Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικού Για ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ

Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικού Για ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ Μόνικα Δημοσθένους ΒΔ Ημέρα Εκπαιδευτικού 7 Μαρτίου 2019 1

2

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Η σεξουαλική κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο, το οποίο, όπως προκύπτει από σχετικά στοιχεία και έρευνες, έχει αυξητική τάση τόσο στην Κύπρο όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Έρευνες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο έχουν τεκμηριώσει ότι «ένα στα πέντε παιδιά θα υποστεί κάποιου είδους σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση προτού ενηλικιωθεί». 3

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Σχετική έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου το 2015 καταδεικνύει ότι η έκταση των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στον τόπο μας είναι η ίδια όπως και στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου «Ένα στα Πέντε» παιδιά πέφτει θύμα κακοποίησης ή/και εκμετάλλευσης. 4

Ποια είναι όμως η Κυπριακή Πραγματικότητα Η έρευνα καταδεικνύει, με τον πιο έντονο τρόπο, το μέγεθος του φαινομένου στον τόπο μας. Η Κύπρος βρίσκεται πιο κοντά στο 1 στα 4 παιδιά - θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, παρά στο 1 στα 5, όπως είναι το αντίστοιχο στατιστικό δεδομένο στις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης. 5

Ποια είναι όμως η Κυπριακή Πραγματικότητα Σύμφωνα με την έρευνα στην Κύπρο, μόνο το 14% είχε αναφέρει το περιστατικό. Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί πως σε αρκετές περιπτώσεις οι αναφορές προωθούνται από τα θύματα, μετά την ενηλικίωσή τους. 6

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Το Συμβούλιο της Ευρώπης, αναγνωρίζοντας τη σημασία ύπαρξης μιας Σύμβασης που να προστατεύει τα παιδιά από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση, υιοθέτησε τη Σύμβαση Lanzarotte το 2007. 7

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Η Κύπρος συγκαταλέγεται ανάμεσα στα Κράτη - Μέλη που έχουν επισήμως κυρώσει τη Σύμβαση Lanzarotte, η οποία έχει τεθεί σε εφαρμογή από το 2015. Η Σύμβαση αυτή αποτελεί σήμερα το πιο ολοκληρωμένο νομικό κείμενο, που πραγματεύεται τα ζητήματα της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιών. 8

Σύμβαση Lanzarotte Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει, επίσης, ψηφίσει τον «Περί της Πρόληψης και Καταπολέμησης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας Νόμο του 2014» (91(Ι)/2014)3 που αποτελεί, ουσιαστικά, εναρμόνιση της κυπριακής νομοθεσίας με τη Σύμβαση Lanzarotte και επικύρωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2011/93/ΕΕ4. 9

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Ο νόμος είναι: πολυσέλιδος Αναλυτικός Πρωτοποριακός Εστιάζει στα 4Ps (prevention, protection, prosecution, promotion πρόληψη, προστασία, δίωξη και προώθηση). 10

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Τα στοιχεία των ερευνών επέβαλαν την ανάγκη για διαμόρφωση μιας Εθνικής Στρατηγικής και ενός ξεκάθαρου Σχεδίου Δράσης, τα οποία αφορούν, όχι μόνο στις νομικές, αλλά και στις ηθικές ευθύνες όλων και προτείνουν τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων μέσα από στοχευμένες δράσεις και πρωτοβουλίες. 11

Χρονοδιαγράμματα Μάρτιος 2016 - δημοσιοποιήθηκε η Εθνική Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης και Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας. Το ΥΠΠ εκπόνησε τριετές Σχέδιο Δράσης (2016-2019), το οποίο ενσωματώθηκε στην Εθνική Στρατηγική. 12

Χρονοδιαγράμματα Η Συντονιστική Επιτροπή προχώρησε στην ανάρτηση εγκυκλίου και στην έκδοση εγχειριδίου, ενημερώνοντας τους εκπαιδευτικούς για την υποχρέωσή τους έναντι της Νομοθεσίας να αναγνωρίζουν περιστατικά και να προωθούν αναφορά στις Αρμόδιες Αρχές, εκεί όπου υπάρχει εύλογη υποψία ότι παιδί πιθανόν να υπόκειται σε σεξουαλική κακοποίηση ή/και εκμετάλλευση. 13

