ΖΗΤΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΕ ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Υ ΡΕΥΣΗΣ

ΖΗΤΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΕ ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Υ ΡΕΥΣΗΣ Γκράτζιου Μαρία, Ανδρεαδάκη Μανωλία ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Ξάνθη, 67100 KEYWORDS: Αστικό νερό, ζήτηση, τιµολόγηση, τιµολογιακή πολιτική ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι αρχές και τα κριτήρια για τον σχεδιασµό της τιµολόγησης του νερού που κατανέµεται στους καταναλωτές από τις Υπηρεσίες Ύδρευσης. Αναλύονται τα τιµολόγια νερού που εφαρµόστηκαν, από τη ΕΥΑ Ξάνθης για τις διάφορες κατηγορίες καταναλωτών (αστική χρήση, βιοµηχανική, αγροτική, επαγγελµατική). Υπολογίζεται η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιµή. ιερευνώνται διάφοροι κοινωνικοί παράµετροι που συµβάλλουν στην διαµόρφωση της τιµολογιακής πολιτικής. Εκτιµάται η καµπύλη ζήτησης του νερού, σε περιοχές µε διαφορετικά οικονοµικά χαρακτηριστικά, συνδέοντας την κατανάλωση νερού µε το εισόδηµα των καταναλωτών και το είδος της κατοικίας. Υπολογίζονται επίσης οι εποχιακές διαφορές της ζήτησης. WATER DEMAND AND PRICING POLICY IN A MUNICIPAL SUPPLY ENTERPRISE Gratziou Maria, Andreadaki Manolia Democritus University of Thrace, Faculty of Engineering, Department of Civil Engineering, Xanti, 67100 KEYWORDS: Urban water, demand forecast, pricing policy ABSTRACT In this essay, the principles and the criteria for the planning of water pricing that is distributed at the consumers by the Services of Water Supply are examined. The water rates that were applied by the municipal supply enterprise of Xanthi are analyzed for the various categories of consumers (urban use, industrial, rural, professional).the price elasticity of demand is calculated. Various social parameters that contribute in the configuration of pricing policy are examined. The demand of water, in regions with different financial characteristics, is appreciated, connecting the consumption of water with the income of consumers and the type of residence. The seasonal differences of demand are also calculated. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην Ελλάδα, οι εταιρίες ύδρευσης αποτελούν δηµοτικές επιχειρήσεις, που λειτουργούν αυτόνοµα. Η κάθε.ε.υ.α ( ηµοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης) καθορίζει την δική της τιµολογιακή πολιτική. Τα έσοδά της προέρχονται από τις χρεώσεις των πελατών της (ανταποδοτικά τέλη) και εν µέρει από κρατικές επιχορηγήσεις. Κάθε ηµοτική Επιχείρηση µε σκοπό την σωστή και ολοκληρωµένη παροχή υπηρεσιών στους καταναλωτές είναι υπεύθυνη για: την ποιότητα του νερού, την έγκαιρη αντιµετώπιση πιθανής λειψυδρίας την καλή κατάσταση του δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης, την κατασκευή έργων ύδρευσης κλπ. Συγχρόνως όµως εκτός από την ετοιµότητά της να αντιµετωπίσει τα τεχνικά θέµατα, ως επιχείρηση, θα πρέπει να εξοικονοµήσει τα έσοδα για να µπορεί να είναι οικονοµικά βιώσιµη. Θα πρέπει να ασκήσει πολιτικές που θα εξασφαλίζουν τόσο τον ανεφοδιασµό και την ποιοτική επάρκεια νερού όσο και τους οικονοµικούς πόρους της επιχείρησης µε την ταυτόχρονη ικανοποίηση των καταναλωτών, µε βάση τις αρχές της Βιώσιµης ιαχείρισης για τη διατήρηση των υδάτινων αποθεµάτων. 