GAIUS MUSONIUS RUFUS PHILOSOPHUS DISSERTATIONUM A LUCIO DIGESTARUM RELIQUAE, 1-4

GAIUS MUSONIUS RUFUS PHILOSOPHUS DISSERTATIONUM A LUCIO DIGESTARUM RELIQUAE, 1-4 [1] Λόγου δέ ποτε γεομέου περ ὶ ἀποδείξεω, ἃ χρ ὴ ἀκούει τοὺ έου παρ ὰ τῶ φιλοσόφω πρὸ κατάληψι ὧ μαθάουσι, ἔ φη ὁ Μουσώιο οὐχ ὶ πολλὰ ἐφ' ἑκάστου πράγματο ζητεῖ ἀποδείξει προσήκει, ἀλλ' ἀυσίμου κα ὶ ἐαργεῖ. οὔτε γὰρ ἰατρὸ ἐκεῖο, ἔφη, ἐπαιετὸ ὁ φάρμακα πολλ ὰ προσφέρω τοῖ οσοῦσι, ἀλλ' ὁ δι' ὀλίγω ὧ προσφέρει λόγου ἀξίω ὠφελῶ οὔτε φιλόσοφο ὁ δι ὰ πολλῶ ἀποδείξεω διδάσκω τοὺ ἀκούοτα, ἀλλ' ὁ δι' ὀλίγω ἐ πάγω αὐτοὺ ἐφ' ὃ μέτοι βούλεται κα ὶ ὁ ἀκουστὴ ὅσῳπερ ἂ ᾖ συετώτερο, τοσούτ ῳ μειόω δεήσεται τῶ ἀποδείξεω κα ὶ τοσούτ ῳ θᾶττο συαιέσει τ ῷ κεφαλαί ῳ το ῦ λόγου, ὄτι γε ὑγιε ῖ. ὅστι δ ὲ παταχο ῦ δεῖται ἀποδείξεω κα ὶ ὅπου σαφ ῆ τ ὰ πράγματά ἐστι, δι ὰ πολλῶ ἀποδείκυσθαι βούλεται αὑτ ῷ τ ὰ δι' ὀλίγω δυάμεα, πατάπασι ἄτοπο κα ὶ δυσμαθή. θεοὺ μὲ οὖ εἰκὸ οὐδεμιᾶ ἀποδείξεω δεῖσθαι πρὸ οὐδέ, ὅτι μήτε ἀσαφὲ μήτε ἄδηλό ἐστι αὐτοῖ μηδέ, πρὸ <οἷα> μόα δε ῖ τῶ ἀποδείξεω τοὺ δ ὲ ἀθρώπου ἀάγκη τ ὰ μ ὴ φαερ ὰ μηδ' αὐτόθε γώριμα δι ὰ τῶ φαερῶ κα ὶ προδήλω ζητεῖ ἀευρίσκει, ὅπερ ἔργο ἀ ποδείξεώ ἐστι. οἷο, ὅτι ἡδο ὴ οὐκ ἔστι ἀγαθό, αὐτόθε μὲ ο ὐ δοκε ῖ εἶαι γώριμο, ἐπείπερ ἔργῳ προσκαλεῖται ἡμᾶ ὡ ἀγαθὸ οὖσα ἡ ἡδοή λαβότο δέ τιο λῆμμα γώριμο τ ὸ πᾶ ἀγαθὸ αἱρετὸ εἶαι, κα ὶ προσλαβότο ἕτερο γώριμο τούτ ῳ τ ὸ τιὰ ἡδοὰ οὐχ αἱρετὰ εἶ αι, ἀποδεικύομε τ ὸ μ ὴ ἀγαθὸ εἶαι τὴ ἡδοή, δι ὰ τῶ γωρίμω τ ὸ μ ὴ γώριμο. πάλι ὡ ὁ πόο οὐκ ἔστι κακό, αὐτόθε μὲ ο ὐ φαίεται πιθαό τοὐατίο γὰρ τούτου δοκε ῖ πιθαώτερο, τ ὸ κακὸ εἶαι τὸ πόο τεθέτο δ ὲ φαερο ῦ λήμματο, το ῦ πᾶ τ ὸ κακὸ φευκτὸ εἶαι, καὶ προστεθέτο αὐτ ῷ φαερωτέρου το ῦ πόου πολλοὺ οὐκ εἶαι φευκτού, περαίεται τ ὸ μ ὴ κακὸ εἶαι τὸ πόο. τοιούτου δ' ὄτο το ῦ γέου το ῦ τῆ ἀποδείξεω, ἐπειδ ὴ τῶ ἀθρώπω ο ἱ μὲ ὀξύτεροι ο ἱ δ' ἀμβλύτεροί εἰσι κα ὶ ο ἱ μὲ ἐ ἔθεσι κρείττοσι, ο ἱ δ ὲ ἐ χείροσι τεθραμμέοι, ο ἱ μὲ ἤθου φύσεω ὄτε χείροο πλειόω δέοιτ' ἂ ἀποδείξεω κα ὶ πραγματεία μείζοο, ὥ στε δέξασθαι ταυτ ὶ τ ὰ δόγματα κα ὶ τυπωθῆαι κατ ὰ ταῦτα, καθάπερ οἶμαι κα ὶ τ ὰ ποηρ ὰ τῶ σωμάτω, ὁπότα μέλλ ῃ καλῶ ἕξει, πάυ πολλῆ ἐπιμελεία δεῖται ὅσοι δ ὲ τῶ έω εὐφυέστεροι καὶ ἀγωγῆ μετεσχηκότε κρείττοο, οὗτοι ῥᾷό τε κα ὶ θᾶττο κα ὶ δι' ὀλίγω ἀποδείξεω συαιοῖ ε ἂ τοῖ λεγομέοι ὀρθῶ κα ὶ ἀκολουθοῖε. ὅτι δ' οὕτω ἔχει ταῦτα, γοίημε ἂ ῥᾳδίω, εἰ οήσαιμε μειράκιο εαία, τὸ μὲ ἐ τρυφ ῇ πάσ ῃ τεθραμμέο κα ὶ τό τε σῶ μα τεθηλυμμέο κα ὶ τὴ ψυχὴ ἐκλελυμέο ὑπ ὸ ἐθῶ ἀγότω εἰ μαλακία, ἔτι δ ὲ ωθ ῆ παρεχόμεο καὶ δυσμαθ ῆ τὴ φύσι τὸ δ' α ὖ Λακωικῶ πω ἠγμέο κα ὶ τρυφᾶ οὐκ εἰθισμέο κα ὶ καρτερεῖ μεμελετηκότα κα ὶ τῶ λεγομέω ὀρθῶ εὐήκοο ὄτα εἶτα τοὺ δύο τούτου εαία ε ἰ θείημε ἀκούοτα φιλοσόφου λέγοτο περ ὶ θαάτου, περ ὶ πόου, περ ὶ πεία, περ ὶ τῶ ὁμοίω, ὡ οὐ

κακῶ ὄτω, πάλι δ' α ὖ περ ὶ ζωῆ, περ ὶ ἡδοῆ, περ ὶ πλούτου, περ ὶ τῶ παραπλησίω τούτοι ὡ οὐκ ἀγαθά ἐστι, ἆρά γε ὁμοίω ἄμφω προσήσοται τοὺ λόγου κα ὶ παραπλησίω ἑκάτερο < ἂ > πίθοιτο τοῖ λεγομέοι; οὐκ ἔστι εἰπεῖ. ἀλλ' ὁ μὲ μόγι κα ὶ βραδέω κα ὶ ὥ σπερ μοχλευόμεο ὑπ ὸ μυρίω λόγω τάχ' ἂ ἐπιεύσειε, ὁ ωθέστερο ὁ δ' α ὖ ταχέω κα ὶ ἑτοίμω δέξεται τὰ λεγόμεα ὡ οἰκεῖα κα ὶ προσήκοτα αὑτ ῷ, μήτε ἀποδείξεω δεόμεο πολλῶ μήτε πραγματεία μείζοο. ο ὐ τοιοῦτο παῖ ἐκεῖο ὁ Λάκω, ὃ Κλεάθη τὸ φιλόσοφο ἠρώτησε, ε ἰ ἀγαθὸ ὁ πόο ἐστί; οὕτω γὰρ ἐκεῖο φαίεται