14

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Το εγχειρίδιο έχει εκδοθεί από τη Συντονιστική Επιτροπή Πρόληψης και Καταπολέμησης Σεξουαλικής Κακοποίησης και Εκμετάλλευσης Παιδιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού το 2017 και έχει διανεμηθεί σε όλα τα σχολεία για όλους τους εκπαιδευτικούς. 15

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Καταρχήν, η Νομοθεσία ορίζει ως παιδί κάθε άτομο κάτω των 18 χρόνων. 16

Τα κύρια σημεία της Νομοθεσίας είναι τα ακόλουθα. Υπάρχει θέμα σεξουαλικής κακοποίησης όταν: Άρθρο 6 Κάποιος προκαλεί ένα παιδί να γίνει μάρτυρας σεξουαλικών πράξεων ή απεικόνισης σεξουαλικών πράξεων, ακόμα και αν το παιδί δεν συμμετέχει σε αυτές. 17

Κάποιος προκαλεί ένα παιδί να γίνει μάρτυρας σεξουαλικής κακοποίησης ή απεικόνισης σεξουαλικής κακοποίησης, ακόμα και αν το παιδί δεν συμμετέχει σε αυτές. 18

Κάποιος συμμετέχει σε σεξουαλική πράξη με παιδί, όταν γίνεται κατάχρηση θέσης εμπιστοσύνης, εξουσίας ή επιρροής πάνω στο παιδί, ή όταν γίνεται κατάχρηση της ευάλωτης θέσης του παιδιού λόγω διανοητικής ή σωματικής αναπηρίας ή κατάστασης εξάρτησης, ή όταν γίνεται χρήση εξαναγκασμού, βίας ή απειλής. 19

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Όσον αφορά στην έννοια «θέση εμπιστοσύνης, εξουσίας ή επιρροής», περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και οποιαδήποτε σχέση μεταξύ του θύματος και του θύτη, λόγω της θέσης του ή της ιδιότητάς του, ακόμα και τη σχέση του με τον κηδεμόνα του παιδιού, εκπαιδευτικό, εργοδότη κ.ο.κ. 20

Κάποιος εξαναγκάζει παιδί ή χρησιμοποιεί βία ή απειλές προς το παιδί προκειμένου να τελέσει σεξουαλική πράξη με τρίτο πρόσωπο. 21

Άρθρο 7 Κάποιος προκαλεί τη συμμετοχή ενός παιδιού σε πορνογραφικές παραστάσεις ή προωθεί ένα παιδί να συμμετέχει σε αυτές ή αποκομίζει κέρδη από τη συμμετοχή του παιδιού σε πορνογραφικές παραστάσεις με ή χωρίς τη χρήση της τεχνολογίας της πληροφορικής και των επικοινωνιών. 22

Άρθρο 8 Κάποιος αποκτά πρόσβαση σε παιδική πορνογραφία μέσω της τεχνολογίας της πληροφορικής και των επικοινωνιών ή κάποιος διανέμει, διαδίδει ή μεταδίδει υλικό παιδικής πορνογραφίας. 23

Άρθρο 9 Κάποιος προτείνει σε παιδί μέσω της τεχνολογίας, της πληροφορικής και των επικοινωνιών να το συναντήσει, με σκοπό την τέλεση σεξουαλικής πράξης μαζί του ή την παραγωγή πορνογραφικού υλικού. 24

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως δεν είναι απαραίτητο να εμπλέκεται πράξη βίας, πόνος ή ακόμη και άγγιγμα, για να θεωρείται μια πράξη ως σεξουαλική κακοποίηση. Η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών μπορεί να περιλαμβάνει σωματική και μη σωματική δραστηριότητα. 25

Σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ανηλίκων Στις περιπτώσεις όπου εμπλέκονται σε σεξουαλικές δραστηριότητες ανήλικοι (κάτω των 18 ετών) και κάτω από την ηλικία συναίνεσης (17 ετών), τότε οι πράξεις τους εξαιρούνται από τη Νομοθεσία και δε θεωρούνται ως ποινικό αδίκημα, εάν και εφόσον, τα εμπλεκόμενα παιδιά είναι άνω των 13 ετών, η διαφορά μεταξύ των δύο δεν υπερβαίνει τα τρία χρόνια ή βρίσκονται στα πλαίσια γάμου. 26

Σεξουαλικές σχέσεις ανηλίκων με ενήλικες Η Νομοθεσία, επίσης, επιτρέπει σχέσεις ενηλίκων με ανηλίκους, εάν και εφόσον ο ανήλικος είναι άνω των 13 ετών και δεν έχει πέραν των 3 ετών διαφορά ηλικίας με τον ενήλικα. 27

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Ο δράστης μπορεί να είναι ένας ενήλικας ή ακόμη ένα ανήλικο παιδί. Ως εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουμε πάντοτε υπόψη μας και το ενδεχόμενο πως ο θύτης θα μπορούσε να είναι και ένας εκπαιδευτικός ή άλλο πρόσωπο που εργάζεται στη σχολική μονάδα ή στο χώρο της εκπαίδευσης. 28

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Σημαντική είναι η πρόνοια του νόμου που αναφέρεται στην άγρα παιδιών για σεξουαλικούς σκοπούς και η οποία ποινικοποιεί, για πρώτη φορά στην Κύπρο, την άγρα παιδιών μέσω της τεχνολογίας της πληροφορικής και των επικοινωνιών (διαδίκτυο κτλ) για σεξουαλικούς σκοπούς. 29

Kυρώσεις που προνοεί ο νόμος αποκλεισμός από δημόσιες παροχές απαγόρευση εργοδότησης καταδικασθέντος σε χώρους όπου βρίσκονται ή συχνάζουν παιδιά απαγόρευση διαμονής του καταδικασθέντος στο χώρο διαμονής του θύματος ή άλλων παιδιών ή σε χώρο που γειτνιάζει με τον τόπο διαμονής του θύματος ή άλλων παιδιών, είτε με οργανωμένους χώρους, όπου βρίσκονται ή συχνάζουν παιδιά ενεργοποίηση συστήματος ηλεκτρονικής παρακολούθησης. 30

Ποινές που προβλέπονται από το νόμο Για το αδίκημα της σεξουαλικής πράξης με παιδί το οποίο δεν έχει φτάσει στην ηλικία συναίνεσης, η ποινή δεν υπερβαίνει τα είκοσι πέντε (25) έτη φυλάκισης. Όταν η σεξουαλική πράξη με παιδί γίνεται στη βάση κατάχρησης θέσης εμπιστοσύνης, εξουσίας ή επιρροής επάνω στο παιδί, η φυλάκιση είναι διά βίου. 31

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Σύμφωνα με τη Νομοθεσία που αφορά στα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, το σχολείο προωθεί αναφορά προς τις αρμόδιες αρχές. Η υποχρέωση των εκπαιδευτικών εστιάζεται κυρίως στην αναφορά και, μετέπειτα, στη στήριξη των παιδιών, αν αποκαλυφθεί περιστατικό σεξουαλικής κακοποίησης, καθώς η διερεύνηση ανήκει σε άλλες υπηρεσίες του κράτους. 32

Αναγνώριση φαινομένου σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών Ο πιο σημαντικός ρόλος που καλείται να διαδραματίσει ο εκπαιδευτικός είναι η αναγνώριση του φαινομένου και η αντιμετώπισή του. 33

Θεωρείται σημαντικό να γνωρίζουν όλοι οι εκπαιδευτικοί ότι «Οποιοσδήποτε παραλείπει να καταγγείλει περίπτωση που περιέρχεται εις γνώση του, στην οποία εμπλέκεται παιδί ή παιδί με διανοητική ή ψυχική ανεπάρκεια σε αδικήματα που προβλέπονται στα άρθρα 6 μέχρι 10 και 15 του παρόντος νόμου ή δεν προωθεί καταγγελία, διαπράττει αδίκημα...» και δεν αποτελεί υπεράσπιση το επαγγελματικό απόρρητο. 34

