Ανάλςζη Εήηηζηρ ζε Πεπιβάλλον Ανηαγυνιζμού Ακηοπλοΐαρ και Αεποπλοΐαρ Ακαιία Πνιπδσξνπνχινπ Σμήμα Ναςηιλίαρ και Δπισειπημαηικών Τπηπεζιών Πανεπιζηήμιο Αιγαίος Υίορ, 2005 1
Πεπιεσόμενα ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ... 2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΗΝΑΚΧΝ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ- ΥΖΜΑΣΧΝ... 3 ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 4 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ο EΗΑΓΧΓΖ... 5 1.1 ΓΔΝΗΚΑ... 5 1.2 ΥΡΖΗΜΟΣΖΣΑ ΑΝΑΛΤΖ ΕΖΣΖΖ Χ ΔΡΓΑΛΔΗΟ ΛΖΦΖ ΑΠΟΦΑΔΧΝ... 6 1.3. ΠΡΟΣΤΠΑ ΓΗΑΚΡΗΣΧΝ ΔΠΗΛΟΓΧΝ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΣΖ ΑΚΣΟΠΛΟΨΑ / ΑΔΡΟΠΛΟΨΑ... 6 1.4. ΣΟΥΟΗ ΚΑΗ ΤΝΔΗΦΟΡΑ ΣΖ ΜΟΝΟΓΡΑΦΗΑ... 8 1.5. ΤΝΟΠΣΗΚΖ ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΔΝΟΣΖΣΧΝ... 8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο ΠΛΑΗΗΟ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΕΖΣΖΖ ΠΛΟΗΟΤ - ΑΔΡΟΠΛΑΝΟΤ... 9 2.1 ΓΔΝΗΚΑ... 9 2.2 ΠΛΑΗΗΟ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ... 9 2.3 ΠΡΟΣΤΠΑ ΔΠΗΛΟΓΖ ΜΔΟΤ ΜΔΣΑΦΟΡΑ... 17 2.4 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 18 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΤΛΛΟΓΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ... 19 3.1 ΈΡΔΤΝΑ ΑΓΟΡΑ... 19 3.2 ΑΠΟΚΑΛΤΠΣΟΜΔΝΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΚΑΗ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΓΔΓΖΛΧΜΔΝΖ ΠΡΟΣΗΜΖΖ... 28 3.3 AΞΗΟΛΟΓΖΖ ΣΧΝ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΓΔΓΖΛΧΜΔΝΖ ΠΡΟΣΗΜΖΖ... 30 3.4 ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΓΖΜΗΟΤΡΓΗΑ ΠΔΗΡΑΜΑΣΧΝ ΓΔΓΖΛΧΜΔΝΖ ΠΡΟΣΗΜΖΖ... 33 3.5 ΠΡΟΣΤΠΟΠΟΗΖΖ ΜΔ ΤΝΓΤΑΜΔΝΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ... 35 3.6 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 35 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ΜΔΛΔΣΖ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΣΖΝ ΑΚΣΟΠΛΟΨΚΖ/ΑΔΡΟΠΟΡΗΚΖ ΤΝΓΔΖ ΥΗΟΤ ΑΘΖΝΑ... 36 4.1 ΔΗΑΓΧΓΖ... 36 4.2 ΤΠΑΡΥΟΤΑ ΚΑΣΑΣΑΖ... 36 4.3 ΈΡΔΤΝΑ ΑΓΟΡΑ... 39 4.4 ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΠΡΟΣΤΠΟΤ ΔΠΗΛΟΓΖ ΜΔΟΤ ΜΔΣΑΦΟΡΑ... 42 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 49 5.1 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΖ ΤΝΔΗΦΟΡΑ... 49 5.2 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΜΔΛΔΣΖ ΠΔΡΗΠΣΧΖ... 50 5.3 ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΠΔΡΑΗΣΔΡΧ ΔΡΔΤΝΑ... 52 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 53 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α- ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΑΝΑΛΤΖ ΕΖΣΖΖ... 56 2
Πεπιεσόμενα Πινάκυν Γιαγπαμμάηυν- σημάηυν Πίνακαρ 1: Παπάδειγμα Πειπάμαηορ Γεδηλυμένηρ Πποηίμηζηρ... 29 Πίνακαρ 2: ύγκπιζη Γεδομένυν Αποκαλςπηόμενηρ και Γεδηλυμένηρ Πποηίμηζηρ... 31 Πίνακαρ 3: Δπιλογή μέζος μεηαθοπάρ ζηα πειπάμαηα δεδηλυμένηρ πποηίμηζηρ... 42 Πίνακαρ 4: Δκηίμηζη Πποηύπος Δπιλογήρ Μέζος Μεηαθοπάρ... 46 σήμα 1: Πλαίζιο ςμπεπιθοπάρ Υπηζηών... 11 σήμα 2: Ππόηςπο πολλαπλών επιλογών... 43 Γιάγπαμμα 1: Μηνιαία Δπιβαηική Κίνηζη Κενηπικού Λιμένα Υίος... 37 Γιάγπαμμα 2: ςνολική Eπιβαηική Kίνηζη Kπαηικού Aεπολιμένα Υίος... 38 3
Πεπίλητη Ζ κνλνγξαθία απηή αλαπηχζζεη κηα κεζνδνινγία αλάιπζεο δήηεζεο γηα ηηο κεηαθνξέο πνπ ζηεξίδεηαη ζηηο απνθάζεηο ησλ ρξεζηψλ. Γίδεηαη έκθαζε ζηελ εθαξκνγή ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ζηελ πεξίπησζε ηεο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο ζηελ πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ θαη ζηε δηεξεχλεζε ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο θαη αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ κεηαθηλνχκελσλ. Ζ ζεκαληηθφηεηα ηεο κειέηεο έγθεηηαη ζηηο εμειίμεηο πνπ έρνπλ παξαηεξεζεί ηα ηειεπηαία έηε ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν πνπ αθνξνχλ (1) ζηελ εηζαγσγή πινίσλ λέαο ηερλνινγίαο ηα νπνία έρνπλ ηε δπλαηφηεηα κείσζεο αθφκα θαηά ην κηζφ ηνπ ρξφλνπ δηαδξνκήο απφ/πξνο ηα λεζηά ζε ζχγθξηζε κε ηα πινία ζπκβαηηθήο ηερλνινγίαο, (2) ζηελ εμππεξέηεζε απφ ηελ Οιπκπηαθή θαη ηελ Aegean Airlines ελφο κεγάινπ αξηζκνχ λεζησηηθψλ πξννξηζκψλ, θαη (3) ζηε βειηίσζε ηεο πξνζβαζηκφηεηαο θαη ησλ ππνδνκψλ ιηκέλσλ, φπσο ηνπ Λαπξίνπ, πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δξνκνιφγεζε πινίσλ λέαο ηερλνινγίαο παξέρνπλ πιένλ ζεκαληηθφ αξηζκφ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ ζηνπο ρξήζηεο γηα ηελ εθπφλεζε ησλ ηαμηδηψλ ηνπο. ην λέν απηφ αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ είλαη ζεκαληηθή ε αλάιπζε δήηεζεο ηφζν εληφο ηνπ ηδίνπ κέζνπ (γξήγνξν/ζπκβαηηθφ πινίν ή αεξνπνξηθή εηαηξία Οιπκπηαθή/Aegean) φζν θαη κεηαμχ κέζσλ (πινίν/αεξνπιάλν). Δπηζεκαίλεηαη φηη αλάινγν πεξηβάιινλ αληαγσληζηηθφηεηαο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο ζε λεζησηηθά ζπκπιέγκαηα είλαη ζπάλην θαη ε δήηεζε ζε εμαηνκηθεπκέλν επίπεδν δελ έρεη αλαιπζεί κέρξη ζηηγκήο εηο βάζνο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία (ε ζχγθξηζε ζπλήζσο πθίζηαηαη κεηαμχ κέζσλ φπσο πινίν κε απηνθίλεην ή αεξνπιάλν κε ηξαίλν). Ζ αλάιπζε απηή θαζίζηαηαη ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ιφγσ ησλ ζεκαληηθψλ εμειίμεσλ ζηηο λέεο πιεξνθνξηαθέο θαη επηθνηλσληαθέο ηερλνινγίεο νη νπνίεο δίδνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηα άηνκα λα εξγάδνληαη ή λα θαηνηθνχλ καθξηά απφ ηηο πφιεηο θαη ηδηαίηεξα ζηελ πεξηθέξεηα ή ζηηο λεζησηηθέο πεξηνρέο. Ζ ζχγρξνλε εμέιημε ησλ κεηαθνξηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ απμάλεη ηελ πξνζβαζηκφηεηα ησλ πεξηνρψλ απηψλ θαη απνηειεί θηλεηήξηα δχλακε γηα ηελ αλάπηπμή πεξηνρψλ φπσο ε πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ, πνπ εμεηάδεηαη ζε απηή ηελ έξεπλα. ηε κνλνγξαθία επηζεκαίλεηαη ε ζεκαληηθφηεηα ηεο αλάιπζεο δήηεζεο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ θαη εηδηθφηεξα ζε έλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ φπσο απηφ ηεο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο. πγθεθξηκέλα παξνπζηάδεηαη ε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ζην αθηνπιντθφ / αεξνπνξηθφ δίθηπν πνπ εμππεξεηεί ηηο λεζησηηθέο πεξηνρέο. Αλαπηχζζεηαη ην κεζνδνινγηθφ πιαίζην αλάιπζεο ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ θαη αλαιχεηαη ε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ γηα ηελ εθπφλεζε εξεπλψλ επί ηνπ ζέκαηνο. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη κηα κειέηε πεξίπησζεο αλάπηπμεο πξνηχπσλ δηαθξηηψλ επηινγψλ ζηελ πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ. Ζ κειέηε απηή πεξίπησζεο ζηεξίδεηαη ζε δεδνκέλα έξεπλαο θαη ζε αλάιπζε ε νπνία εθπνλείηαη ηελ ηειεπηαία πεληαεηία ζε εηήζηα ζρεδφλ βάζε ζην Σκήκα Ναπηηιίαο θαη Δπηρεηξεκαηηθψλ Τπεξεζηψλ. Σέινο, παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα απφ ηελ αλάιπζε δήηεζεο θαη ππνδεηθλχνληαη ηνκείο γηα πεξαηηέξσ έξεπλα. Λέμεηο Κιεηδηά: αλάιπζε επηβαηηθήο δήηεζεο, αληαγσληζκφο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο, πξφηππα δηαθξηηψλ επηινγψλ, δεδνκέλα δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο 4
