ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 11 Οκτωβρίου 2018 01.03. Η γλώσσα των νέων Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Η γλώσσα των νέων Ο όρος «γλώσσα των νέων» δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ τους. Βέβαια, παρά τον χαρακτηρισμό «γλώσσα», η γλώσσα των νέων δεν είναι ένα αυτοτελές γλωσσικό σύστημα, αλλά μια «κοινωνιόλεκτος», δηλαδή ένας τρόπος ομιλίας με ιδιαίτερα λεξιλογικά, πραγματολογικά και δομικά χαρακτηριστικά, που χρησιμοποιείται υπό ορισμένες μόνο συνθήκες επικοινωνίας και στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης κοινότητας, της νεανικής παρέας. Επίσης, δεν πρόκειται για μια ενιαία γλώσσα, αλλά ένα σύνολο από επιμέρους τρόπους ομιλίας με κοινές τάσεις διαμόρφωσης και κοινά γλωσσικά στοιχεία. Μελέτες σε διάφορες χώρες δείχνουν ότι οι νέοι χρησιμοποιούν στη διαλογική τους επικοινωνία το σύνολο των γλωσσικών πηγών της κοινότητας όπου ζουν. Εδώ συγκαταλέγονται καταρχήν οι γλώσσες και οι γλωσσικές ποικιλίες του κοινωνικού περίγυρου, όπως η τοπική διάλεκτος (έστω και αν οι νέοι δεν τη μιλούν συστηματικά) ή η γλώσσα μιας εθνικής μειονότητας. Ακόμη, στοιχεία από τα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, π.χ. «σλόγκαν» από διαφημίσεις, «ατάκες» από ταινίες και τραγούδια κ.ά. Στοιχεία από τις παραπάνω πηγές συνταιριάζονται δημιουργικά στον νεανικό διάλογο, συγκροτώντας ένα «μωσαϊκό» που μεταβάλλεται ανάλογα με τις επικοινωνιακές ανάγκες της στιγμής και αντανακλά τις πολιτισμικές επιρροές και την κοινωνική τοποθέτηση της κάθε νεανικής παρέας. Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες. Ωστόσο, η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο από τα μεταπολεμικά χρόνια και ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αυξα- ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1
νόμενη οικονομική και πολιτισμική ανεξαρτησία των νέων στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και στην κοινή επιρροή από νεανικές κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης. Γιατί όμως οι νέοι αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης; Κοινωνιολογικά, κάθε ηλικία έχει ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά που συναρτώνται με τυπικές συνθήκες επικοινωνίας. Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Ακόμη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους, οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια. Η γλώσσα των νέων αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και αντιπαράθεσης, καθώς νέοι και ενήλικοι ομιλητές αξιολογούν τη γλώσσα των νέων με διαφορετικό τρόπο. Η στάση των ενηλίκων είναι συχνά επικριτική και διορθωτική. Γονείς και δάσκαλοι αντιμετωπίζουν τη γλώσσα των νέων ως κάτι «ακατανόητο», μιλούν για «γλωσσική πενία» (π.χ. συρρίκνωση του νεανικού λεξιλογίου σε «150 λέξεις») και αντιδρούν ιδιαίτερα αρνητικά απέναντι στο υβριστικό και βωμολοχικό της λεξιλόγιο, χωρίς ίσως να αντιλαμβάνονται ότι το λεξιλόγιο αυτό έχει συγκεκριμένες (διαπροσωπικές, αξιολογικές) λειτουργίες και ότι η συχνότητά του μειώνεται με την είσοδο στην ενήλικη ζωή. Αντίθετα, οι νέοι προσάπτουν στη γλώσσα τους αξίες θετικές, όπως ευθύτητα, αλληλεγγύη, ταύτιση με μια νεανική κουλτούρα. Ανδρουτσόπουλος, Γ. (2001). Η γλώσσα των νέων. Αθήνα: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2
Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100 έως 120 λέξεις, χωρίς να προσθέσετε δικά σας σχόλια. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Να χαρακτηρίσετε το περιεχόμενο των προτάσεων που ακολουθούν ως αληθές ή ψευδές, σημειώνοντας τον προσδιορισμό «σωστό» ή «λάθος» αντίστοιχα μετά τον αριθμό της κάθε πρότασης. 1) Η γλώσσα των νέων παρουσιάζει κανονικότητα. 2) Η χρήση αποκλίνουσας γλώσσας από τους νέους παρατηρείται σε όλες τις κοινωνίες και σε όλες τις εποχές. 3) Ένας από τους λόγους υιοθέτησης αποκλίνουσας γλώσσας είναι η έντονη ανάγκη των νέων για ένταξη σε ομάδα και αποδοχή. 4) Η γλώσσα των νέων χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό οικειότητας. 5) Οι ενήλικες προσπαθούν να αποτρέψουν τους νέους από τη χρήση της ιδιαίτερης γλώσσας τους. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 5) Να καταγράψετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της α παραγράφου («Ο όρος γλώσσα των νέων κοινά γλωσσικά στοιχεία») του κειμένου. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] «αυτοτελές», «καταρχήν», «επιρροές», «κατεστημένων», «πενία»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου να γράψετε μία συνώνυμη. [β] «ιδιαίτερα», «τυπικές», «στενότερα», «πλήρως», «απόρριψη»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου να γράψετε μία αντίθετη. ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 10) [α] Να ερμηνεύσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις λέξεις / φράσεις που ακολουθούν: «κοινωνιόλεκτος» (εισαγωγικά), «(έστω και αν οι νέοι δεν τη μιλούν συστημα- ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3
τικά)» (παρένθεση), «σλόγκαν» (εισαγωγικά), «μωσαϊκό» (εισαγωγικά), «(διαπροσωπικές, αξιολογικές)» (παρένθεση). [β] Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της γλώσσας του δοκιμίου είναι η χρήση λέξεων / φράσεων που δηλώνουν την οπτική γωνία του δοκιμιογράφου. Να δικαιολογήσετε την άποψη αυτή, αντλώντας παραδείγματα από το κείμενο. ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων του σχολείου σας διοργανώνει ημερίδα με θέμα το μέλλον της γλώσσας μας, στην οποία συμμετέχετε ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας. Ο Πρόεδρος του Συλλόγου στην παρέμβασή του υποστηρίζει πως κύριος παράγοντας όξυνσης της γλωσσικής κρίσης είναι η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι νέοι στην καθημερινότητά τους. Ζητάτε τον λόγο για να απαντήσετε στις κατηγορίες αυτές και να υπερασπιστείτε τη «γλώσσα των νέων». Η παρέμβασή σας να κυμαίνεται σε γραπτό λόγο από 500 έως 600 λέξεις. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Γ. Ανδρουτσόπουλος στο κείμενό του ερμηνεύει το φαινόμενο της γλώσσας των νέων. Διευκρινίζει πως η κοινωνιόλεκτος αυτή αναπτύσσεται στο πλαίσιο κάθε συγκεκριμένης νεανικής παρέας και διαμορφώνεται από τη σύνθεση επιμέρους γλωσσικών ποικιλιών του κοινωνικού χώρου που την περιέχει. Στη συνέχεια ο συγγραφέας παρατηρεί πως, αν και η γλώσσα των νέων αποτελεί διαχρονικό φαινόμενο, μαζικοποιείται τις τελευταίες δεκαετίες. Αποδίδει μάλιστα τη χρήση της στην ισχυρή ανάγκη του νέου να ενταχθεί στην ομάδα, στην οικειότητα που χαρακτηρίζει τη νεανική επικοινωνία και στην τάση των νέων να διαφοροποιηθούν από άλλες ηλικιακές ομάδες. Ολοκληρώνει το κείμενό του αναφερόμενος στη διαμάχη που προκαλεί μεταξύ ενηλίκων και νέων η κοινωνιόλεκτος αυτή, καθώς οι πρώτοι την αντιμετωπίζουν