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Επιπρόσθετα, σημαντική είναι η πρόνοια του νόμου που αφορά στην υποχρέωση οποιασδήποτε αναφοράς υποψίας σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης παιδιών και προώθησης της καταγγελίας. 35

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών Από τη στιγμή που ένα παιδί μας εμπιστευτεί κάτι, είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε συνθήκες, ώστε να μπορεί να διεξαχθεί η συζήτηση, στο πλαίσιο εμπιστευτικότητας και ιδιωτικότητας. Διαβεβαιώνουμε το παιδί ότι έπραξε σωστά που ανέφερε το γεγονός. 36

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών Ακούμε το παιδί και μιλάμε όσο το δυνατόν λιγότερο. Όταν επιλέξουμε να μιλήσουμε, εκφραζόμαστε με τρόπο υποστηρικτικό και καθησυχαστικό για το παιδί, παρά με ερωτήσεις. 37

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών Καταγράφουμε τα κύρια γεγονότα με αναφορά σε πρόσωπα, ώρα και ημερομηνία, συμπεριφορές ατόμων και ο,τιδήποτε άλλο θα μπορούσε να βοηθήσει στην αναφορά του περιστατικού. Σημειώνουμε, επίσης, το όνομα οποιουδήποτε προσώπου ανέφερε το παιδί ή που δυνατόν να ήταν παρόν και να είδε ή άκουσε κάτι. 38

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών Σημειώνεται ότι η αναφορά από εκπαιδευτικό στον Διευθυντή του σχολείου δεν απαλλάσσει τον εκπαιδευτικό από τη δική του νομική ευθύνη να καταγγείλει ή να προωθήσει την καταγγελία στις αρμόδιες αρχές (άρθρο 30). 39

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών Η νομική υποχρέωση αναφοράς δεν ανήκει στο σχολείο αλλά στο ΑΤΟΜΟ, στο οποίο επέρχεται η γνώση της σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης ανηλίκου. Το σχολείο, και συγκεκριμένα η Διεύθυνση, απλά διευκολύνει τη διαδικασία για τον εκπαιδευτικό. 40

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών 1. Το άτομο προς το οποίο δίνεται η πληροφορία αναφέρει το γεγονός στη Διεύθυνση του σχολείου. 2. Δίνει την καταγραφή των κύριων γεγονότων. 3. Η Διεύθυνση του σχολείου ενημερώνει άμεσα τον εκπαιδευτικό ψυχολόγο του σχολείου. 41

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών 4. Γίνεται κοινή διαχείριση των πληροφοριών με ευαισθησία και εμπιστευτικότητα (εμπλέκονται και άλλοι εκπαιδευτικοί, π.χ., υπεύθυνος τμήματος ή καθηγητής Σ.Ε.Α.). 42

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών 5. Το σχολείο (ο Διευθυντής από κοινού με τον εκπαιδευτικό ή ένας εκ των δύο) προβαίνει σε γραπτή και επώνυμη αναφορά, το συντομότερο μέσα στις επόμενες 2-3 μέρες, ανάλογα με τη σοβαρότητα της περίπτωσης, στα Γραφεία ΤΑΕ της κάθε πόλης, για περαιτέρω χειρισμό των περιστατικών σεξουαλικής βίας (όχι με φαξ) 43

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών 6. Προωθείται άμεση γραπτή αναφορά στο Γραφείο Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας. 7. Γίνεται ενημέρωση της οικογένειας, ανάλογα με την περίπτωση. 8. Δε λαμβάνεται μαρτυρία από το παιδί από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. 9. Δε διενεργείται διερεύνηση του περιστατικού. 44