Κεθάλαιο 1 ο Eιζαγυγή 1.1 Γενικά Ζ ξαγδαία αλάπηπμε ησλ κεηαθνξηθψλ ζπζηεκάησλ, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο θαη ηδηαίηεξα ε αχμεζε ησλ κεηαθνξψλ αηφκσλ θαη αγαζψλ, έρεη δεκηνπξγήζεη έλα επξχ εξεπλεηηθφ πεδίν ην νπνίν αζρνιείηαη κε ηελ αλάπηπμε ηερληθψλ αλάιπζεο δήηεζεο θαη κειινληηθήο πξφβιεςεο ηνπ κεηαθνξηθνχ φγθνπ. ηελ Διιάδα ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ν ηνκέαο ηεο αθηνπινΐαο θαη ηεο αεξνπινΐαο ιφγσ ηεο κνξθνινγίαο ηεο ρψξαο, εμαηηίαο ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ ησλ λεζηψλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ επηθξάηεηά ηεο. Ζ αθηνπινΐα θαη ε αεξνπινΐα απνηεινχλ βαζηθνχο κνρινχο αλάπηπμεο ησλ λεζησηηθψλ πεξηνρψλ, εμππεξεηψληαο εθαηνκκχξηα επηβάηεο (θαηνίθνπο θαη ηνπξίζηεο) εηεζίσο. Ζ κνλνγξαθία απηή αλαπηχζζεη κηα κεζνδνινγία αλάιπζεο δήηεζεο γηα ηηο κεηαθνξέο πνπ ζηεξίδεηαη ζηηο απνθάζεηο ησλ ρξεζηψλ. Γίδεηαη έκθαζε ζηελ εθαξκνγή ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ζηελ πεξίπησζε ηεο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο ζηελ πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ θαη ζηε δηεξεχλεζε ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο θαη αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ κεηαθηλνχκελσλ. Ζ ζεκαληηθφηεηα ηεο κειέηεο έγθεηηαη ζηηο εμειίμεηο πνπ έρνπλ παξαηεξεζεί ηα ηειεπηαία έηε ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν πνπ αθνξνχλ: (1) ζηελ εηζαγσγή πινίσλ λέαο ηερλνινγίαο ηα νπνία έρνπλ ηε δπλαηφηεηα κείσζεο αθφκα ζην κηζφ ηνπ ρξφλνπ δηαδξνκήο απφ/πξνο ηα λεζηά ζε ζχγθξηζε κε ηα πινία ζπκβαηηθήο ηερλνινγίαο, (2) ζηελ εμππεξέηεζε απφ ηελ Οιπκπηαθή θαη ηελ Aegean Airlines ελφο κεγάινπ αξηζκνχ λεζησηηθψλ πξννξηζκψλ, θαη (3) ζηε βειηίσζε ηεο πξνζβαζηκφηεηαο θαη ησλ ππνδνκψλ ιηκέλσλ, φπσο ηνπ Λαπξίνπ, πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δξνκνιφγεζε πινίσλ λέσλ ηερλνινγηψλ παξέρνπλ πιένλ ζεκαληηθφ αξηζκφ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ ζηνπο ρξήζηεο γηα ηελ εθπφλεζε ησλ ηαμηδηψλ ηνπο. ην λέν απηφ αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ είλαη ζεκαληηθή ε αλάιπζε δήηεζεο ηφζν εληφο ηνπ ηδίνπ κέζνπ (γξήγνξν/ζπκβαηηθφ πινίν ή αεξνπνξηθή εηαηξία Οιπκπηαθή/Aegean) φζν θαη κεηαμχ κέζσλ (πινίν/αεξνπιάλν). Δπηζεκαίλεηαη φηη αλάινγν πεξηβάιινλ αληαγσληζηηθφηεηαο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο ζε λεζησηηθά ζπκπιέγκαηα είλαη ζπάλην θαη ε δήηεζε ζε εμαηνκηθεπκέλν επίπεδν δελ έρεη αλαιπζεί κέρξη ζηηγκήο εηο βάζνο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία (ζχγθξηζε ζπλήζσο πθίζηαηαη κεηαμχ κέζσλ φπσο πινίν κε απηνθίλεην ή αεξνπιάλν κε ηξαίλν). Ζ αλάιπζε απηή θαζίζηαηαη ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ιφγσ ησλ ζεκαληηθψλ εμειίμεσλ ζηηο λέεο πιεξνθνξηαθέο θαη επηθνηλσληαθέο ηερλνινγίεο νη νπνίεο δίδνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηα άηνκα λα εξγάδνληαη ή λα θαηνηθνχλ καθξηά απφ ηηο πφιεηο θαη ηδηαίηεξα ζηελ πεξηθέξεηα ή ζηηο λεζησηηθέο πεξηνρέο. Ζ ζχγρξνλε εμέιημε ησλ κεηαθνξηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ απμάλεη ηελ πξνζβαζηκφηεηα ησλ πεξηνρψλ απηψλ θαη απνηειεί θηλεηήξηα δχλακε γηα ηελ αλάπηπμή πεξηνρψλ φπσο ε πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ πνπ εμεηάδεηαη ζε απηή ηελ έξεπλα. ηε κνλνγξαθία επηζεκαίλεηαη ε ζεκαληηθφηεηα ηεο αλάιπζεο δήηεζεο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ θαη εηδηθφηεξα ζε έλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ φπσο απηφ ηεο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο. 5
1.2 Υπηζιμόηηηα Ανάλςζηρ Εήηηζηρ υρ Δπγαλείο Λήτηρ Αποθάζευν Ζ αλάιπζε ηεο δήηεζεο πξνβιέπεη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ θαηαλαισηψλ σο ζπλάξηεζε ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ θαη πξνζθεξφκελσλ ππνδνκψλ. Οη επηρεηξεκαηίεο ζηνλ ηνκέα κεηαθνξψλ θαη ηα άηνκα πνπ δεκηνπξγνχλ ηηο κεηαθνξηθέο πνιηηηθέο πξέπεη λα έρνπλ κηα ζαθή εηθφλα ησλ πηζαλψλ επηδξάζεσλ θάζε επέλδπζεο ή ζηξαηεγηθήο ζρεδηαζκνχ πνπ εμεηάδνπλ. πγθεθξηκέλα, ηα άηνκα πνπ δεκηνπξγνχλ ηηο πνιηηηθέο απαηηνχλ κηα αληηθεηκεληθή θαηαλφεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ κεηαθηλνχκελσλ γηα ηε κεγηζηνπνίεζε ησλ σθειεηψλ ηνπο. Οη επηρεηξεκαηίεο ησλ κεηαθνξψλ ελδηαθέξνληαη γηα ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο δήηεζεο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ. πγθεθξηκέλα ε κειέηε ηεο επηβαηηθήο δήηεζεο ζηνλ ηνκέα ηεο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο απνηειεί έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν: (1) ησλ ιεπηψλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ ζηηο δεκφζηεο αξρέο γηα ηνλ απνηειεζκαηηθφ ζρεδηαζκφ θαη ηελ νξγάλσζε ηεο αθηνπινΐαο θαη αεξνπινΐαο, θαζψο θαη ηεο επξχηεξεο αλάπηπμεο ησλ λεζησηηθψλ πεξηνρψλ (2) ησλ αθηνπιντθψλ εηαηξεηψλ νη νπνίεο δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε δηάθνξεο γξακκέο θαη απηψλ πνπ επηζπκνχλ λα δξνκνινγήζνπλ επηβαηηθά πινία ζε θαηλνχξγηεο γξακκέο (3) ησλ αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ νη νπνίεο εμππεξεηνχλ δηαθνξεηηθνχο λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο Δπνκέλσο ε αλάιπζε ηεο δήηεζεο κπνξεί λα εθπιεξψζεη ηελ αλάγθε: θαη αμηνιφγεζεο ησλ πξνηεξαηνηήησλ αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο απνθάζεσλ, δεκηνπξγίαο έγθπξσλ πξνβιέςεσλ ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ κεηαθηλνχκελσλ ζε ζρέζε κε ηηο ελαιιαθηηθέο πνιηηηθέο. 1.3. Ππόηςπα Γιακπιηών Δπιλογών για ηην Πεπίπηυζη ηηρ Ακηοπλοΐαρ / Αεποπλοΐαρ ηελ αλάιπζε δήηεζεο ην θαζηεξσκέλν εξγαιείν πξνηππνπνίεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ γηα ηελ επηινγή ελφο κέζνπ κεηαθνξάο είλαη ηα πξφηππα δηαθξηηψλ επηινγψλ ηα νπνία βαζίδνληαη ζηε ζεσξία ηεο ηπραίαο ρξεζηκφηεηαο. Σα πξφηππα απηά έρνπλ ζαλ ζθνπφ ηελ πνζνηηθνπνίεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο (φπσο ν ρξφλνο ή ην θφζηνο κεηαθίλεζεο) θαη ηε δπλαηφηεηα πξφβιεςεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ θάησ απφ δηαθνξεηηθά ζελάξηα. Οη κέρξη ηψξα εθαξκνγέο ζην ρψξν ησλ κεηαθνξψλ αθνξνχζαλ θπξίσο πξφηππα δηαθξηηψλ επηινγψλ κέζνπ κεηαθνξάο ζε αζηηθέο πεξηνρέο (Louviere et al., 2000; Σrain, 2003). Οη κειέηεο απηέο επηθεληξψλνληαη θπξίσο ζηε δηεξεχλεζε ηεο βαξχηεηαο ησλ παξακέηξσλ ησλ κεηαβιεηψλ ησλ ρξεζηκνηήησλ, ηνλ ππνινγηζκφ ηεο αμίαο ρξφλνπ θαη ηελ πξφβιεςε κεξηδίσλ αγνξάο γηα ελαιιαθηηθά κέζα κεηαθνξάο (Polydoropoulou and Ben-Akiva, 2000). ε ειάρηζηεο έξεπλεο πνπ έρνπλ εθπνλεζεί ζηηο ΖΠΑ, έρεη δηεξεπλεζεί ε επηινγή κεηαμχ πινίσλ θαη απηνθηλήησλ. Οη έξεπλεο απηέο έρνπλ εθπνλεζεί θπξίσο ζηελ πνιηηεία Washington, γηα ηελ πξφβιεςε δήηεζεο κεηαθηλήζεσλ κεηαμχ ησλ λεζηψλ θαη ηεο ελδνρψξαο θαη ηε βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ ησλ Washington State Ferries (Savage (1997), 6
Delhani et al. (1997 and 2002), Baker and Deardorf (1998), East and Armstrong (1999), Iravani (2001), Outwater et al. (2003 and 2004)). Αληίζηνηρα πξφηππα επηινγήο κέζνπ κεηαθνξάο κεηαμχ πινίνπ θαη αζηηθψλ κέζσλ κεηαθνξάο (απηνθίλεην, ιεσθνξείν, βαλ, θαη ηαμί) έρνπλ αλαπηπρζεί θαη γηα ηελ πεξηνρή Golden Gate Bridge ζηελ Καιηθφξληα απφ ηνπο Soumoy θαη Sweeny (2000), θαζψο θαη γηα ηελ πεξηνρή Βαλγθφγθ ζηελ Σατιάλδε απφ ηνπο Nam et al. (2004). Όζν αλαθνξά πξφηππα πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ππεξαζηηθέο κεηαθηλήζεηο, ζπλήζσο αθνξνχλ επηινγέο κεηαμχ απηνθηλήηνπ, ιεσθνξείνπ, ζηδεξφδξνκνπ, θαη αεξνπιάλνπ (Δxpedite, 2000), κε εμαίξεζε ηελ Ηηαιία πνπ πεξηιακβάλεη θαη πινίν ζην ζχλνιν ησλ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ (Cascetta et al., 1995) γηα κεξηθνχο λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο. ε αληίζεζε, ν Διιαδηθφο ρψξνο παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ιφγσ ηεο χπαξμεο αληαγσληζκνχ κεηαμχ πινίνπ θαη αεξνπιάλνπ γηα πιεζψξα πξνειεχζεσλ-πξννξηζκψλ. εκεηψλεηαη φηη νη Polydoropoulou et al. (2004) αλέπηπμαλ έλα πξφηππν επηινγήο κέζνπ κεηαθνξάο γηα ππεξαζηηθέο κεηαθηλήζεηο ζηελ Διιάδα ην νπνίν ζπκπεξηιακβάλεη ηα αθφινπζα κέζα: απηνθίλεην, ιεσθνξείν, ηξαίλν, ππεξηαρεία, αεξνπιάλν, ζπκβαηηθφ πινίν, θαη ηαρχπινν, θαζψο θαη ζπλδπαζκνχο απηψλ γηα λα ιεθζνχλ ππφςε κεηαθνξέο κε πνιιά κέζα. Ζ κνλνγξαθία απηή επηθεληξψλεηαη ζηηο κεηαθηλήζεηο απφ/πξνο λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο, φπνπ ηα ελαιιαθηηθά κέζα κεηαθνξάο είλαη δηαθνξεηηθνί ηχπνη πινίνπ θαη αεξνπιάλνπ. χκθσλα κε ηε ζεσξία δηαθξηηψλ επηινγψλ, ε ηειηθή επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο γηα κηα ζπγθεθξηκέλε κεηαθίλεζε είλαη κηα δηαδηθαζία ε νπνία θαζνξίδεηαη απφ ηα αθφινπζα ζηνηρεία: 1. Σνλ ιήπηε ηεο απφθαζεο. ηελ πεξίπησζε πνπ εμεηάδνπκε, ν ιήπηεο απφθαζεο είλαη ν κεηαθηλνχκελνο απφ/πξνο κηα λεζησηηθή πεξηνρή. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο αλάιπζεο δήηεζεο κέζνπ κεηαθνξάο ιακβάλεηαη σο ιήπηεο απφθαζεο ε νηθνγέλεηα. Σα άηνκα έρνπλ δηαθνξεηηθά θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, εκπεηξίεο, κλήκε, αληηιήςεηο, ζηάζεηο, θίλεηξα θαη πεξηνξηζκνχο, ηα νπνία επεξεάδνπλ ηηο πξνηηκήζεηο θαη επηινγέο ηνπο. 2. Σηο ελαιιαθηηθέο επηινγέο. Μηα επηινγή πξαγκαηνπνηείηαη απφ έλα ζχλνιν ελαιιαθηηθψλ. Οη ελαιιαθηηθέο πξέπεη λα είλαη εθηθηέο απφ ηνλ ιήπηε απνθάζεσλ αιιά θαη γλσζηέο θαηά ηε δηαδηθαζία απφθαζεο. ηελ πεξίπησζε ηεο κνλνγξαθίαο απηήο ηα ελαιιαθηηθά κεηαθνξηθά κέζα είλαη ην πινίν θαη ην αεξνπιάλν. Όζν αλαθνξά ηελ αθηνπινΐα, ππάξρνπλ δπν βαζηθνί ηχπνη πινίνπ απφ ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα επηιέμεη έλαο κεηαθηλνχκελνο, ηα πινία ζπκβαηηθήο ηερλνινγίαο θαη ηα πινία λέαο ηερλνινγίαο (ηαρχπινα). Όζνλ αθνξά ηελ αεξνπινΐα, δπν βαζηθέο εηαηξείεο εμππεξεηνχλ λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο, νη Οιπκπηαθέο Αεξνγξακκέο κε ειηθνθφξα αεξνπιάλα θαη ε Aegean Airlines κε jet. Ζ επηινγή κπνξεί λα γίλεη κεηαμχ ηνπ ηδίνπ κέζνπ κεηαθνξάο (γξήγνξν πινίν αξγφ πινίν ή Oιπκπηαθή - Aegean) θαζψο θαη κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ κέζσλ (πινίν - αεξνπιάλν). 3. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελαιιαθηηθψλ. Ζ ειθπζηηθφηεηα κηαο ελαιιαθηηθήο θαζνξίδεηαη απφ έλα δηάλπζκα ραξαθηεξηζηηθψλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο πνπ παίδνπλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηηο επηινγέο είλαη ν ρξφλνο θαη ην θφζηνο κεηαθνξάο, ε άλεζε, ε αζθάιεηα, ε αμηνπηζηία ηνπ κέζνπ, θ.ιπ. 4. Σνλ θαλφλα απφθαζεο. Ο κεραληζκφο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ιήπηεο απφθαζεο πξνθεηκέλνπ λα επεμεξγαζηεί ηελ δηαζέζηκε πιεξνθνξία θαη λα θαηαιήμεη ζε κηα κνλαδηθή πξφηηκεζε/επηινγή. Ζ ζεσξία ηεο ηπραίαο ρξεζηκφηεηαο είλαη έλαο απφ ηνπο θαλφλεο απφθαζεο πνπ έρνπλ πξνηαζεί θαη ρξεζηκνπνηείηαη ζηα πξφηππα δηαθξηηψλ επηινγψλ. Ζ ειθπζηηθφηεηα κηαο ελαιιαθηηθήο εθθξάδεηαη απφ ηε ρξεζηκφηεηα ε νπνία είλαη κηα 7
ζπλάξηεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ελαιιαθηηθήο. Καηά ηε ζεσξία ησλ δηαθξηηψλ επηινγψλ ν ρξήζηεο επηιέγεη ηελ ελαιιαθηηθή επηινγή, δειαδή ην κέζν κεηαθνξάο, κε ηε κεγαιχηεξε ρξεζηκφηεηα. ην θεθάιαην 2 παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ην κεζνδνινγηθφ πιαίζην ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ γηα ηελ αλάιπζε δήηεζεο κέζνπ κεηαθνξάο κεηαμχ πινίνπ θαη αεξνπιάλνπ. 1.4. ηόσοι και ςνειζθοπά ηηρ Μονογπαθίαρ Ο θχξηνο ζηφρνο ηεο κνλνγξαθίαο απηήο είλαη ε παξνπζίαζε κηαο νινθιεξσκέλεο κεζνδνινγίαο αλάιπζεο δήηεζεο γηα ελαιιαθηηθά κέζα κεηαθνξάο ζηελ αθηνπινΐα θαη αεξνπινΐα θαη ε επαιήζεπζή ηνπ κέζσ κηαο κειέηεο πεξίπησζεο ζηε πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ. Δπηζεκαίλεηαη φηη γηα πξψηε θνξά ζηε βηβιηνγξαθία αλαπηχζζεηαη έλα ηέηνην κεζνδνινγηθφ πιαίζην, ιφγσ ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηεο κνξθνινγίαο ηεο Διιάδαο κε ηηο λεζησηηθέο πεξηνρέο. Σν γεληθφ πιαίζην ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ αθνξά ηελ επηινγή κέζνπ κεηαθνξάο ζε έλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ κεηαμχ πινίνπ θαη αεξνπιάλνπ. Με βάζε ην πιαίζην ζπκπεξηθνξάο αλαπηχζζεηαη κηα κεζνδνινγία έξεπλαο αγνξάο, ε νπνία δίλεη έκθαζε ζηε ζπιινγή δεδνκέλσλ δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο γηα ηελ αλάιπζε δήηεζεο αεξνπινΐαο αθηνπινΐαο. Αλαπηχζζεηαη κηα κειέηε πεξίπησζεο ζηελ πεξηνρή ηνπ Β. Αηγαίνπ ε νπνία ζηεξίδεηαη ζε δεδνκέλα έξεπλαο θαη ζε αλάιπζε ε νπνία εθπνλείηαη ηελ ηειεπηαία πεληαεηία ζε εηήζηα ζρεδφλ βάζε ζην Σκήκα Ναπηηιίαο θαη Δπηρεηξεκαηηθψλ Τπεξεζηψλ. ηε κειέηε πεξίπησζεο ην πξφηππν επηινγήο πεξηιακβάλεη ηελ εθηίκεζε κηαο ζπλάξηεζεο πξνηίκεζεο κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ πινίνπ θαη αεξνπιάλνπ. Σα πξφηππα δηαθξηηψλ επηινγψλ πνπ αλαπηχζζνληαη παξνπζηάδνπλ ηελ αηνκηθή ζπκπεξηθνξά επηινγήο (Ben-Akiva and Lerman, 1985) ρξεζηκνπνηνχληαη επξέσο ζηηο έξεπλεο ηηο ζρεηηθέο κε ηηο κεηαθνξέο θαη γηα πξψηε θνξά εθαξκφδνληαη ζηελ πεξίπησζε αθηνπινΐαο-αεξνπινΐαο. 1.5. ςνοπηική Πεπιγπαθή Δνοηήηυν Ζ κνλνγξαθία απηή απνηειείηαη απφ πέληε θεθάιαηα. ην δεχηεξν θεθάιαην αλαπηχζζεηαη ην πιαίζην ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ γηα ηελ επηινγή κέζνπ κεηαθνξάο απφ/πξνο λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο. ην ηξίην θεθάιαην πεξηγξάθεηαη ε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ θαη ζπγθεθξηκέλα εζηηάδεηαη ζηε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο. ην ηέηαξην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε κειέηε πεξίπησζεο αλάιπζεο δήηεζεο κέζνπ κεηαθνξάο ζηελ πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ. Σέινο, ζην πέκπην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο κνλνγξαθίαο. 8
Κεθάλαιο 2 ο Πλαίζιο ςμπεπιθοπάρ Εήηηζηρ Πλοίος - Αεποπλάνος ην θεθάιαην απηφ αλαπηχζζεηαη ην πιαίζην ζπκπεξηθνξάο γηα ηελ αλάιπζε δήηεζεο κέζνπ κεηαθνξάο απφ/πξνο λεζησηηθέο πεξηνρέο. 2.1 Γενικά Ζ κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ κεηαθηλνχκελσλ αθνξά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα άηνκα ιακβάλνπλ απνθάζεηο γηα λα δηαζέζνπλ ηνπο πφξνπο (π.ρ. ρξφλν θαη ρξήκα) πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζε ηνπο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ ηαμηδηψλ ηνπο. Ζ νξζνινγηθφηεηα ζηε ζπκπεξηθνξά (rational behavior), κε ηελ έλλνηα ηνπ φηη είλαη πξνζρεδηαζκέλε θαη ζπλεπήο, απνηειεί ην θπξίαξρν ζηνηρείν βάζε ηνπ νπνίνπ εξκελεχεηαη ζπλήζσο ε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαηαλαισηή. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά έρεη δηαηππσζεί, ην νξζνινγηθό άηνκν επηδηώθεη ηελ κεγηζηνπνίεζε, θαη δελ ζπκβηβάδεηαη κε ηίπνηα ιηγόηεξν από ην θαιύηεξν (Simon 1959). Αλ θαη ε ζεσξία ηνπ νξζνινγηθνχ αηφκνπ ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο ζηελ αλάιπζε δήηεζεο, εδψ θαη δεθαεηίεο έρνπλ ηεζεί ζεκαληηθά εξσηήκαηα πξνο δηεξεχλεζε πνπ αθνξνχλ ηελ αμηνπηζηία ηεο φζν αλαθνξά ηελ πξνζνκνίσζε ηεο πξαγκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ (Tversky and Kahneman, 1974). χκθσλα κε ηε ζεσξία απφθαζεο βάζεη ηεο ζπκπεξηθνξάο (Behavioral Decision Theory), νη επηινγέο ησλ αηφκσλ ραξαθηεξίδνληαη απφ αβεβαηφηεηα (von Neumann θαη Morgenstern, 1947). Καηά ηε ζεσξία απηή, ε νπνία ζπλδπάδεη ηηο νηθνλνκηθέο ζεσξίεο κε ζηνηρεία ςπρνινγίαο, ε ζπκπεξηθνξά ησλ επηινγψλ ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα δηαδηθαζία απνθάζεσλ ε νπνία επεξεάδεηαη απφ αληηιήςεηο θαη πηζηεχσ βαζηδφκελα ζηε δηαζέζηκε πιεξνθφξεζε θαη απφ ζηάζεηο, θίλεηξα θαη πξνηηκήζεηο. ηελ παξνχζα κνλνγξαθία αλαιχεηαη ην πιαίζην ζπκπεξηθνξάο ησλ ρξεζηψλ βάζεη ηνπ νπνίνπ επηιέγεηαη ην κέζν κεηαθνξάο γηα ππεξαζηηθέο κεηαθηλήζεηο. Σν πιαίζην απηφ ζηεξίδεηαη ζηε ζεσξία απφθαζεο βάζεη ηεο ζπκπεξηθνξάο. Ζ επηινγή επεξεάδεηαη απφ πνιιά ραξαθηεξηζηηθά πνπ αθνξνχλ ην ίδην ην άηνκν θαη ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν δεη θαη θηλείηαη, ηα νπνία αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο θαη θαζνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ. πγθεθξηκέλα, αλαιχνληαη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηνπο επηβάηεο θαηά ηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο γηα κεηαθηλήζεηο απφ/πξνο λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο. ηελ πεξίπησζε απηή ηα ελαιιαθηηθά κεηαθνξηθά κέζα είλαη ην πινίν θαη ην αεξνπιάλν. 2.2 Πλαίζιο ςμπεπιθοπάρ ην ρήκα 1 παξνπζηάδεηαη ην πιαίζην ζπκπεξηθνξάο ρξεζηψλ ην νπνίν αλαπηχζζεηαη γηα ηελ αλάιπζε ηεο δήηεζεο αεξνπινΐαο θαη αθηνπινΐαο ζε έλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ φπσο απηφ ηεο πεξηνρήο ηνπ Αηγαίνπ. Ζ κεζνδνινγία βαζίδεηαη θαη επεθηείλεη ην πιαίζην 9
