλείπει να παραδεχθεί με ειλικρίνεια την επιστημονική του αδυναμία. Τέλος, για ό ποιον θελήσει να εντρυφήσει περισσότερο σε κάποιο από τα θέματα του βιβλίου, παρατίθεται εκτενής βιβλιογραφία. Το συγκεκριμένο βιβλίο μάς παρουσιάζει όλες τις όψεις του μυκηναϊκού πολιτισμού και της διοικητικής οργάνωσης των πολιτικών του κέντρων. Ιδιαίτερα δε, χαρακτηρίζεται από την ικανότητα του συγγραφέα να διασαφηνίζει στον αναγνώστη και τα πιο δύσκολα σημεία του. Δ.3 Martin S. Ruiperez, Jose L. Melena, Οι Μυκηναίοι Έλληνες, μετάφραση Μελίνα Παναγιωτίδου, Φιλολογική επιμέλεια Μαρία Ιατρού, Ινστιτούτο του Βιβλίου (Μ. Καρδαμίτσα), Αθήνα 1996 (292 σελίδες) Το βιβλίο γραμμένο από δυο αξιόλογους ισπανούς φιλολόγους δημοσιεύτηκε το 1990 στα Ισπανικά, ενώ πρόσφατα μεταφράστηκε και στα Ελληνικά. Η παρούσα έκδοση έχει πλήρως ενημερωθεί από τον καθ. Χοσέ Μελένα, πρώην Μορφωτικό Ακόλουθο της Ισπανικής Πρεσβείας στην Αθήνα και σήμερα Καθηγητή της Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων και Γενικό Γραμματέα της Μόνιμης Διεθνούς Επιτροπής Μυκηναϊκών Σπουδών. Η βαθιά γνώση του αντικειμένου που τον χαρακτηρίζει, όπως και η διαρκής επαφή του με τις πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες και ανακαλύψεις, έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός συγκροτημένου, σωστά διαρθρωμένου και ενημερωμένου βιβλίου. Ο επιτυχής συνδυασμός αρχαιολογικών, ιστορικών και φιλολογικών στοιχείων προσφέρει στον αναγνώστη μια πλήρη εικόνα της Μυκηναϊκής Ελλάδας και του πολιτισμού της. Το βιβλίο πραγματεύεται τις γραφές του αιγαιακού χώρου κατά την περίοδο της Χαλκοκρατίας, όπως και τα αρχεία των Μυκηναίων και την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β Γραφής. Ακολουθούν κεφάλαια σχετικά με τη γεωγραφία των μυκηναϊκών βασιλείων, με την πολιτική και διοικητική οργάνωση, όπως και με την κοινωνική δομή, την οικονομία, τη μυκηναϊκή θρησκεία, τα στρατιωτικά θέματα που αφορούν στις τελευταίες μέρες των μυκηναϊκών ανακτόρων. Κάθε κεφάλαιο βασίζεται σε αποδεικτικά στοιχεία που προέρχονται από τις πινακίδες της Γραμμικής Β Γραφής συνδυαζόμενα με αρχαιολογικά τεκμήρια. Ακολουθεί εκτενής βιβλιογραφία που καλύπτει χρονολογικά και το 1994. Τέλος, παρατίθεται μία λεπτομερής ανάλυση 93 πινακίδων της Γραμμικής Β Γραφής, καθε μιάς μεταφρασμένης στη Νεοελληνική και πλήρως ερμηνευμένης. Ειδικά το μέρος αυτό του βιβλίου αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για τον φοιτητή της μυκηναϊκής ιστορίας. * * * [ 16 ]
Gareth Owens, Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks, Labyrinth. Collected Works low chapters on the geography of the Mycenaean kingdoms, their political and administrative organization, social structure, economy and religion. Every chapter is based upon proof arising from the Linear B tablets in combination with archaeological evidence. The book concludes with an extensive bibliography up to 1994, and a detailed analysis of 93 Linear B tablets, each one translated into Greek and fully interpreted. This final section constitutes an invaluable tool for the student of Mycenaean history. The three books above were written by distinguished academics, philologists and scholars, and have all been admirably translated into Modern Greek. Thirty five centuries on, they have made a wider audience aware of the Mycenaean Greeks and their civilization, script and language. (Crete 1996) * * * The previous articles were originally published in Modern Greek in the Cretan and Athenian press. They are republished here as a token of respect to Michael Ventris and John Chadwick. I conclude by quoting three thought provoking extracts from Chadwick s 1987 book Linear B and Related Scripts (pages 30, 47 and 51) regarding Linear B, Linear A and Cretan Hieroglyphics including the Phaistos Disk: «In some cases syllabic signs are used alone as ideograms. Some of these are straightforward abbreviations of Greek words; for instance, the word o-pe-ro meaning deficit, is often abbreviated to o. But others (ni FIGS, sa FLAX, ra 3 SAFFRON, qi SHEEP, mu OX) are more interesting since the syllabic value does not occur in the Greek name. These were probably taken over from Linear A, where the sound may have been that of the initial syllable of the name in the pre-greek language of Crete. In fact this is probably how the syllabary was invented, by using the pictogram of an object for the initial syllable of its name in that language. The case of wool, however, is more complicated. The skin of an animal may be roughly drawn, and then a syllabic sign inserted to suggest the Greek word; thus an oxhide bears the sign for wi standing for wrinos, ox-hide. But wool belongs to the category of things which cannot be drawn recognisably. The solution chosen here goes back to Linear A; there two syllabic signs, ma and ru, were combined to form a ligature, presumably because this represented the name of wool in that language. Now it is probably no accident that Greek has a word mallos meaning flock of wool, which might well be borrowed from this pre-greek language. But the ideogram of Linear B is no longer recognisable as a ligature, though it is very close to the syllabic sign ma.» «But there is one deduction which is immediately possible: the language cannot be Greek. The word for total, if transcribed with the Linear B values, comes out as kuro, which is not only quite different from the Linear B to-so, but cannot be reconstructed as any Greek word of suitable meaning. There are only a few words like this, the meaning of which can be deduced from the context; and although attempts have been made to connect these with words in other languages, especially Semitic, no convincing set of parallels has yet been demonstrated. We need more texts, especially more detailed ones, if we are to make much more progress here.» «My own view, shared by all serious scholars, is that the Disk is undecipherable so long as it remains an isolated document. Only a large increase in the number of inscriptions will permit real progress towards a decipherment. Meanwhile we must curb our impatience, and admit that if King Minos himself were to reveal to someone in a dream the true interpretation, it would be quite impossible for him to convince anyone else that this was the one and only possible solution.» (Crete 2006) Addendum 2007 It is a pleasure to announce that John Chadwick has now had a road in Heraklion named after him. [ 17 ]
Sir Arthur John Evans (8/7/1851 11/7/1941) [Photo: Ashmolean Museum, University of Oxford = D.B. Harden, Sir Arthur Evans: A Memoir (1983).] [ 18 ]
Michael George Francis Ventris, O.B.E. (12/7/1922 6/9/1956) [Photo: Institute of Classical Studies, London University = John Chadwick, The Decipherment of Linear B. Cambridge: Cambridge University Press 2 1960.] [ 19 ]
John Chadwick (21/5/1920 24/11/1998) [ Photo: Cambridge University, http://www.classics.cam.ac.uk/ linearb/lifechadwick.html ] [ 20 ]