Τι σημαίνει «καλή πρακτική» στην προσχολική αγωγή;

Ό λ α τ d α i v π e α r ι s δ i ι t ά y κ & α ι e ο q ι u ε i t ν y ή λ ι κ ο ι έ χ ο υ ν τ ο δ ι κ α ί ω μ α d i v e r s i t é & é q u i t é ν α ζ ο υ ν κ α ι ν α ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι d i v e r s i t e σ i t ε & έ ν α g e π l λ i j α k ί w σ ι a ο a r d i g h e i d V i e l f a l t π& ο υ Gσl eτ ηi cρ hί ζw εü ι r d i g k e i t l a τ ηd ν i vι σe rό sτ iη dτ aα d δy ι κ lα a ι ωe μq άu τi ωd νa d é a g s ú lκa αc ι h t τ ο a gσ uε βs αc σo μt ό h r o m a s διαϕορετικοτητα σ τ η δ ι α φ& ο ρισοτητα ε τ ι κ όδικαιωματων τ η τ α Τι σημαίνει «καλή πρακτική» στην προσχολική αγωγή; D c E E T Diversity in Early Childhood Education and Training

Έρευνα και ανάπτυξη Αναστασία Χουντουμάδη Κέντρο Παιδαγωγικής και Καλλιτεχνικής Επιμόρφωσης «Σχεδία», Αθήνα, Ελλάδα Dalvir Gill Centre for Research in Early Childhood (CREC), Birmingham, England, UK Françoise Moussy Ecole Santé Social Sud-Est (ESSSE), Lyon, France Peter Lee Childhood and Families: Research and Development Centre (CAF), University of Strathclyde, Glasgow, Scotland, UK Veerle Vervaet Resource and Training Centre for Child Care (VBJK), Ghent, Belgium Regine Schallenberg-Diekmann Institut für den Situationsansatz (ISTA) in der Internationalen Akademie (INA) an der Freien Universität Berlin; INA.KINDER.GARTEN ggmbh, Germany Μετάφραση: Αναστασία Χουντουμάδη Χρηματοδότηση The Bernard van Leer Foundation, The Hague, The Netherlands www.bernardvanleer.org Σελιδοποίηση Regine de Loose www.la.voila.be Εκτύπωση Geers Offset, Βέλγιο Εκδότης: The European Network DECET Diversity in Early Childhood Education and Training, 2007 www.decet.org Μπορείτε αν θέλετε να φωτοτυπήσετε το παρόν κείμενο, αλλά παρακαλούμε όπως αναφέρετε το γεγονός ότι αποτελεί προϊόν εργασίας του δικτύου DECET

Διαφορετικότητα & Ισότητα Δικαιωμάτων Τι σημαίνει «καλή πρακτική» στην προσχολική αγωγή; D c E E T Diversity in Early Childhood Education and Training

Ευχαριστίες Το παρόν κείμενο είναι αποτέλεσμα μιας συνεργατικής άσκησης, μιας διεργασίας συν-κατασκευής κοινής κατανόησης που πραγματοποιήθηκε με την γενναιόδωρη χορηγία του οργανισμού Bernard van Leer που εδρεύει στη Χάγη, Ολλανδία. Είμαστε ευγνώμονες στον καθηγητή Joseph Tobin από το πολιτειακό πανεπιστήμιο της Αριζόνα για την εποικοδομητική κριτική του η οποία μας επέτρεψε να εστιαστούμε στην συν-κατασκευή της κατανόησης μας της καλής πρακτικής με γονείς, επαγγελματίες, αυτούς που χαράσσουν πολιτική, και συναδέλφους στο δίκτυο DECET. Θέλουμε επίσης να ευχαριστήσουμε τον Dr. Michel Vandenbroeck από το πανεπιστήμιο της Γάνδης του Βελγίου για τον λιτό και οξυδερκή πρόλογο και για τη συνεισφορά του κατά την περίοδο που ήταν μέλος στην ομάδα εργασίας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες για την στήριξη και τα εποικοδομητικά σχόλια απευθύνουμε στις συναδέλφους μας Αναστασία Βαφέα από τη ΣΧΕΔΙΑ, την Evelyne Höhme-Serke από την ISTA, την Chris De Kimpe και την ομάδα της PBD στη Γάνδη, τους συναδέλφους καθηγητές στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Strathclyde και τους συναδέλφους στο ESSSE. Θέλουμε να εκφράσουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στα παιδιά, τους γονείς και το προσωπικό των παρακάτω δομών για την ενεργή τους συμμετοχή και διάθεση να μοιραστούν τις εμπειρίες τους. Η πολύτιμη συμβολή τους είναι εμφανής σε όλο το παρόν κείμενο: Elief in Antwerp, Okido in Merksem, t Kriebelhuis στο Ghent, ZOC και Stampertje στο Zeebrugge, Βέλγιο; St. Thomas Early Excellence Centre, Birmingham, Adderley Nursery Centre, Abbotsmede Nursery School, Peterborough, Blakenhall Neighbourhood Nursery, Wolverhampton, Bilston Early Excellence Centre, Wolverhampton, Αγγλία; INA.KINDER.GARTEN Bülowstr., Dresdener Str., Grüntaler Str., Lüneburger Str., Markgrafenstr. Βερολίνο, Γερμανία; Διαπολιτισμικό Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης, Ελευσίνα, Ελλάδα; Early Years Centres in Glasgow and Inverclyde, Σκοτία; τους επαγγελματίες στα κέντρα προσχολικής αγωγής στη Λυών και τους φοιτητές προσχολικής αγωγής στο ESSSE, Γαλλία; Τα παιδιά και τους γονείς του Pavee Point Travellers Centre, Δουβλίνο, Ιρλανδία. Για τις φωτογραφίες που εμφανίζονται στο κείμενο ευχαριστούμε: Barbara Bache, Caroline Boudry, Volker Döhring, Amara Hark-Weber, Gisela Hermann, INA.KINDER.GARTEN Dresdener Str., Sophie Maurer, Sophia Sandleben, Derek Speirs, Gerda Wunschel, Renate Zander, και Early Years Parental Support Service, Sandwell, Αγγλία. Τέλος ευχαριστούμε όλα τα παιδιά και τους ενήλικους που μας έδωσαν την άδεια να χρησιμοποιήσουμε τις φωτογραφίες τους.

Πρόλογος Πρόσφατα ο οργανισμός ΟΟΣΑ κυκλοφόρησε τη δεύτερη σημαντική και περιεκτική αναφορά με τίτλο «Για ένα Δυνατό Ξεκίνημα» Starting Strong. Προσφέρει ισχυρά επιχειρήματα που στηρίζονται από διεθνείς έρευνες και καταδεικνύουν ότι η πρώτη παιδική ηλικία είναι σημαντική, αν και όχι με τον ίδιο τρόπο για όλα τα παιδιά. Για να δώσουμε τη δυνατότητα σε όλα τα παιδιά να ωφεληθούν από την προσχολική φροντίδα και εκπαίδευση, οι υπηρεσίες που προσφέρουν οι διάφορες δομές πρέπει να είναι υψηλής και όχι απλά καλής (μέσης) ποιότητας. Προφανώς το τί συνιστά υψηλή ποιότητα αποτελεί αντικείμενο συνεχούς προβληματικής και δημόσιας συζήτησης. Πρόσφατες διεθνείς έρευνες ανέδειξαν ότι η ποιότητα δεν είναι μια αντικειμενική αλήθεια που ευρίσκεται κάπου και περιμένει να ανακαλυφθεί από ειδήμονες. Κατασκευάζεται και ανακατασκευάζεται συνεχώς. Η αναπτυξιακή ψυχολογία για παράδειγμα μας έχει βοηθήσει να κατανοήσουμε τις ανάγκες των παιδιών αλλά ιστορικά έχει παρουσιαστεί ως η μελέτη του μέσου παιδιού, το οποίο φυσικά δεν υπάρχει. Σήμερα είναι ξεκάθαρο ότι η ποιότητα καθορίζεται και από τις οικογένειες στις οποίες θέλουμε να προσφέρουμε υπηρεσίες. Αυτό που συνιστά ύψιστη ποιότητα στο κέντρο μιας μεγαλούπολης στο Ηνωμένο Βασίλειο διαφέρει σημαντικά από αυτό που συνιστά ύψιστη ποιότητα σε μια Ελληνική συνοικία. Επομένως, ο καθορισμός οικουμενικών κριτηρίων ποιότητας έχει πολύ συχνά συμβάλλει στην περαιτέρω εκχώρηση προνομίων σε ήδη προνομιούχες ομάδες στις δυτικές μας κοινωνίες. Η κατανόηση αυτή της ποιότητας ως κάτι που εξαρτάται από το πλαίσιο στο οποίο απαντάται και συνδέεται με ένα σύστημα αξιών, έχει συχνά παρερμηνευθεί ως μια «μετανεωτερική» προοπτική η οποία επιθυμεί να αποδομήσει όλα τα μέτρα και σταθμά. Κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε μια στάση ότι «όλα επιτρέπονται» που ενδέχεται να μεταφέρει το μήνυμα ότι η διαχείριση ή αυτοί που είναι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής για την πρώτη παιδική ηλικία μπορούν να αποσυρθούν από τις ευθύνες τους. Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού των Ηνωμένων Εθνών δεν μας επιτρέπει να υιοθετούμε μια τέτοια στάση «μη ανάμειξης». Αποτελεί εξάλλου κοινή μας ευθύνη να θέσουμε τα υψηλότερα δυνατά κριτήρια για τα παιδιά του σήμερα και του αύριο. Αλλά αυτό πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο που να εμπλέκονται όλοι οι ενδιαφερόμενοι περιλαμβάνοντας τους παιδαγωγούς, τους γονείς και τα παιδιά. Αυτήν ακριβώς την προσέγγιση προσπαθούν να αναπτύξουν από κοινού τα μέλη του δικτύου DECET τα τελευταία τρία χρόνια. Άρχισαν από τρεις βασικές και πολύ απλές ερωτήσεις: Τι είδους υπηρεσία προσχολικής φροντίδας και αγωγής είναι κατάλληλη να δώσει στο κάθε παιδί τη γερή και θετική εικόνα ότι ανήκει κάπου, την αυτοπεποίθηση πάνω στην οποία μπορεί να χτίσει αργότερα; Τι είδους υπηρεσία προσχολικής φροντίδας και αγωγής ευνοεί να κατασκευαστούν κοινοί κώδικες όπου διαφορετικοί άνθρωποι μπορούν και επικοινωνούν ο ένας με τον άλλο; Και τι είδους υπηρεσία προσχολικής φροντίδας και αγωγής συμβάλλει στη δημιουργία κοινωνικής δικαιοσύνης; Στις κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από αυξάνουσα ποικιλότητα, από κατακερματισμό και ατομισμό, οι ερωτήσεις αυτές βρίσκονται στην καρδιά πολλών ανησυχιών που τρέφουν τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και αυτοί που χαράζουν πολιτική; ανησυχίες που αφορούν την ιδιότητα του πολίτη, την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ένταξη. Η μοναδικότητα αυτού που παρουσιάζει το δίκτυο DECET στο παρόν κείμενο έχει τρεις διαστάσεις. Δεν βασίζεται μόνο στην εμπειρογνωμοσύνη που βρίσκεται μέσα στο δίκτυο, αλλά λαμβάνει υπόψη τη συμβολή των κατά τόπων εκπαιδευτικών, γονιών και παιδιών. Αναγνωρίζει ότι η ποιότητα είναι έννοια μεστή αξιών και διασαφηνίζει τις αξίες στις οποίες βασίζεται τόσο στην εισαγωγή όσο και στο υπόλοιπο κείμενο. Τέλος παρουσιάζει ξεκάθαρα κριτήρια στα οποία μπορεί κανείς να βασίσει τη δουλειά του. Αυτό γίνεται με τρόπο που δεν περιορίζει ούτε συνταγογραφεί. Γιαυτό το κείμενο μας παρακινεί να σκεφτούμε και να δράσουμε και επομένως πρόκειται ένα κείμενο που συνηγορεί υπέρ της αλλαγής. Michel Vandenbroeck, Ph. D. Τμήμα Σπουδών Κοινωνικής Πρόνοιας, Πανεπιστήμιο της Γάνδης, Βέλγιο 1. Organisation for Economic Co-operation and Development. (2006). Starting Strong II. Early Childhood Education and Care. Paris: O.E.C.D.

Εισαγωγή Ισότητα Δικαιωμάτων και Σεβασμός στη Διαφορετικότητα Περί τίνος πρόκειται; Η πρώτη παιδική ηλικία είναι ένα λογικά και πρακτικά καλό σημείο εκκίνησης για να ισχυροποιηθούν οι ταυτότητες των παιδιών καθώς και να καλλιεργηθεί μια θετική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα. Είναι η στιγμή που τα παιδιά μαθαίνουν για τον κόσμο από όλους και όλα γύρω τους τις οικογένειες, τα άλλα παιδιά ή και ενηλίκους, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα παιχνίδια, τα βιβλία και οτιδήποτε άλλο συναντούν στην καθημερινότητα τους. Χρειάζεται οι παιδαγωγοί «να δουν, να ακούσουν και να προσέξουν» ώστε στην προσπάθεια τους να καλλιεργήσουν αυτές τις πτυχές των ποικίλων ταυτοτήτων των παιδιών, να προσφέρουν εμπειρίες οι οποίες τα στηρίζουν αποτελεσματικά στην ανάπτυξη μιας θετικής γνώσης και κατανόησης του κόσμου. Οι χώροι προσχολικής φροντίδας και αγωγής οι οποίοι αγκαλιάζουν παιδιά με διαφορετική κοινωνική προέλευση, κουλτούρα, ή θρησκεία και δέχονται την διαφορετικότητα ως μέρος της ζωής, βοηθούν τα παιδιά να διευρύνουν την κατανόηση, το σεβασμό και την εκτίμηση της ποικιλότητας της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Σε πολλές χώρες σε όλη την Ευρώπη, οι κυβερνήσεις, αυτοί που χαράσσουν πολιτική και παίρνουν αποφάσεις καθώς και οι υπεύθυνοι υπηρεσιών αγωγής και φροντίδας προσπαθούν να δώσουν έμφαση και προτεραιότητα στο σεβασμό στη διαφορετικότητα και στην απόδοση αξίας στις πολλαπλές ταυτότητες των παιδιών, των οικογενειών και των κοινοτήτων. Ως αποτέλεσμα, πολλοί εμπλεκόμενοι ενδιαφέρονται για την δημιουργία και ανάπτυξη κειμένων πολιτικής και στρατηγικής τα οποία στηρίζουν και προωθούν μια περισσότερο ολιστική άποψη του παιδιού μέσα στην οικογένεια, της οικογένειας μέσα στην κοινότητα και της κοινότητας ως μέρος μιας κρατικής στρατηγικής. Το παρόν κείμενο είναι αποτέλεσμα της δουλειάς που ανέλαβαν μέλη του δικτύου DECET (Diversity in Early Childhood Education and Training Η Διαφορετικότητα στην Προσχολική Εκπαίδευση και στην Επιμόρφωση). Το DECET ενώνει ένα δίκτυο Ευρωπαϊκών οργανισμών με κοινούς στόχους αναφορικά με το σεβασμό στη διαφορετικότητα στην προσχολική εκπαίδευση και επιμόρφωση. Το δίκτυο στοχεύει στην προώθηση και μελέτη των δημοκρατικών δομών στο χώρο της προσχολικής εκπαίδευσης, αναγνωρίζοντας τις πολλαπλές (πολιτισμικές και άλλες) ταυτότητες των παιδιών και των οικογενειών. Για ποιους σκοπούς μάχεται το DECET; Όλα τα παιδιά και οι ενήλικοι έχουν το δικαίωμα να ζουν και να εξελίσσονται σε ένα πλαίσιο που στηρίζει την ισότητα δικαιωμάτων και το σεβασμό στη διαφορετικότητα. Παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικοί έχουν δικαίωμα στην καλή ποιότητα των υπηρεσιών προσχολικής αγωγής και φροντίδας που πρέπει να χαρακτηρίζονται από την απουσία οποιασδήποτε μορφής έκδηλων ή άδηλων, ατομικών ή θεσμικών διακρίσεων με βάση τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, την εθνική, εθνοτική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσιακή κατάσταση, τις σωματικές ικανότητες, ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση (σύμφωνα με το Άρθρο 2 της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που κυρώθηκε στην Ελλάδα με τον Ν. 2101/92). Το δίκτυο DECET στηρίζει πρωτοβουλίες που καλλιεργούν γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις που δίνουν τη δυνατότητα σε παιδιά και ενηλίκους να οικοδομήσουν μαζί υπηρεσίες προσχολικής φροντίδας και αγωγής όπου όλοι και όλες: αισθάνονται ότι ανήκουν ενδυναμώνονται ώστε να αναπτύξουν τις ποικίλες πτυχές της ταυτότητάς τους μπορούν να μάθουν ο ένας από τον άλλο πέρα από πολιτισμικές και άλλες οριοθετήσεις συμμετέχουν ως ενεργοί πολίτες αντιμετωπίζουν ενεργά τις όποιες μεροληψίες με ανοικτή επικοινωνία και διάθεση για εξέλιξη συνεργάζονται για να αντικρούσουν θεσμικές προκαταλήψεις και διακρίσεις. Οι αρχές που παρουσιάζονται σε αυτό το έντυπο βασίζονται στο καταστατικό και τους στόχους του δικτύου DECET και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως σημείο αναφοράς για όλες τις υπηρεσίες προσχολικής φροντίδας και αγωγής.