2. ΖΗΤΗΣΗ ΑΣΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ 2.1 Παράγοντες ζήτησης Στη ζήτηση του νερού υπάρχουν διάφοροι καθοριστικοί αλληλεπιδρόντες παράγοντες, ανάλογα µε τη συγκεκριµένη αναφορά στην οικιακή χρήση νερού ή µε τη συγκεκριµένη αναφορά στη βιοµηχανική και εµπορική χρήση του. Οι απαιτήσεις νερού κάθε τοµέα για µια δεδοµένη περιοχή και για δεδοµένο χρονικό διάστηµα εκφράζονται ως προϊόν του αριθµού χρηστών και το µέσο ποσοστό χρήσης νερού όπως καθορίζεται από ένα σύνολο επεξηγηµατικών µεταβλητών, οι οποίες, στον αστικό τοµέα, µπορούν να περιλάβουν το εισόδηµα του χρήστη, την τιµή του νερού, το µέγεθος της κατοικίας, την πυκνότητα στέγασης, τις κλιµατικές συνθήκες. Η οικιακή χρήση νερού µπορεί να διαιρεθεί σε χρήση νερού από µονοκατοικίες ή από πολυκατοικίες. Οι δύο τύποι οικιστικών µονάδων έχουν γενικά διαφορετική αντιµετώπιση στη χρήση νερού για οικονοµικούς και για δηµογραφικούς λόγους. Η κατά κεφαλήν χρήση νερού στις πολυκατοικίες είναι γενικά µειωµένη σε σύγκριση µε τις µονοκατοικίες. Στις Η.Π.Α., η οικιακή χρήση νερού σε ένα τυπικό έτος υπολογίζεται πως είναι κατά µέσο όρο περίπου 0,567m 3 κατά σπιτικό ανά ηµέρα για τις µονοκατοικίες και 0,416m 3 για τις πολυκατοικίες [1]. Από µετρήσεις που έγιναν, από τους γράφοντες, στο πολεοδοµικό συγκρότηµα Ξάνθης προέκυψε ότι η τυπική ηµερήσια τιµή για την οικιακή χρήση νερού στις µονοκατοικίες είναι 0,45m 3 ανά σπιτικό και στις πολυκατοικίες 0,317m 3. Η κατά κεφαλήν χρήση νερού στις πολυκατοικίες εκτιµήθηκε 0,11m 3 και 0,157 m 3 στις µονοκατοικίες. Ετήσια Κατανάλωση νερού ανά υδρόµετρο (m3) m3 200 150 100 50 Μονοκατοικίες Πολυκατοικίες 0 92 93 94 95 96 97 98 99 2000 01 02 έτος Σχήµα 2.1: Ετήσια κατανάλωση νερού ανά υδρόµετρο στη Ξάνθη Ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας της ζήτησης νερού, για οικιακή χρήση, είναι οι συνήθειες των ατόµων, τα χαρακτηριστικά των συσκευών και οι αλλαγές που υφίστανται. Χαρακτηριστικά, α- Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 2

ναφέρεται για παράδειγµα, το γεγονός που διαπιστώθηκε κατά την έρευνά µας, ότι πολλά νοικοκυριά ενώ έχουν πλυντήριο πιάτων δεν το χρησιµοποιούν, παρά µόνο σε συγκεκριµένες περιπτώσεις. Τα οικονοµικά χαρακτηριστικά των καταναλωτών και η τιµή πώλησης του νερού συνδέονται επίσης άµεσα µε την ζήτηση νερού. Από τα στοιχεία της έρευνά µας, υπολογίστηκε ότι στα υψηλότερα εισοδήµατα η µέση ηµερήσια κατανάλωση του νερού ήταν 0,16m 3 ανά κεφαλή ενώ στις ασθενέστερες οικονοµικά τάξεις ήταν 0,09m 3. Στο σχήµα 2.1 παρουσιάζεται η µεταβολή της ετήσιας µέσης κατανάλωσης νερού, που εµφανίστηκε στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Ξάνθης, ανάλογα µε το εισόδηµα και το βιοτικό επίπεδο του καταναλωτή. ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Μ3 250 200 150 100 50 0 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 ΕΤΟΣ ΥΨΗΛΟ ΜΕΣΟ ΧΑΜΛΟ Σχήµα 2.2: Ετήσια µέση κατανάλωση νερού στην Ξάνθη, ανάλογα µε το βιοτικό επίπεδο του καταναλωτή Η οικιακή χρήση του νερού διακρίνεται σε εσωτερική και υπαίθρια. Ενώ η εσωτερική χρήση νερού εξαρτάται κυρίως από τις συνήθεις των κατοίκων, η υπαίθρια χρήση νερού εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το µέγεθος του χώρου, το ύφος του και το κλίµα. Στις ΗΠΑ η υπαίθρια χρήση νερού στις µονοκατοικίες κυµαίνεται από 0,113-0,378 m 3 ανά άτοµο ανά ηµέρα [2]. Στην Ξάνθη, υπολογίστηκε αντίστοιχα ότι, η µέση τιµή για την υπαίθρια χρήση νερού είναι 0,083 m 3. Οι καιρικές συνθήκες όπως θερµοκρασία ή βροχοπτώσεις επηρεάζουν τη ζήτηση νερού. Παρατηρείται η αύξηση των αναγκών την θερινή περίοδο, ιδιαίτερα στην περιοχή των µονοκατοικιών. Στο σχήµα 2.3 παρουσιάζεται η εποχιακή κατανάλωση νερού σε περιοχή µονοκατοικιών και σε περιοχή πολυκατοικιών, στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Ξάνθης [3]. ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΟΝΟΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΜΕΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Μ3 30 25 20 15 10 5 0 1992 1994 1996 1998 ΕΤΗ 2000 2002 Α ΤΡΙΜΗΝΟ Β ΤΡΙΜΗΝΟ Γ ΤΡΙΜΗΝΟ ΤΡΙΜΗΝΟ ΜΕΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΕ M3 80 60 40 20 0 1992 1994 1996 1998 ETH 2000 2002 Α ΤΡΙΜΗΝΟ Β ΤΡΙΜΗΝΟ Γ ΤΡΙΜΗΝΟ ΤΡΙΜΗΝΟ Σχήµα 2.3: Εποχιακή µεταβολή µέσης κατανάλωσης νερού στην Ξάνθη Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 3

