ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 25 Σεπτεμβρίου 2018 07.05. Νέοι & Τηλεόραση Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Ολοένα και περισσότερα παιδιά σήμερα παρουσιάζουν διαταραχές, γεγονός που οφείλεται εν μέρει στο ότι περνούν πολύ χρόνο βλέποντας τηλεόραση. Όλος αυτός ο χρόνος είναι κλεμμένος: η τηλεόραση κλέβει από τα παιδιά πολύτιμο χρόνο, τον οποίο χρειάζονται, για να γνωρίσουν τον κόσμο στον οποίο ζουν και να μάθουν ποια είναι η θέση τους σε αυτόν. Αρχικά, για την ελάχιστη αλήθεια που μεταδίδει, η τηλεόραση διοχετεύει μεγάλο αριθμό λανθασμένων και παραμορφωμένων πληροφοριών, είτε πρόκειται για αξίες είτε για πραγματικά γεγονότα. Τα παιδιά όμως τη βλέπουν σαν μία έγκυρη πηγή πληροφοριών για τον κόσμο κι έτσι χειραγωγούνται ευκολότερα από τους ενηλίκους. Από την άλλη, το περιεχόμενο των τηλεοπτικών εκπομπών (ακόμα κι εκείνων που απευθύνονται στα παιδιά) περιέχει υπερβολική βία σε σχέση με την καθημερινή ζωή, που οι εκπομπές αυτές υποτίθεται ότι αντανακλούν. Τα παιδιά ανταποκρίνονται σε αυτό που βλέπουν, συμπεριφερόμενα με πιο βίαιο τρόπο και τελικά αναισθητοποιούνται απέναντι στη βία, υιοθετούν τις πεποιθήσεις και τις αξίες που τους δίνει η τηλεόραση και πιστεύουν αυτά που τους διδάσκει, όπως, για παράδειγμα, ότι ζούμε σε έναν «υποκριτικό και επικίνδυνο» κόσμο, όπου η βία είναι καθημερινό φαινόμενο και άξια θαυμασμού. Αν όμως η τηλεόραση ασκεί μία τέτοια επιρροή στους νέους, είναι ακριβώς επειδή οι υπόλοιποι θεσμοί που ασχολούνται με τα παιδιά λειτουργούν τόσο άσχημα σήμερα. Φαίνομαι ρομαντικός, για παράδειγμα, όταν σκέφτομαι ότι, στη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων, οι γονείς και οι παππούδες διάβαζαν μύθους και παραμύθια στα μικρότερα παιδιά και ενθάρρυναν τα μεγαλύτερα σε αυτή τη δραστηριότητα. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1
Σήμερα σε πολλές οικογένειες η τηλεόραση έχει αντικαταστήσει τα παραμύθια με σύγχρονες ιστορίες, ομοιογενείς, λιγότερο όμως αρμονικές. Έτσι, τα παιδιά παραδίδονται στα χέρια μιας άπιστης υπηρέτριας, η οποία το μόνο που τους προσφέρει είναι ασυνάρτητες ιστορίες, όπου δρουν ανακόλουθα πρόσωπα. Από πολλές απόψεις ξαναβρίσκουμε στην τηλεόραση πολλά από τα προβλήματα του σχολείου. Το τελευταίο δεν ενδιαφέρεται πια για την τελειότητα και η τηλεόραση δεν καλλιεργεί περισσότερο την τέχνη αυτή. Η περιέργεια των ανθρώπων προκαλείται ολοένα και λιγότερο και δεν τους ζητιέται πια να συμμετέχουν -να τουλάχιστον ένα σημείο στο οποίο το σχολείο και η τηλεόραση φαίνεται ότι συμφωνούν. Δε γίνεται πια λόγος για «εκπαίδευση», αλλά για «εξάσκηση». Η τηλεόραση είναι ελάχιστα πιθανό ότι κάποτε θα αποτελέσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την κοινωνικοποίηση των παιδιών. Είναι μία πραγματικότητα που πρέπει να αποδεχτούμε. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τα πράγματα, να εξασφαλίσουμε ότι τα προγράμματα που προσφέρονται στα παιδιά μας θα είναι καλύτερης ποιότητας, το πιο σημαντικό όμως είναι να δείξουμε στα παιδιά ότι η τηλεόραση δεν είναι πηγή πληροφοριών για τον κόσμο. Αν θέλουμε να αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στην τηλεόραση, οφείλουμε να τους προτείνουμε άλλες δραστηριότητες. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να γνωρίσουν τόσο τους εαυτούς τους, όσο και τον εξωτερικό κόσμο και δεν πρόκειται να αποκτήσουν αυτή τη γνώση παρά μόνο αποκτώντας τις δικές τους εμπειρίες και ερχόμενα σε επαφή με άλλα ανθρώπινα όντα. Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι περισσότερο η εμπειρία και λιγότερο η τηλεόραση. Πόππερ, Κ. (1995). Παιδιά μπροστά στην τηλεόραση. Στο Τηλεόραση και δημοκρατία. Αθήνα: Λιβάνης. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2
Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100 έως 120 λέξεις. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Να χαρακτηρίσετε (σύμφωνα με το κείμενο) ως αληθές ή ψευδές το περιεχόμενο των προτάσεων που ακολουθούν, σημειώνοντας δίπλα στον αριθμό της καθεμιάς τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα: 1. Τα παιδιά στρέφονται στην τηλεόραση εξαιτίας και του περιορισμένου χρόνου που διαθέτουν πλέον οι γονείς για τη διαπαιδαγώγησή τους. 2. Η προβολή σκηνών βίας από την τηλεόραση εθίζει τα παιδιά σε αυτή. 3. Η τηλεόραση ελαχιστοποιεί τον ελεύθερο χρόνο των νέων. 4. Η τηλεόραση δεν καλλιεργεί την κριτική ικανότητα των παιδιών. 5. Η ποιότητα της τηλεόρασης μπορεί να βελτιωθεί, ώστε να αποτελέσει μέσο αγωγής. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 6) Να καταγράψετε δύο από τους τρόπους ανάπτυξης της β παραγράφου («Αρχικά σήμερα») του κειμένου. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) «κλέβει», «αναισθητοποιούνται», «υιοθετούν», «καλλιεργεί», «πηγή»: Με καθεμία από τις λέξεις αυτές να γράψετε δύο προτάσεις, από τις οποίες η πρώτη θα αναδεικνύει την κυριολεκτική σημασία της και η δεύτερη τη μεταφορική. Οι λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιονδήποτε τύπο τους, εντός όμως του μέρους του λόγου στο οποίο βρίσκονται. ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 9) [α] «Τα παιδιά παραδίδονται στα χέρια μιας άπιστης υπηρέτριας, η οποία το μόνο που τους προσφέρει είναι ασυνάρτητες ιστορίες, όπου δρουν ανακόλουθα πρόσωπα»: Στο απόσπασμα αυτό υπάρχει μία παρομοίωση. Να εντοπίσετε τα σκέλη της και να καταγράψετε το συμβολισμό και τη σκοπιμότητά της. (μονάδες 5) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3
[β] Να δικαιολογήσετε τη χρήση του α πληθυντικού προσώπου στην τελευταία παράγραφο («Η τηλεόραση η τηλεόραση») του κειμένου. (μονάδες 4) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Με αφορμή την έναρξη της νέας τηλεοπτικής περιόδου σας ανατίθεται από το 15μελές συμβούλιο του σχολείου σας να συντάξετε μία ανοιχτή επιστολή διαμαρτυρίας (500 έως 600 λέξεις) προς τους ιδιοκτήτες των τηλεοπτικών σταθμών πανελλήνιας εμβέλειας της χώρας, στην οποία παρουσιάζονται οι αρνητικές επιδράσεις που ασκεί η τηλεόραση στη ζωή παιδιών, εφήβων και νέων και προτείνονται συγκεκριμένες δράσεις ώστε αυτές να περιοριστούν. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Κ. Πόππερ στο δοκίμιό του εξηγεί την αρνητική επίδραση που ασκεί η τηλεόραση στα παιδιά. Αρχικά παρατηρεί πως η τηλεόραση αφενός παραπληροφορεί και χειραγωγεί τα παιδιά, αφετέρου τα εθίζει στη βία. Ο δοκιμιογράφος θεωρεί πως η επιρροή αυτή οφείλεται στη δυσλειτουργία των φορέων αγωγής. Από τη μία η οικογένεια αφιερώνει ελάχιστο χρόνο στην ανατροφή των παιδιών, από την άλλη η εκπαίδευση δεν αναπτύσσει τη δημιουργικότητά τους. Ο συγγραφέας καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα ότι, για να προστατευθούν τα παιδιά από τα προβλήματα που τους προκαλεί η τηλεόραση, πρέπει να ωθηθούν σε δραστηριότητες με τις οποίες θα μάθουν τον κόσμο, βασισμένα στις προσωπικές τους εμπειρίες. (104 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Σ - 2Σ - 3Σ - 4Σ - 5Λ ΘΕΜΑ Β2. Δύο τρόποι ανάπτυξης της β παραγράφου είναι: 1. Σύγκριση - αντίθεση («Αρχικά Τα παιδιά όμως από τους ενηλίκους»): Ο συγγραφέας αντιθέτει την εμπιστοσύνη των παιδιών προς την τηλεόραση με την πολιτική παραπληροφόρησης που αυτή συχνά υιοθετεί. 2. Αίτιο - αποτέλεσμα («Από την άλλη αυτά που τους διδάσκει»): Ο συγγραφέας παρουσιάζει ως αίτιο την προβολή υπερβολικής βίας και αποτέλεσμα τον εθισμό σε αυτή. ΘΕΜΑ Β3. «κλέβει»: Κατηγορείται ότι έκλεψε ένα πορτοφόλι στο τρένο. Η ανεργία κλέβει τα όνειρα της νέας γενιάς. «αναισθητοποιούνται»: Ο γιατρός αναισθητοποίησε τον ασθενή. Η μακροχρόνια ανεργία σταδιακά αναισθητοποιεί τον άνεργο απέναντι στα προβλήματα της ζωής του. «υιοθετούν»: Υιοθέτησαν ένα ορφανό παιδί από την Αφρική. Οι δημοκρατικοί πολίτες δεν υιοθετούν ρατσιστικές αντιλήψεις. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5