Θέλεις να συμμετέχεις στη διαδικασία της από κοινού κατασκευής της γνώσης; Το DECET είναι οργανωμένο σε διακρατικές υποομάδες εργασίας. Μια από αυτές τις ομάδες εργασίας είχε τον τίτλο «Συμμετοχική Έρευνα για την Κατανόηση της Καλής Πρακτικής» και αποτελείτο από μέλη που προέρχονται από τη Γερμανία, τη Σκοτία, το Βέλγιο, την Αγγλία, την Ελλάδα και τη Γαλλία. Το κάθε ένα από τα μέλη της ομάδας εργασίας δούλεψε ερευνητικά με συναδέλφους, γονείς και παιδιά ώστε να εντοπίσει τρόπους με τους οποίους διάφορες πρακτικές προωθούν το σεβασμό στη διαφορετικότητα στους χώρους προσχολικής φροντίδας και αγωγής. Τα ερευνητικά αυτά αποτελέσματα αποτέλεσαν τον κορμό του παρόντος κειμένου το οποίο σκιαγραφεί τις αρχές και τα κριτήρια ποιότητας αναφορικά με τον σεβασμό στη διαφορετικότητα και προτείνει μερικές μεθόδους για την προώθηση τους. Τα μέλη της ομάδας εργασίας χρησιμοποίησαν τις αρχές και τα κριτήρια στις έξι χώρες με διαφορετικούς τρόπους: συνέκριναν τις στάσεις σε σχέση με το σεβασμό στη διαφορετικότητα σε μονοπολιτισμικούς και πολυπολισμικούς χώρους, προκάλεσαν συζήτηση πάνω στις αντιλήψεις του προσωπικού και της διοίκησης προσχολικών δομών, ανέπτυξαν ήδη υπάρχουσες πρακτικές, ενθάρρυναν γονείς και παιδιά να συμμετέχουν σε μια ερευνητική δραστηριότητα, επεξεργάστηκαν υποδειγματικές περιπτώσεις σεβασμού στη διαφορετικότητα, συνέλεξαν πληροφορίες από διευθυντές/τριες κέντρων που έχουν προωθήσει με επιτυχία το σεβασμό στη διαφορετικότητα. Η ομάδα εργασίας έχει διευκρινίσει τις αρχές που βασίζονται στους στόχους του δικτύου DECET εντοπίζοντας κριτήρια για τους συμμετέχοντες-αναγνώστες ώστε να μπορούν να αξιολογούν αν αυτές οι αρχές εφαρμόζονται στο χώρο τους. Το κείμενο είναι διαδραστικό και δεν έχει την πρόθεση να δώσει συνταγές. Με τη διαμόρφωση αυτού του κειμένου ελπίζουμε ότι οι αρχές και τα κριτήρια θα αποτελέσουν ερέθισμα για συζητήσεις. Το δίκτυο DECET ελπίζει ότι όλοι όσοι θα χρησιμοποιήσουν το κείμενο θα αναδιατυπώσουν τα κριτήρια σε γλώσσα που τους είναι κατανοητή και αρμόζει στο χώρο τους. Η διεργασία αναδιατύπωσης των κριτηρίων θεωρείται ουσιαστικό μέρος της ανάπτυξης και εμβάθυνσης μιας αίσθησης κυριότητας αναφορικά με την προώθηση του σεβασμού στη διαφορετικότητα από μέρους των συμμετεχόντων. Οι παραπομπές λόγων είναι αυθεντικές και έχουν την πρόθεση να προκαλέσουν αναστοχασμό. Έχουν αναδυθεί από τις συνεντεύξεις με παιδαγωγούς, μητέρες, πατέρες, παιδιά. Δεν αναδεικνύουν πάντοτε καλές πρακτικές. Ορισμένες φορές μάλιστα αποτελούν πρόκληση σε αυτό που θεωρείται καλή πρακτική, ή στις αξίες στις οποίες βασίζεται η δουλειά με τα παιδιά και τις οικογένειες ή στο ποιος έχει το δικαίωμα να μεταδίδει αξίες στα παιδιά. Πως μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το παρόν κείμενο; Με το παρόν κείμενο θέλουμε να μοιραστούμε μαζί σας τα αποτελέσματα της δουλειάς μας και να σας προσκαλέσουμε να το χρησιμοποιήσετε: για να ενημερώσετε πολιτικούς, ακαδημαϊκούς, παιδαγωγούς και γονείς για τη δουλειά του DECETκαι τους καταστατικούς στόχους του, για να δώσετε ερέθισμα για εποικοδομητικό διάλογο με άτομα που χαράσσουν πολιτική, με παιδαγωγούς γονείς και παιδιά σχετικά με την προώθηση του σεβασμού στη διαφορετικότητα ως βασικό θεμέλιο της παιδαγωγικής πρακτικής στην πρώτη παιδική ηλικία, για να αμφισβητήσετε αρνητικές στάσεις και να αναπτύξετε περαιτέρω πρακτικές σχετικές με το σεβασμό στη διαφορετικότητα. Σας προσκαλούμε να έρθετε σε επαφή μαζί μας, και να μοιραστείτε τις σκέψεις, τις αμφιβολίες, τις ιδέες, τις προτάσεις, και τις εμπειρίες σας. Για το Δίκτυο DECET: Αναστασία Χουντουμάδη, «Σχεδία», Ελλάδα: ahal@hol.gr Dalvir Gill, CREC, Αγγλία: d.gill@crec.co.uk Françoise Moussy, ESSSE, Γαλλία: moussy@esse.fr Peter Lee, CAF, Σκοτία: p.lee.@strath.ac.uk Veerle Vervaet, VBJK, Βέλγιο: veerle.vervaet@vbjk.be Regine Schallenberg-Diekmann, ISTA, Γερμανία: r.schallenberg@inakindergarten.de