πνπ παξνπζηάδεηαη απφ ηνπο Ben-Akiva et al. (1999), Morikawa (1997), θαη Morikawa et al. (2002). To πιαίζην ζπκπεξηθνξάο πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ρήκα 1 είλαη κηα δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο ε νπνία θαηαιήγεη ζε έλα απνηέιεζκα επηινγήο απφ έλα ζχλνιν ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ. Ζ δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο θαζνξίδεηαη απφ κηα αθνινπζία λνεηηθψλ δηεξγαζηψλ νη νπνίεο κεηαηξέπνπλ ηελ αξρηθή θαηάζηαζε γλψζεο ζε έλα ηειηθφ ζηφρν ηελ επηινγή (Payne et al.,1993). H ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία δηαθνξνπνηείηαη απφ πεξίπησζε ζε πεξίπησζε κε βάζε: Σν πξφβιεκα απφθαζεο/επηινγήο (π.ρ. απιφ/πνιχπινθν, θαιά θαζνξηζκέλν/ αθαζφξηζην, πνζνηηθφ/πνηνηηθφ, θ.η.ι.) Σν γεληθφ πιαίζην ηεο επηινγήο (π.ρ. ρξνληθνί πεξηνξηζκνί, δηαζεζηκφηεηα ελαιιαθηηθψλ, θ.ιπ.) θ.ιπ.) Σελ θνηλσληθή θαηάζηαζε (π.ρ. αηνκηθή/νκαδηθή απφθαζε, παξαθίλεζε, επηξξνέο, Σν άηνκν (π.ρ. πξνεγνχκελε γλψζε, εκπεηξία, ζηάζεηο, αληηιήςεηο θ.η.ι.) ην ρήκα 1 κε ειιείςεηο απεηθνλίδνληαη νη ιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο / ςπρνινγηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο. Σα νξζνγψληα παξνπζηάδνπλ ηηο παξαηεξνχκελεο κεηαβιεηέο. Οη ιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο δελ κπνξνχλ λα παξαηεξεζνχλ άκεζα θαη ππνδεηθλχνληαη κε αληίζηνηρνπο δείθηεο. Σα βέιε απφ ηηο ειιείςεηο ζηα νξζνγψληα νλνκαδφκελα σο δείθηεο, παξνπζηάδνπλ ηηο κεηξήζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα λα πνζνηηθνπνηεζνχλ νη ππνιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο. Οη δνκηθέο εμηζψζεηο απνηεινχλ ζρέζεηο αηηίνπ-απνηειέζκαηνο νη νπνίεο θπβεξλνχλ ηε δηαδηθαζία απφθαζεο (ζπλερφκελα βέιε). Οη ιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο πξνθαινχλ ηε ζπκπεξηθνξά θαη ζπλδένληαη κε δνκηθέο εμηζψζεηο. Οη εμηζψζεηο κέηξεζεο ζπλδένπλ παξαηεξνχκελνπο δείθηεο κε ιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο (δηαθεθνκκέλα βέιε). Οη δείθηεο ηεο ρξεζηκφηεηαο ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο δειαδή νη ηειηθέο επηινγέο ησλ αηφκσλ, πξνθχπηνπλ είηε απφ απνθαιππηφκελεο πξνηηκήζεηο, είηε απφ δεδεισκέλεο πξνηηκήζεηο. 10
σήμα 1: Πλαίζιο ςμπεπιθοπάρ Υπηζηών Αηομικά σαπακηηπιζηικά και εμπειπία Υαπακηηπιζηικά εναλλακηικών μέζυν μεηαθοπάρ Υαπακηηπιζηικά ηαξιδίος Πληποθόπηζη Γείκηερ μνήμηρ Μνημη Ανηιλήτειρ Γείκηερ ανηιλήτευν Γείκηερ παπακίνηζηρ Παπακίνηζη ηάζειρ Γείκηερ ζηάζευν Πεπιοπιζμοί - Αηομική καηάζηαζη - Γιαθεζιμόηηηα εναλλακηικών Πποηιμήζειρ / σπηζιμόηηηα Γεδηλυμένερ πποηιμήζειρ μέζος μεηαθοπάρ Αποκαλςπηώμενερ πποηιμήζειρ / επιλογέρ μέζος μεηαθοπάρ 11
χκθσλα κε ην ρήκα 1 ε ηειηθή επηινγή ελφο κέζνπ κεηαθνξάο επεξεάδεηαη απφ ηνπο εμήο παξάγνληεο: (1) Δμσηεξηθνί παξάγνληεο (παξαηεξνχκελεο κεηαβιεηέο) Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ θαη εκπεηξία Υαξαθηεξηζηηθά ησλ ελαιιαθηηθψλ κέζσλ κεηαθνξάο Υαξαθηεξηζηηθά ηεο κεηαθίλεζεο Πιεξνθφξεζε Πεξηνξηζκνί (αηνκηθνί πεξηνξηζκνί θαη δηαζεζηκφηεηα ελαιιαθηηθψλ) (2) Δζσηεξηθνί παξάγνληεο (ιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο) Δκπεηξία Μλήκε Αληηιήςεηο ηάζεηο Πξνηηκήζεηο/Υξεζηκφηεηα ηε ζπλέρεηα αλαιχνληαη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή κέζνπ κεηαθνξάο δίδνληαο παξαδείγκαηα ηα νπνία πξνέξρνληαη απφ επηινγέο αηφκσλ κεηαμχ πινίνπ/αεξνπιάλνπ πξνο/απφ λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο. Σα ελαιιαθηηθά κεηαθνξηθά κέζα είλαη δηάθνξνη ηχπνη πινίνπ θαη ην αεξνπιάλνπ. Όζνλ αθνξά ηελ αθηνπινΐα, ππάξρνπλ δπν βαζηθνί ηχπνη πινίνπ απφ ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα επηιέμεη έλαο κεηαθηλνχκελνο, ηα πινία ζπκβαηηθήο ηερλνινγίαο θαη ηα πινία λέαο ηερλνινγίαο (ηαρχπινα). Όζν αλαθνξά ηελ αεξνπινΐα, δπν βαζηθέο εηαηξείεο εμππεξεηνχλ λεζησηηθνχο πξννξηζκνχο, νη Οιπκπηαθέο Αεξνγξακκέο κε ειηθνθφξα αεξνπιάλα θαη ε Aegean Airlines κε jet. 2.2.1. ΔμσηεξηθνίΠπαξάγνληεο Οη εμσηεξηθνί παξάγνληεο είλαη απηνί πνπ κπνξνχλ λα παξαηεξεζνχλ θαη λα πνζνηηθνπνηεζνχλ άκεζα απφ ηνπο εξεπλεηέο. 2.2.1.1. Φαξαθηεξηζηηθά ηνπ Αηόκνπ θαηδεκπεηξία Σα θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή κεηαμχ πινίνπ θαη αεξνπιάλνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ ειηθία, ην θχιιν, ην εηζφδεκα, ην επάγγεικα, θ.ιπ. 12
Ζ εκπεηξία ελφο ρξήζηε επεξεάδεη άκεζα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ δεδνκέλνπ φηη απνηειεί ηελ θπξηφηεξε βάζε δεδνκέλσλ πνπ θαηαρσξείηαη ζηε κλήκε ηνπ. Όζν πην πνιιέο εκπεηξίεο δηαζέηεη ην άηνκν ηφζν πην πνιιέο ιεπηνκέξεηεο έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ γηα λα επεξεάζνπλ ηηο επηινγέο ηνπ. Ζ εκπεηξία κεηξάηαη κε ηε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ ελαιιαθηηθψλ κέζσλ κεηαθνξάο ζην παξειζφλ ζπλήζσο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ θαζνξίδεηαη απφ ηνλ εξεπλεηή φπσο π.ρ. ηνπο πξνεγνχκελνπο ηξεηο κήλεο ή ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν. 2.2.1.2. Φαξαθηεξηζηηθά ησλ Δλαιιαθηηθώλ Μέζσλ Μεηαθνξάο Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κέζσλ κεηαθνξάο ηα νπνία επεξεάδνπλ ηελ ηειηθή επηινγή κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ αεξνπιάλνπ θαη πινίνπ, είλαη ν ρξφλνο εληφο ηνπ πινίνπ/αεξνζθάθνπο, ν ρξφλνο εθηφο πινίνπ/αεξνζθάθνπο (ρξφλνο πξφζβαζεο ζην ιηκάλη/αεξνδξφκην, κέζνο ρξφλνο αλακνλήο ζηνλ ηεξκαηηθφ ζηαζκφ πξηλ ηελ αλαρψξεζε, θαζπζηεξήζεηο), ν αξηζκφο ησλ ζηάζεσλ (γηα ηα πινία), ην θφζηνο ηνπ εηζηηεξίνπ, νη εθπηψζεηο ζηνπο λαχινπο, ν αξηζκφο ησλ δξνκνινγίσλ, νη ψξεο αλαρψξεζεο θαη άθημεο, θ.ιπ. 2.2.1.3. Φαξαθηεξηζηηθά ηεο Μεηαθίλεζεο Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηαθίλεζεο πνπ παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επηινγή είλαη: ν ζθνπφο ηνπ ηαμηδηνχ (εξγαζία, αλαςπρή, εθπαίδεπζε, ζηξαηφο, άιινη πξνζσπηθνί ιφγνη (φπσο επίζθεςε ζε γηαηξφ ή δηθεγφξν)), ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ ζπληαμηδεχνπλ, ην ζπλεζηζκέλν κέζν κεηαθνξάο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ην ηαμίδη απηφ, θ.ιπ. Ο ζθνπφο ηεο κεηαθίλεζεο παίδεη ηδηαίηεξν ξφιν ζηε επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο. Γηα παξάδεηγκα αλ ν ζθνπφο κεηαθίλεζεο είλαη ε εξγαζία ηφηε είλαη πνιχ πηζαλφ ην άηνκν λα επηιέμεη ην αεξνπιάλν γηα ηελ ηαρχηεηα πνπ πξνζθέξεη. Σελ ίδηα επηινγή κπνξεί φκσο λα θάλεη θαη έλα άηνκν πνπ κεηαθηλείηαη γηα αλαςπρή δηφηη νη πνιιέο ψξεο ηαμηδηνχ κε ην ζπκβαηηθφ πινίν κπνξεί λα είλαη θνπξαζηηθέο ηδηαίηεξα εάλ ε πεξίνδνο ησλ δηαθνπψλ έρεη κηθξή δηάξθεηα. 2.2.1.4. Πιεξνθόξεζε Ζ πιεξνθφξεζε ηνπ αηφκνπ γηα ηηο ελαιιαθηηθέο επηινγέο πξνέξρεηαη απφ ηε δηαθήκηζε πνπ θάλνπλ νη αεξνπνξηθέο θαη αθηνπιντθέο εηαηξείεο ζηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο φπσο ηελ ηειεφξαζε, ην ξαδηφθσλν, ηηο εθεκεξίδεο, θ.ιπ. Οη δηαθεκίζεηο απηέο ζπλήζσο αθνξνχλ ην θφζηνο ηνπ λαχινπ ή/θαη ην ρξφλν πξνο έλα πξννξηζκφ. Δπίζεο πεξηιακβάλεη πιεξνθνξίεο πνπ ιακβάλεη ν ρξήζηεο απφ πεγέο φπσο ην θηιηθφ ή ην εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Ζ πιεξνθφξεζε απηή έρεη κεγάιε βαξχηεηα ζηελ πεξίπησζε πνπ ν επηβάηεο δελ έρεη ηαμηδέςεη μαλά γηα ην ζπγθεθξηκέλν πξννξηζκφ θαη βαζίδεηαη ζηηο 13
