Τίτλος μαθήματος: ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΤΑΞΗ Ενότητα 3 Η ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
Οι ερωτήσεις στη διδασκαλία Α) Η ερώτηση του εκπαιδευτικού Β) Η ερώτηση του μαθητή
Α) Η ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ Η διδακτική ερώτηση Η εξεταστική ερώτηση Διδακτική ερώτηση Μέσο για να διεξαχθεί η διδασκαλία με ενεργητικότερη συμμετοχή των μαθητών (ερωτηματική μορφή διδασκαλίας ή μέθοδος των ερωταποκρίσεων) Εξεταστική ερώτηση: μέσο συλλογής στοιχείων, δηλαδή μέσο εξέτασης για την αξιολόγηση των μαθητών/τριών
Βρέχει ερωτήσεις στην τάξη! στην εξέταση του προηγούμενου μαθήματος στην αρχή της διδασκαλίας: προετοιμασία στη συνάντηση με τα νέα δεδομένα.. στη φάση επεξεργασίας και εφαρμογής.. στην ανακεφαλαίωση και αξιολόγηση στο τέλος της ενότητας
Λειτουργίες των ερωτήσεων του εκπαιδευτικού Οι μαθητές συμμετέχουν στη διδασκαλία Οι ερωτήσεις προκαλούν το ενδιαφέρον & την προσοχή των μαθητών Οι μαθητές και ο εκπαιδευτικός έχουν άμεση ανατροφοδότηση (κίνητρα) Συμβάλλουν στην καλύτερη διατήρηση και εμπέδωση των γνώσεων Διαμορφώνουν θετικό κλίμα στην τάξη Βελτιώνουν τη διαδικασία μάθησης Ο εκπαιδευτικός διαπιστώνει τις προϋποθέσεις μάθησης - οι μαθητές ανακαλούν προηγούμενες γνώσεις Οι ερωτήσεις κρίσης δραστηριοποιούν τη σκέψη & τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες Προωθείται ο ελεύθερος, διαμαθητικός διάλογος Οι μαθητές εκφράζουν στάσεις, συναισθήματα, βιώματα κ.λπ. (καλό κλίμα)
Η υποβολή ερωτήσεων στην τάξη: ερευνητικά δεδομένα Οι εκπαιδευτικοί υποβάλλουν συνεχώς ερωτήσεις στην τάξη ή μιλούν πολύ Οι ερωτήσεις που θέτουν είναι χαμηλού γνωστικού επιπέδου (ερωτήσεις απομνημόνευσης, κατανόησης και εφαρμογής) Η ερώτηση του μαθητή κατέχει μικρό μερίδιο στη διαδικασία της μάθησης! Ερωτήσεις κρίσης ή ερωτήσεις που δεν ζητούν μία και μόνη σωστή απάντηση είναι σχετικά λίγες (Galton et al., 1999. Wimer, et al., 2001) Όσο περισσότερες κλειστές ερωτήσεις υποβάλλει ο εκπαιδευτικός, τόσο λιγότερο ομιλητικοί είναι οι μαθητές μεταξύ τους (Myhill & Dunkin, 2002) Οι εκπαιδευτικοί στο ελληνικό δημοτικό σχολείο υποβάλλουν σε μία διδακτική ώρα 70 περίπου ερωτήσεις Οι ερωταποκρίσεις καταλαμβάνουν το 70% μίας διδακτικής ώρας Μία στις δέκα ερωτήσεις είναι ανωτέρου επιπέδου Μία στις δέκα ερωτήσεις είναι διαδικαστικού χαρακτήρα Οχτώ στις δέκα ερωτήσεις είναι απλής γνώσης και κατανόησης ή στοιχειώδους εφαρμογής (Πασχάλης, 2000)
Σύνοψη: α) τα καλά των ερωτήσεων του δασκάλου; β) τι συμβαίνει στην πράξη; γ) γιατί οι δάσκαλοι δεν θέτουν ερωτήσεις κρίσης;
Γιατί οι εκπαιδευτικοί δεν θέτουν ερωτήσεις κρίσης; Δύσκολη η διατύπωση των ερωτήσεων κρίσης, σε αντίθεση με τις πιο απλές Προϋποθέτουν πολύ καλή γνώση της ύλης από τον εκπαιδευτικό Επιβραδύνουν το ρυθμό της διδασκαλίας αφού απαιτούν χρόνο και μακροσκελή λόγο από τους μαθητές (Ματσαγγούρας, 2001).