Μερικές προσωπικές ερωτήσεις Πριν αρχίσεις να διαβάζεις τις αρχές και τα κριτήρια, σε προσκαλούμε να στοχαστείς πάνω σε ορισμένες προσωπικές ερωτήσεις. Μπορείς επίσης να χρησιμοποιήσεις αυτές τις ερωτήσεις σε συζητήσεις με τους γονείς, το προσωπικό και άλλους ενδιαφερόμενους. Τι σε κάνει να νιώθεις ότι ανήκεις ή είσαι μέρος μιας ομάδας; Πως σε κάνει να νιώθεις όταν βιώνεις ότι σε αποδέχονται, σε αναγνωρίζουν, σε περιλαμβάνουν; Έχεις ποτέ βιώσει καταστάσεις όπου το περιβάλλον σου δεν αποδεχόταν ή δεν αναγνώριζε πλευρές της ταυτότητας σου; Μπορείς να περιγράψεις πως ένιωθες; Πώς μπορούμε να μάθουμε ο ένας από τα βιώματα του άλλου; Τι θα μπορούσε να διευκολύνει ή να δυσκολέψει αυτή τη μάθηση; Τι θα μπορούσε να σε κάνει να νιώσεις τόσο δυνατός ώστε να μπορέσεις να επανατοποθετηθείς ως προς τις αξίες και τις πεποιθήσεις σου; Σου έχουν τύχει περιπτώσεις όπου η επικοινωνία κατάφερε να διαλύσει τους φραγμούς ανάμεσα σε ανθρώπους; Τι ήταν αυτό που έκανε την επικοινωνία αποτελεσματική; Τι σημαίνει για σένα το να είναι κάποιος «ενεργός πολίτης»; Τι θα σε βοηθούσε για να δράσεις ως ενεργός πολίτης; Μπορείς να φανταστείς να ορθώνεις το ανάστημα σου απέναντι στις όποιες προκαταλήψεις και διακρίσεις; Τι σου προκαλεί άγχος και τι σε εμψυχώνει; Έχεις ποτέ νιώσει ότι δεν έκανες κάτι για να αντικρούσεις προκαταλήψεις ή διακρίσεις; Μπορείς να περιγράψεις τα αισθήματα που σε κατέκλυσαν; Πως φαντάζεσαι ότι θα ήταν οι δομές προσχολικής και εξωσχολικής αγωγής και φροντίδας αν βασίζονταν στις αρχές της ισότητας δικαιωμάτων και του σεβασμού στη διαφορετικότητα;

Όλοι και όλες αισθάνονται ότι ανήκουν 1 Το προσωπικό ενός κέντρου προσχολικής φροντίδας και αγωγής παίρνει μέτρα ούτως ώστε όλοι όσοι έχουν σχέση με αυτό καθώς και η τοπική κοινωνία να αισθάνονται ότι είναι ευπρόσδεκτοι και ότι προσκαλούνται να συμμετέχουν στις δραστηριότητες του κέντρου. Οι παιδαγωγοί αναστοχάζονται τακτικά τις εμπειρίες, τα συναισθήματα και τις στάσεις τους. Το κέντρο εγγυάται σε όλα τα μέλη της κοινότητας ισότητα πρόσβασης σε όλες τις υπηρεσίες που προσφέρει. Οι ανάγκες όλων αναγνωρίζονται και τους δίνεται ξεχωριστή προσοχή. Η διαμόρφωση του χώρου και το παιδαγωγικό πρόγραμμα περιλαμβάνουν ποικίλα χαρακτηριστικά στοιχεία όλων των οικογενειών. Η πολιτική, η πρακτική και οι οργανωτικές δομές του κέντρου είναι διαφανείς. Οι παιδαγωγοί αναστοχάζονται τακτικά τις εμπειρίες, τα συναισθήματα και τις στάσεις τους. D E c E T Diversity in Early Childhood Education and Training

«Εγώ προσωπικά χρειάζομαι πολύ χρόνο για να νιώσω αποδοχή και εμπιστοσύνη.» Μαρίνα, διευθύντρια κέντρου «Αν ο παιδικός σταθμός δεν είχε έρθει στον καταυλισμό μας, δεν θα άφηνα τα παιδιά να πάνε εκεί. Δεν θα τα άφηνα. Κανένας δεν μου μίλησε εμένα για παιδικούς σταθμούς. Δεν ήξερα τίποτα κι έτσι γιατί να πάω τα παιδιά μου σε ένα μέρος για το οποίο δεν ήξερα τίποτα;» Βαρβάρα, μητέρα «Είναι πολύ βολικό που μπορώ να πηγαίνω την κόρη μου γύρω στις έντεκα το πρωί, αφού φάμε πρωινό και έχουμε λίγο χρόνο να παίξουμε ωραία μαζί. Μετά πάω για ύπνο γιατί δουλεύω νυκτερινή βάρδια.» Δαβίδ, ταξιτζής «Δεν είσαι παρά επισκέπτης σε αυτή τη χώρα. Να συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με τους κανόνες!» Αλεξάνδρα, διευθύντρια «Όταν ο γιος μου γεννήθηκε με σύνδρομο Down, ανησυχούσα για το αν θα μπορούσα να βρω κατάλληλη φροντίδα σε παιδικό σταθμό. Ο σταθμός με κάλεσε να τους επισκεφτώ από κοντά και απάντησαν σε όλες μου τις ερωτήσεις. Μου έδωσαν ένα πληροφοριακό φυλλάδιο που εξηγούσε την παιδαγωγική τους φιλοσοφία. Ένιωσα ευπρόσδεκτη και φαντάζομαι ότι και ο γιος μου θα περνά καλά εδώ!» Ναβίνα, μητέρα δύο παιδιών «Στο χώρο υποδοχής του κέντρου όλα τα μέλη του προσωπικού παρουσιάζονται με μια φωτογραφία και κάποιες προσωπικές πληροφορίες: τί θεωρούν σημαντικό στη δουλειά τους, μια φωτογραφία τους από τότε που ήταν παιδιά, τα ενδιαφέροντα τους, τα δικά τους παιδιά, τις γλώσσες που μπορούν να μιλήσουν... Αυτό με εντυπωσίασε πάρα πολύ.» Άλεν, πατέρας «Το μωρό έκλαιγε και δεν μπορούσε να κοιμηθεί. Ρωτήσαμε τη μητέρα του τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε. Αυτή το νανουρίζει πάντα. Αυτό μας έδωσε την ιδέα να ηχογραφήσουμε το νανούρισμά της και τώρα όταν το αγοράκι είναι κουρασμένο ή εκνευρισμένο του βάζουμε αυτό το νανούρισμα.» Τεσλιμέ, βρεφονηπιοκόμος