2.2 Πρόβλεψη της Ζήτησης 2.2.1 Μέθοδοι Πρόβλεψης Κάθε υπηρεσία υδροδότησης διατηρεί αρχεία µε την ποσότητα νερού που παραδίδεται στο σύστη- µα διανοµής. Για διάφορους λόγους, συµπεριλαµβανοµένης της διαρροής, τη χρήση, και τα πιθανά σφάλµατα των µετρητών, το σύνολο της χρήσης νερού, από τους καταναλωτές, αναµένεται να είναι µικρότερο από την παρεχόµενη ποσότητα του. Υπάρχουν καταστάσεις που η υπηρεσία είναι απαραίτητο να γνωρίζει τη µελλοντική χρήση και ζήτηση νερού. Αυτό απαιτεί την επιλογή και την εφαρµογή µιας µεθόδου πρόβλεψης, Η επιλογή µιας συγκεκριµένης µεθόδου εξαρτάται, µεταξύ άλλων, από το σκοπό της πρόβλεψης. Συνήθως ο µακροχρόνιος προγραµµατισµός και η αξιολόγηση ικανότητας των συστηµάτων, αποτελούν τον παραδοσιακό ρόλο για τις προβλέψεις χρήσης και ζήτησης νερού. Οι µέθοδοι πρόβλεψης διακρίνονται από τον τρόπο µε τον οποίο εξηγούν την παρελθοντική χρήση νερού. Μερικές από αυτές τις µεθόδους χρησιµοποιούνται ευρέως, µερικές εφαρµόζονται σπάνια, και άλλες δεν αναπτύχθηκαν πλήρως ακόµα Με τη µέθοδο της Χρονικής Προέκτασης, η χρήση νερού µπορεί να αντιπροσωπευθεί ως χρονική σειρά των προηγούµενων παρατηρήσεων, µε µια οµαλή καµπύλη και η πρόβλεψη γίνεται απλά µε την επέκταση της καµπύλης στο µέλλον. Η χρονική προέκταση εφαρµόζεται συνήθως για τον υπολογισµό της αθροιστικής χρήσης νερού αλλά µπορεί, σε γενικές γραµµές, να χρησιµοποιηθεί και στο πλαίσιο ενός συγκεκριµένου τοµέα. Στη συγκεκριµένη υπόθεση, το επίπεδο χρήσης νερού εξηγείται από την πάροδο του χρόνου, και όλες οι άλλες µεταβλητές, όπως ο πληθυσµός, η τιµή, η απασχόληση, κ.ά. είναι είτε ασύνδετες µε τη χρήση νερού, είτε συσχετίζονται απόλυτα µε το χρόνο. Οι υπονοούµενες υποθέσεις σχετικά µε τις επεξηγηµατικές µεταβλητές εκτός από το χρόνο είναι ευαπόδεικτα ανακριβείς. Η µέθοδος είναι πολύ απλοϊκή και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στις αλλαγές της δοµής της χρήσης νερού. Είναι κοινή πρακτική, η ζήτηση νερού να εξηγηθεί από την άποψη µιας ενιαίας µεταβλητής, συνήθως του πληθυσµού. Αυτό υπονοεί ένα απλό διµεταβλητό µοντέλο ζήτησης νερού που µπορεί να γραφτεί, µε την εξής γραµµική µορφή: Q = a +b.x, όπου Q είναι η ζήτηση νερού στη µονάδα του χρόνου και X είναι η επεξηγηµατική µεταβλητή. Το µοντέλο αυτό µπορεί να εφαρµοστεί για να αθροίσει ή να αναλύσει τη χρήση νερού. Οι περισσότερες εφαρµογές αυτής της προσέγγισης υποθέτουν ότι a = 0. Παραλλαγή αυτού του βασικού µοντέλου είναι αυτό της Κατά Κεφαλήν Ζήτησης, ως εξής: Q = b.p, όπου Q είναι η µέση ηµερήσια συνολική ζήτηση νερού, P είναι ο πληθυσµός στην περιοχή υπηρεσιών, b είναι η κατά κεφαλήν ηµερήσια χρήση νερού. Η µέθοδος αυτή, σχεδόν πάντα, χρησιµοποιείται για να εξηγήσει τη συνολική χρήση νερού για µια αστική περιοχή. Όµως η κατά κεφαλήν χρήση νερού µεταβάλλεται, µπορεί να παρατηρηθεί αύξηση ή πτώση από µέρος σε µέρος κατά τη διάρκεια του χρόνου για οποιαδήποτε θέση. Αυτό το είδος µεταβολής προτείνει ότι το µοντέλο της κατά κεφαλήν ζήτησης είναι µια ανεπαρκής εξήγηση της αστικής χρήσης νερού. Οι προβλέψεις που είναι βασισµένες σε αυτό το µοντέλο γενικά δεν έχουν µεγάλη ακρίβεια. Παρά τις αδυναµίες της κατά κεφαλήν µεθόδου, άλλες εφαρµογές του διµεταβλητού µοντέλου µπορούν να αποδειχθούν χρήσιµες στα πλαίσια των αναλυτικών προβλέψεων. εδοµένου ότι οι τοµείς και οι κατηγορίες που πρόκειται να προβλεφθούν χωριστά γίνονται µικρότεροι, είναι λογικότερο να εξηγηθεί η ζήτηση νερού σε κάθε κατηγορία µε µια ενιαία µεταβλητή, αν και βεβαίως υπάρχουν άλλες µεταβλητές, όπως τιµή, καιρός, κλπ., που έχουν επιπτώσεις στη ζήτηση του νερού. Εάν ο τοµέας είναι µικρός, ή οι δαπάνες συλλογής δεδοµένων είναι υψηλές, η απλή διµεταβλητή σχέση µπορεί να είναι ο καλύτερος συµβιβασµός µεταξύ του κόστους και της πολυπλοκότητας. Τα µοντέλα ζήτησης νερού πολλών µεταβλητών µπορούν να λάβουν την ακόλουθη µορφή: Q = a+b 1.X 1 + b 2.X 2 +..