Αντιδράσεις των εκπαιδευτικών Οι εκπαιδευτικοί επικοινωνούν λεκτικά και μη λεκτικά πολύ περισσότερο με τους καλούς μαθητές της τάξης Ο χρόνος αναμονής απάντησης είναι περισσότερος στους καλούς μαθητές και λιγότερος στους αδύνατους
Γιατί οι εκπαιδευτικοί τείνουν να αγνοούν τους αδύνατους μαθητές; Οι εκπαιδευτικοί νιώθουν πιεσμένοι να προλάβουν τη διδακτέα ύλη.. Οι καλοί μαθητές προσφέρουν στον εκπαιδευτικό το απαραίτητο βίωμα επιτυχίας.. Οι εκπαιδευτικοί επηρεάζονται από τις προσδοκίες που έχουν για τους μαθητές τους («σιγά μην απαντήσει τώρα αυτός») Όμως: Αν επικοινωνούμε συνεχώς μόνο με τους καλούς μαθητές της τάξης, τότε η επανατροφοδότηση που έχουμε δεν είναι και η καλύτερη
Όταν ο μαθητής απαντήσει εσφαλμένα Μπορούμε να αντιληφθούμε τον τρόπο που σκέφτεται ο μαθητής, τις αδυναμίες του, τυχόν παρανοήσεις.. Είναι μία ευκαιρία για το μαθητή να μάθει.. Δεν θα πρέπει η αντίδρασή μας να εμπεριέχει ειρωνεία, ψόγο ή απαξιωτική/ απορριπτική διάθεση
Όταν ο μαθητής απαντήσει εσφαλμένα Εντοπίζουμε το σημείο του λάθους και Βοηθούμε το μαθητή να απαντήσει σωστά (νύξεις, ενθάρρυνση, αλλαγή εστίασης, ανάλυση της αρχικής ερώτησης σε επιμέρους ερωτήσεις κ.ά)
Όταν ένας μαθητής δεν απαντά σε μία ερώτηση ή απαντά εσφαλμένα....δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο μαθητής έχει άγνοια μπορεί να οφείλεται: στην έλλειψη ενδιαφέροντος για το συγκεκριμένο θέμα στην αδυναμία του να εκφράσει γλωσσικά την απάντηση στον αυταρχικό τρόπο επικοινωνίας-εξέτασης
Πώς αντιδρούμε; Με άμεσο ή έμμεσο τρόπο ενημερώνουμε το μαθητή για την ορθότητα ή μη της απάντησης (ακόμα και με μη λεκτική συμπεριφορά) Αντιδρούμε θετικά ακόμα και στην περίπτωση που ένας μαθητής, ο οποίος σπάνια συμμετέχει στο μάθημα, δώσει μία εσφαλμένη απάντηση.
Πώς αντιδρούμε; Ορισμένοι εκπαιδευτικοί αρνούνται να δεχθούν μία ορθή απάντηση, επειδή δεν είναι διατυπωμένη όπως ακριβώς αυτοί επιθυμούν ή «όπως το λέει το βιβλίο» Συνέπεια: προωθείται η απομνημόνευση και αναστέλλεται η δημιουργικότητα και η εκφραστική ικανότητα των μαθητών (Α. Φραγκουδάκη)
Πώς αντιδρούμε; Δεν διακόπτουμε το μαθητή προκειμένου να δώσουμε εμείς οι ίδιοι την απάντηση Όταν θέτουμε μία ερώτηση δεν απαντάμε οι ίδιοι, χωρίς να περιμένουμε την απάντηση του μαθητή Γιατί όμως το κάνουμε;
Τι κάνουμε; Υποβάλλουμε την ερώτηση προς όλους τους μαθητές αφού περιμένουμε για λίγο και μεσολαβήσει κάποιος χρόνος αναμονής της απάντησης, τότε δίνουμε το λόγο σε συγκεκριμένο μαθητή.
Γιατί πρέπει να περιμένουμε λίγο; περισσότεροι μαθητές έχουν την ευκαιρία να σκεφτούν και να απαντήσουν, όχι μόνον οι καλοί.. Μας δίνεται η χρονική άνεση να ελέγξουμε καλύτερα τη συμπεριφορά μας..