γλψκεο/θήκεο πνπ έρεη ζπιιέμεη γηα ηηο επηινγέο πνπ δηαζέηεη θαη ηα αληίζηνηρα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο απφ ηνπο γλσζηνχο ηνπ. Ζ έιιεηςε πιεξνθφξεζεο επεξεάδεη ηελ ηειηθή επηινγή ηνπ ρξήζηε, ν νπνίνο εάλ δελ γλσξίδεη ηελ χπαξμε ή ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο κέζνπ κεηαθνξάο δελ ην ρξεζηκνπνηεί, πεξηνξίδνληαο έηζη ην ζχλνιν ησλ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ ηνπ. 2.2.1.5. Πεξηνξηζκνί Όινη νη κεηαθηλνχκελνη δελ έρνπλ ην ίδην ζχλνιν ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ απφ ηηο νπνίεο κπνξνχλ λα επηιέμνπλ ην κέζν κεηαθνξάο. ε θάζε κεηαθίλεζε πξαγκαηνπνηείηαη κηα δηαδηθαζία γέλεζεο ηνπ ζπλφινπ επηινγψλ θαη ην θαζνιηθφ ζχλνιν ησλ επηινγψλ (universal choice set) πεξηνξίδεηαη ζην εθηθηφ ζχλνιν επηινγψλ (feasible choice set). Τπάξρνπλ δπν είδε πεξηνξηζκψλ πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ επηινγψλ θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ρξεζηψλ. (1) Αηνκηθνί πεξηνξηζκνί, φπσο π.ρ. πεξηνξηζκέλνο ρξφλνο γηα ηε κεηαθίλεζή (επνκέλσο ε επηινγή ζα είλαη ην πην γξήγνξν κέζν κεηαθνξάο - ην αεξνπιάλν) ή πεξηνξηζκέλεο νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο (θαηά ζπλέπεηα ζα επηινγή ε επηινγή ζα είλαη ην πην θζελφ κέζν κεηαθνξάο - ην πινίν), ε αλάγθε κεηαθνξάο κε ζπλνδεπφκελν φρεκα (νπφηε ην κέζν κεηαθνξάο ζα είλαη ην πινίν), θ.ιπ.. (2) Πεξηνξηζκνί πνπ αθνξνχλ ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ, π.ρ. δπζκελείο θαηξηθέο ζπλζήθεο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ απαγφξεπζε απφπινπ γηα ηα επηβαηηθά πινία ηεο γξακκήο κε απνηέιεζκα λα εθηεινχληαη κφλν αεξνπνξηθά δξνκνιφγηα. Δπίζεο ε πξνζβαζηκφηεηα ηνπ ιηκέλα κπνξεί λα παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο. Π.ρ. εάλ ν ηφπνο δηακνλήο βξίζθεηαη καθξηά απφ ην ιηκάλη ή απφ ην αεξνδξφκην ηφηε ν ρξφλνο ή/θαη ην θφζηνο πξφζβαζεο κπνξεί λα πξνθαιέζεη απνηξεπηηθφ παξάγνληα ζηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο. 2.2.2. Δζσηεξηθνί Παξάγνληεο Οη εζσηεξηθνί παξάγνληεο ή ςπρνινγηθέο κεηαβιεηέο ή ππνιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο δελ κπνξνχλ λα παξαηεξεζνχλ άκεζα απφ ηνπο εξεπλεηέο. 2.2.2.1. Μλήκε Ζ θαηαλφεζε ηεο κλήκεο είλαη απαξαίηεηε γηα ηε δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ αληίιεςεο θαη ζπκπεξηθνξάο ελφο αηφκνπ. Σν ζχζηεκα ηεο κλήκεο είλαη νξγαλσκέλν θαηά ηξφπν ψζηε λα θηιηξάξεη ηηο ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο θαη λα ηηο δηαηεξεί νξγαλσκέλεο ζηε κλήκε έηζη ψζηε φηαλ ρξεηαζηεί λα κπνξνχλ λα αλαθιεζνχλ κε επθνιία (ηψκθνο, 1994). ηε πεξίπησζε πνπ δελ ππάξρεη δηαζέζηκε κλήκε, ηφηε ηα δεδνκέλα ζα επεμεξγαζζνχλ κε 14
αξγφηεξνπο ξπζκνχο κε απνηέιεζκα ν ρξήζηεο λα αξγήζεη λα ιάβεη κηα απφθαζε. Δηδηθνί δείθηεο κπνξνχλ λα κεηξήζνπλ ηε κλήκε ηνπ αηφκνπ. Ζ κλήκε παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, κηα θαθή εκπεηξία απφ ηε ρξήζε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ κέζνπ κεηαθνξάο (π.ρ. θαζπζηέξεζε ή αηχρεκα) ε νπνία έρεη απνζεθεπηεί ζηε κλήκε ελφο αηφκνπ, κπνξεί λα σζήζεη ην άηνκν λα επηιέμεη έλα ελαιιαθηηθφ κέζν κεηαθνξάο γηα ην ίδην ηαμίδη ηελ επφκελν θνξά. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ε κλήκε δξα απνηξεπηηθά ζηελ επηινγή ηνπ ίδηνπ κέζνπ κεηαθνξάο. Αληίζηξνθα, αλ ην άηνκν έρεη ζπλδέζεη έλα ηαμίδη κε επράξηζηεο αλακλήζεηο, είλαη πνιχ πηζαλφ, λα ρξεζηκνπνηήζεη ην ίδην κέζν κεηαθνξάο ηελ επφκελε θνξά πνπ ζα πξαγκαηνπνηήζεη κηα αληίζηνηρε κεηαθίλεζε. ηελ πεξίπησζε απηή ην άηνκν έρεη ζεηηθή κλήκε απφ ηε ρξεζηκνπνίεζε ελφο κέζνπ, νπφηε ζα επηιέμεη μαλά λα κεηαθηλεζεί κε απηφ. 2.2.2.2. Αληηιήςεηο Οη αληηιήςεηο ησλ αηφκσλ δηακνξθψλνληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ κέζα απφ κηα ζχλζεηε δηαδηθαζία. Οη αληηιήςεηο αληηθαηνπηξίδνπλ ηα πηζηεχσ θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αηφκσλ φζν αλαθνξά ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαθνξηθψλ ππεξεζηψλ. Οη αληηιήςεηο επεξεάδνληαη απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ αηφκσλ, ησλ ελαιιαθηηθψλ κέζσλ κεηαθνξάο, θαη ηεο δηαζέζηκεο πιεξνθφξεζεο. Σν άηνκν δέρεηαη εξεζίζκαηα απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηα νπνία αληηιακβάλεηαη, ελψ ηαπηφρξνλα ρξεζηκνπνηεί ηελ εκπεηξία ηνπ απφ πξνεγνχκελεο κεηαθηλήζεηο πνπ έρεη πξαγκαηνπνηήζεη κέζσ ηεο κλήκεο ηνπ. Ζ πιεξνθφξεζε πνπ ιακβάλεη ην άηνκν (γλψκε θίισλ, έληππε θαη ειεθηξνληθή πιεξνθφξεζε) γηα ηα ελαιιαθηηθά κέζα κεηαθνξάο, ην βνεζνχλ λα δηακνξθψζεη κηα αληίιεςε γηα απηά αθφκα θαη ζηε πεξίπησζε πνπ δελ έρεη πξνζσπηθή εκπεηξία απφ ηε ρξήζε ηνπ κέζνπ. Ζ ζρέζε αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ πηζηεχσ κε ηε κλήκε ηξνθνδνηείηαη θπξίσο κε ηηο εκπεηξίεο ηνπ αηφκνπ. Γηα παξάδεηγκα ε δηαθήκηζε ελφο πινίνπ λέαο ηερλνινγίαο πνπ εηζάγεηαη γηα πξψηε θνξά ζε θάπνηα αθηνπιντθή γξακκή, δηακνξθψλεη κηα αληίιεςε γξήγνξνπ ηαμηδηνχ ζηνπο κεηαθηλνχκελνπο θαη ηνπο σζεί ζηελ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κέζνπ. Ζ αληίιεςε γηα έλα κέζν κεηαθνξάο κεηαηξέπεηαη ζε πηζηεχσ φηαλ ην άηνκν απνθηήζεη ίδηα εκπεηξία απφ ηε ρξήζε ηνπ κέζνπ. Άιιν έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα αληίιεςεο ηνπ αηφκνπ αλαθνξηθά κε κέζα κεηαθνξάο, είλαη ν a priori ραξαθηεξηζκφο ελφο κέζνπ σο κε αζθαιέο. Μία ηέηνηα αληίιεςε δξα απνηξεπηηθά ζηελ επηινγή κέζνπ. Οη παξάγνληεο, πνπ ζπληεινχλ ζηε δηακφξθσζε ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ πηζηεχσ ηνπ αηφκνπ κπνξνχλ λα κεηξεζνχλ κε δείθηεο κέζα απφ εηδηθά δηακνξθσκέλεο εξσηήζεηο πνπ πεξηέρνληαη ζε έλα εξσηεκαηνιφγην. Π.ρ. γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο αληίιεςεο ησλ αηφκσλ φζν αλαθνξά ηελ πνηφηεηα εμππεξέηεζεο ηνπ πινίνπ, νη εξσηνχκελνη θαινχληαη λα δηαηππψζνπλ ην επίπεδν ζπκθσλίαο ηνπο γηα δηάθνξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κέζνπ ζε κηα θιίκαθα Likert απφ ην 1 εσο ην 7, φπνπ ην 1 ζεκαίλεη Γηαθσλώ Πιήξσο θαη ην 7 ζεκαίλεη Σπκθσλώ Απόιπηα. Οη δείθηεο είλαη πξνηάζεηο ηεο κνξθήο: 1) ν ρξφλνο αλακνλήο ζην ιηκάλη γηα επηβίβαζε είλαη κηθξφο 2) ην πινίν αλαρσξεί ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζηελ ψξα ηνπ 3) ε ζπρλφηεηα ησλ δξνκνινγίσλ είλαη ηθαλνπνηεηηθή 4) ην θφζηνο εηζηηεξίνπ ηνπ πινίνπ είλαη ρακειφ 15