φύσει πεφυκὼ καλῶ κα ὶ τεθραμμέο ε ὖ πρὸ ἀ ρετή, ὥστε ἐγγύτερο εἶαι ομίζει τὸ πόο τῆ τἀγαθο ῦ φύσεω τῆ το ῦ κακο ῦ ὅ γε ὡ ὁμολογουμέου το ῦ μ ὴ κακὸ ὑπάρχει αὐτό, ε ἰ ἀγαθὸ τυγχάει ὤ, ἐπυθάετο. ὅθε κα ὶ ὁ Κλεάθη ἀγασθεὶ το ῦ παιδὸ εἶπε ἄρα πρὸ αὐτό αἵματο εἶ ἀγαθοῖο, φίλο τέκο, ο ἷ' ἀγορεύει. πῶ οὖ ὁ τοιοῦτο ο ὐ ῥᾳδίω ἐπείσθη ἂ μήτε πεία μήτε θάατο δεδιέαι μήτ' ἄλλο μηδὲ τῶ δοκούτω φοβερῶ, μηδ' α ὖ διώκει πλοῦτο ζωὴ ἡδοή; Ἵα δ ὲ ἐπ ὶ τὴ ἀρχὴ ἐπαέλθω το ῦ λόγου, φημ ὶ δεῖ τὸ διδάσκαλο τὸ φιλόσοφο μὴ λόγω πλῆθο μηδ' ἀποδείξεω ζητεῖ διεξιέαι πρὸ τοὺ μαθάοτα, ἀλλ ὰ καιρίω περ ὶ ἑ κάστου λέγει κα ὶ καθικεῖσθαι τῆ διαοία το ῦ ἀκούοτο, κα ὶ < ἃ... πει> στικ ὰ εἶαι λέγει καὶ ἀατραπῆαι μ ὴ ῥᾴδια, κα ὶ μάλιστά γε τ ῷ παρέχει αὑτὸ περί τε τῶ χρησιμωτάτω λέγοτα καὶ ὁμολογούμεα οἷ λέγει πράττοτα, τούτ ῳ μεταχειριζόμεο τοὺ ἀκούοτα τὸ δ ὲ μαθητὴ ἐτετάσθαι πρὸ τ ὰ λεγόμεα κα ὶ σκοπεῖ μὲ ὅπω μ ὴ λάθ ῃ ψεῦδό τι παραδεξάμεο τῶ δὲ ἀληθῶ μ ὴ μ ὰ Δία πολλὰ ζητεῖ ἀποδείξει ἀκούει, ἀλλ' ἐαργεῖ κα ὶ ἅπερ ἂ πεισθ ῇ τῶ παραιουμέω ἑαυτ ῷ εἶαι κα ὶ ἀληθ ῆ, τούτοι ἐπακολουθεῖ ἐ τ ῷ βί ῳ. οὕτω γὰρ μόω ἔ σται τι ἐκ φιλοσοφία ὠφελημέο, ἂ οἷ παραδέδεκται λόγοι οὖσι ὑγιέσι τ ὰ ἔργα παρέχηται συῳδά. [2] Πάτε, ἔφη, φύσει πεφύκαμε οὕτω, ὥστε ζῆ ἀαμαρτήτω κα ὶ καλῶ, οὐχ ὁ μὲ ἡμῶ ὁ δ' ο ὔ κα ὶ τούτου μέγα τεκμήριο ὅτι πᾶσι ὁμοίω ο ἱ ομοθέται κα ὶ προστάττουσι ἂ χρὴ ποιεῖ κα ὶ ἀπαγορεύουσι ἃ μ ὴ χρή, οὐχ ὑπεξαιρούμεοι οὐδέα τῶ ἀπειθούτω τῶ ἁμαρταότω, ὥστε ἀτιμώρητο εἶαι, ο ὐ έο, ο ὐ πρεσβύτη, οὐκ ἰσχυρό, οὐκ ἀσθε ῆ, οὐ χ ὁτιαοῦ. καίτοι ἐχρῆ, ε ἰ ὅλο ἐπείσακτο τ ὸ τῆ ἀρετῆ ἦ, κα ὶ μηδὲ αὐτο ῦ φύσει ἡμῖ μετῆ, ὥσπερ οὐδ' ἐ τοῖ ὑπ ὸ τὰ ἄλλα τέχα οὖσι ἔργοι