ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Nº 2: Καλές πρακτικές στη διαχείριση του κινδύνου των εργαζομένων στις οδικές μεταφορές Σύνταξη: XXI Inveslan S.L. This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. 1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στον κλάδο των οδικών μεταφορών, όπως σε κάθε άλλον τομέα, είναι σημαντικό να δώσουμε προσοχή στις συνθήκες εργασίας. Ορισμένα χαρακτηριστικά του κλάδου καθιστούν τη διαχείριση του κινδύνου πιο δύσκολη από ότι σε άλλους τομείς: σε γενικές γραμμές, οι οδηγοί δεν έχουν σταθερή έδρα εργασίας. Συχνά είναι αυτοαπασχολούμενοι και αρκετοί έχουν μεγάλη εμπειρία. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι πάντα ούτε εύκολοι στην επικοινωνία, ούτε δεκτικοί σε αλλαγές. Εξαιτίας αυτού, θα πρέπει οι ίδιοι να εμπλακούν στην ανίχνευση λύσεων, μέσα από μία συμμετοχική διαδικασία. Εκπαίδευση, επιμόρφωση και διασφάλιση ότι οι διαδικασίες ακολουθούνται σωστά είναι πολύ σημαντικές για τους οδηγούς, αλλά πρέπει να υλοποιούνται στα πλαίσια της ευρύτερης οργάνωσης και όχι αποκομμένα. Αυτά τα παραδείγματα παρουσιάζουν πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις που έχουν υλοποιηθεί για τη διαχείριση των επαγγελματικών κινδύνων στις οδικές μεταφορές. Τα παραδείγματα αυτά χωρίζονται σε δύο ομάδες: τις μεταφορές εμπορευμάτων και αυτές των επιβατών. Με την πρόληψη των επαγγελματικών κινδύνων, αποφεύγουμε το εργασιακό άγχος και άλλες ασθένειες!! 2
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Παραδείγματα καλών πρακτικών στον τομέα των εμπορευματικών μεταφορών Γνωρίζετε ότι..; Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία, ειδικά θέματα που αφορούν την αντιμετώπιση των οδικών εμπορευματικών περιλαμβάνουν: συστήματα just-in-time αυξάνουν κατακόρυφα την εργασιακή πίεση πίεση από πελάτες και απρόβλεπτες συνθήκες, κλπ. χρήση τεχνολογιών GIS/ GSM και άλλων νέων τεχνολογιών θέματα εργονομίας και πρόσβασης σε εγκαταστάσεις και υπηρεσίες μολυσματικές ασθένειες φαινόμενα βίας και απομόνωσης καθιστική εργασία και έκθεση σε δονήσεις ατυχήματα είτε κατά την οδήγηση, είτε κατά τις διαδικασίες φόρτωσης/ εκφόρτωσης Καλές παρακτικές Προσέχω ιδιαίτερα τη μέση μου, Βέλγιο Ανταλλαγή εμπειριών σχετικά με μη οδικά εργασιακά ατυχήματα, Δανία Μεταφορές online : μία δικτυακή διαδικτυακή εφαρμογή για την επιτήρηση των ωρών οδήγησης και ανάπαυσης των οδηγών, Φινλανδία 3