Οη απαληήζεηο ησλ αηφκσλ απνηεινχλ ηνπο δείθηεο γηα ηελ αληίιεςε πνπ αθνξά ηελ πνηφηεηα ηεο εμππεξέηεζεο. εκεηψλεηαη φηη γηα λα αλαπηπρζεί έλα πξφηππν ιαλζαλνπζψλ κεηαβιεηψλ είλαη απαξαίηεηε ε χπαξμε ηεζζάξσλ ηνπιάρηζηνλ δεηθηψλ γηα θάζε ιαλζάλνπζα κεηαβιεηή (Ben-Akiva et al., 2002). 2.2.2.3 Πεξηβαιινληηθή Παξαθίλεζε Σν πεξηβάιινλ ζην νπνίν δεη ην άηνκν, φπσο ε νηθνγέλεηα θαη ε θνηλσληθή ηνπ ηάμε, ην επεξεάδεη ζηηο επηινγέο ηνπ. Ζ πεξηβαιινληηθή επηξξνή κεηψλεηαη εάλ ην άηνκν έρεη ηζρπξή πξνζσπηθφηεηα, είλαη ζηαζεξφ ζηηο απφςεηο ηνπ, είλαη θαιιηεξγεκέλν θαη έρεη πςειφ επίπεδν κφξθσζεο. Δπίζεο, ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη ν ρξήζηεο φζν αλαθνξά ηα θίλεηξα θαη ηηο ζπγθηλήζεηο πνπ δέρεηαη επεξεάδνπλ ηε δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο. Μηα απφθαζε επηινγήο κπνξεί γηα νπνηνδήπνηε ιφγν, λα ζεσξείηαη σο ιηγφηεξν ζεκαληηθή. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε ην άηνκν έρεη ιηγφηεξα θίλεηξα ψζηε λα επελδχζεη ζηελ απαηηνχκελε πξνζπάζεηα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζεκαληηθά θίλεηξα πνπ αθνξνχλ ηα κέζα κεηαθνξάο παίδνπλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηελ αλάιπζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ ρξεζηψλ. Σέηνηνπ είδνπο θίλεηξα κπνξεί λα είλαη, ελδεηθηηθά, ε κείσζε ηνπ θφζηνπο ή ηνπ ρξφλνπ ηνπ ηαμηδηνχ, ή ε εηζαγσγή ελφο λεφηεπθηνπ πινίνπ ή κηαο θαηλνχξγηαο αεξνπνξηθήο εηαηξείαο. 2.2.2.4. Σηάζεηο Ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ιακβάλεη απνθάζεηο ην άηνκν, παξνπζηάδεη ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο πνπ πθίζηαηαη κεηαμχ ησλ ζηάζεσλ θαη ηεο δηαδηθαζίαο ζπκπεξηθνξάο επηινγψλ (Kinnear & Taylor, 1996). Ζ ζηάζε είλαη ε δηαλνεηηθή ή λεπξηθή θαηάζηαζε εηνηκφηεηαο, πνπ νξγαλψλεηαη κε βάζε ηελ εκπεηξία ελφο αηφκνπ θαη ε νπνία εμαζθεί κηα θαζνδεγεηηθή ή δπλακηθή επίδξαζε πάλσ ζηελ αληίδξαζε ηνπ αηφκνπ ζε φια εθείλα ηα αληηθείκελα ή ηηο θαηαζηάζεηο κε ηηο νπνίεο απηφ ζρεηίδεηαη (ηψκθνο, 1996). Οη ζηάζεηο ησλ αηφκσλ δεκηνπξγνχληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαη επεξεάδνληαη απφ ηα θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαθηλήζεσλ. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πνπ αλαιχεηαη, νη ζηάζεηο αληηθαηνπηξίδνπλ ηε ζεκαληηθφηεηα πνπ ηα άηνκα ζέηνπλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κέζσλ κεηαθνξάο θαη ηηο πξνδηαζέζεηο ηνπο γηα ηελ εθπφλεζε ηεο δηαδηθαζίαο επηινγήο. Σα άηνκα πξνζαξκφδνληαη ζην πεξηβάιινλ ηνπο ην νπνίν ηνπο επεξεάδεη άκεζα, ελψ ηαπηφρξνλα επηδηψθνπλ λα πεηχρνπλ νξηζκέλνπο ζηφρνπο φπσο ε επεκεξία ή ε ηθαλνπνίεζε. Οη ζηφρνη ηνπο απηνί κπνξεί λα ηεξαξρνχληαη. Οη πςειήο ηεξαξρίαο ζηφρνη ζεσξνχληαη σο γνχζηα (tastes). Έλα ζεκαληηθφ ζπζηαηηθφ ηεο δηαδηθαζίαο ιήςεο απφθαζεο είλαη ε αμηνιφγεζε δηαθνξεηηθψλ απνηειεζκάησλ ησλ ελαιιαθηηθψλ δξάζεσλ κε βάζε ηα γνχζηα ηνπ θάζε αηφκνπ. ηελ πεξίπησζε επηινγήο κέζνπ κεηαθνξάο, εάλ ζην άηνκν αξέζεη λα ηαμηδεχεη κε γξήγνξα κέζα κεηαθνξάο γηα λα θηάλεη γξήγνξα ζηνλ 16
πξννξηζκφ ηνπ, ηφηε ζα επηιέμεη ην αεξνπιάλν γηαηί κέζσ απηήο ηεο πξνηίκεζεο πεηπραίλεη ην ζηφρν ηνπ. Έλα άιιν παξάδεηγκα είλαη ε ζηάζε ησλ αηφκσλ απέλαληη ζην ξίζθν. Ζ ζηάζε κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ επηινγή κεηαμχ δπν εηαηξεηψλ κε δηαθνξεηηθά επίπεδα αμηνπηζηίαο. Οη ζηάζεηο θαη νη αληηιήςεηο ησλ αηφκσλ αιιεινεπεξεάδνληαη θαη ηαπηφρξνλα επηδξνχλ θαηαιπηηθά ζηε δηακφξθσζε ησλ πξνηηκήζεσλ ησλ αηφκσλ. Έλα παξάδεηγκα κπνξεί λα είλαη ε ζεηηθή ζηάζε ελφο αηφκνπ γηα κηα ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία παξνρήο κεηαθνξηθψλ ππεξεζηψλ. Ζ πξνηίκεζε απηή κπνξεί λα είλαη πξντφλ εκπεηξίαο ηνπ αηφκνπ ή ηεο αληίιεςεο πνπ έρεη δηακνξθσζεί ζηελ αγνξά γηα ηε ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία (θχξνο, αμηνπηζηία, θ.ιπ.). Σέηνηνπ είδνπο πξνηίκεζε εληνπίδεηαη ζηηο λαπηηιηαθέο εηαηξείεο ιατθήο βάζεο απφ ηνπο επηβάηεο θαηνίθνπο ησλ λεζηψλ πνπ εμππεξεηνχλ νη εηαηξείεο απηέο. Οη δείθηεο ησλ ζηάζεσλ κπνξεί λα κεηξεζνχλ ζε κηα θιίκαθα Likert απφ ην 1 σο ην 7, φπνπ 1 ζεκαίλεη Καζόινπ Σεκαληηθό θαη 7 ζεκαίλεη Δμαηξεηηθά Σεκαληηθό. Π.ρ. γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζηάζεσλ πνπ αθνξνχλ ηα θξηηήξηα κε βάζε ηα νπνία επηιέγεηαη ην κέζν κεηαθίλεζεο γηα έλα ηαμίδη δίδνληαη ζηνπο εξσηνχκελνπο γηα βαζκνιφγεζε ηα αθφινπζα θξηηήξηα: θφζηνο, ηαρχηεηα, άλεζε, αζθάιεηα, πιήζνο δξνκνινγίσλ, αμηνπηζηία ζηελ ψξα αλαρψξεζεο/αθημεο, θ.ιπ. 2.2.2.5.Πξνηηκήζεηο / Φξεζηκόηεηα Οη ςπρνινγηθνί παξάγνληεο πνπ αλαπηχρζεθαλ παξαπάλσ, δειαδή ε κλήκε, ε παξαθίλεζε, νη αληηιήςεηο θαη νη ζηάζεηο ησλ αηφκσλ επεξεάδνπλ ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο φζν αλαθνξά ην κέζν κεηαθνξάο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ελφο ηαμηδηνχ. Ζ πξνηίκεζε γηα έλα κέζν κεηαθνξάο είλαη θαη απηή κηα ιαλζάλνπζα κεηαβιεηή. πλήζσο αλαθέξεηαη θαη σο ρξεζηκφηεηα. Ζ ρξεζηκφηεηα κεηξάηαη κε δείθηεο απνθαιππηφκελεο πξνηίκεζεο (revealed preferences) θαη δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο (stated preferences). ην θεθάιαην 3 αλαπηχζζεηαη ε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ απνθαιππηφκελεο θαη δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο. εκεηψλεηαη φηη νη πξνηηκήζεηο κεηαηξέπνληαη ζε επηινγέο εθφζνλ ιεθζνχλ ππφςε νη αηνκηθνί πεξηνξηζκνί θαη νη πεξηνξηζκνί δηαζεζηκφηεηαο ησλ κέζσλ κεηαθνξάο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ησλ δηαθξηηψλ επηινγψλ ηα άηνκα επηιέγνπλ ηελ ελαιιαθηηθή επηινγή κε ηε κέγηζηε ρξεζηκφηεηα. 2.3 Ππόηςπα Δπιλογήρ Μέζος Μεηαθοπάρ Ζ αλάιπζε ηνπ πιαηζίνπ ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ παξνπζηάδεη ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο. Οη παξάγνληεο απηνί ρξεζηκνπνηνχληαη ζαλ επεμεγεκαηηθέο κεηαβιεηέο ζηα πξφηππα δηαθξηηψλ θαη ιαλζαλνπζψλ επηινγψλ. Σα πξφηππα επηινγήο απνηεινχληαη απφ δπν ηκήκαηα: ηα πξφηππα δηαθξηηψλ επηινγψλ θαη ηα ζπζηήκαηα εμηζψζεσλ ιαλζαλνπζψλ κεηαβιεηψλ. Κάζε ηκήκα απνηειείηαη απφ δνκηθέο (structural) εμηζψζεηο θαη εμηζψζεηο κέηξεζεο (measurement equations) (Ben-Akiva et al., 2002). Οη απνθαιππηφκελεο θαη δεδεισκέλεο πξνηηκήζεηο πξνζνκνηψλνληαη κε πξφηππα δηαθξηηψλ επηινγψλ (Ben-Akiva and Lerman, 1995). Δθφζνλ νη απαληήζεηο ζηνπο δείθηεο 17
ησλ ςπρνινγηθψλ παξαγφλησλ θπκαίλνληαη ζε θιίκαθα απφ 1 έσο 7, ε ζρέζε κεηαμχ ησλ δεηθηψλ θαη ιαλζαλνπζψλ κεηαβιεηψλ πεξηγξάθεηαη κε γξακκηθά δνκηθά πξφηππα εμηζψζεσλ (linear structural equation models, Bollen (1989)). Οη Benjamin et al. (1998) παξνπζηάδνπλ έλα παξάδεηγκα ηέηνησλ πξνηχπσλ επηινγήο δεκνζηψλ κέζσλ κεηαθνξάο. ηε κειέηε πεξίπησζεο πνπ παξνπζηάδεηαη ζην θεθάιαην 4 αλαπηχζζνληαη πξφηππα επηινγήο κέζνπ κεηαθνξάο κεηαμχ πινίνπ θαη αεξνπιάλνπ ζηελ πεξηνρή ηνπ Β. Αηγαίνπ. 2.4 ςμπεπάζμαηα ην θεθάιαην απηφ αλαπηχρζεθε έλα πιαίζην ζπκπεξηθνξάο ησλ κεηαθηλνχκελσλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε κεηαθηλήζεσλ απφ/πξνο λεζησηηθέο πεξηνρέο, φπνπ ππάξρνπλ δπν βαζηθά αληαγσληζηηθά κέζα κεηαθνξάο, ην αεξνπιάλν θαη ην πινίν. Ο θαζνξηζκφο ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο θαζηζηά δπλαηή ηε ζχληαμε εξσηεκαηνινγίσλ έξεπλαο πξνζέζεσλ κέζσ ησλ νπνίσλ ζπιιέγνληαη ηα απαξαίηεηα δεδνκέλα γηα ηελ αλάιπζε ηεο δήηεζεο γηα ελαιιαθηηθά κέζα κεηαθνξάο. ην θεθάιαην 3 αλαπηχζζεηαη ε κεζνδνινγία ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ, δίλνληαο ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε ζπιινγή δεδνκέλσλ δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο. 18