οὐδεὶ ἀπαιτεῖται εἶαι ἀαμάρτητο, μὴ μεμαθηκὼ τὴ τέχη, οὕτω μηδ' ἐ τοῖ κατ ὰ τὸ βίο μηδέα ἀπαιτεῖσθαι εἶαι ἀ αμάρτητο, ὅστι ἀρετὴ μ ὴ ἐξέμαθε, ἐπείπερ ἀρετ ὴ μόη ποιε ῖ μ ὴ ἁμαρτάει ἐ βί ῳ. ῦ δ ὲ ἐ μὲ θεραπεί ᾳ καμότω οὐδεὶ ἀαμάρτητο ἀξιο ῖ εἶαι ἄλλο τὸ ἰατρὸ κα ὶ ἐ χρήσει λύρα

οὐδέα ἄλλο τὸ μουσικὸ <κα ὶ> ἐ χρήσει πηδαλίω οὐδέα ἄλλο τὸ κυβερήτη ἐ δ ὲ τῷ βί ῳ οὐκέτι μόο ἀαμάρτητο εἶαι τὸ φιλόσοφο ἀξιοῦσι, ὃ δοκε ῖ μόο ἐπιμελεῖσθαι ἀρετῆ, ἀλλ' ὁμοίω ἅπατα κα ὶ τοὺ μηδεμία ἐπιμέλεια ταύτη πεποιημέου. δῆλο οὖ, ὡ οὐδὲ ἕτερο τούτου αἴτιο τ ὸ πρὸ ἀρετὴ γεγοέαι τὸ ἄθρωπο. κα ὶ μὴ κἀκεῖ ο μέγα τεκμήριο το ῦ μετεῖαι ἀρετῆ φύσει ἡμῖ, τ ὸ πάτα οὕτω διαλέγεσθαι περ ὶ ἑαυτῶ, ὡ ἐχότω ἀρετὴ καὶ ὄτω ἀγαθῶ. οὐδεὶ γάρ ἐστι τῶ πολλῶ, ὃ ἐρωτώμεο πότερο ἄφρω φρόιμο τυγχάει ὤ, ἄφρω ὁμολογήσει εἶαι οὐδ' α ὖ ἐρωτώμεο πότερο ἄδικο δίκαιο τυγχάει ὤ, φήσει ὅ τι ἄδικο. ὁμοίω δ ὲ κἂ ἐρωτ ᾷ τι πότερο σώφρω ἀκόλαστο, θ' οὕτω ἀ ποκρίεται ἐρωτηθεί, ὅτι σώφρω κα ὶ ἁπλῶ ἂ ἐρωτ ᾷ τι πότερο ἀγαθὸ εἴη φαῦλο, φαίη ἂ < ὅ τι> ἀγαθό, κα ὶ ταῦτ' οὐκ ἂ ἔχω εἰπεῖ οὔτε διδάσκαλο αὑτο ῦ καλοκἀγαθία, οὔτε μάθησι ἀρετῆ ἄσκησι ἣ τυγχάει πεποιημέο. τοῦτ' οὖ τίο ἄλλου τεκμήριό ἐστι το ῦ φυσικὴ εἶ αι ὑποβολὴ τ ῇ το ῦ ἀθρώπου ψυχ ῇ πρὸ καλοκἀγαθία κα ὶ σπέρμα ἀρετῆ ἑκάστ ῳ ἡμῶ ἐεῖ αι; δι ὰ δ ὲ τ ὸ πάτω ἀγαθοὺ ὑπάρχει προσήκει ἡμῖ, ο ἱ μὲ ἀπατώμεθα ὡ κα ὶ δ ὴ ὄτε ἀγαθοί, οἱ δ ὲ αἰσχυόμεθα ὁμολογεῖ < ὅτι> οὐκ ἐσμέ. ἐπε ὶ δι ὰ τί, πρὸ θεῶ, γράμματα μὲ μουσικὴ παλαιστρικὴ οὐδεὶ μ ὴ μαθὼ εἰδέαι φησί, οὐδ ὲ ἔχει τὰ τέχα ταύτα προσποιεῖται, μ ὴ καὶ διδάσκαλο παρ' ὃ ἐφοίτα ἔχω εἰπεῖ, ἀρετὴ δ ὲ ἔχει πᾶ ὑπισχεῖται; ὅτι ἐκείω μὲ οὐδεὸ φύσει τ ῷ ἀθρώπ ῳ μέτεστι, οὐδ ὲ ἥκει <τι> εἰ τὸ βίο ἔχω ὑποβολὰ *** [3] Ἐπε ὶ δ' ἐπύθετό τι αὐτο ῦ, ε ἰ κα ὶ γυαιξ ὶ φιλοσοφητέο, οὕτω πω ἤρξατο διδάσκει ὡ φιλοσοφητέο αὐταῖ. Λόγο μέ, ἔφη, τὸ αὐτὸ εἰλήφασι παρ ὰ θεῶ α ἱ γυαῖκε τοῖ ἀ δράσι, ᾧ τε χρώμεθα πρὸ ἀλλήλου κα ὶ καθ' ὃ διαοούμεθα περ ὶ ἑκάστου πράγματο, <ε ἰ> ἀγαθὸ κακό ἐστι, κα ὶ καλὸ αἰσχρό. ὁμοίω δ ὲ κα ὶ αἰσθήσει τὰ αὐτὰ ἔχει τ ὸ θῆλυ τ ῷ ἄ ρρει, ὁρᾶ, ἀκούει, ὀσφραίεσθαι κα ὶ τ ὰ ἄλλα. ὁμοίω δ ὲ κα ὶ μέρη σώματο τ ὰ αὐτ ὰ ὑπάρχει ἑκατέρ ῳ, κα ὶ οὐδὲ θατέρ ῳ πλέο. ἔτι δ ὲ ὄρεξι κα ὶ οἰκείωσι φύσει πρὸ ἀρετὴ ο ὐ μόο γίεται τοῖ ἀδράσι, ἀλλ ὰ κα ὶ γυαιξί οὐδὲ γὰρ ἧττο αὗταί γε τῶ ἀδρῶ τοῖ μὲ καλοῖ κα ὶ δικαίοι ἔργοι ἀρέσκεσθαι πεφύκασι, τ ὰ δ' ἐατία τούτω προβάλλεσθαι. τούτω δ ὲ ταύτ ῃ ἐχότω, δι ὰ τί ποτ' οὖ τοῖ μὲ ἀδράσι προσήκοι ἂ ζητεῖ κα ὶ σκοπεῖ ὅπω βιώσοται καλῶ, ὅπερ τὸ φιλοσοφεῖ ἐστι, γυαιξ ὶ δ ὲ ο ὔ; πότερο ὅτι ἄδρα μὲ προσήκει ἀγαθοὺ εἶαι, γυαῖκα δ ὲ ο ὔ ; σκοπῶμε δ ὲ κα ὶ καθ' ἓ ἕκαστο τῶ προσηκότω γυαικ ὶ τ ῇ ἐσομέ ῃ ἀγαθ ῇ φαεῖται γὰρ ἀπὸ φιλοσοφία τούτω ἕκαστο μάλιστ' ἂ αὐτ ῇ περιγιόμεο. αὐτίκα δε ῖ οἰκοομικὴ εἶαι τὴ γυαῖκα κα ὶ ἐκλογιστικὴ τῶ οἴκ ῳ συμφερότω κα ὶ ἀρχικὴ τῶ οἰκετῶ. ταῦτα δ' ἐγ ὼ φημ ὶ τῇ φιλοσοφούσ ῃ ὑπάρξαι ἂ μάλιστα ε ἴ γε ἕκαστο μὲ τούτω μέρο το ῦ βίου ἐστί, ἐπιστήμη δὲ περ ὶ βίο οὐχ ἑτέρα τι φιλοσοφία ἐστί, κα ὶ ὁ φιλόσοφο, ὥσπερ ἔλεγε Σωκράτη, τοῦτο διατελεῖ σκοπῶ,

ὅττι τοι ἐ μεγάροισι κακό τ' ἀγαθό τε τέτυκται. ἀλλ ὰ δε ῖ δ ὴ κα ὶ σώφροα εἶαι τὴ γυαῖκα οἵα καθαρεύει μὲ ἀ φροδισίω παραόμω, καθαρεύει δ ὲ τῆ περ ὶ τὰ ἄλλα ἡδοὰ ἀκρασία, μ ὴ δουλεύει ἐπιθυμίαι, μηδ ὲ φιλόεικο εἶαι, μ ὴ πολυτελ ῆ, μ ὴ καλλωπίστρια. ταῦτα μὲ ἔργα τῆ σώφροό ἐστι κα ὶ ἔτι πρὸ τούτοι