+b n.x n Όπου Q είναι η ζήτηση νερού στη µονάδα του χρόνου, X i είναι επεξηγηµατική µεταβλητή i, a, b 1 b 2... b n είναι συντελεστές. Εάν οι µεταβλητές στην προηγούµενη εξίσωση αντικαθίστανται από τους φυσικούς λογαρίθµους τους, το λογαριθµογραµµικό µοντέλο εί- Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 4

β γ δ ναι το αντίτιµο της ακόλουθης πολλαπλασιαστικής µορφής: Q = a X 1 X 2 X m... όπου α,β,γ,δ είναι συντελεστές. Το λογαριθµογραµµικό µοντέλο είναι πιο κατάλληλο όταν οι διάφορες µεταβλητές έχουν επιπτώσεις στο ίδιο είδος ζήτησης νερού και η σχέση τους είναι πολλαπλασιαστική. Εάν η σχέση, µεταξύ των επιπτώσεων των διαφόρων µεταβλητών, είναι προσθετική τότε το πρώτο µοντέλο πολλών µεταβλητών είναι πιο κατάλληλο. Σε ορισµένες περιπτώσεις µπορούν να συνδυαστούν τα στοιχεία και των προσθετικών και των πολλαπλασιαστικών µορφών. Η χρήση ενός µοντέλου πολλών µεταβλητών µειώνει το βαθµό υποκειµενικότητας στην ανάλυση και κάνει καλύτερη την χρήση των διαθέσιµων στοιχείων. Για αυτούς τους λόγους, τα µοντέλα πολλών µεταβλητών αποτελούν γενικά µια βελτίωση στις διµεταβλητές µεθόδους. Το σηµαντικότερο µειονέκτηµα αυτής της προσέγγισης είναι το γεγονός ότι το µοντέλο απεικονίζει το συσχετισµό παρά την αιτιολογία. Υπάρχει επίσης ένας ουσιαστικός κίνδυνος στους πλαστούς συσχετισµούς, οι οποίοι µπορούν να εµφανιστούν στα παλιά στοιχεία αλλά δεν είναι πιθανό να ξαναχρησιµοποιηθούν στο µέλλον. Χρησιµοποιώντας τις αρχές και τις τεχνικές οικονοµετρίας, µπορούν να αναπτυχθούν µοντέλα ζήτησης νερού που να περιγράφουν την αληθινή οικονοµική ζήτηση για νερό. Τέτοια πρότυπα περιλαµβάνουν µια ή περισσότερες µεταβλητές που αντιπροσωπεύουν την τιµή ή και τη δοµή τιµολόγησης, και όπου απαιτείται, περιλαµβάνουν µια µεταβλητή περιγράφοντας το εισόδηµα ή τη δυνατότητα των χρηστών να πληρώσουν. Μέχρι τώρα, τα οικονοµετρικά µοντέλα ζήτησης είναι διαθέσιµα συνήθως για την οικιακή χρήση νερού στις µονοκατοικίες. Τέτοια µοντέλα είναι ιδιαίτερα επιτυχή, και είναι σε θέση να προβλέψουν ακριβώς τη χρήση νερού κάτω από ένα ευρύ φάσµα περιστάσεων. Τα οικονοµετρικά µοντέλα ζήτησης, όταν εφαρµόζονται κατάλληλα, ικανοποιούν κάθε στοιχείο. Απαιτείται όµως περαιτέρω έρευνα προτού χρησιµοποιηθεί αυτή η προσέγγιση για να προβλεφθεί η χρήση αστικού νερού σε όλους τους τοµείς. Οι προβλέψεις πρέπει να ελαχιστοποιούν την αβεβαιότητα. Αυτό µπορεί να γίνει µε την επιλογή µεθόδων που µειώνουν τα λάθη που οφείλονται σε ασάφειες και κάνουν πιο αντικειµενική ανάλυση, µειώνοντας κατά συνέπεια το λάθος της υπόθεσης. Και τα δύο βήµατα, εντούτοις, αυξάνουν την πολυπλοκότητα και τον αριθµό επεξηγηµατικών µεταβλητών, αυξάνοντας κατά συνέπεια την πιθανότητα λάθος του συντελεστή. Ο βαθµός στον οποίο µπορεί να προσδιοριστεί και να µετρηθεί η αβεβαιότητα εξαρτάται από τη µέθοδο πρόβλεψης και τις πρόσθετες διαθέσιµες πληροφορίες. 2.2.2 Πρόβλεψη ζήτησης νερού στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Ξάνθης Η.Ε.Υ.Α Ξάνθης ιδρύθηκε το 1984. Αρχεία της Υπηρεσίας υπάρχουν από το 1989, ενώ µηχανογραφηµένα στοιχεία είναι διαθέσιµα µόλις από το 2000. Για την παρούσα εργασία αξιοποιήθηκαν τα στοιχεία της δεκαετίας 1992-2002. Από τα στοιχεία, υπολογίστηκε ότι, µέσα στη δεκαετία, ο αριθµός των υδροµέτρων αυξήθηκε κατά 67%, ενώ η αύξηση του πληθυσµού, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, ήταν 39,5%. Ο αριθµός των υδροµέτρων, σαν συνάρτηση του χρόνου, έδειξε να εκφράζεται, µε πολύ καλή προσέγγιση (R 2 =0,9643), µε µια γραµµική εξίσωση ax +b µε κλίση a =913,95 όπου x ο αριθµός των ετών. Η εξίσωση αυτή µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε ένα βραχυπρόθεσµο σχεδιασµό, όχι όµως µακρυπρόθεσµα. Η ετήσια κατανάλωση νερού, σε ολόκληρο το πολεοδοµικό συγκρότηµα, σαν συνάρτηση των αριθµών των υδροµέτρων, εκφράζεται από την διµεταβλητή γραµµική σχέση : Q = 394048 + 109,06 Υ (2.1) όπου Q η ετήσια κατανάλωση νερού και Υ ο αριθµός υδροµέτρων, (R 2 =0,94). Παρατηρήθηκε όµως ότι ανάλογα µε το είδος της κατοικίας και οικονοµικό-βιοτικό επίπεδο των κατοίκων διαφέρει και η κατανάλωση νερού. Στον πίνακα 2.1 παρουσιάζεται η µέση ετήσια κατα- Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 5

νάλωση ανά υδρόµετρο ανάλογα µε το είδος δόµησης της περιοχής και το οικονοµικό-βιοτικό επίπεδο των κατοίκων ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1 : Μέση ετήσια κατανάλωση ανά υδρόµετρο στο πολεοδοµικό συγκρότηµα Ξάνθης Είδος όµησης Μονοκατοικίες Πολυκατοικίες Εισόδηµα Υψηλό Μέσο Χαµηλό Μέσο Μέση ετήσια κατανάλωση νερού m 3 164,38 142,74 97,0 125,78 Για κάθε κατηγορία καταναλωτών, του πίνακα 2.1, βρέθηκε η εξίσωση που εκφράζει την ζήτηση του νερού. Οι εξισώσεις είναι γραµµικές της µορφής Q = α+βυ, όπου Υ ο αριθµός υδροµέτρων. Στον πίνακα 2.2 παρουσιάζονται οι τιµές των συντελεστών α,β για τις διάφορες κατηγορίες καταναλωτών. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2: Συντελεστές α i, β i της ζήτησης νερού Q i = α i +β i Υ i, για διάφορες κατηγορίες καταναλωτών στο πολεοδοµικό συγκρότηµα Ξάνθης Κατηγορία i Συντελεστής α i β i R 2 1 Μονοκατοικίες υψηλού εισοδήµατος 863,67 165,75 0,9111 2 Μονοκατοικίες µέσου εισοδήµατος 21584 157,21 0,9152 3 Μονοκατοικίες χαµηλού εισοδήµατος 18959 86,78 0,9052 4 Πολυκατοικίες µέσου εισοδήµατος 383695 98,306 0,9189 Η συνολική ζήτηση νερού για αστική χρήση εκφράζεται από την σχέση: (2-2) Q σ = Σ α i + β 1 Υ 1 + β 2 Υ 2 + β 3 Υ 3 + β 4 Υ 4 = 425101,67 + 165,75 Υ 1 + 157,21 Υ 2 + 86,78 Υ 3 + 98,306 Υ 4 όπου Υ i ο αριθµός υδροµέτρων της κατηγορίας i. Στην προσπάθειά µας να εκφραστεί η εποχιακή µεταβολή της ζήτηση νερού στις διάφορες κατηγορίες καταναλωτών, συναρτήσει παραγόντων όπως η θερµοκρασία ή οι βροχοπτώσεις, παρουσιάστηκαν αντικειµενικές δυσκολίας στη συλλογή στοιχείων. Η έκφραση της θερινής κατανάλωσης νερού βασίστηκε αποκλειστικά στην κατανάλωση κατά τους χειµερινούς µήνες (πρώτο τρίµηνο) και η εξίσωση της ζήτησης του νερού έχει απόκλιση από τα πραγµατικά δεδοµένα. Η αύξηση της κατανάλωσης του νερού σε περιοχές µονοκατοικιών κατά τους θερινούς µήνες, σαν συνάρτηση της χειµερινής κατανάλωσης, χωρίς να πάρουµε υπ όψη µας άλλους παράγοντες εκφράζεται από την γραµµική σχέση: y = 1,8778x 6089, 9 (2-3) για περιοχές πολυκατοικιών η σχέση γίνεται: y = 1,0703x 1093,8 (2-4) όπου y είναι η κατανάλωση νερού τους θερινούς µήνες και x είναι η κατανάλωση νερού τους χειµερινούς µήνες. 3. ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΝΕΡΟΥ-ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΖΗΤΗΣΗΣ Μια σηµαντική συνιστώσα για τη διαµόρφωση της τιµής του νερού είναι η παραγωγή εισοδηµάτων για την υπηρεσία ύδρευσης. Αυξήσεις στην τιµή θα παράγουν µικρότερο ή µεγαλύτερο εισόδηµα, που εξαρτάται από την ανταπόκριση των καταναλωτών στην τιµή. Οι οικονοµολόγοι καλούν αυτήν την ανταπόκριση ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιµή του καταναλωτή νερού. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 6