Κεθάλαιο 3 ο Μεθοδολογία ςλλογήρ Γεδομένυν Γηα ηελ αλάιπζε δήηεζεο κεηαθνξηθψλ ππεξεζηψλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή ε εθπφλεζε έξεπλαο αγνξάο θαη ε ζπιινγή δεδνκέλσλ ηα νπνία ζα πεξηιακβάλνπλ ηα ζηνηρεία ηνπ πιαηζίνπ ζπκπεξηθνξάο πνπ αλαπηχρζεθαλ ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην. Σν θεθάιαην απηφ απνηειείηαη απφ δπν βαζηθέο ελφηεηεο. ηελ πξψηε αλαιχνληαη ηα βαζηθά ζηάδηα κηαο έξεπλαο αγνξάο ζηελ αθηνπινΐα/αεξνπινΐα. ηε δεχηεξε ελφηεηα αλαπηχζζεηαη ε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο. 3.1 Έπεςνα Αγοπάρ Γηα ηελ εθπφλεζε κηαο απνηειεζκαηηθήο έξεπλαο αγνξάο είλαη απαξαίηεην λα αθνινπζεζεί κηα δηαδηθαζία πέληε βεκάησλ (Kotler, 1997): Βήκα 1: Καζνξηζκόο ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ηνπ ζθνπνύ ηεο έξεπλαο. Βήκα 2: Καζνξηζκόο ηνπ εξεπλεηηθνύ ζρεδίνπ. Βήκα 3: Σπιινγή Γεδνκέλσλ. Βήκα 4: Αλάιπζε Γεδνκέλσλ. Βήκα 5: Παξνπζίαζε απνηειεζκάησλ. Γηα ηελ πιήξε θαηαλφεζε ησλ βεκάησλ απηψλ ζα δνζεί έλα παξάδεηγκα ζρεηηθφ κε ηε κειέηε πεξίπησζεο πνπ αθνινπζεί ζην επφκελν θεθάιαην. πγθεθξηκέλα έζησ φηη εθπνλείηαη κηα Μελέηη Εήηηζηρ Ακηοπλοφκήρ/Αεποποπικήρ ύνδεζηρ μεηαξύ Πειπαιά και Υίος. 3.1.1 Καζνξηζκόο ηνπ Πξνβιήκαηνο θαη ν Σθνπόο ηεο Έξεπλαο ηε κειέηε απηή δηεξεπλάηαη ε δήηεζε ησλ αθηνπιντθψλ/αεξνπνξηθψλ ππεξεζηψλ απφ θαη πξνο ηελ Υίν. ηφρνο είλαη ε αλάιπζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ ρξεζηψλ- επηβαηψλ θαη ε δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο θαη ηε ζπρλφηεηα ησλ ηαμηδηψλ φπσο ν ζθνπφο ηαμηδηνχ, ηα θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαθηλνχκελσλ, ην θφζηνο ηνπ εηζηηεξίνπ, ν ρξφλνο κεηαθίλεζεο, θ.ιπ. ηελ πεξίπησζε απηή κπνξνχλ λα ηεζνχλ ζπγθεθξηκέλα εξσηήκαηα πνπ πξέπεη λα απαληεζνχλ φπσο: (1) Πνηα θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ παίδνπλ ξφιν ζηελ επηινγή ηνπ κέζνπ κεηαθνξάο; (2) Πνηνη είλαη νη ςπρνινγηθνί παξάγνληεο, φπσο νη ζηάζεηο θαη νη αληηιήςεηο, πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνηηκήζεηο ησλ ρξεζηψλ; (3) Πνηα είλαη ε βαξχηεηα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ελαιιαθηηθψλ κέζσλ κεηαθνξάο, 19
φπσο ρξφλνο κεηαθνξάο, θφζηνο κεηαθνξάο, ε ψξα αλαρψξεζεο, ν αξηζκφο ησλ δξνκνινγίσλ ζηελ επηινγή κεηαμχ πινίνπ λέαο ηερλνινγίαο, ζπκβαηηθήο ηερλνινγίαο, θαη αεξνπιάλνπ; (4) Πνηα είλαη ε αμία ηνπ ρξφλνπ ησλ κεηαθηλνχκελσλ, δειαδή πφζν είλαη δηαηεζεηκέλνη λα πιεξψζνπλ (ζε Δπξψ) γηα λα θεξδίζνπλ κηα ψξα δηαδξνκήο; Ζ ζπγθεθξηκέλε είλαη κηα αηηηνινγηθή έξεπλα (causal) ή έξεπλα αηηίνπ-απνηειέζκαηνο δηφηη επηρεηξεί λα αλαιχζεη ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή ηνπ γξήγνξνπ πινίνπ απφ ην αξγφ πινίν θαη απφ ην αεξνπιάλν. Άιιεο έξεπλεο είλαη απιψο δηεξεπλεηηθέο (exploratory) θαη ν ζθνπφο ηνπο είλαη λα θαηαλνήζνπλ ηελ νπζία ηνπ πξνβιήκαηνο θαη λα πξνηείλνπλ ιχζεηο ή θαηλνχξγηεο ηδέεο, ή πεξηγξαθηθέο (descriptive) νη νπνίεο επηδηψθνπλ ηελ εμαθξίβσζε νξηζκέλσλ ηηκψλ, φπσο π.ρ. πφζα άηνκα ζα επηιέμνπλ ην αξγφ πινίν φηαλ ν λαχινο είλαη 15 Δπξψ. 3.1.2 Καζνξηζκόο ηνπ Δξεπλεηηθνύ Σρεδίνπ Σν εξεπλεηηθφ ζρέδην πεξηιακβάλεη απνθάζεηο αλαθνξηθά κε ηηο πεγέο ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ, ηε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ, ηα εξγαιεία εθπφλεζεο έξεπλαο, ηε δεηγκαηνιεςία, θαη ηε κεζνδνινγία επαθήο κε ηνπο εξσηνχκελνπο. 3.1.2.1 Πεγέο Γεδνκέλσλ Τπάξρνπλ δπν βαζηθέο πεγέο δεδνκέλσλ. Σα δεπηεξνγελή δεδνκέλα θαη ηα πξσηνγελή δεδνκέλα. (1) Γεπηεξνγελή Γεδνκέλα Γεπηεξνγελή είλαη ηα δεδνκέλα πνπ ήδε ππάξρνπλ. Μπνξνχλ λα βξεζνχλ απφ παιαηφηεξεο έξεπλεο ζην δηαδίθηπν, ζε βηβιηνζήθεο, ζηε ζηαηηζηηθή ππεξεζία, ζε νξγαληζκνχο θαη ζε εηαηξείεο πνπ αζρνινχληαη κε έξεπλα, θαη ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε κειέηεο ζην Τπνπξγείν Δκπνξηθήο Ναπηηιίαο, ην Τπνπξγείν Μεηαθνξψλ, ηελ Πνιηηηθή Τπεξεζία Αεξνπνξίαο θαη ηηο λαπηηιηαθέο θαη αεξνπνξηθέο εηαηξείεο. Σα ζεηηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά είλαη φηη είλαη άκεζα δηαζέζηκα γηα αλάιπζε, είλαη θζελά θαη εχθνια πξνζβάζηκα, θαη κπνξνχλ λα απαληήζνπλ γεληθέο εξσηήζεηο επί ηνπ ζέκαηνο ηεο έξεπλαο. Σα αξλεηηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά πεξηιακβάλνπλ ην φηη δελ αληηζηνηρνχλ απφιπηα ζην πξφβιεκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο πνπ εθπνλείηαη, είλαη ζπλήζσο πεπαιαησκέλα, ειιηπή, θαη άγλσζηεο αθξίβεηαο αθνχ νη ιεπηνκέξεηεο ζπιινγήο ηνπο είλαη δελ είλαη πάληα θαηαγεγξακκέλεο. 20
(2) Πξσηνγελή Γεδνκέλα Πξσηνγελή είλαη ηα δεδνκέλα πνπ ζπιιέγνληαη γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ ηεο έξεπλαο. πλήζσο αθνξνχλ ηελ εθπφλεζε έξεπλαο πεδίνπ. Σα ζεηηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά είλαη φηη κπνξνχλ λα απαληήζνπλ ζε ζπγθεθξηκέλεο εξσηήζεηο επί ηνπ ζέκαηνο ηεο έξεπλαο, ελψ ε αθξίβεηα θαη ε αμηνπηζηία ηνπο είλαη ειεγρφκελε απφ ηνλ εξεπλεηή. Σα αξλεηηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά είλαη φηη είλαη δελ είλαη άκεζα δηαζέζηκα γηα αλάιπζε θαη αθνξνχλ ρξνλνβφξεο δηαδηθαζίεο γηα ηε ζπιινγή ηνπο θαη θνζηίδνπλ αθξηβά. Σνλίδεηαη φηη νη δπλάκεηο θαη νη αδπλακίεο ησλ πξσηνγελψλ θαη δεπηεξνγελψλ δεδνκέλσλ είλαη ζπκπιεξσκαηηθέο. Γηα απηφ θάζε θαιφ εξεπλεηηθφ έξγν ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλεη θαη ηα δχν είδε δεδνκέλσλ. 3.1.2.2 Μεζνδνινγία Σπιινγήο Γεδνκέλσλ Πξσηνγελή δεδνκέλα κπνξνχλ λα ζπιιερζνχλ κε ηέζζεξηο ηξφπνπο: παξαηήξεζε, νκάδεο ελδηαθέξνληνο, εξσηεκαηνιφγηα, θαη πεηξάκαηα. (1) Έξεπλα κε Παξαηήξεζε Δίλαη δεδνκέλα πνπ πξνθχπηνπλ κε παξαηήξεζε/παξαθνινχζεζε ησλ αηφκσλ/ιεπηψλ απφθαζεο. Π.ρ. ζηηο αεξνπνξηθέο κεηαθνξέο κπνξεί ν εξεπλεηήο λα αλακηρζεί κε ηνπο επηβάηεο ζην αεξνδξφκην γηα λα αθνχζεη ηε γλψκε ηνπο γηα αληαγσληζηηθέο αεξνπνξηθέο εηαηξείεο. Δπίζεο, κπνξεί λα ηαμηδεχζεη κε δηαθνξεηηθέο εηαηξείεο ψζηε λα θαηαγξάςεη ηα δηαθνξεηηθά επίπεδα εμππεξέηεζεο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ππαιιήισλ/αεξνζπλνδψλ. Ζ δηεξεπλεηηθή απηή έξεπλα κπνξεί λα δηαηππψζεη ππνζέζεηο αλαθνξηθά κε ην πσο νη επηβάηεο επηιέγνπλ κεηαμχ αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ. (2) Έξεπλα κε Οκάδεο Δλδηαθέξνληνο Μηα νκάδα ελδηαθέξνληνο είλαη κηα νκάδα 5-6 αηφκσλ πνπ πξνζθαιείηαη λα πεξάζεη κεξηθέο ψξεο κε έλαλ εξεπλεηή (δηακεζνιαβεηή) γηα λα ζπδεηήζνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο θαηλνχξγηνπ πξντφληνο ή ππεξεζίαο. Σα απνηειέζκαηα ηεο δηεξεπλεηηθήο απηήο έξεπλαο είλαη πνηνηηθά. Σα άηνκα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζπλήζσο πιεξψλνληαη έλα πνζφ αλάινγα κε ην αληηθείκελν ηεο έξεπλαο. Έλα παξάδεηγκα ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ είλαη ε πξαγκαηνπνίεζε νκάδσλ ελδηαθέξνληνο γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ αληηδξάζεσλ ησλ κεηαθηλνχκελσλ ζε ζπζηήκαηα λέαο θπθινθνξηαθήο πιεξνθφξεζεο θαη ε πηζαλή ρξεζηκνπνίεζή ηνπο ζην κέιινλ. (3) Έξεπλα κε Δξσηεκαηνιόγηα Δίλαη ε πην ζπρλή κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ θαη ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζε δηεξεπλεηηθέο θαη αηηηνινγηθέο έξεπλεο. Οη εηαηξείεο θάλνπλ έξεπλεο κε εξσηεκαηνιφγηα κε ζθνπφ ηε δηεξεχλεζε ησλ πηζηεχσ, ησλ ζηάζεσλ, ησλ 21
πξνηηκήζεσλ θαη ησλ επηινγψλ ησλ αηφκσλ ψζηε λα ηηο κεηξήζνπλ φζν αλαθνξά ηνλ πιεζπζκφ. Π.ρ. ε αεξνπνξηθή εηαηξεία Aegean κπνξεί λα ζέιεη λα δηεξεπλήζεη πφζα άηνκα απφ ην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ πνπ ηε γλσξίδνπλ, ηελ έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη θαη ηελ πξνηηκνχλ απφ ηηο Οιπκπηαθέο Αεξνγξακκέο θαη γηαηί. Γπν ηχπνη εξσηεκαηνινγίσλ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπλήζσο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ γηα ηε ζπιινγή απνθαιππηφκελσλ δεδνκέλσλ (revealed preferences data): (α) Hκεξνιφγηα (diaries) ζηα νπνία ηα άηνκα ζπκπιεξψλνπλ ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο γηα κηα ζεηξά εκεξψλ (ζπλήζσο 2-3 κέξεο ή κηα εβδνκάδα). ηελ πεξίπησζε απηή ζπιιέγνληαη δεδνκέλα ρξνλνινγηθψλ ζεηξψλ (time-series data). Ζ κεζνδνινγία απηή νδεγεί ζηε ζπιινγή πεξηζζφηεξσλ πιεξνθνξηψλ απφ ηνπο εξσηεζέληεο θαη παξάγεη ιηγφηεξα ζθάικαηα φηαλ αλαθέξεηαη ζε παξειζφληεο ζπκπεξηθνξέο. Σα εκεξνιφγηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπλήζσο είλαη κεγάια ζε έθηαζε θαη πην θνπξαζηηθά γηα ηνλ εξσηνχκελν. (β) Eξσηεκαηνιφγηα ζηα νπνία ηα άηνκα ζπκπιεξψλνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο γηα κηα ζπγθεθξηκέλε κέξα ή ρξνληθή πεξίνδν. Π.