ἐκεῖα κρατεῖ μὲ ὀργῆ, μ ὴ κρατεῖσθαι δ' ὑπ ὸ λύπη, κρείττοα δ ὲ πάθου πατὸ εἶαι. ταῦ τα δ' ὁ φιλόσοφο παρεγγυ ᾷ λόγο ὁ δ ὲ μαθὼ αὐτ ὰ κα ὶ ἀσκήσα ἐμο ὶ μὲ δοκε ῖ γεέσθαι ἂ κοσμιώτατο, εἴτ' ἀὴρ εἴη εἴτε γυή. τί οὖ; ταῦτα μὲ ταύτ ῃ ἔχει δικαία δ' οὐκ ἂ εἴη γυὴ φιλοσοφοῦσα, οὐδ' ἄμεμπτο βίου κοιωό, οὐδ' ὁμοοία ἀγαθ ὴ συεργό, οὐδ' ἀδρό γε καὶ τέκω ἐπιμελὴ κηδεμώ, οὐδ ὲ φιλοκερδεία πλεοεξία πάτ ῃ καθαρά; κα ὶ τί ἂ μᾶλλο τῆ φιλοσόφου τοιαύτη γέοιτο ἥ γε ἀάγκη πᾶσα, εἴπερ εἴη τ ῷ ὄτι φιλόσοφο, τ ὸ μὲ ἀδικεῖ τοῦ ἀδικεῖσθαι χεῖρο ομίζει, ὅσῳπερ αἴσχιο, τ ὸ δ ὲ ἐλαττοῦσθαι το ῦ πλεοεκτεῖ κρεῖ ττο ὑπολαμβάει, ἔτι δ ὲ κα ὶ τέκα μᾶλλο ἀγαπᾶ τ ὸ ζῆ; τῆ δ' ἐχούση οὕτω τί ἂ εἴη γυὴ δικαιοτέρα; κα ὶ μὴ κα ὶ ἀδρειοτέρα εἶαι προσήκει γυαῖκα τῆ ἀπαιδεύτου τὴ πεπαιδευμέη κα ὶ τὴ φιλόσοφο τῆ ἰδιώτιδο ὡ μήτε θαάτου φόβ ῳ μήτε ὄκ ῳ τ ῷ πρὸ πόο ὑπομεῖ αί τι αἰσχρό, μηδ' ὑποπτῆξαι μηδε ὶ ὅτι εὐγεὴ ὅτι δυατὸ ὅτι πλούσιο κα ὶ ὴ Δία ὅ τι τύραο. ὑπάρχει γὰρ αὐτ ῇ μεμελετηκέαι μέγα φροεῖ, κα ὶ τὸ μὲ θάατο ἡγεῖσθαι μ ὴ κακό, τὴ δ ὲ ζωὴ μ ὴ ἀγαθό ὡσαύτω δ ὲ κα ὶ τὸ μὲ πόο μ ὴ ἐκτρέπεσθαι, τὴ δ ὲ ἀποία μ ὴ διώκει ἐξ ἅπατο. ὅθε εἰκὸ εἶαι τὴ γυαῖκα ταύτη κα ὶ αὐτουργικὴ κα ὶ κακόπαθο, οἵα ἃ μὲ ἂ τέκ ῃ τρέφει μαστ ῷ τ ῷ ἑαυτῆ, τ ῷ δ ὲ ἀδρ ὶ ὑπηρετεῖ χερσ ὶ ταῖ ἑαυτῆ ἃ δ ὲ δουλικὰ ομίζουσι ἔιοι, ταῦτα ἀόκω ποιεῖ. ἆρ' οὐκ ἂ ἡ τοιαύτη γυ ὴ μέγα μὲ ὄφελο εἴη τῷ γεγαμηκότι, κόσμο δ ὲ τοῖ προσήκουσι γέει, παράδειγμα δ ὲ χρηστὸ ταῖ ἐπισταμέαι αὐ τή; ἀλλ ὰ ὴ Δία, φασί τιε, ὅτι αὐθάδει ὡ ἐπ ὶ πολ ὺ κα ὶ θρασεία εἶαι ἀάγκη τὰ προσιούσα τοῖ φιλοσόφοι γυαῖκα, ὅτα ἀφέμεαι το ῦ οἰκουρεῖ ἐ μέσοι ἀαστρέφωται τοῖ ἀδράσι καὶ μελετῶσι λόγου κα ὶ σοφίζωται κα ὶ ἀαλύωσι