Αυτή η παράγραφος εξετάζει τις αρχές και τα κριτήρια για την τιµολόγηση του νερού, που κατανέ- µεται στους χρήστες από τις δηµόσιες υπηρεσίες ύδρευσης και την ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιµή. 3.1Είδη τιµολογιακής χρέωσης Σε γενικές γραµµές, υπάρχουν πολλές διαφορετικές τιµολογιακές δοµές που θα µπορούσαν να παράγουν το ίδιο συνολικό εισόδηµα για της δηµόσιες Υπηρεσίες. Η ερώτηση, εποµένως, είναι τι τύπος δοµής βαθµονόµησης θα υιοθετεί. Για τις περισσότερες δοµές υπάρχουν κάποιες βασικές κοινές συνιστώσες. Αρχικά γίνεται µια διάκριση µεταξύ των βαθµονοµήσεων βασισµένων στις πάγιες χρεώσεις, που είναι εξ ολοκλήρου ανεξάρτητες από την ποσότητα νερού που χρησιµοποιείται, σε σχέση µε τις χρεώσεις που µεταβάλλονται ανάλογα µε την ποσότητα νερού που χρησιµοποιείται (π.χ. τιµή ανά m 3 ). Αυτές µπορούν να διακριθούν σε χρεώσεις που µεταβάλλονται άµεσα µε την ποσότητα νερού που χρησιµοποιείται και σε εκείνες που µεταβάλλονται µόνο έµµεσα µε τη χρήση νερού. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, πολλές υπηρεσίες ύδρευσης αντικατέστησαν το σύστηµα των σταθερών χρεώσεων που ήταν εν µέρει πάγιες χρεώσεις και βασίζονταν εν µέρει στους παράγοντες που µεταβάλλονται κατά προσέγγιση, µε τη χρήση ενός συστήµατος που µπορεί να περιλάβει µια πάγια χρέωση, αλλά περιλαµβάνει συγχρόνως και µια µεταβλητή χρέωση βασισµένη στη µετρούµενη χρήση. Μια δεύτερη σηµαντική διάκριση είναι αυτή µεταξύ των µεταβλητών χρεώσεων, που είναι οµοιό- µορφα ποσοστά, σε σχέση µε τους φραγµούς-όρια της βαθµονόµησης. Μια µεταβλητή χρέωση οµοιόµορφων-αναλογιών είναι µια χρέωση όπου το ποσό που καταβάλλεται ανά µονάδα κατανάλωσης είναι το ίδιο για όλες τις µονάδες που καταναλώνονται. Οι φραγµοί, τα όρια δηλαδή για τη βαθ- µονόµηση εφαρµόζονται εκεί που µεταβάλλεται η χρέωση µονάδων, είτε µειώνεται ανάλογα µε το ποσό που καταναλώνεται (φραγµοί µειωµένων αναλογιών) είτε αυξάνεται ανάλογα µε το ποσό που καταναλώνεται (φραγµοί αυξανοµένων αναλογιών). Μέχρι το σηµείο που η σταθερή µηνιαία χρέωση (πάγιο) µιας Υπηρεσίας επιτρέπει κάποια δωρεάν χρήση, αυτό υπονοεί µια µορφή φραγµών αυξανοµένων αναλογιών, ακόµα κι αν η υπόλοιπη χρέωση δεν αυξάνεται µε την πρόσθετη χρήση. Με άλλα λόγια, ο πρώτος φραγµός (όριο) διατιµάται σε µηδέν ενώ ο δεύτερος φραγµός σε κάποιο θετικό ποσό. Τα ποσοστά µπορούν επίσης να διαιρεθούν µεταξύ εκείνων που χρεώνουν τις διαφορετικές τιµές στα διαφορετικά χρονικά διαστήµατα και εκείνων που χρεώνουν την ίδια τιµή σε όλα τα χρονικά διαστήµατα. Στη βιοµηχανία νερού είναι όλο και περισσότερο σύνηθες να παρατηρούνται τα ποσοστά που µεταβάλλονται µε την εποχή. Οι χρεώσεις είναι υψηλότερες σε εποχή αιχµής και χαµηλότερες σε εποχή λιγότερης ζήτησης. Αυτά αναφέρονται ως εποχιακά διαφοροποιηµένα ποσοστά, ή απλούστερα ως εποχιακά ποσοστά. Επιπλέον, οι υπηρεσίες ύδρευσης µπορούν να επιβάλουν άλλες χρεώσεις όπως µια εφάπαξ χρέωση που επιβάλλεται όταν νέοι πελάτες συνδέονται στο σύστηµα νερού, γνωστό ως χρέωση σύνδεσης ή χρέωση εγκατάστασης, που προορίζεται να καλύψει τα έξοδα κεφαλαίων για τις νέες εγκαταστάσεις, που απαιτούνται για να ικανοποιήσουν τις προβαλλόµενες απαιτήσεις των νέων πελατών. Επιπλέον, πολλές υπηρεσίες ύδρευσης χρησιµοποιούν ειδικά ποσοστά για ιδιαίτερες κατηγορίες χρηστών µε ειδικά µειωµένες τιµές. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 7

