ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 28 Οκτωβρίου 2018 01.09. Βιβλίο Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Βιβλίο & Αναγνώστες] Σχετικά όψιμο στην εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού -ως τυπογραφικό κατόρθωμα, ως ιδιόκτητο αντικείμενο- το βιβλίο αντιπροσωπεύει και μια από τις ακλόνητες δεισιδαιμονίες. Ο άνθρωπος του βιβλίου αυτόχρημα 1 ενσαρκώνει κάτι ανώτερο, έρχεται από μια βαθύτητα που δεν είναι εφικτή στον κοινό θνητό. Αυτός που διαβάζει, πιθανώς να έχει τέσσερα ματιά, αυτός που μελετά τις γραφές, πιθανώς να σκέπτεται με δύο κεφάλια. Άλλοτε, αυτή η άποψη είχε όντως βάση. Σε κοινωνίες όπου η γραφή (και η ανάγνωση, φυσικά) αποτελούσε προνόμιο πανίσχυρων μειοψηφιών, ο αστοιχείωτος κατείχε αυτόματα μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα. Τα «γράμματα» ήταν μυστική δύναμη, θείο δώρο, κατά συνεπεία, ανήκαν σε λίγους και ισχυρούς. Οι προνομιούχοι, άτομα των μεγάλων ευθυνών και της ραστώνης, δεν είχαν σχέση με τη χειρωναξία, τον πόλεμο, τον όποιο σωματικό μόχθο. Συνέβαινε, δηλαδή, το αντίθετο από αυτό που συμβαίνει σήμερα. Ο εκδημοκρατισμός και η αθρόα κατανομή των αγαθών του πνευματικού πολιτισμού, καταργώντας τα ιερατεία, κατάργησε και τα όρια του πνευματικού προβαδίσματος. Όλα ανήκουν σε όλους. Το βιβλίο διάβηκε θριαμβευτικά το κατώφλι του πληβείου, ώστε κάθε κοινωνία να είναι κοινωνία πολιτών, κοινωνία εργατών και αγοραστών, όπως και κοινωνία αναγνωστών. Δεν υπάρχει σχεδόν άνθρωπος που να μην πέρασε κάποιες ώρες της ζωής του με χαμηλωμένα βλέφαρα, φυλλομετρώντας τις σελίδες κάποιου βιβλίου. 1 αυτόχρημα: Καθ ολοκληρία. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1
Ωστόσο, η τυπογραφική δαψίλεια 2 δεν άργησε να γεννήσει τα αντίθετα απο- τελέσματα. Το ζήτημα σήμερα δεν είναι η αγορά, η κατοχή ή η ικανότητα ανάγνωσης του βιβλίου, αλλά κάτι πολύ απλούστερο: ο χρόνος και η αναγκαιότητά του. Βιβλιοθήκες με δέκα, εκατό ή χίλια βιβλία σε κάνουν να αναρωτιέσαι ποιος τα διαβάζει, πόσο τα θυμάται και γιατί θα πρέπει να τα θυμάται. Μόλις τελειώσουν μια τάξη, οι μαθητές πετούν επιδεικτικά στους δρόμους τα αναγνωσματάρια με μεγάλη ανακούφιση. Τα κάτεργα τελείωσαν. Αλλά το φαινόμενο δεν τελειώνει εκεί. Βιβλία που αγαπήσαμε στα νιάτα μας, μετά από κάποιες δεκαετίες, έχουν την ίδια τύχη. Όλες οι ηλικίες νιώθουν τον πειρασμό να μιμηθούν τους μαθητές. Βιβλία που κάποτε είχαν το σπάνιο κύρος της αλήθειας, μετά από μία δεκαετία, υποβιβάζονται σε έναν άψυχο όγκο χαρτί. Λείπει μήπως η καθοδήγηση, η σοφή εκλογή, η μύηση; Πιθανώς, αλλά συνάμα ισχύει και η άποψη ότι -όπως ο έρωτας- το βιβλίο έχει τη δική του ώρα: μιλάει μόνο σε κάποιες στιγμές, ενώ τις περισσότερες φορές μένει κλειδωμένο και βουβό. Όσο για τη μνήμη, την αληθινή τράπεζα των βιβλίων, έχει την ίδια συμπεριφορά: ξεχνάει χιλιάδες σελίδες για να συγκρατήσει μια φράση, μια σκηνή, ένα όποιο απόσπασμα. Οι αναγνώστες, γενικά, είναι άνθρωποι που διάβασαν μεν, αλλά προϊόντος του βίου λησμονούν μάλλον παρά θυμούνται. Ό,τι μοιάζει ξένο, επίκτητο, διαλύεται για να παραχωρήσει τη θέση του σε κάποιες ανθεκτικές εντυπώσεις. Το βιβλίο μένει στον βαθμό που συναιρείται με τη ζωή. Έμεινε ό,τι μπόρεσε, γράφει ο Βαλερί για τα διαβάσματά του. Κι αυτό που μένει είναι αναγκαστικά λίγο, όσο είναι και το πνευματικό ανάστημα του αναγνώστη. Παπαγιώργης, Κ. (2014). Αναγνώστες, σσ. 308-310. Στο Υπεραστικά. Αθήνα: Καστανιώτης. 2 δαψίλεια, η: Αφθονία. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2
Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100 έως 120 λέξεις. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων, γράφοντας δίπλα στον αριθμό καθεμιάς, τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα. 1. Η μελέτη απαιτεί πιο σύνθετες νοητικές λειτουργίες από την απλή ανάγνωση. 2. Στο παρελθόν η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής αποτελούσε προνόμιο όλων των κοινωνικών τάξεων. 3. Στις σύγχρονες κοινωνίες, το βιβλίο γνωρίζει μεγάλη διάδοση. 4. Τα βιβλία διατηρούν διαχρονικά το κύρος της αλήθειας για όλους τους αναγνώστες. 5. Οι αναγνώστες συγκρατούν στη μνήμη τους το σύνολο του περιεχομένου των βιβλίων που διάβασαν. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 10) [α] Να καταγράψετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της β παραγράφου («Άλλοτε κάποιου βιβλίου») του κειμένου. (μονάδες 5) [β] «Άλλοτε», «δηλαδή» ( 2), «Ωστόσο» ( 3), «όπως», «γενικά» ( 4): Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις; (μονάδες 5) ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις, αντικαθιστώντας την υπογραμμισμένη λέξη με ένα αντώνυμό της. (μονάδες 3) 1. Σχετικά όψιμο στην εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού, το βιβλίο αντιπροσωπεύει και μια από τις ακλόνητες δεισιδαιμονίες. 2. Σε κοινωνίες όπου η γραφή (και η ανάγνωση, φυσικά) αποτελούσε προνόμιο πανίσχυρων μειοψηφιών, ο αστοιχείωτος κατείχε αυτόματα μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα. 3. Βιβλία που κάποτε είχαν το σπάνιο κύρος της αλήθειας, μετά από μία δεκαετία, υποβιβάζονται σε έναν άψυχο όγκο χαρτί. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3
[β] Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις, αντικαθιστώντας την υπογραμμισμένη λέξη με ένα συνώνυμό της. (μονάδες 3) 1. Ο αστοιχείωτος κατείχε αυτόματα μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα. 2. Όλες οι ηλικίες νιώθουν τον πειρασμό να μιμηθούν τους μαθητές. 3. Το βιβλίο μένει στον βαθμό που συναιρείται με τη ζωή. [γ] «όντως», «λείπει», «μύηση», «μένει»: να γράψετε μία σύνθετη για καθεμιά από τις λέξεις αυτές του κειμένου. (μονάδες 4) ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 5) «Ο εκδημοκρατισμός και η αθρόα κατανομή των αγαθών του πνευματικού πολιτισμού κατάργησε και τα όρια του πνευματικού προβαδίσματος»: Στην πρόταση αυτή να προσδιορίσετε το είδος της σύνταξης (μονάδα 1), να την τρέψετε στο αντίθετο είδος (μονάδες 2) και να δικαιολογήσετε την επιλογή της αρχικής σύνταξης από τον συγγραφέα (μονάδες 2) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Με αφορμή την ανακοίνωση ερευνών που έδειξαν μειωμένο τον αριθμό των Ελλήνων αναγνωστών (ειδικά των νέων), αποφασίζετε να δημοσιεύσετε ένα κείμενο (500 έως 600 λέξεις) στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας, στο οποίο παρουσιάζετε την αξία της ανάγνωσης έντυπων και ηλεκτρονικών βιβλίων και τους παράγοντες που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τη σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με το βιβλίο. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Κ. Παπαγιώργης στο δοκίμιό του καταρρίπτει το στερεότυπο, σύμφωνα με το οποίο ο αναγνώστης αποτελεί ένα ξεχωριστό είδος ανθρώπου. Αρχικά παρατηρεί πως η άποψη αυτή ίσχυε στο παρελθόν, όταν το βιβλίο αποτελούσε προνόμιο λίγων και όχι δικαίωμα όλων, όπως συμβαίνει στην εποχή της τυπογραφίας. Ωστόσο, εξαιτίας της αφθονίας των βιβλίων που διαθέτουν πλέον οι αναγνώστες η σχέση τους με αυτά είναι απολύτως επιφανειακή, σε σημείο που το ενδιαφέρον τους ακόμα και για σημαντικά βιβλία να περιορίζεται με το πέρασμα του χρόνου. Ο δοκιμιογράφος θεωρεί πως αυτό συμβαίνει καθώς το βιβλίο επηρεάζει κάθε αναγνώστη στον βαθμό που επιτρέπει το δικό του πνευματικό του επίπεδο. (104 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Σ - 2Λ - 3Σ - 4Λ - 5Λ ΘΕΜΑ Β2. [α] Η δομή της β παραγράφου είναι: Θεματική πρόταση: «Άλλοτε, αυτή η άποψη είχε όντως βάση». Λεπτομέρειες: «Σε κοινωνίες κάποιου βιβλίου». Κατακλείδα: - Η β παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση - αντίθεση. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται η διαφορά στη διάδοση του βιβλίου στο παρελθόν («Σε κοινωνίες σωματικό μόχθο»), όταν αποτελούσε προνόμιο λίγων, με τη σημερινή εποχή («Συνέβαινε κάποιου βιβλίου»), όπου αποτελεί δικαίωμα όλων. [β] «Άλλοτε»: χρόνος. «δηλαδή»: επεξήγηση. «Ωστόσο»: αντίθεση. «όπως»: παράδειγμα. «γενικά»: γενίκευση. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5
ΘΕΜΑ Β3. [α] 1. Σχετικά πρώιμο στην εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού, το βιβλίο αντιπροσωπεύει και μια από τις ακλόνητες δεισιδαιμονίες. 2. Σε κοινωνίες όπου η γραφή (και η ανάγνωση, φυσικά) αποτελούσε προνόμιο πανίσχυρων πλειοψηφιών, ο αστοιχείωτος κατείχε αυτόματα μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα. 3. Βιβλία που κάποτε είχαν το συχνό κύρος της αλήθειας, μετά από μία δεκαετία, υποβιβάζονται σε έναν άψυχο όγκο χαρτί. [β] 1. Ο αγράμματος κατείχε αυτόματα μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα. 2. Όλες οι ηλικίες αισθάνονται τον πειρασμό να μιμηθούν τους μαθητές. 3. Το βιβλίο μένει στον βαθμό που συνδυάζεται με τη ζωή. [γ] «όντως» > παρουσία. «λείπει» > παράλειψη. «μύηση» > αμύητος. «μένει» > περιμένω. ΘΕΜΑ Β4. Η σύνταξη στην πρόταση αυτή είναι ενεργητική και τρέπεται σε παθητική ως εξής: «Τα όρια του πνευματικού προβαδίσματος καταργήθηκαν από τον εκδημοκρατισμό και την αθρόα κατανομή των αγαθών του πνευματικού πολιτισμού». Με την ενεργητική σύνταξη τονίζεται το «πρόσωπο» που ενεργεί (τον εκδημοκρατισμό και την αθρόα κατανομή του πνευματικού πολιτισμού) και όχι στο αποτέλεσμα της ενέργειας (την κατάργηση του πνευματικού προβαδίσματος). ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Νέοι & Φιλαναγνωσία 1 (πρόλογος): Περίσταση επικοινωνίας & Δ1 (έρευνες σχετικά με τη μειωμένη φιλαναγνωσία). Σκοπός: αύξηση του ποσοστού των νέων που διαβάζουν. Σύνδεση με Ζ1: αναμφισβήτητη η αξία του διαβάσματος. 2 (Ζ1Α): Πνευματική καλλιέργεια. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6
διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων (κιβωτός γνώσης του παγκόσμιου πολιτισμού). ψυχαγωγία (ανάπτυξη της φαντασίας και της αναλυτικής σκέψης). 3 (Ζ1Β): Κοινωνικές δεξιότητες. ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας (ο γραπτός λόγος είναι περισσότερο προσεγμένος από τον προφορικό). ευαισθητοποίηση (διάδοση ιδεών, προβολή κοινωνικών προβλημάτων κτλ.) 4 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: το διάβασμα αποτελεί παράθυρο στον κόσμο. Δ2 (το βιβλίο στην ψηφιακή εποχή). Σύνδεση με Ζ2: η εποχή δημιουργεί αντιφατικές συνθήκες για την ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας. 5 (Ζ2Α): Θετική επιρροή. μείωση του κόστους έκδοσης / ανάγνωσης βιβλίων. ταχύτατη διάδοση του ψηφιακού βιβλίου. 6 (Ζ2Β): Αρνητική επιρροή. μαζική κουλτούρα αδιαφορία των πολιτών για τα πνευματικά αγαθά. κυριαρχία της εικόνας και των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας. 7 (επίλογος): Συμπέρασμα Ζ2: οι κοινωνικές συνθήκες δεν ευνοούν τη φιλαναγνωσία. Σκοπός & Περίσταση επικοινωνίας: οι δημοσιευμένες έρευνες πρέπει να αποτελέσουν αφορμή για προβληματισμό και δράση. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7