Πόσο χρόνο περιμένουμε; Ο χρόνος ποικίλει ανάλογα με: το βαθμό δυσκολίας της ερώτησης, το εξελικτικό στάδιο των μαθητών και το επίπεδο των επιδόσεων της τάξης Στην πράξη οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί ουσιαστικά δεν περιμένουν (από 0,6 έως 1 δευτερόλεπτο)
Όταν περιμένουμε λίγο (3 ).. αυξάνεται η έκταση της μαθητικής απάντησης προάγεται καλύτερα η κριτική σκέψη αυξάνεται η συμμετοχή των πιο αδύνατων μαθητών της τάξης ελαττώνεται ο αριθμός των χαμηλού επιπέδου ερωτήσεων βελτιώνονται οι μαθητικές επιδόσεις (Chin, 2004. Harrop & Swinson, 2003. Wilen, 2001)
Δίνουμε το λόγο μόνο στους μαθητές που σηκώνουν το χέρι; Ερευνητικά διαπιστώθηκε θετική συνάφεια ανάμεσα στην υποβολή ερωτήσεων προς μαθητές που δεν σηκώνουν το χέρι και στη βελτίωση της επίδοσής τους (Wilen, 2001)
Εξατομικεύουμε τις ερωτήσεις Οι ερωτήσεις να ανταποκρίνονται στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα των μαθητών Στο επίπεδο των επιδόσεών τους
Ταξινομία Bloom & Krathwohl Γνώση Κατανόηση Εφαρμογή Ανάλυση Σύνθεση Αξιολόγηση
Τι προσέχουμε Συντομία, σαφήνεια, απλότητα Πολύπλοκες και ασαφείς ερωτήσεις δημιουργούν σύγχυση στους μαθητές Όχι μακροσκελείς ερωτήσεις με δευτερεύουσες προτάσεις ή υποερωτήσεις Δείχνουμε ενδιαφέρον για την απάντηση Ερωτήσεις προς ατακτούντες μαθητές; «Μπορείς να μου πεις» ή «να μας πεις;» Όχι ερωτήσεις που ζητούν ένα «ναι» ή ένα «όχι» ή διαζευκτικές ή κουστωδιακές ερωτήσεις
Οι «καλές» ερωτήσεις Συμβάλλουν στην ανάπτυξη ανώτερων νοητικών ικανοτήτων (π.χ. ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση) Ή μήπως δεν υπάρχουν καλές και κακές ερωτήσεις; Υπάρχουν καλές και κακές ερωτήσεις; η μάθηση από τις ερωτήσεις χαμηλού επιπέδου είναι η βάση για τις απαντήσεις σε κριτικές και αξιολογικές ερωτήσεις είναι απαραίτητη η διαβάθμιση του επιπέδου των ερωτήσεων.. Ξεκινάμε με εύκολες..
Κλειστές και ανοιχτές ερωτήσεις Κλειστές ερωτήσεις ή ερωτήσεις γνώσεων: - απαιτούν μονολεκτική ή σύντομη απάντηση απευθύνονται στις χαμηλότερες νοητικές λειτουργίες (γνώση, κατανόηση) ποιος, πού, πότε, από πού, τι έκανε, τι είπε κ.λπ. Ανοιχτές ερωτήσεις απαιτούν απάντηση με συνεχή λόγο, καλλιεργούν ανώτερες νοητικές λειτουργίες επιτρέπουν προσωπικές απόψεις, επιχειρήματα, υποθέσεις και προβληματισμούς Π.χ. «ποια είναι η γνώμη σας», «χαρακτηρίστε», «γιατί», «σχολιάστε», «συγκρίνετε»
Οι ερωτήσεις κρίσης θέτουν το μαθητή ενώπιον μίας νέας κατάστασης ή ενός προβλήματος προάγουν άλλοτε τη συγκλίνουσα και άλλοτε την αποκλίνουσα σκέψη Είναι χρονοβόρες..
Οι διερευνητικές ερωτήσεις (1) στηρίζονται στις απαντήσεις των μαθητών υποβάλλονται για να προχωρήσει καλύτερα η συζήτηση στην τάξη ο μαθητής καλείται να προβληματιστεί και να επεξηγήσει, να δικαιολογήσει ή να επεκτείνει την απάντηση που ήδη έδωσε στοχεύουν στην ανάμειξη κάποιου τρίτου μαθητή ή την επαναφορά της ερώτησης και τον συσχετισμό της με κάποια άλλη
Διερευνητικές ερωτήσεις (2) «μόνον αυτό υπάρχει;» «τι εννοείς ακριβώς;» «μπορείς να το εξηγήσεις με ένα παράδειγμα;» «σε ποια δεδομένα στηρίζεις αυτό που λες»;
Τρόποι βελτίωσης της δεξιότητας υποβολής ερωτήσεων άσκηση μέσω Μικροδιδασκαλίας Μαγνητοσκόπιση ή βιντεοσκόπιση της διδασκαλίας Παρατήρηση από τρίτο πρόσωπο Προετοιμασία ερωτήσεων από τον εκπαιδευτικό πριν από το μάθημα «Έχω μια καλή απάντηση, έχει κάποιος μια καλή ερώτηση;» Woody Allen