Προσέχω ιδιαίτερα τη μέση μου, Βέλγιο Παράδειγμα Νº1: Van Dievel Transport - Βέλγιο. http://www.vandievel.com Σημεία κλειδιά αυτής της καλής πρακτικής! Πρόληψη των μυοσκελετικών παθήσεων στους επαγγελματίες οδηγούς. Ανάπτυξη ενός ειδικού προγράμματος κατάρτισης για τους επαγγελματίες οδηγούς. Χρήση εικονογραφημένου υλικού. Εισαγωγή: Η Van Dievel είναι μία μεταφορική εταιρεία που εξυπηρετεί μία ακτίνα 500 χλμ περιμετρικά των Βρυξελλών, προς και από την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Η εταιρεία απασχολεί περίπου 90 οδηγούς και διαθέτει περίπου 60 φορτηγά και 120 ρυμουλκούμενα. Η εταιρεία δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην επαγγελματική υγεία και ασφάλεια των οδηγών της, και στην οδική ασφάλεια γενικά. Το πρόγραμμα: Η διοίκηση ξεκίνησε αυτό το πρόγραμμα, επειδή συχνά οι εργαζόμενοι διαμαρτύρονταν για προβλήματα στη μέση και την πλάτη. Ο στόχος της εταιρείας ήταν η προώθηση της υγιούς και ασφαλούς εργασίας και η πρόληψη των μυοσκελετικών παθήσεων των οδηγών της. Σε συνεργασία με εξειδικευμένους επιστήμονες (εργονόμους) η εταιρεία ανέλυσε τις συνθήκες εργασίας για τους οδηγούς και στη συνέχεια έψαξε για τεχνικές λύσεις βελτίωσης. Ο ιατρός εργασίας, σε στενή συνεργασία με έναν εργονόμο και οκτώ οδηγούς της εταιρείας, οργάνωσαν ένα ειδικό πρόγραμμα κατάρτισης ένα εικονογραφημένο φυλλάδιο. Το φυλλάδιο περιείχε γενικές συμβουλές για ισορροπημένη διατροφή, σωστό και λάθος τρόπο καθίσματος, ασκήσεις για την πρόληψη των μυοσκελετικών τραυματισμών, καθώς και ειδικές συμβουλές για τους οδηγούς, όπως η κατάλληλη θέση κάθεται πίσω από το τιμόνι, ο σωστός τρόπος εισόδου και εξόδου από το όχημα, και πώς να σηκώνουν φορτία. Αποτελέσματα: Το 2002 η εταιρεία κέρδισε το βραβείο του Ευρωπαϊκού Ομίλου Υγείας «Υγεία και Εργασία» για το πρόγραμμα αυτό. Παράγοντες επιτυχίας: Η διοίκηση υποστήριξε και προώθησε το πρόγραμμα και οι οδηγοί ενεπλάκησαν ενεργά. Η συμμετοχή των εργαζομένων και η εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου ήταν καθοριστικοί παράγοντες επιτυχίας, όπως και το εικονογραφημένο υλικό που αναπτύχθηκε. 4
Διαχείριση γνώσης των οδηγών σε θέματα μη οδικών ατυχημάτων, Δανία Παράδειγμα Νº2: Το Εθνικό Κέντρο Ερευνών για το Περιβάλλον Εργασίας (NRCWE) και η εταιρεία Arla Foods, Δανία Σημεία κλειδιά αυτής της καλής πρακτικής! Εστίαση στους κινδύνους στα σημεία φόρτωσης: Ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των οδηγών Συμμετοχικός σχεδιασμός. Πληροφορίες Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία που ενσωματώνονται στο σύστημα GPS/GIS. Εισαγωγή: Το 2005, το Εθνικό Κέντρο Ερευνών για το Περιβάλλον Εργασίας (NRCWE) ανέλαβε μία λεπτομερή ανάλυση για τις συνθήκες εργασιακής ασφάλειας στον τομέα των εμπορευματικών μεταφορών στη Δανία. Μέσα από συνεντεύξεις με διοικήσεις και οδηγούς έγινε αντιληπτό ότι ο Νο 1 κίνδυνος είναι η εργονομία και η ασφάλεια στους χώρους φόρτωσης. Όσο αποκτούν εμπειρία οι οδηγοί, τόσο μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν και τους κινδύνους της δουλειάς τους, με αποτέλεσμα να μπορούν να τους