Όλοι και όλες ενδυναμώνονται ώστε να αναπτύξουν τις ποικίλες πτυχές της ταυτότητας τους 2 Οι παιδαγωγοί γαλουχούν τις προσωπικές και συλλογικές ταυτότητες του κάθε ατόμου ώστε να νιώθει περηφάνια για τις πολλαπλές του ταυτότητες. Παρέχεται ένα κλίμα ασφάλειας όπου όλες οι πεποιθήσεις, αξίες και δοξασίες - ακόμα και αν αυτές συγκρούονται μεταξύ τους - μπορούν να εκφράζονται και να διαπραγματεύονται. Οι παιδαγωγικές δραστηριότητες εστιάζονται στις ανάγκες τα ενδιαφέροντα, τα ερωτήματα και τις εμπειρίες των παιδιών καθώς και στον τρόπο που τις κατανοούν. Παιδιά, γονείς και παιδαγωγοί ανταλλάσσουν πληροφορίες ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τις συνθήκες ζωής τους και να ανταποκρίνονται κατάλληλα. Παιδιά, γονείς και παιδαγωγοί βάζουν τα όρια στην οποιαδήποτε διερεύνηση της οικογενειακής ζωής. D E c E T Diversity in Early Childhood Education and Training

«Τις πρώτες εβδομάδες στο κέντρο, η μητέρα του Κιέραν φαινόταν ανήσυχη, και αγχωμένη όταν ερχόταν να πάρει το 18μηνο αγοράκι της. Ένα απόγευμα μου είπε ότι η μητέρα της την κατάκρινε επειδή έφερνε το γιο της στο σταθμό. Καλέσαμε τον παππού και τη γιαγιά να έρθουν και να μείνουν λίγο με τον εγγονό τους στην ομάδα μας. Εντυπωσιάστηκαν πολύ όταν είδαν τον Κιέραν να παίζει με τα άλλα παιδάκια Άλλαξαν τελείώς τη γνώμη που είχαν για τους παιδικούς σταθμούς. Ήταν μεγάλη η ανακούφιση της μητέρας του Κιέραν.» Σοφία, παιδαγωγός «Μαμά, μιλήσαμε για μένα στο σχολείο σήμερα!» (γεμάτη ενθουσιασμό αντίδραση στο γεγονός ότι στο σταθμό έπαιξαν επιτραπέζιο παιχνίδι που απεικόνιζε τη ζωή των Ρομά») Φινταριέ, τεσσάρων ετών «Κάθε απόγευμα, όταν οι γονείς έρχονται να πάρουν τα παιδιά τους, προβάλλονται ψηφιακές εικόνες σε μια μικρή οθόνη, ώστε να μπορούν οι γονείς να δουν τι έκαναν τα παιδιά τους εκείνη την ημέρα. Οι φωτογραφίες δείχνουν στους γονείς πως ένιωθε το παιδί τους και τους βοηθούν να μιλούν για τις δραστηριότητες έτσι που να μας εμπνέουν με τις προτάσεις και τις ιδέες τους.» Καρίνα και Χάβα, παιδαγωγοί «Ζητάμε από κάθε παιδί και οικογένεια στην ομάδα μας να μας φέρει κάποια μουσική την οποία συνήθως ακούν στο σπίτι. Έτσι μπορούμε να βασιστούμε σε μια πραγματική ποικιλία χορευτικής μουσικής!» Χάτις και Γκέρντ, παιδαγωγοί «Όταν επισκεφτήκαμε το κέντρο για πρώτη φορά, ο Γιουσούφ, ένα αγοράκι 3 χρόνων με πήγε στον τοίχο με τις οικογένειες. Με προσκάλεσε να κάτσω κάτω και γεμάτος περηφάνια μου εξήγησε όλη τη δομή της οικογένειάς του: γονείς, θείους, θείες, γιαγιά, αδελφές και αδελφό με τους οποίους είναι πολύ δεμένος. Με έκανε να φαντάζομαι πως θα παρουσίαζε η κόρη μου την οικογένεια της όταν θα έφτανε στην ηλικία του...» Αλίκη, μητέρα της Μελίσσα «Κανένας σε αυτό το Κέντρο δεν ενδιαφέρεται για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε για να διδάξουμε τα παιδιά μας να μιλούν να διαβάζουν και να γράφουν στην Αραβική γλώσσα, τη γλώσσα της παράδοσης τους που χρειάζονται για να επικοινωνήσουν με παππούδες και γιαγιάδες.» Αχμέντ, πατέρας δύο παιδιών «Όταν η κόρη μου Λίζα πήγε για πρώτη φορά στον παιδικό σταθμό, οι παιδαγωγοί με ρώτησαν πως εμείς ως γονείς θέλαμε να αναφέρονται στις δυσκολίες που έχει η κόρη μας να επικοινωνεί με άλλα παιδιά και γονείς. Συγκινήθηκα πολύ από την ερώτηση γιατί εκείνη την περίοδο ο άντρας μου και εγώ δεν είμαστε έτοιμοι για να χρησιμοποιούμε λέξεις όπως μειονεξία ή αναπηρία και δεν θέλαμε ούτε οι άλλοι να τις χρησιμοποιούν όταν μιλούν για την Λίζα.» Κατερίνα, μητέρα τριών παιδιών «Μ αρέσει πολύ που η Ανέτε [παιδαγωγός] ξέρει ότι έχω δύο ονόματα: ένα Τούρκικο από τον πατέρα μου και ένα Γερμανικό από τη μητέρα μου.» Αλίν Εζτούρκ, τεσσάρων χρονών

Όλοι και όλες μπορούν να μάθουν ο ένας από τον άλλο πέρα από πολιτισμικές και άλλες οριοθετήσεις 3 Οι παιδαγωγοί προάγουν ένα θετικό κλίμα απέναντι στην ποικιλότητα εκτιμώντας τόσο τις ομοιότητες όσο και τις διαφορές στην καθημερινή ζωή. Το προσωπικό καλλιεργεί μία ατμόσφαιρα που επιτρέπει σε όλους να ανταλλάσσουν και να διαπραγματεύονται ιδέες και προτάσεις. Έτσι όλοι οι εμπλεκόμενοι συμμετέχουν ενεργά συν-δημιουργώντας υψηλής ποιότητας φροντίδα και αγωγή. Οι παιδαγωγοί φροντίζουν ώστε οι διεργασίες μάθησης και η συν-κατασκευή της γνώσης να γίνεται ορατή μέσα από διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους. Κάθε τεκμηρίωση σέβεται την άποψη των παιδιών, των γονιών των παιδαγωγών και κάθε άλλου εμπλεκόμενου και χρησιμοποιείται ως μέσον για διάλογο και στοχασμό. Κάθε παιδαγωγός αναστοχάζεται και προσπαθεί να προχωρήσει πέρα από τα όρια και τους περιορισμούς των γνώσεων, αξιών, εικόνων, πεποιθήσεων, εικασιών και συναισθημάτων του. D E c E T Diversity in Early Childhood Education and Training