Βασικές Αρχές Διαχείρισης Περιστατικών Σε καμία από τις περιπτώσεις, όπως αναφέρονται πιο κάτω, δεν απαιτείται από το σχολείο να έχει τη συγκατάθεση είτε των γονιών του θύματος είτε των γονιών του/των δράστη/δραστών για προώθηση της γραπτής αναφοράς του περιστατικού. 45

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Το σχολείο ή ο εκπαιδευτικός πρέπει να θεωρήσει υποχρέωσή του, πρώτα, να αναφέρει στις αρμόδιες αρχές το περιστατικό και, ακολούθως, να ενημερώσει τους οικείους του παιδιού. 46

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Σε περίπτωση που οι φερόμενοι ως δράστες είναι γονείς ή αδέλφια, το σχολείο θα προωθήσει τη γραπτή αναφορά για περαιτέρω χειρισμό, με ή χωρίς τη συγκατάθεση των ενηλίκων που εμπλέκονται. Στη συνέχεια, ανάλογα με την περίπτωση, θα κρίνει εάν θέλει να γνωστοποιήσει τη γραπτή αναφορά στα άτομα που εμπλέκονται ως δράστες και, ταυτόχρονα, συγγενείς πρώτου βαθμού του μαθητή. 47

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Σε περίπτωση που οι φερόμενοι ως δράστες είναι θείοι, παππούδες, ξαδέλφια ή φίλοι της οικογένειας, τότε το σχολείο θα προωθήσει τη γραπτή αναφορά στις αρμόδιες αρχές, με ή χωρίς τη συγκατάθεση των γονιών του θύματος, και, ακολούθως, θα ενημερώσει άμεσα τους γονείς του θύματος για τις πληροφορίες που κατέχει και για την αναφορά, λόγω νομικής του υποχρέωσης. 48

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Σε περίπτωση που οι φερόμενοι ως δράστες είναι ανήλικα άτομα, μη συγγενείς του θύματος ή μαθητές του ίδιου σχολείου, τότε η γραπτή αναφορά θα προωθείται από το σχολείο στις αρμόδιες αρχές και, ακολούθως, θα ενημερώνονται για την προώθηση της αναφοράς οι γονείς, τόσο του θύματος όσο και των φερόμενων ως δραστών. 49

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Τονίζεται ότι καταδίκη προσώπου για τα αδικήματα που προβλέπει ο νόμος και αφορούν στη σεξουαλική κακοποίηση και σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιού, δεν διαγράφεται ποτέ από το ποινικό μητρώο του καταδικασθέντος. 50

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Αξίζει να σημειωθεί ότι σε σχέση με τα ποινικά αδικήματα που αναφέρονται στο νόμο, δεν αποτελεί υπεράσπιση το γεγονός ότι ο κατηγορούμενος δεν γνώριζε ή δεν πίστευε ότι το θύμα του ήταν παιδί, το οποίο δεν έχει φτάσει την ηλικία συναίνεσης. 51

Μη αποδεκτές συμπεριφορές στο χώρο του σχολείου με σεξουαλική παρενόχληση Εκφοβιστική συμπεριφορά που περιλαμβάνει ταπείνωση, απομόνωση ή διάδοση κάποιας φήμης για κάποιο άτομο, εξαιτίας του πραγματικού ή του αντιλαμβανόμενου φύλου ή έμφυλου προσανατολισμού του. 52

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών: διερεύνηση των συμπεριφορών Τα πειράγματα, οι φήμες, οι απειλές, οι εκφοβιστικές συμπεριφορές, οποιασδήποτε μορφής, ιδιαίτερα μέσω διαδικτύου ή έξυπνων τηλεφώνων με μηνύματα, δε θα πρέπει να περνούν απαρατήρητα και αδιερεύνητα στο χώρο του σχολείου. Οι εκφοβιστικές συμπεριφορές σεξουαλικού περιεχομένου, πιθανό να αποτελούν ποινικό αδίκημα ή πιθανό να οδηγήσουν σε ποινικά αδικήματα. 53

Ο ρόλος των Εκπαιδευτικών: αντιμετώπιση φαινομένου Σχόλια του τύπου: «είναι στη φύση των αγοριών ή κοριτσιών» ή «είναι απλά ένα αστείο», ή οι σκέψεις «αυτό δε με αφορά» και μένω απαθής δε βοηθούν στην αντιμετώπιση του φαινομένου. 54

Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων Επίσης, στη νομοθεσία αναφέρεται ότι αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για την επιβολή ποινής (μέχρι 15 έτη ή χρηματική ποινή μέχρι 20.000 ευρώ ή και τις δύο ποινές), εάν ο παραβάτης είναι εκπαιδευτικός, κοινωνικός λειτουργός, δικηγόρος, αστυνομικός ή επαγγελματίας υγείας (ψυχίατρος, ιατρός) ή οποιασδήποτε άλλης συναφούς ειδικότητας (ψυχολόγος, νοσηλευτής). 55

Σεξουαλική εκφοβιστική συμπεριφορά Χειρονομίες Σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου Ανέκδοτα αισχρού περιεχομένου που αναφέρονται στο θύμα Ανεπιθύμητο άγγιγμα Παρενόχληση Υποβολή ερωτήσεων στο θύμα με σεξουαλικό περιεχόμενο, ώστε το θύμα να ντραπεί ή να στεναχωρηθεί ή να αδυνατεί να απαντήσει Εξαναγκασμός σε σεξουαλικές, προσβλητικές πράξεις με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων. 56

Προστατευτικοί Παράγοντες Σχολείου Θετικό Σχολικό Κλίμα Σχολική δικαιοσύνη Συνεργασία των εκπαιδευτικών (ξεκάθαρη πολιτική του σχολείου, σαφείς κανονισμοί και συνέπεια στην εφαρμογή τους) Ενεργός εμπλοκή των μαθητών Συνεργασία με τους γονείς Συνεργασία με άλλους φορείς Ποιότητα ζωής Πρόληψη 57

Σημάδια κακοποίησης Απότομη αλλαγή στη συμπεριφορά Απότομη αλλαγή στη σχολική επίδοση Μαθησιακές δυσκολίες, που δεν έχουν σχέση με παθολογικά ή οργανικά αίτια Είναι πάντα σε εγρήγορση, σαν να φοβούνται ότι κάτι αρνητικό θα τους συμβεί Είναι υπερβολικά παθητικά Δε θέλουν να γυρίσουν σπίτι από το σχολείο Προκλητική συμπεριφορά σε ενήλικες Διαταραχές ύπνου Κρίσεις πανικού / χρήση αλκοόλ, ουσιών 58

Συνέπειες Σεξουαλικής Κακοποίησης Διαταραχές συναισθήματος Χαμηλή αυτοεκτίμηση Χαμηλές προσδοκίες για το μέλλον Ενοχές / Ντροπή / Φοβίες / Άγχος Εσωτερικευμένος θυμός Παθητικότητα / Υπερδιέγερση Ψυχαναγκασμοί- π.χ. επαναληπτικό πλύσιμο Κρίσεις πανικού / Κατάθλιψη Αυτοκτονικές τάσεις ή απόπειρα αυτοκτονίας Διαταραχή Μετα-τραυματικού άγχους 59

Συνέπειες Σεξουαλικής Κακοποίησης Διαταραχές συμπεριφοράς (Διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία) Επιθετικότητα / Παραβατικότητα Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά Χρήση αλκοόλ / ουσιών Φυγή από το σπίτι / Εξαφάνιση Αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο Απόσυρση, απομόνωση από το κοινωνικό περιβάλλον Μη ανοχή σε αγκαλιές ή «αθώα» αγγίγματα Διαταραχές ύπνου Διαταραχές διατροφής 60

Συνέπειες Σεξουαλικής Κακοποίησης Διαταραχές ανάπτυξης Επιβράδυνση της γνωστικής ή/και νοητικής ανάπτυξης Προβλήματα συγκέντρωσης στο μάθημα Ελλιπής ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων Αλλαγή/απότομη πτώση της επίδοσης στο σχολείο Αλλαγή της συμπεριφοράς στο σχολείο Άρνηση για ιατρική εξέταση 61

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ! 62