ελαχιστοποιήσουν. Το πρόγραμμα: Στόχος του έργου ήταν να βρεθεί ένας τρόπος να γίνεται διάχυση των εμπειριών των οδηγών, σε συνεργατικό πνεύμα. Για διάστημα ενός έτους διεξάγονταν μηνιαίες συναντήσεις. Στην ομάδα συμμετείχαν 3 ερευνητές του NRCWE και 8 εκπρόσωποι της εταιρείας: Ο τεχνικός ασφαλείας, ο υπεύθυνος διακίνησης, ο εκπρόσωπος των εργαζομένων, ο υπεύθυνος περιβαλλοντικής διαχείρισης, 1 διανομέας και 3 οδηγοί με διαφορετική εμπειρία. Επικεντρώθηκαν στο πώς θα γίνει διάχυση της εμπειρίας του κάθε εργαζομένου και συγκεκριμένα των πιο έμπειρων προς τους λιγότερο έμπειρους. Το πρόγραμμα χωρίστηκε σε δύο μέρη: Το πρώτο μέρος αφιερώθηκε στην αποκρυπτογράφηση της υπάρχουσας γνώσης. Έτσι, οι οδηγοί συγκέντρωσαν πληροφορίες αναφορικά με τα δρομολόγια και ιδιαίτερες συνθήκες αυτών. Το δεύτερο μέρος αναφερόταν στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων του προηγούμενου σταδίου. Αποφασίστηκε οι πληροφορίες αυτές να ενσωματωθούν στο σύστημα GIS/GPS της εταιρείας. Με την αξιοποίηση αυτής της πληροφορίας, οι οδηγοί γνωρίζουν πιθανούς κινδύνους στη διαδρομή ή στον προορισμό τους, οι οποίοι αθροιστικά παρουσιάζονταν με ένα σύστημα οπτικής προειδοποίησης με τη διαβάθμιση του σηματοδότη (πράσινο κίτρινο κόκκινο). Αποτελέσματα: Tο εργαλείο αναπτύχθηκε με στόχο να χρησιμοποιηθεί για άντληση πληροφοριών αναφορικά με δρομολόγια, όμως μπορεί να μεταφερθεί, τουλάχιστον σαν ιδέα, και σε άλλους τομείς. Παράγοντες επιτυχίας: Tο εργαλείο αυτό περιέλαβε 500 διαφορετικούς προορισμούς μέσα από τη βοήθεια της πλειοψηφίας των έμπειρων οδηγών. 5
Μεταφορά online : μία δικτυακή διαδικτυακή εφαρμογή για τη διαχείριση και εποπτεία των ωραρίων των οδηγών Φινλανδία Παράδειγμα Νº3: Tyvi Μεταφορική Ltd. Σημεία κλειδιά αυτής της καλής πρακτικής! Δημιουργία online εφαρμογής για τη βελτίωση εργατών και διοικητικών υπαλλήλων της εταιρείας Tο σύστημα ενσωμάτωσε όλη τη διακινούμενη πληροφορία μέσα στην εταιρεία σε πραγματικό χρόνο, για όλες τις διευθύνσεις. Το σύστημα προώθησε τα θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας, προς όφελος της εν γένει ευεξίας των εργαζομένων. Έγινε εφικτός ο καλύτερος προγραμματισμός των ωραρίων των οδηγών, π.χ. λιγότερες ώρες εργασίας ημερησίως, τακτική εναλλαγή βαρδιών. Εισαγωγή: Η Tyvi είναι μία ιδιωτική μεταφορική εταιρεία, μέλος του Φινλανδικού ομίλου Kaukokiito. Η Tyvi απασχολεί πάνω από 50 εργαζομένους, έχοντας έναν στόλο 30 τρακτόρων και επικαθήμενων. Η ιδέα για την online εφαρμογή ήταν του Διευθύνοντος Συμβούλου, σε συνάφεια με την στρατηγική της εταιρείας, ως ένα εργαλείο επιβίωσης της εταιρείας αλλά και ανάπτυξης. Το πρόγραμμα: Στόχος της εφαρμογής ήταν η ανάπτυξη μίας εφαρμογής διαχείρισης του εταιρικού στόλου, με στόχο την καλύτερη διαχείριση των ανθρωπίνων πόρων αλλά και την αύξηση της παραγωγικότητας. Όλα τα οχήματα της εταιρείας είχαν ήδη εγκατεστημένα συστήματα υπολογιστών, έτσι ήταν εφικτό οι οδηγοί να συνδέονται στον server της εταιρείας από το φορτηγό τους, λαμβάνοντας διάφορες πληροφορίες για τα δρομολόγια. Μάλιστα, τα αμφίδρομο σύστημα επικοινωνίας επιτρέπει και στους οδηγούς να στέλνουν αναφορές και πληροφορίες από το φορτηγό τους. Το σύστημα, που πλέον υποστηρίζεται από υπάλληλο της εταιρείας, συνεχώς αναβαθμίζεται και βελτιώνεται. Αποτελέσματα: Η online εφαρμογή επιτρέπει στην Tyvi να υλοποιήσει τη στρατηγική της και να βελτιώσει τόσο τις συνθήκες των εργαζομένων όσο και την παραγωγικότητα της. Παράγοντες επιτυχίας: Το σύστημα ήταν μέρος της ευρύτερης στρατηγικής Υγιεινής και Ασφάλειας. Το σύστημα λαμβάνει υπόψη του ιδιαίτερα τα ζητήματα Υ & Α, με εστίαση στα θέματα ωραρίων και προγραμματισμού. Το σύστημα υποστηρίζεται από υπάλληλο της εταιρείας και έχει δημιουργηθεί helpdesk. Χρησιμοποιούνται διάφορα συστήματα για τη συλλογή στοιχείων από τους οδηγούς. Η εκπαίδευση των οδηγών στο σύστημα είναι μέρος της γενικότερης επιμόρφωσης των οδηγών. 6
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 Παραδείγματα καλών πρακτικών στις μεταφορές προσώπων Γνωρίζετε ότι..; Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία, εγείρονται σημαντικά θέματα στις μεταφορές μεγάλων αποστάσεων όπως: Βία και παρενόχληση Παρατεταμένη καθιστική εργασία και έκθεση σε δονήσεις Αυξημένη επαφή με πελάτες, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς των πολιτικών της εταιρείας Απομόνωση Κυμαινόμενα ωράρια Αντιτιθέμενες απαιτήσεις (οδήγηση και απαιτήσεις πελάτη) Ανάγκες οδηγών με το πέρασμα του χρόνου Αύξηση των γυναικών στο επάγγελμα Καλές πρακτικές Εφαρμογή του εργαλείου RoadRISK, Ολλανδία. Αποφυγή άγχους για οδηγούς αστικών λεωφορείων/ τραμ, Γερμανία 7
Εφαρμογή του εργαλείου RoadRISK, Ολλανδία Παράδειγμα Νº1: Connexxion δημόσιες συγκοινωνίες, Ολλανδία Σημεία κλειδιά αυτής της καλής πρακτικής! Εισαγωγή του εργαλείου RoadRISK με βάση την εικονική διαχείριση κινδύνου στόλων οχημάτων. Τεστ που αναλύει το στυλ οδήγηση των οδηγών λεωφορείων. Προώθηση ασφαλούς και αμυντικού τρόπου οδήγησης για αποφυγή ατυχημάτων και ζημιών στα λεωφορεία. Ανάπτυξη εργαλείων διαχείρισης κινδύνου. Το λογισμικό Virtual Risk Manager Fleet. Προσωπική καθοδήγηση και εκπαίδευση από έμπειρους οδηγούς, βάση των αναγκών που προκύπτουν από τα ατομικά τεστ. Εισαγωγή: Η Ολλανδική εταιρεία δημόσιων μεταφορών Connexxion ανέπτυξε το εργαλείο RoadRISK για τους οδηγούς της. Το λογισμικό αυτό περιέχει ένα ερωτηματολόγιο και ένα τεστ που απευθύνεται στους οδηγούς. Από τα αποτελέσματα προκύπτουν οι ανάγκες εκπαίδευσης κάθε οδηγού. Το πρόγραμμα: Tο λογισμικό Virtual Risk Manager Fleet αναλύει τρία οδηγικά χαρακτηριστικά: Το προφίλ του οδηγού, την αντίληψη του, τη γνώση του Κ.