απαξιωτικά, ενώ οι δεύτεροι θετικά. (116 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Λ - 2Σ - 3Σ - 4Σ - 5Σ ΘΕΜΑ Β2. Τα δομικά μέρη της α παραγράφου του κειμένου είναι: Θεματική πρόταση: «Ο όρος γλώσσα των νέων μεταξύ τους». Λεπτομέρειες: «Βέβαια κοινά γλωσσικά στοιχεία». Κατακλείδα: - Ο τρόπος ανάπτυξης της α παραγράφου είναι ο «ορισμός». Συγκεκριμένα, στη θεματική πρόταση υπάρχει ένα σύντομος ορισμός με τα εξής δομικά μέρη: Οριστέα έννοια: «γλώσσα των νέων». Έννοια γένους: «σύνολο των γλωσσικών φαινομένων». Ειδοποιός διαφορά: «που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ τους». Στις λεπτομέρειες υπάρχει ένας εκτεταμένος αναλυτικός ορισμός, στον οποίο επισημαίνεται πως η γλώσσα των νέων είναι μία κοινωνική ποικιλία («Βέβαια, παρά τον χαρακτηρισμό της νεανικής παρέας») και πως δεν έχει ισχυρή τυποποίηση («Επίσης, δεν πρόκειται κοινά γλωσσικά στοιχεία»). ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5
ΘΕΜΑ Β3. [α] «αυτοτελές» = αυτόνομο, ανεξάρτητο. «καταρχήν» = βασικά. «επιρροές» = επιδράσεις. «κατεστημένων» = τυποποιημένων, κατεστημένων. «πενία» = φτώχεια. [β] «ιδιαίτερα» όμοια. «τυπικές» άτυπες. «στενότερα» ευρύτερα, χαλαρότερα. «πλήρως» μερικώς, ελάχιστα. «απόρριψη» αποδοχή. ΘΕΜΑ Β4. [α] «κοινωνιόλεκτος»: ειδικός όρος. (έστω και αν οι νέοι δεν τη μιλούν συστηματικά): προσθήκη σχολίου σχετικά με την επίδραση των γλωσσών του περιβάλλοντος στη γλώσσα των νέων, του οποίου η απουσία δε θα άλλαζε ουσιαστικά το νόημα της πρότασης. «σλόγκαν»: ξένη λέξη / ειδικός όρος. «μωσαϊκό»: μεταφορά. (διαπροσωπικές, αξιολογικές): επεξήγηση του όρου «συγκεκριμένες λειτουργίες». [β] Λέξεις / φράσεις που δηλώνουν την οπτική γωνία του δοκιμιογράφου στο κείμενο είναι: «Ιστορικά», «Ψυχολογικά», «Κοινωνιολογικά». ΘΕΜΑ Γ. Προσφώνηση: Αξιότιμε κε. Πρόεδρε, αγαπητοί γονείς, κυρίες και κύριοι. 1 (πρόλογος): Ευχαριστίες & Περίσταση επικοινωνίας. Δ1 (κατηγορίες του Προέδρου για τη γλώσσα των νέων): λεξιπενία, χυδαιότητα, χρήση ξένων λέξεων κτλ. βλάβη για την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό. Σκοπός & Σύνδεση με Ζ1: αντίκρουση των κατηγοριών & υπεράσπιση της γλώσσας των νέων. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6
2 (Ζ1Α): Αντίκρουση κατηγοριών. Λεξιπενία: το περιορισμένο λεξιλόγιο της γλώσσας των νέων χρησιμοποιείται μόνο εντός της νεανικής παρέας - οι νέοι χρησιμοποιούν ικανοποιητικά την κοινή γλώσσα σε άλλες περιστάσεις και περιβάλλοντας (π.χ. σχολική έκθεση). Χυδαιότητα: σχέσεις οικειότητας των εφήβων αμφισβήτηση των κοινωνικών συμβάσεων. Ξένες λέξεις: γενικευμένο φαινόμενο, όχι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της νεανικής γλώσσας. 3 (Ζ1Β): Υπεράσπιση της γλώσσας των νέων. Διαχρονικό φαινόμενο: εμφανίζεται σε κάθε κοινωνία και εποχή. Φυσική τάση των νέων: αμφισβήτηση του κατεστημένου μιμητισμός. Περιορισμένη χρήση: χαρακτηρίζει τη νεανική παρέα εγκαταλείπεται σταδιακά στην ωριμότητα. Εμπλουτισμός της κοινής γλώσσας με λέξεις και νοήματα. 4 (επίλογος): Συμπέρασμα: η γλώσσα των νέων αποτελεί μία κοινωνική ποικιλία που δεν απειλεί το μέλλον της γλώσσας και του πολιτισμού. Σκοπός & Περίσταση επικοινωνίας: αντί για κατηγορίες εναντίον της νέας γενιάς, γονείς και εκπαιδευτικοί θα έπρεπε να φροντίσουν τη γλωσσική αγωγή των νέων. Επιφώνηση: Ευχαριστώ για την προσοχή σας ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7