«Σήμερα το πρωί, είδα τον Φιμομπίμπε να παίζει φαγητό με τις κούκλες. Έβαλε όλα τα πιάτα στο πάτωμα κάτω από το τραπέζι. Όταν κάθισε κάτω και άρχισε να τρώει, ο Ένζο πήρε τα πιάτα και τα έβαλε πάνω στο τραπέζι. Ο Φιμομπίμπε σηκώθηκε και είπε στον Ένζο: Όχι, βάλτα στο πάτωμα, είναι ώρα για να φάμε βραδινό!». Ντομινίκ, εμψυχώτρια σε κέντρο δημιουργικής απασχόλησης «Συνήθως βάζω τον Χένρυ στο κρεβάτι για ύπνο και τον αφήνω να κοιμηθεί μόνος του. Η φίλη μου από την Κορέα, ποτέ δεν άφηνε το παιδί της πριν το πάρει ο ύπνος. Η ευκαιρία να δω διαφορετικές πρακτικές διεύρυνε την κατανόηση μου.» Βήρλε, μητέρα «Το απόγευμα δώσαμε πολλά κομμάτια ύφασμα στα παιδιά για να παίξουν. Η Σουχέ άπλωσε ένα κομμάτι στο πάτωμα μπροστά της. Έπειτα πήρε άλλο ένα και το έβαλε στα μαλλιά της. Μετά έκανε την προσευχή της. Η Λουίζε την κοίταξε και ρώτησε Τι παίζεις;» Νάταλη, παιδαγωγός. «Στον παιδικό σταθμό μας συνεργαζόμαστε πραγματικά. Είναι συνηθισμένη πρακτική οι γονείς και οι παιδαγωγοί να συζητάμε τους παιδαγωγικούς στόχους. Για παράδειγμα, τα παιδιά ενδιαφέρονται για τους πυροσβέστες και ο πατέρας της Τζούλη, που είναι πυροσβέστης, έχει προσφερθεί να έρθει στο σταθμό με τη στολή του και το πυροσβεστικό όχημα. Οι γονείς και οι παιδαγωγοί ενθουσιάστηκαν πολύ και σκέφτηκαν ότι θα ήταν μια καλή ευκαιρία να μιλήσουμε για τα θέματα της ασφάλειας.» Σοφία, μητέρα «Ο γιος μου έφυγε από το σταθμό όταν έγινε τριών χρονών. Η Έλεν, η βρεφονηπιοκόμος του, του έδωσε το ημερολόγιο του με φωτογραφίες, σημειώσεις της και ζωγραφιές του γιου μου. Τώρα είναι 10 χρονών και όταν κοιτάζουμε μαζί αυτό το ημερολόγιο συνειδητοποιώ πόσο σημαντικό είναι για αυτόν να έχει κάποια χνάρια από τα πρώτα του χρόνια.» Τζούλιαν, πατέρας «Στο δικό μας κέντρο έχουμε κολλήσει ένα παγκόσμιο χάρτη πάνω στον οποίο ζητάμε από γονείς και προσωπικό να σημειώσουν τα μέρη στα οποία αισθάνονται ότι ανήκουν, Τη στιγμή που ο χάρτης είναι στο χώρο υποδοχής, πολλοί γονείς, παιδιά, επισκέπτες και παιδαγωγοί σταματούν μπροστά του και συζητούν για την ποικιλότητα που αντιπροσωπεύεται.» Άννα-Μαρία, παιδαγωγός

Όλοι και όλες συμμετέχουν ως ενεργοί πολίτες 4 Το κέντρο προσχολικής αγωγής και φροντίδας αποτελεί ένα ζωτικό μέρος των δικτύων της τοπικής κοινωνίας και το προσωπικό του εμπλέκεται ενεργά σε ζητήματα τρέχουσας σημασίας για τα μέλη της κοινότητας. Οι παιδαγωγοί δημιουργούν δημοκρατικές δομές και αναζητούν ενεργά τη γνώμη όλων των παιδιών, των γονιών και του υπόλοιπου προσωπικού. Γονείς προσωπικό και παιδιά, μοιράζονται όλοι ευθύνες στο σχεδιασμό της καθημερινής ζωής επιτυγχάνοντας την αίσθηση ότι ανήκουν και «συνκατέχουν» αυτά που συμβαίνουν. Το κέντρο συνεισφέρει στη δυναμική της κοινότητας καθιστώντας τα παιδιά, τις οικογένειες και το προσωπικό ικανούς να κάνουν χρήση των υπαρχόντων πόρων: χώρου, ανθρώπινου δυναμικού, εξοπλισμού, πληροφοριών. Το προσωπικό προσπαθεί να αυξήσει τις γνώσεις, δεξιότητες και τις ικανότητες του ώστε να συμμετέχει στα κοινά με ποικίλους τρόπους. D E c E T Diversity in Early Childhood Education and Training

«Δεν μου αρέσει πως μυρίζει το φαγητό την Τρίτη, αλλά με κάνουν να το τρώω!» Πέτρος, τεσσάρων χρόνων «Για μένα δεν υπάρχει κανένας λόγος να διευθύνει κανείς ένα κέντρο για την οικογένεια και τα παιδιά τα πρώτα χρόνια ζωής και να μη συνδέει το κέντρο με τη ζωή του παιδιού στο σπίτι και στην κοινότητα. Δουλειά μου είναι να διασφαλίζω ότι οι σύνδεσμοι αυτοί είναι ισχυροί, δουλειά μου είναι να σιγουρεύω ότι οι γονείς δεν είναι απλά καλοδεχούμενοι αλλά ότι περιμένουμε να συμμετέχουν στο βαθμό που τους ευχαριστεί.» Τζούλη, διευθύντρια κέντρου «Αν και δουλεύω με πλήρη απασχόληση, ξέρω τι συμβαίνει στο παιδί μου. Οι παιδαγωγοί φροντίζουν να με κρατούν ενήμερη. Μου δίνεται οι ευκαιρία να μιλάω, αν θέλω, με το προσωπικό αργά το απόγευμα, να δίνω τη γνώμη μου, να συναντώ άλλες μητέρες και όλα αυτά σε ένα πνεύμα που μου δίνει την εντύπωση ότι δεν ενοχλώ. Εδώ που τα λέμε, νιώθω ότι ξέρουν ότι είναι δικαίωμα μου να ξέρω.» Άαντσαλ, μητέρα «Σήμερα διαλέγω εγώ τη δραστηριότητα και είμαι ο αρχηγός ακόμη και αν θέλω να πω σε όλους να πάνε σπίτι τους, νομίζω θα το κάνουν, αλήθεια νομίζω θα πάνε!» Μελίσσα, σχεδόν πέντε χρονών «Το προσωπικό μου ενθαρρύνεται να παρευρίσκεται σε διάφορες επιτροπές, όπως ομάδες αξιολόγησης παιδιών, επιτροπές τοπικών πολιτιστικών εκδηλώσεων, επιτροπές γονέων, διυπηρεσιακές ομάδες. Αυτό σημαίνει ότι αποκτούν μια ευρύτερη εικόνα και μαθαίνουν την τοπική κοινωνία.» Εύα Μαρία, διευθύντρια κέντρου «Δουλεύω με γονείς που προέρχονται από εθνοτικές μειονότητες, τους βοηθώ να αναλάβουν ευθύνες για τα παιδιά τους. Ωστόσο, μερικά Κέντρα τους παίρνουν όλες τις ευθύνες από τα χέρια τους.» Τζίμη, κοινωνικός λειτουργός.

Όλοι και όλες αντιμάχονται τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις με ανοικτή επικοινωνία και διάθεση για εξέλιξη 5 Το κέντρο προσχολικής φροντίδας και αγωγής παίρνει θετικά μέτρα ώστε η σύνθεση του προσωπικού αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία της κοινωνίας. Το κέντρο καθιερώνει διαύλους ανταλλαγής και επικοινωνίας με οικογένειες που ανήκουν σε λιγότερο ορατές ομάδες οι οποίες μπορεί να μην αντιπροσωπεύονται στο συγκεκριμένο κέντρο προσχολικής φροντίδας και αγωγής, ή ακόμη και στην τοπική κοινότητα. Το κέντρο προωθεί ένα ήθος σύμφωνα με το οποίο οι διακρίσεις δεν γίνονται ποτέ αποδεκτές. Σε περίπτωση εντοπισμού προκαταλήψεων και διακρίσεων το προσωπικό βρίσκει τρόπους να τις καταδικάσει σθεναρά. Το προσωπικό δημιουργεί ευκαιρίες για συζήτηση πάνω στις διάφορες μορφές ανισότητας στα δικαιώματα, την κοινωνική αδικία και τις σχέσεις εξουσίας στην κοινωνία. Το προσωπικό διαδραματίζει ενεργό ρόλο στη χάραξη της τοπικής πολιτικής διαμεσολαβώντας και υποστηρίζοντας θέσεις που συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση των υφιστάμενων ανισοτήτων ως προς στις ανάγκες των διαφόρων παιδιών και οικογενειών. D c E E T Diversity in Early Childhood Education and Training