Ο.Κ. και την οδηγική συμπεριφορά σε σχέση με την αξιολόγηση του κινδύνου. Το τεστ πολλαπλών απαντήσεων έχει διάρκεια 30 λεπτών και η τελική αξιολόγηση χαρακτηρίζει τον οδηγό ως Ανεπαρκή, Επαρκή, Καλό και Πολύ Καλό. Στόχος είναι να ανιχνευθούν τα πεδία που απαιτούν βελτίωσε σε κάθε οδηγό της εταιρείας. Σε περίπτωση Ανεπαρκούς αξιολόγησης, ένας έμπειρος οδηγός αναλαμβάνει να επανεκπαιδεύσει το συγκεκριμένο οδηγό με πρακτική εξάσκηση. Αποτελέσματα: Η εταρεία λεωφορείων Arriva χρησιμοποίησε το ίδιο λογισμικό στην Αγγλία και πέτυχε μία μείωση στα ατυχήματα κατά 40%. Παράγοντες επιτυχίας: Στοχεύοντας στην ανάπτυξη ικανοτήτων, το πρόγραμμα βοηθάει τους οδηγούς καταρχήν να διαπιστώσουν τις ελλείψεις τους και να μπορέσουν κατόπιν να βελτιωθούν. Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων σωστής αξιολόγησης κινδύνου. Η συνεχιζόμενη κατάρτιση και καθοδήγηση από έμπειρους οδηγούς. Το τεστ βασίζεται στην επιστημονική γνώση των δεξιοτήτων που συμβάλλουν στην αποφυγή των οδικών κινδύνων. Η συμμετοχή των ίδιων των εργαζομένων, μέσω των εκπροσώπων τους, τόσο στην ανάπτυξη του τεστ όσο και στην αξιοποίηση του, βοήθησε στην αποδοχή του. 8
Αποφυγή άγχους για οδηγούς αστικών λεωφορείων/ τραμ, Γερμανία Παράδειγμα Νº2: Σημεία κλειδιά αυτής της καλής πρακτικής! Εκπαίδευση οδηγών για την αποφυγή του άγχους Εκπαίδευση με χρήση Η/Υ Εξειδίκευση και εξομοίωση ρεαλιστικών παραδειγμάτων περιπτώσεων που αντιμετωπίζουν οι οδηγοί λεωφορείων / τραμ Εστίαση στη βελτίωση των δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων και διατήρησης του ελέγχου σε κάθε περίπτωση Ανάπτυξη με συμμετοχική διαδικασία Εισαγωγή: Αναπτύχθηκε μία εφαρμογή για υπολογιστές για την αντιμετώπιση του άγχους των οδηγών λεωφορείων/ τραμ. Οι εταιρείες που συμμετείχαν ήταν οι BGF και DVR, με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου του of Erfurt, η RWTH Aachen και η TT-C. Οι εταιρείες αστικών μεταφορών Dresdner Verkehrsbetriebe AG, Pinneberger Verkehrsgesellschaft mbh, Regionalverkehr Dresden GmbH και Stuttgarter Straßenbahnen AG αξιολόγησαν την εφαρμογή αναφορικά με τη λειτουργικότητα της, την πρακτικότητα της και το ρεαλιστικό της προσέγγισης της. Οι σημαντικότεροι στόχοι ήταν: Η εκπαίδευση των οδηγών για το τι είναι και πώς κλιμακώνεται το εργασιακό άγχος, το πώς το διαπιστώνουμε και η βελτίωση των δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων και διατήρησης του ελέγχου σε κάθε περίπτωση, ώστε να μειώνεται το άγχος. Το έργο: Tο πρόγραμμα είχε 2 σκέλη. Το πρώτο αναλύει τα αίτια του άγχους και το πώς μπορούμε να το αποφύγουμε, καταλήγοντας σε ένα τεστ. Το δεύτερο βασίζεται σε μία διαδραστική άσκηση, διαφοροποιημένη για οδηγούς λεωφορείων και τραμ, που παρουσιάζει καταστάεις άγχους, όπως διαπληκτισμούς με επιβάτες, προβλήματα στις στάσεις ή ακραίες κυκλοφοριακές συνθήκες όλα παρουσιασμένα με φωτογραφικό υλικό. Αποτελέσματα: Από το 2003 μέχρι το 2008 το πρόγραμμα αξιοποιήθηκε από 274 εταιρείες. Έγιναν 58 δεμινάρια, 38 εκπαιδεύσεις οδηγών και 20 εκπαιδευτών.