ρ. Σα άηνκα αλαθέξνπλ ηηο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο ηνπο ηελ πξνεγνχκελε εκέξα ή ηε ρξήζε αεξνπιάλνπ/πινίνπ ην πξνεγνχκελν ηξίκελν (Cross Sectional Data). ηελ επφκελε ελφηεηα ζα αλαπηπρζεί αλαιπηηθά ε ζπιινγή δεδνκέλσλ δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο (stated preferences data) ή νπνία πξαγκαηνπνηείηαη είηε κε εξσηεκαηνιφγηα είηε κε πξνζνκνησηέο ζπκπεξηθνξάο. (4)Έξεπλα κε Πεηξάκαηα Δίλαη ε θαιχηεξε κεζνδνινγία ζπιινγήο δεδνκέλσλ γηα αηηηνινγηθή αλάιπζε. Με ηελ απνκφλσζε εμσηεξηθψλ παξαγφλησλ, κπνξνχλ λα θαηαγξαθνχλ κε αθξίβεηα νη ζρέζεηο αηηίνπ-απνηειέζκαηνο. ηελ πεξίπησζε ησλ εξεπλψλ ζηηο κεηαθνξέο ρξεζηκνπνηνχληαη επξέσο ηα πεηξάκαηα δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο γηα ηελ αλάιπζε δήηεζεο κεηαθνξηθψλ ππεξεζηψλ. Ζ κεζνδνινγία αλαπηχζζεηαη αλαιπηηθά ζηελ ελφηεηα 3.2. 3.1.2.3 Δξγαιεία Δθπόλεζεο Έξεπλαο Σξία βαζηθά εξγαιεία ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ γηα ηελ αλάιπζε δήηεζεο ζηηο κεηαθνξέο: (1) Δξσηεκαηνιφγηα κε ραξηί θαη κνιχβη, (2) Ζιεθηξνληθά εξσηεκαηνιφγηα, θαη (3) Πξνζνκνησηέο επηηάρπλζεο πιεξνθφξεζεο. (1) Δξσηεκαηνιόγηα κε Φαξηί θαη Μνιύβη (paper and pencil questionnaires) Έλα εξσηεκαηνιφγην απνηειείηαη απφ έλα ζχλνιν εξσηήζεσλ πνπ παξνπζηάδεηαη ζηνπο εξσηεζέληεο γηα απάληεζε. Δίλαη ην πην ζπλεζηζκέλν εξγαιείν γηα ηε ζπιινγή πξσηνγελψλ δεδνκέλσλ. 22
(2) Ζιεθηξνληθά Δξσηεκαηνιόγηα Σα ειεθηξνληθά εξσηεκαηνιφγηα έρνπλ αξρίζεη θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Σν ινγηζκηθφ επηηξέπεη ηελ ηξνπνπνίεζε ηεο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ αλάινγα κε πξνεγνχκελεο απαληήζεηο κε ρξήζε δέλδξσλ πνιιαπιψλ απαληήζεσλ (branching). Έλα ινγηζκηθφ ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ γηα ηε εθπφλεζε κειεηψλ επηινγήο κέζνπ κεηαθνξάο είλαη ην MINT ηεο Hague Consulting Group (Pearmain et al., 1991, ΜΗΝΣ, 1993). (3) Πξνζνκνησηέο Δπηηάρπλζεο Πιεξνθόξεζεο (information accelerator simulators) Ο Δπηηαρπληήο Πιεξνθνξηψλ απνηειεί έλα εμεηδηθεπκέλν εξγαιείν ζπιινγήο δεδνκέλσλ πνπ επηηξέπεη ζηνπο εξσηψκελνπο λα έξζνπλ ζε επαθή κε θάπνηα κειινληηθή θαηάζηαζε γηα λα πάξνπλ ζπγθεθξηκέλεο απνθάζεηο αλαθνξηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηε δήηεζε λέσλ πξντφλησλ (Urban et al. 1990, 1993). εκεηψλεηαη φηη έλαο επηηαρπληήο πιεξνθφξεζεο αλαπηχρζεθε εηδηθά γηα ηελ αθηνπινΐα απφ ηνπο Tsironis θαη Polydoropoulou (2000). Έλαο Δπηηαρπληήο Πιεξνθνξηψλ: 1. Υξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο γηα πξφβιεςε ηεο αληίδξαζεο ησλ θαηαλαισηψλ / ρξεζηψλ ζε λέα πξντφληα/ππεξεζίεο. 2. Βαζίδεηαη ζε έλα πεξηβάιινλ πξνζνκνίσζεο (ζπλήζσο κηαο αγνξάο), φπνπ ηα θαηλνχξηα πξντφληα / ππεξεζίεο παξνπζηάδνληαη ζηνλ θαηαλαισηή κε ηε ρξήζε πνιπκέζσλ. 3. Δπηηξέπεη ζηνλ εξσηψκελν κε ηε ρξήζε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ πιεξνθφξεζεο φπσο δηαθεκίζεηο, άξζξα, ζπλεληεχμεηο, θ.ιπ. λα δηακνξθψζεη αμηφπηζηε γλψκε γηα ην κειινληηθφ πξντφλ ή ππεξεζία. 4. πιιέγεη δεδνκέλα απνθαιππηφκελεο θαη δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο πνπ ζπλήζσο ζπιιέγνληαη ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ (Polydoropoulou and Ben-Akiva, 2000). Σα απνθαιππηφκελα δεδνκέλα ηα πξνζδηνξίδνπλ νη εξσηψκελνη αλαθνξηθά κε ηηο ζπλήζεηεο, ηα πξνζσπηθά ζηνηρεία θαη ηηο θαζεκεξηλέο ηνπο θαηαζηάζεηο (π.ρ. πφζα ηαμίδηα θάλνπλ ην κήλα). Σα δεδνκέλα δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο εθθξάδνπλ ηάζεηο ηνπ εξσηψκελνπ απέλαληη ζε πηζαλά ζελάξηα πνπ αληηπξνζσπεχνπλ κειινληηθέο θαηαζηάζεηο. Οη δηαδηθαζία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαηά ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ελφο Δπηηαρπληήο Πιεξνθφξεζεο πεξηγξάθνληαη ζπλνπηηθά παξαθάησ (Koutsopoulos & Polydoropoulou, 1995). Αξρηθά κηα νκάδα εξεπλεηψλ, ζε ζπλεξγαζία κε ηελ επηρείξεζε πνπ επηζπκεί λα πξαγκαηνπνηήζεη ηελ έξεπλα κε ηε ρξήζε Δπηηαρπληή Πιεξνθφξεζεο, θαζνξίδεη ηηο βαζηθέο ζπληζηακέλεο ηνπ πξνβιήκαηνο (π.ρ. εχξεζε ηεο αληαπφθξηζεο ησλ ρξεζηψλ ζε έλα λεφηεπθην πινίν γηα ηελ εμππεξέηεζε κηαο γξακκήο). Σν επφκελν ζηάδην αθνξά ην ζρεδηαζκφ, κε ηελ αλάιπζε ηνπ κειινληηθνχ ζελαξίνπ, θαη ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ πεξηβάιινληνο πξνζνκνίσζεο πνπ ζα αληηκεησπίζνπλ νη εξσηψκελνη. Σαπηφρξνλα γίλεηαη ε επηινγή ησλ εξσηήζεσλ πνπ ζα πεξηιεθζνχλ ζηελ έξεπλα. Γηα ην ιφγν απηφ ζπγθεληξψλνληαη πιεξνθνξίεο, π.ρ. γηα ην λέν κέζν κεηαθνξάο θαη θαηαζθεπάδεηαη κηα ππνζεηηθή εηθφλα γηα ην πψο πξαγκαηηθά ζα είλαη κέζσ 23
θσηνγξαθηψλ θεηκέλσλ, βίληεν θ.ιπ. Έηζη δεκηνπξγείηαη κηα εθαξκνγή ζε ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή ε νπνία πεξηιακβάλεη ζηνηρεία δξάζεο θαη αλάδξαζεο αλάκεζα ζε απηή θαη ηνλ εξσηψκελν (κε πνιιαπιά επίπεδα εξσηήζεσλ). ε θάζε πεξίπησζε απηφο πνπ ζπκκεηέρεη ζηελ έξεπλα έρεη πξφζβαζε ζε φπνηα κνξθή πιεξνθφξεζεο ζέιεη (επηιέγνληαο αλάκεζα ζε άξζξα, βίληεν, θ.ιπ.) θαη γηα φζν ρξφλν επηζπκεί. Ο φγθνο ηεο πιεξνθνξίαο (απφ δηαθεκίζεηο, άξζξα θ.ιπ.) πνπ ζπγθεληξψλεη ν εξσηψκελνο απνηηκάηαη ζε ρξφλν θαη ζε πεξηερφκελν. Με απηφ ην πξψην θξηηήξην αμηνινγνχληαη νη απαληήζεηο πνπ δίλνληαη θαη θαηαηάζζνληαη ζε κηα θιίκαθα αμηνπηζηίαο, ελψ παξάιιεια κε ζπγθεθξηκέλα πεδία εξσηήζεσλ, ν εξσηψκελνο πξνζδηνξίδεη ην βαζκφ πνπ είλαη ζίγνπξνο γηα ηηο απαληήζεηο ηνπ. Σέινο αθνινπζεί ε επεμεξγαζία, αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ θαη ε δηεμαγσγή ησλ απνηειεζκάησλ θαη ζπκπεξαζκάησλ. Δπνκέλσο, έλαο Δπηηαρπληήο Πιεξνθφξεζεο αθνξά ζην ζρεδηαζκφ ελφο πνιχπινθνπ εξγαιείνπ ζπιινγήο ζηνηρείσλ, ην νπνίν βαζίδεηαη ζηελ πξνζνκνίσζε κειινληηθψλ θαηαζηάζεσλ θαη δίδεη ηελ δπλαηφηεηα λα δηεξεπλεζνχλ νη ηάζεηο ηεο αγνξάο, θαζψο θαη ππνζηεξίδεη έλα κεγάιν εχξνο δηνηθεηηθψλ απνθάζεσλ. 3.1.2.4 Γεηγκαηνιεςία Ζ πξφθιεζε γηα ηνπο εξεπλεηέο είλαη λα αλαιχζνπλ ηηο απφςεηο ησλ αηφκσλ ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα εξεπλήζνπλ ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ πην θνηλή ιχζε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη είλαη ε ζπλέληεπμε ελφο δείγκαηνο αηφκσλ ηα νπνία είλαη αληηπξνζσπεπηηθά ηνπ πιεζπζκνχ πνπ ελδηαθέξεη ηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε. πγθεθξηκέλα νξίδεηαη σο πιεζπζκφο ην ζχλνιν φισλ ησλ ζηνηρείσλ κηαο νκάδαο ελδηαθέξνληνο. Σν δείγκα είλαη έλα ππνζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ απηνχ. Ο ζηφρνο είλαη ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ π.ρ. εθηηκήζεηο, πξνβιέςεηο, θ.ιπ. ζρεηηθά κε ηνλ πιεζπζκφ βάζε ησλ πιεξνθνξηψλ απφ ην δείγκα. Σξία βαζηθά δεηήκαηα θαζνξίδνπλ ηελ επηινγή ελφο δείγκαηνο (Lehmann, 1985): (1) Ζ κνλάδα ηνπ δείγκαηνο. ηελ αξρή ηεο έξεπλαο ν εξεπλεηήο θαζνξίδεη ηνλ πιεζπζκφ ζηφρν. ηε ζπλέρεηα θαζνξίδεηαη πνηνο ζα εξσηεζεί απφ ηνλ πιεζπζκφ. πλήζσο ζηηο έξεπλεο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ σο κνλάδα δείγκαηνο ζεσξείηαη είηε ην άηνκν (ν κεηαθηλνχκελνο ή ν ρξήζηεο κεηαθνξηθψλ ππεξεζηψλ), είηε ε νηθνγέλεηα (θπξίσο γηα ζπιινγηθέο απνθάζεηο φπσο επηινγή απηνθίλεηνπ, επηινγή κεηεγθαηάζεο ζε κηα πεξηνρή, θ.ιπ.) (2) Τν κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο. Καζνξίδεηαη ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ ζα εξσηεζνχλ ψζηε ε αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ λα είλαη αθξηβήο θαη λα πξνζδίδεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ πιεζπζκνχ. πλήζσο κεγαιχηεξα δείγκαηα έρνπλ πςειφηεξε αμηνπηζηία. ηηο κεηαθνξέο, νη ηερληθέο ζπιινγήο δεδνκέλσλ δεδεισκέλεο πξνηίκεζεο, πνπ ζα αλαπηπρζνχλ παξαθάησ, βνεζνχλ ζηε ζπιινγή κηθξφηεξσλ δεηγκάησλ. (3) Ζ δηαδηθαζία δεηγκαηνιεςίαο. Τπάξρνπλ δπν δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο δεηγκαηνιεςίαο. 24