«Όταν συνειδητοποιήσαμε ότι θα ερχόταν ένας παπάς για να κάνει αγιασμό στα εγκαίνια, στείλαμε ξεκάθαρο μήνυμα στο δήμαρχο ότι μια τέτοια πράξη θα ήταν ασύμβατη με τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα του Κέντρου και θα αποξένωνε τα παιδιά και τις οικογένειες της μουσουλμανικής κοινότητας με την οποία δουλεύαμε. Αντιμέτωπο με μια ξεκάθαρη στάση, το γραφείο του δημάρχου φρόντισε ο παπάς να παραμείνει ως προσκεκλημένος κατά τη διάρκεια της τελετής εγκαινίων.» Ευγενία, παιδαγωγός «Μια μέρα, καθώς μια μητέρα περίμενε το παιδί της, είδε τη Μαρία, που κάνει δυνατούς ήχους όταν βρίσκεται σε διέγερση. Η μητέρα φοβήθηκε και έκανε ένα μορφασμό. Το εξέλαβα ως έκφραση απαρέσκειας και το ίδιο μάλλον έκανε και η Μαρία και αντέδρασα επιθετικά. Ίσως θα έπρεπε να έπαιρνα τη Μαρία από το χέρι και να της έδινα την ευκαιρία να επικοινωνήσει με αυτή τη μητέρα.» Παναγιώτης, εκπαιδευτικός «Η κουλτούρα των μειονοτήτων ήρθε στο προσκήνιο και έγινε ορατή για την ευρύτερη κυρίαρχη κοινότητα όταν παίχτηκε η μουσική της δυνατά από τα ηχεία σε μια πολιτισμική εκδήλωση για τα παιδιά και τις οικογένειες σε κεντρική πλατεία της πόλης.» Δημήτρης, σερβιτόρος ταβέρνας «Ο Μπιλάλ κλώτσησε τον Μωχάμεντ και του δωσε μπουνιές επειδή είπε τη μητέρα του πουτάνα στη γλώσσα τους. Οι γονείς του Μπιλάλ έχουν χωρίσει και η μητέρα του μένει με ένα καινούργιο άντρα. Η δασκάλα γύρισε στο Μωχάμεντ και είπε κάτι που ακούσαμε όλοι: Η μητέρα του Μπιλάλ δεν είναι πουτάνα! Αγαπά τα παιδιά της πάρα πολύ όπως και η μητέρα σου αγαπάει εσένα. Εδώ μέσα δεν επιτρέπουμε τέτοια γλώσσα!» Λένα, πέντε χρονών «Όταν πήγα να πάρω το παιδί μου στο τέλος της ημέρας, η παιδαγωγός του μου είπε ότι είχε ακούσει μερικά παιδιά να χρησιμοποιούν τη λέξη «Γύφτος». Με ενημέρωσε για το πως μίλησε σε όλα τα παιδιά την ώρα της κουβέντας σε κύκλο και τα βοήθησε να καταλάβουν πόσο τα λόγια που λέμε μπορεί να πληγώσουν τους άλλους.» Αϊσέ, μητέρα

Όλοι και όλες συνεργάζονται μαζί για να αντικρούσουν θεσμικές προκαταλήψεις και διακρίσεις 6 Το προσωπικό αναγνωρίζει ότι οι τοπικές κοινότητες και η κοινωνία στο σύνολο της αλλάζουν. Σε συνεργασία με άλλους εμπλεκόμενους, εντοπίζουν, αναλύουν και δρουν για την κάλυψη των μεταβαλλόμενων αναγκών των τοπικών κοινωνιών. Οι παιδαγωγοί επεξεργάζονται συγκεκριμένες πολιτικές, διαδικασίες και κανονισμούς που δεν αποκλείουν κανένα, διασφαλίζουν ισότητα πρόσβασης και σεβασμό στη διαφορετικότητα. Γονείς και προσωπικό έχουν το δικαίωμα συμμετοχής στη διοίκηση ως ισότιμοι εταίροι στην προσπάθεια εντοπισμού και απάλειψη κάθε μορφής ανισοτήτων. Το προσωπικό είναι σε εγρήγορση για να αποκαλύψει κάθε μορφή θεσμικών διακρίσεων ώστε να αρχίσει μια διεργασία που θα οδηγήσει στην απάλειψη τους. To προσωπικό παίζει ένα ενεργό και ζωτικής σημασίας ρόλο στην προώθηση του σεβασμό στη διαφορετικότητα αμφισβητώντας στερεοτυπικές στάσεις παρεμβαίνοντας στον κυρίαρχο λόγο της δημόσιας συζήτησης /αντιπαράθεσης. D E c E T Diversity in Early Childhood Education and Training

«Προσέξαμε ότι υπήρχαν Πολωνοί μετανάστες που εργάζονταν στα χωράφια της περιοχής μας. Ήρθαμε σε επαφή με το τοπικό κέντρο στήριξης των νεοαφιχθέντων και κανονίσαμε μια συνάντηση με τις οικογένειες. Τώρα έχουμε τέσσερα παιδιά από την Πολωνία που εμπλουτίζουν την ποικιλότητα στο κέντρο μας.» Νουργκούν, διευθύντρια Κέντρου Προσχολικής Αγωγής «Δεν έχουμε πολυπολιτισμικές δραστηριότητες, γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε τέτοιους ανθρώπους εδώ. Καμιά φορά έρχονται ένα ή δύο παιδιά, αλλά δεν μένουν για πολύ.» Λίντα, υπεύθυνη εκπαιδευτικού προγράμματος «Στο σχολείο μας δεν είχαμε ρατσισμό, μέχρι τη στιγμή που ο Μάθιου άρχισε να έρχεται εδώ σχολείο.» [ο Μάθιου είναι μαύρος] Τομ, διευθυντής «Ξέρουμε ότι υπάρχει αρνητική κάλυψη στον τύπο σχετικά με το μεγάλο αριθμό οικογενειών μεταναστών που έχουν έρθει εδώ. Συμμετέχουμε τακτικά στις τοπικές δημόσιες συζητήσεις που γίνονται στο χωριό ώστε να συμβάλλουμε στην κατάρριψη στερεοτύπων και την καταδίκη των προκαταλήψεων.» Μαργαρίτα, εκπαιδευτικός «Στο προσωπικό του σταθμού όπου εργάζομαι αντανακλάται η ποικιλότητα της πόλης μας. Η Έντνα είναι από την Τυνησία, η Μπαντέλα από το Μαρόκο, η Άννη το Λίβανο, η Σάντη την Ισπανία και η Ντομινίκ και εγώ είμαστε Γαλλίδες. Ανταλλάσσουμε στοιχεία από την πολιτισμική κληρονομιά μας μέσω της επαφής μας με τους γονείς και τα παιδιά. Ως παιδαγωγοί, αυτό μας βοηθά στον αγώνα μας ενάντια στις προκαταλήψεις και υπέρ του σεβασμού του κάθε ατόμου είτε είναι παιδαγωγοί είτε παιδιά και οικογένειες που έρχονται εδώ.» Καρίνα, εκπαιδευτικός «Οργανώνουμε ομάδες συζήτησης με τους γονείς και ενθαρρύνουμε διάλογο με το προσωπικό ώστε να εντοπίζουμε συγκεκριμένες ανάγκες και να φροντίζουμε ώστε ο χώρος, το ήθος και οι καθημερινές μας πρακτικές να αντιπροσωπεύουν την τοπική κοινωνία.» Τζένη, υποδιευθύντρια «Να σταματήσουν τα παιδιά να βρίζουν και να κοροϊδεύουν!» Τεσσάρων με οκτώ χρόνων παιδιά νομάδων στην Ιρλανδία (travellers) που ρωτήθηκαν αν ήθελαν να απαιτήσουν κάτι από το Υπουργείο Παιδείας.