εκπαιδεύτηκαν συνολικά 623 άτομα: 415 οδηγοί και 208 εκπαιδευτές. Παράγοντες επιτυχίας: Ο ακριβής καθορισμός των εκπαιδευομένων Ανάπτυξη εξειδικευμένων σεμιναρίων για οδηγούς λεωφορείων και τραμ, με εξομοίωση ρεαλιστικών καταστάσεων Μονοήμερα χαμηλού κόστος, σεμινάρια. Υλοποίηση τους κοντά στην έδρα της κάθε επιχείρησης. Μικρά γκρουπ εκπαιδευομένων όχι πάνω από 12 ατόμων. Δύο εκπαιδευτές ανά σεμινάριο. Αξιολόγηση του κάθε σεμιναρίου ξεχωριστά. 9
ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Αν είσαι οδηγός του κλάδου των οδικών μεταφορών Από αυτά τα παραδείγματα μαθαίνεις ότι μπορούν να ληφθούν μέτρα για τον έλεγχο των κινδύνων και την βελτίωση της ασφάλειας οδηγών και επιβατών. Αυτά τα μέτρα βελτιώνουν και την εξυπηρέτηση των επιβατών και την οικονομική απόδοση των εταιρειών!! Μπορείτε σίγουρα να σκεφτείτε κάτι αντίστοιχο για τη δική σας καθημερινότητα. Γιατί δεν το προτείνετε στους προϊσταμένους σας; Σίγουρα θα αποβεί προς όφελος σας! Αν είστε διευθυντικό στέλεχος στον κλάδο των οδικών μεταφορών.. Σε κάθε περίπτωση υπήρξε στενή συνεργασία με τους οδηγούς και αυτό είναι θεμελιώδες για την επιτυχία. Οι λύσεις προς την κατεύθυνση της μείωσης κόστους διακρίνονται ανάμεσα σε: - Τεχνολογικές, για παράδειγμα συστήματα διαχείρισης κυκλοφορίας και αμφίδρομη επικοινωνία με τους διανομείς. - Οργανωτικές, για παράδειγμα ο χρόνος ανάπαυσης, η βέλτιστη κατανομή δρομολογίων, η εγκατάσταση χώρων υγιεινής και οι ενημερωτικοί πίνακες για θέματα εργασιακού άγχους. - Εκπαίδευση και καθοδήγηση, που περιλαμβάνουν σεμινάρια διαχείρισης του άγχους και ψυχολογική υποστήριξη οδηγών που είχαν εμπλακεί σε σοβαρά ατυχήματα. 10
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Αυτά τα παραδείγματα αναπτύχθηκαν με βάση την έκθεση για την «Διαχείρισης κινδύνου των οδηγών του κλάδου των μεταφορών», του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγιεινή και Ασφάλεια στην Εργασία. Η έκθεση αυτή παρουσιάζει σειρά παραδειγμάτων για τη διαχείριση κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι οδηγοί του κλάδου των μεταφορών. Τα παραδείγματα αυτά εστιάζουν σε μεθόδους και παρεμβάσεις με στόχο την προστασία των οδηγών. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ακόλουθη ιστοσελίδα: http://osha.europa.eu/en/publications/reports/managing-risks-drivers_tewe11002enn 11
Η Ομάδα Εργασίας: 12