Η δοµή ενός τιµολογίου δηµιουργείται χρησιµοποιώντας έναν συνδυασµό των βασικών στοιχείων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Για να αξιολογήσουµε την αποτελεσµατικότητα µιας δεδοµένης δο- µής αναλογιών, πρέπει να ελέγξουµε πόσο καλά εκτελεί τις εξής τρεις βασικές λειτουργίες: να παράγει το εισόδηµα που επιτρέπει σε µια Υπηρεσία Ύδρευσης να καλύψει της δαπάνες της, να κατανέµει τις χρεώσεις µεταξύ των διαφορετικών τύπων χρήσεων και χρηστών, να ορίζει τις διακεκριµένες τιµές στους πελάτες για να µπορούν να χρησιµεύσουν ως κίνητρα, για την αποτελεσµατική χρήση του νερού, ενθαρρύνοντας τους να τροποποιήσουν τη συµπεριφορά τους σε κάθε κατεύθυνση. Τα κριτήρια της αποτελεσµατικότητας της δοµής του τιµολογίου είναι η επάρκεια και η σταθερότητα εσόδων για την Υπηρεσία, η δίκαιη κατανοµή των δαπανών για τους χρήστες, αποφυγή άδικων επιχορηγήσεων, διαφάνεια στην δοµή του τιµολογίου, αποδοτικότητα στη χρήση του νερού, δηλαδή το όριο του ποσοστού κατανάλωσης νερού πρέπει να απεικονίζει την πλήρη ιδιωτική και κοινωνική οριακή χρέωση [4,5]. 3.2 Τιµολόγηση νερού στην Ξάνθη και Ελαστικότητα της Ζήτησης. Η.Ε.Υ.Α. Ξάνθης εφαρµόζει τεσσάρων ειδών τιµολόγια: το οικιακό, το βιοµηχανικό, το επαγγελ- µατικό και το αγροτικό τιµολόγιο µε διαφορετικές τιµές χρέωσης. Η οικιακή χρήση νερού αποτελεί το 86% της συνολικής κατανάλωσης. Στο Οικιακό τιµολόγιο η Υπηρεσία Ύδρευσης εφαρµόζει κλιµακωτό τιµολόγιο µε πάγια χρέωση. Για το 1992 οι κλίµακες ήταν πέντε και οι τιµές του τιµολογίου παρουσίαζαν την εξής κλιµάκωση: από την πρώτη στην δεύτερη κλίµακα υπήρχε αύξηση της τιµής του νερού κατά 15,79%, ενώ από την δεύτερη στην τρίτη, από την τρίτη στην τέταρτη και από την τέταρτη στην πέµπτη η αύξηση είναι 13,63%, 26% και 49,2% αντίστοιχα. Το νέο τιµολόγιο που ίσχυε για τα επόµενα τρία έτη (1993-1995) αποτελούνταν από τις ίδιες κλίµακες, µε µια αύξηση της τιµής του νερού κατά 20% σε κάθε κλίµακα. Για την τριετία 1996-1998 οι κλίµακες ήταν επτά µε την εξής δοµή: από την πρώτη στη δεύτερη και στην τρίτη κλίµακα υπήρχε µείωση της τιµής του νερού κατά 41%, από τρίτη σε τέταρτη αύξηση7,7%, στην πέµπτη και έκτη κλίµακα υπήρξε αύξηση στην τιµή αύξησης 7,14% και 6,6% αντίστοιχα, ενώ στην έβδοµη βαθµίδα η αύξηση ήταν 62,5%. Από τo1999 τα τιµολόγια αποτελούνται πλέον από τρεις κλίµακες. Η νέα τιµολόγηση είχε ως εξής: η δεύτερη κλίµακα είχε ποσοστό αύξησης τιµής 20%, και η τρίτη κλίµακα αύξηση 8,3%. Το νέο τιµολόγιο που ίσχυε για τα επόµενα δύο έτη (2000-2001) αποτελούνταν από τις ίδιες κλίµακες, µε µια αύξηση της τιµής του νερού κατά 5% σε κάθε κλίµακα. Για το 2002 το οικιακό τιµολόγιο αποτελούνταν επίσης από τρεις κλίµακες ως εξής: η δεύτερη κλίµακα είχε αύξηση 18,4%, για την Τρίτη κλίµακα το ποσοστό αύξησης ήταν7,9%. Το 2003 το οικιακό τιµολόγιο αποτελείται από τέσσερις κλίµακες πλέον µε αύξηση 20% στη δεύτερη κλίµακα, 7,1% στην Τρίτη και 22% στην τέταρτη. Το πάγιο από το 1992-2000 ήταν σταθερό και το 2001 είχε αύξηση 25% [3]. Οι τιµές και οι φραγµοί φαίνονται αναλυτικά στον πίνακα 3.1. Στο σχήµα 3.1 φαίνεται η µεταβολή της µέσης ετήσιας κατανάλωσης για κάθε υδρόµετρο, στο σύνολο της πόλης, στην διάρκεια της δεκαετίας. Η µεταβολή αυτή οφείλεται κυρίως στη αλλαγή τιµολογίου. Η συνάρτηση ζήτησης νερού για οικιακή χρήση, σαν συνάρτηση της τιµής του εκφράζεται από την σχέση: Q = 229,42p -0,154 (3-1) Όπου p είναι η µέση τιµή νερού ανά m 3. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 8

Η ζήτηση του νερού είναι ανελαστική. Η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιµή χρέωσης, για τη τελευταία δοµή τιµολογίου είναι -0,23. Στην Αµερικανική βιβλιογραφία η ελαστικότητα του νερού για οικιακή χρήση αναφέρεται ίση µε -0,22 [1, 2]. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1: οµή τιµολογίων για οικιακή χρήση στην Ξάνθη έτη Κλίµακα m 3 Τιµή* Κλίµακα m 3 1992 0-9 0,11 10-30 0,129 31-50 0,146 51-100 0,185 > 100 0,276 1993-1995 0-9 0,135 10-30 0,155 31-50 0,176 51-100 0,223 > 100 0,317 1996-85 100 1-5 0,323 6-12 0,191 13-50 0,191 51-70 0,205 71-84 0,22 1998 >100 1999 1-50 0,293 51-100 0,352 > 100 0,38 2000-2001 1-50 0,308 51-100 0,370 > 100 0,402 2002 1-50 0,32 51-100 0,40 > 100 0,43 2003 1-10 0,35 11-50 0,42 51-100 0,45 > 100 0,55 *(ευρώ/m 3 ) Τιµή 0,235 0,382 µέση κατανάλωση ανά υδρόµετρο (σε m 3 ) 145,00 140,00 135,00 130,00 125,00 120,00 115,00 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 έτη Σχήµα 3.1: Μεταβολή µέσης ετήσιας κατανάλωσης νερού, για κάθε υδρόµετρο, στην Ξάνθη Η βιοµηχανική χρήση νερού αποτελεί το 3,57 % της συνολικής κατανάλωσης. Στον πίνακα 3.2 παρουσιάζεται η δοµή τιµολογίων για βιοµηχανική χρήση. Το καθεστώς αυτό τιµολόγησης ισχύει για όλες τις βιοµηχανίες και βιοτεχνίες σε αντίθεση µε άλλες Υπηρεσίες Ύδρευσης, όπως για παράδειγµα της Θεσσαλονίκης που έχει διαµορφώσει από το 1979 ως σήµερα διαφορετικό τιµολόγιο για ορισµένες βιοµηχανίες. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2 : οµή τιµολογίων για βιοµηχανική χρήση στην Ξάνθη έτη Κλίµακα m 3 Τιµή* Κλίµακα m 3 Τιµή 1992 0-9 0,088 10-50 0,147 >50 0,293 1993-1999 0-9 0,167 10-50 0,276 >50 0,549 2000-2001 1-3000 0,763 >3000 0,534 2202 1-50 0,599 51-100 0,728 >100 0,789 2003 1-10 0,660 11-50 0,698 51-100 0,748 >100 0,848 *(ευρώ/m 3 ) Η συνάρτηση ζήτησης νερού για βιοµηχανική χρήση, σαν συνάρτηση της τιµής του εκφράζεται από την σχέση: Q = 6209,3-0,3578 (3-2) Όπου p είναι η µέση τιµή νερού ανά m 3. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 9

Η ζήτηση του νερού είναι ανελαστική. Η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιµή χρέωσης, για τη τελευταία δοµή τιµολογίου είναι -0,57. Στην Αµερικανική βιβλιογραφία η ελαστικότητα του νερού για βιοµηχανική χρήση αναφέρεται ίση µε -0,56 [1,2, 6]. Από το 2002 άρχισε να εφαρµόζονται ειδικά τιµολόγια για επαγγελµατική και αγροτική χρήση. Η δοµή αυτών των τιµολογίων παρουσιάζονται στον πίνακα 3.3 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3: οµή τιµολογίων. για καταστήµατα και αγροκτήµατα, στην Ξάνθη Επαγγελµατικό τιµολόγιο Αγροτικό τιµολόγιο 2002 2003 2002 2003 κλίµακες ευρώ/ m 3 κλίµακες ευρώ/ m 3 κλίµακες ευρώ/ m 3 κλίµακες ευρώ/ m 3 0-50 m 3 0,46 0-10 m 3 0,5 0-50 m 3 0,6 0-10 m 3 0,5 51-100 m 3 0,54 11--50 m 3 0,55 51-100 m 3 0,73 11--50 m 3 0,55 101- m 3 0,59 51-100 m 3 0,65 101- m 3 0,79 51-100 m 3 0,65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 101- m 3 0,75 101- m 3 0,75 1. Baumann D.D., Boland J.J. and Hanemann W.M. (1997) Urban Water Demand Management and Planning, Mc Graw-Hill, New York. 2. Baumann D.D.,Duane D., Boland J.J. and Sims J.H. (1980) The Evaluation of Water Conservation for Municipal and Industrial Water Supply Procedures Manual. Ft. Belvoir, VA; U.S. Army Corps of Engineers, Institute for Water Resources. 3. Ανδρεαδάκη Μ. (2004) Εκτίµηση ζήτησης του νερού και Τιµολογιακή Πολιτική-Μοντέλα και Εφαρµογή σε ΕΥΑ ιπλωµατική Εργασία, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών,.Π.Θ., Ξάνθη, Σεπτέµβριος 2004 4. Beecher J.A., Mann P.C., et al. (1990) Cost Allocation and Rate Design for Water Utilities Columdus, OH; The National Regulatory Research Institute. 5. Dziegielewski B. and Strus C. (1993) Managing Urban Water Demands American Water Works Association Proceedings of 1993 Annual Conference. Water Resources Volume. Pp. 243-251. 6. Davis W. Y., Beezhold M.T., Opitz E.M. and Dziegielewski B. (1996) ACT-ACF Comprehensive Study Municipal and Industrial Water Use Forecasts Volume I; Technical Report. PMCL. Carbondale IL. 7. Al-Qunaibet Mohammad H and Johnston Richard S. (1985) Municipal Demand for Water in Kuwait Methological Issues and Empirical Results. Water Resources Research, 2(4); 433-438. 8. Melvyn K., Franks T., Smith L. (2000). Water: Economics, Management and Demand E & FN SPON. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 10