Δημοσιεύσεις του Δικτύου DECET Ένα Νανούρισμα για τη Χάμζα Η προσχολική φροντίδα ως χώρος συνάντησης. Ο δημοσιογράφος ταξιδιών Mark Gielen θυμάται την εποχή που η κόρη του πήγαινε στον παιδικό σταθμό. Αυτό ήταν πριν από είκοσι χρόνια και η κόρη του είναι πλέον ενήλικη. Ο κόσμος έχει αλλάξει πολύ από τότε. Η ποικιλότητα που παρατηρείται στην κοινωνία έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό. Για το λόγο αυτό ο Mark Gielen αποφάσισε να ανακαλύψει τους τρόπους με τους οποίους οι διάφοροι παιδικοί σταθμοί στην Ευρώπη διαχειρίζονται αυτή τη διαφορετικότητα. Στην αναζήτηση του αυτή σταματά σε τέσσερις ευρωπαϊκές πόλεις: Γάνδη (Βέλγιο), Ωμπύ (Γαλλία), Βερολίνο (Γερμανία) και Μπέρμινχαμ (Αγγλία). Γίνεται μια σύντομη παρουσίαση της κάθε πόλης και του πλαισίου στο οποίο αναπτύχθηκε η προσχολική δομή που εμφανίζεται. VBJK & DECET 2003 Διαφορετικότητα και Ισότητα Δικαιωμάτων στην Επιμόρφωση Επαγγελματιών Προσχολικής Ηλικίας στην Ευρώπη Παραδείγματα πρακτικών επιμόρφωσης στο δίκτυο DECET. Η ποικιλότητα που παρατηρείται στις οικογένειες, τα πρότυπα και τις αξίες στην Ευρωπαϊκή κοινωνία επηρεάζει τα εκπαιδευτικά συστήματα καθώς και τις προσχολικές δομές και υπηρεσίες. Εκπαιδευτικοί και παιδαγωγοί της προσχολικής ηλικίας έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με νέα ερωτήματα και προκλήσεις. Πως μπορεί κανείς να διαχειριστεί τα διαφορετικά πρότυπα και αξίες; Με ποιο τρόπο να επικοινωνήσει με την ποικιλότητα των γονιών; Ποιος παίρνει τις αποφάσεις για τον τρόπο ανατροφής των παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση; Το εγχειρίδιο είναι προσβάσιμο στη διεύθυνση του δικτύου: www.decet.or DECET 2004 Σεβασμός στη Διαφορετικότητα, Ισότητα Δικαιωμάτων και Κοινωνική Συμπερίληψη Δουλεύοντας με Γονείς και Επαγγελματίες στην Προσχολική Εκπαίδευση. Ευρωπαϊκό σεμινάριο για επιμορφωτές, διευθυντικά στελέχη επιμόρφωσης και χάραξης πολιτικής. Βαρκελώνη, 15-19 Μαίου, 2006. Όλες οι παρουσιάσεις στην ολομέλεια είναι προσβάσιμες στη διεύθυνση www.decet.org DECET 2006

Τούη- Τούη- Παίζοντας, Ζωγραφίζοντας και Τραγουδώντας για τη Διαφορετικότητα Η τέχνη είναι μια καθολική γλώσσα που είναι κοινή για ανθρώπους με διαφορετική πολιτισμική και κοινωνική προέλευση. Η τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα αποτελεσματικό παιδαγωγικό εργαλείο για την προώθηση του σεβασμού στη διαφορετικότητα. Η ταινία παρουσιάζει παραδείγματα καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων οι οποίες: ενδυναμώνουν τα παιδιά ώστε να αναπτύξουν τις ποικίλες διαστάσεις της ταυτότητας τους και να αποκτήσουν αυτοσεβασμό, επιτρέπουν στα παιδιά με διαφορετική πολιτισμική προέλευση να ανταλλάξουν και να μοιραστούν στοιχεία της κουλτούρας τους μαθαίνοντας το ένα από το άλλο, ενθαρρύνουν τα παιδιά και τους ενήλικους να επικοινωνούν και να νιώθουν ότι ανήκουν σε μια ομάδα, ενθαρρύνουν τα παιδιά να συμμετέχουν ως ενεργοί πολίτες και να μάχονται για τα δικαιώματά τους. DECET 2006 Σετ εργαλείων «Τεκμηρίωση των οικογενειών» Αυτό το σύνολο εργαλείων (αφίσα, επιτραπέζιο παιχνίδι, DVD) συμβάλει στη βελτίωση της πληροφόρησης, επικοινωνίας και αμοιβαίας κατανόησης ανάμεσα στους γονείς και το κέντρο προσχολικής αγωγής. Οι εκπαιδευτές μπορούν να βρουν σε αυτό ένα χρήσιμο οδηγό στη δουλειά τους που αφορά την τεκμηρίωση των οικογενειών. Η αφίσα παρουσιάζει διαφορετικές μορφές οικογενειών, και τα παιδιά τους. Λέει ξεκάθαρα σε πολλές γλώσσες ποιο είναι το ζητούμενο: σεβασμός απέναντι στο κάθε παιδί, σεβασμός απέναντι σε κάθε οικογένεια. (Η αφίσα μπορεί να παραγγελθεί στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.verlagdasnetz.de) Το επιτραπέζιο παιχνίδι ευαισθητοποίησης επιτρέπει σε ομάδες να ανταλλάξουν ιδέες για στόχους, μεθόδους και αρχές που αφορούν την τεκμηρίωση των οικογενειών με διασκεδαστικό τρόπο. Το DVD παρέχει πολλές πληροφορίες για τους στόχους και την τεκμηρίωση των οικογενειών. Παρουσιάζει διαφορετικές μεθόδους και εστιάζεται στο «τοίχο με τις οικογένειες». Τα κείμενα που συνοδεύουν το DVD είναι αποτέλεσμα κοινού αναστοχασμού γονιών, επαγγελματιών και συντονιστών του έργου. DECET 2007

D c E E T Diversity in Early Childhood Education and Training www.decet.org BELGIUM VBJK Expertisecentrum voor Opvoeding & Kinderopvang, Ghent Contact: veerle.vervaet@vbjk.be www.vbjk.be FRANCE ESSSE Ecole Santé Social Sud-Est, Lyon Contact: mony@essse.fr www.essse.fr ACEPP Association Collectifs Enfants Parents et Professionnels, Paris Contact: emmanuelle.murcier@acepp.asso.fr www.acepp.asso.fr GERMANY ISTA Institut für den Situationsansatz Internationale Akademie an der Freien Universität Berlin Contact: decet@ina-fu.org www.ina-fu.org/ista GREECE Κέντρο Παιδαγωγικής και Καλλιτεχνικής Επιμόρφωσης «Σχεδία» Centre for Artistic and Pedagogical Training Schedia (Raft), Athens Contact: schedia@ath.forthnet.gr www.schedia-art.gr IRELAND Pavee Point Travellers Centre, Dublin Contact: ecce@pavee.iol.ie www.paveepoint.ie THE NETHERLANDS MUTANT Change Agents: Supporting Respect for Diversity, Utrecht Contact: a.vankeulen@mutant.nl www.mutant.nl SPAIN Associació de Mestres Rosa Sensat, Barcelona Contact: irenebalaguer@rosasensat.org www.rosasensat.org UK, ENGLAND CREC Centre for Research in Early Childhood, Birmingham Contact: drtonybertram@compuserve.com www.crec.co.uk UK, SCOTLAND CAF Childhood and Families: Research and Development Centre, Glasgow Contact: p.lee@strath.ac.uk www.strath.ac.uk/centres/caf/