«καλλιεργεί»: Οι αγρότες καλλιεργούν βαμβάκι στον κάμπο. Η βιωματική μάθηση καλλιεργεί την κριτική ικανότητα των μαθητών. «πηγή»: Η πηγή στέρεψε και το χωριό έμεινε χωρίς νερό. Τα ΜΜΕ είναι η σημαντικότερη πηγή πληροφοριών για τον μέσο πολίτη. ΘΕΜΑ Β4. [α] Στο απόσπασμα αυτό παρομοιάζεται η τηλεόραση με «άπιστη υπηρέτρια». Με την παρομοίωση αυτή υποδηλώνεται η απόκλιση της τηλεόρασης από τον παιδαγωγικό της ρόλο. Ο συγγραφέας τη χρησιμοποίησε, για να δηλώσει εμφατικά τον κίνδυνο από την παραμέληση του ρόλου των γονέων στην ανατροφή των παιδιών τους. [β] Το α πληθυντικό πρόσωπο στην τελευταία παράγραφο (π.χ. «να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε») χρησιμοποιείται για να προσδώσει καθολική ισχύ στην ευθύνη των ενηλίκων για την απαλλαγή των παιδιών από την επίδραση της τηλεόρασης και να προσδώσει στον λόγο ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα. ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Η άπιστη υπηρέτρια Προσφώνηση: Αξιότιμοι ιδιοκτήτες των τηλεοπτικών σταθμών πανελλήνιας εμβέλειας. 1 (πρόλογος): Περίσταση επικοινωνίας (έναρξη της νέας τηλεοπτικής περιόδου) Δ1 (ιδιαιτερότητα των νέων): αδύναμη κριτική ικανότητα. Σκοπός: αίτημα βελτίωσης της ποιότητας της τηλεόρασης. Σύνδεση με Ζ1: η τηλεόραση προκαλεί σοβαρές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους. 2 (Ζ1Α): Προβλήματα πληροφόρησης. Παραπληροφόρηση χειραγώγηση. Υπερπληροφόρηση σύγχυση / αποπροσανατολισμός / αδιαφορία για την κοινωνική και πολιτική ζωή. 3 (Ζ1Β): Προβολή αρνητικών προτύπων ζωής. Υπερβολική προβολή βίας εθισμός αναπαραγωγή. Διαφημίσεις / καταναλωτικά πρότυπα υπερβολικές απαιτήσεις των νέων από τη ζωή αλλοίωση του νοήματος της ζωής απογοήτευση. 4 (μεταβατική): ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6
Συμπέρασμα Ζ1: η τηλεόραση προκαλεί σημαντικά προβλήματα στην προσωπικότητα και την κοινωνική ένταξη των νέων. Δ2 (αιτίες προβλημάτων): πολύωρη τηλεθέαση κακή ποιότητα προγραμμάτων. Σύνδεση με Ζ2: οι φορείς αγωγής οφείλουν να αναλάβουν δράση για τον περιορισμό των διαταραχών. 5 (Ζ2Α): Βελτίωση της ποιότητας της τηλεόρασης. Τήρηση του κώδικα δεοντολογίας των δημοσιογράφων αντικειμενική ενημέρωση και βελτίωση της ποιότητας των προγραμμάτων. Ενίσχυση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) απαγόρευση προβολής αρνητικών προτύπων επιβολή κυρώσεων σε όσους παραβιάζουν τον νόμο. 6 (Ζ2Β): Ευθύνη της κοινωνίας. Οικογένεια: ενθάρρυνση των παιδιών να ασχοληθούν με δημιουργικές δραστηριότητες (π.χ. τέχνες, αθλητισμός) περιορισμός του χρόνου τηλεθέασης. Εκπαίδευση: γραμματισμός στα Μέσα κριτική προσέγγιση των προβαλλόμενων μηνυμάτων. 7 (επίλογος): Συμπέρασμα Ζ2: με τη συνεργασία της πολιτείας και των κοινωνικών φορέων μπορούν τα παιδιά να προστατευτούν από την αρνητική επίδραση της τηλεόρασης. Σκοπός & Περίσταση επικοινωνίας: οι ιδιοκτήτες των τηλεοπτικών σταθμών πρέπει να αναλάβουν τη δική τους ευθύνη και να συνεργαστούν με τους υπόλοιπους φορείς, ώστε η επόμενη τηλεοπτική σεζόν να βρει την ποιότητα της τηλεόρασης αναβαθμισμένη. Επιφώνηση: Με εκτίμηση Υπογραφή: Α.Α., εκπρόσωπος του 15μελούς συμβουλίου του Χ Λυκείου. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7