συλλογισμού, δέο οἴκοι καθημέα ταλασιουργεῖ. ἐγ ὼ δ ὲ οὐχ ὅπω τὰ γυαῖκα τὰ φιλοσοφούσα ἀλλ' οὐδ ὲ τοὺ ἄδρα ἀξιώσαιμ' ἂ ἀ φεμέου τῶ προσηκότω ἔργω εἶαι περ ὶ λόγου μόο ἀλλ ὰ κα ὶ ὅσου μεταχειρίζοται λόγου, τῶ ἔργω φημ ὶ δεῖ ἕεκα μεταχειρίζεσθαι αὐτού. ὥσπερ γὰρ ἰατρικο ῦ λόγου ὄφελο οὐδέ, ἐὰ μὴ πρὸ ὑγίεια φέρ ῃ σώματο ἀθρωπίου, οὕτω οὐδ' ε ἴ τια φιλόσοφο ἔχει διδάσκει λόγο, οὐδὲ ὄφελο αὐτο ῦ, ἐὰ μ ὴ φέρ ῃ πρὸ ἀρετὴ ψυχῆ ἀθρωπίη. πρ ὸ πατὸ δ ὲ σκοπεῖ τὸ λόγο χρή, ᾧ ἕπεσθαι τὰ φιλοσοφούσα ἀξιοῦμε, ε ἰ δύαται θρασεία ποιεῖ ὁ τὴ αἰδ ῶ μέγιστο ἀποφαίω ἀγαθό ε ἰ ζῆ ἰταμώτερο ἐθίζει ὁ καταστολὴ πλείστη ὑφηγούμεο ε ἰ μ ὴ διδάσκει

σωφροεῖ ὁ κακὸ ἀποδεικὺ ἔσχατο τὴ ἀκολασία ε ἰ μ ὴ προτρέπει οἰκοομεῖ ὁ παριστὰ ἀρετὴ εἶαι τὴ οἰκοομική. κα ὶ στέργει δ ὲ... κα ὶ αὐτουργεῖ ὁ τῶ φιλοσόφω λόγο παρακαλε ῖ τὴ γυαῖκα. [4] Λόγου δέ ποτέ τιο ἐμπεσότο, ε ἰ τὴ αὐτὴ παιδεία παιδευτέο τοὺ υἱέα κα ὶ τὰ θυγατέρα, ἵππου μέ, ἔφη, κα ὶ κύα ὁμο ῦ οὐδὲ διαφερότω παιδεύουσι ο ἵ τε ἱππικο ὶ κα ὶ οἱ κυηγετικο ὶ τοὺ ἄρρεα τῶ θηλειῶ ἀλλ' α ἵ τε κύε α ἱ θήλειαι παραπλησίω τοῖ ἄ ρρεσι διδάσκοται θηρᾶ ἵππου τε θηλεία ἄ τι θέλ ῃ τ ὰ ἵππω ἔργα ἀποτελεῖ καλῶ, ο ὐ διάφορο τῶ ἀρρέω διδασκαλία διδασκομέα ἰδεῖ ἔστι ἀθρώπου δ ὲ τοὺ ἄρρεα ἐξαίρετό τι ἄ ρα δεήσει ἔχει ἐ τ ῇ παιδεί ᾳ κα ὶ τροφ ῇ παρ ὰ τὰ θηλεία, ὥσπερ οὐχ ὶ τὰ αὐτὰ παραγίεσθαι δέο ἀρετὰ ἀμφοῖ ὁμοίω ἀδρ ὶ κα ὶ γυαικί, ἐπ ὶ τὰ αὐτὰ ἀρετὰ μ ὴ δι ὰ τῶ αὐτῶ παιδευμάτω ἀλλ ὰ δι' ἑτέρω οἷό τε ὂ ἐλθεῖ. ὅτι δ ὲ οὐκ ἄλλαι ἀρετα ὶ ἀδρό, ἄλλαι δ ὲ γυαικό, ῥᾴ διο μαθεῖ. αὐτίκα, φροεῖ δε ῖ μὲ τὸ ἄδρα, δε ῖ δ ὲ κα ὶ τὴ γυαῖκα τί ὄφελο εἴη ἂ ἄ φροο ἀδρὸ γυαικό; εἶτα <δε ῖ> δικαίω βιοῦ οὐδέτερο ἧττο θατέρου ἀλλ' ὅ τε ἀὴρ οὐκ ἂ εἴ η πολίτη ἀγαθὸ ἄδικο ὤ, ἥ τε γυ ὴ οὐκ ἂ οἰκοομοίη χρηστῶ, ε ἰ μ ὴ δικαίω ἀλλ' ἄδικο οὖ σα περ ὶ αὐτὸ ἀδικήσει τὸ ἄδρα, ὥσπερ τὴ Ἐριφύλη φασί. σωφροεῖ μὲ α ὖ καλὸ τὴ γυαῖ κα, καλὸ δ' ὁμοίω κα ὶ τὸ ἄδρα τ ὸ γοῦ μοιχεύει τ ῷ μοιχεύεσθαι ἐπ' ἴση κολάζουσι ο ἱ όμοι. καὶ λιχεῖαι κα ὶ οἰοφλυγίαι κα ὶ ἄλλα παραπλήσια κακά, ἀκολαστήματα ὄτα κα ὶ καταισχύοτα μεγάλω τοὺ ἐεχομέου αὐτοῖ, ἀποφαίει τὴ σωφροσύη ἀαγκαιοτάτη οὖσα ἀθρώπῳ πατί, τ ῷ τε θήλει κα ὶ τ ῷ ἄρρει δι ὰ γὰρ σωφροσύη μόη ἐκφεύγομε ἀκολασία, ἄ λλω δ' οὐδαμῶ. τὴ ἀδρεία φαίη τι ἂ ἴσω μόοι προσήκει τοῖ ἀδράσι. ἔχει δ ὲ οὐδ ὲ τοῦ το ταύτ ῃ. δε ῖ γὰρ ἀδρίζεσθαι κα ὶ τὴ γυαῖκα <κα ὶ> καθαρεύει δειλία τή γε ἀρίστη, ὡ μήθ' ὑπὸ πόου μήθ' ὑπ ὸ φόβου κάμπτεσθαι ε ἰ δ ὲ μή, πῶ ἔτι σωφροήσει, ἐά τι φοβῶ προσάγω πόου βιάσασθαι δύηται αὐτὴ ὑπομεῖαί <τι> τῶ αἰσχρῶ; δε ῖ δ ὲ δ ὴ κα ὶ ἀμυτικῶ ἔχει τὰ γυαῖκα, ε ἰ μ ὴ ὴ Δία φαίεσθαι μέλλουσι κακίου ἀλεκτορίδω κα ὶ ἄλλω ὀρίθω θηλειῶ, αἳ πολ ὺ μείζοσι ζῴοι ἑαυτῶ ὑπὲρ τῶ εοττῶ διαμάχοται. πῶ οὖ οὐκ ἂ ἀδρεία α ἱ γυαῖ κε δέοιτο; ὅτι δ ὲ κα ὶ ἀλκῆ τῆ δι' ὅπλω μέτεστι αὐταῖ, ἐδήλωσε τ ὸ Ἀμαζόω γέο ἔθη πολλὰ δι' ὅπλω καταστρεψάμεο ὥστ' ε ἴ τι ἐδε ῖ πρὸ τοῦτο ταῖ ἄλλαι γυαιξί, ἀασκησία μᾶλλο τ ὸ μ ὴ πεφυκέαι <πρὸ ἀδρεία αἰτία ἂ εἴη. ε ἰ μὲ οὖ τὰ αὐτὰ εἶαι πέφυκε> ἀρετὰ ἀδρὸ κα ὶ γυαικό, ἀάγκη πᾶσα κα ὶ τροφὴ κα ὶ παιδεία τὴ αὐτὴ προσήκει ἀμφοῖ. πατὶ γὰρ δ ὴ ζ ῴῳ κα ὶ φυτ ῷ τὴ ἐπιμέλεια τὴ προσαγομέη ὀρθῶ ἐμποιεῖ χρ ὴ τὴ ἐκείῳ προσήκουσα ἀρετή. ε ἰ μὲ ἔδει αὐλεῖ δύασθαι παραπλησίω ἄδρα κα ὶ γυαῖκα, κα ὶ ε ἰ τοῦ θ' ἑκατέρ ῳ αὐτοῖ ἀαγκαῖο ἦ πρὸ τὸ βίο, ἀμφοτέρου ἂ ἐπ' ἴσο τὴ αὐλητικὴ τέχη ἐξεδιδάσκομε, κα ὶ ε ἰ κιθαρίζει ἔδει ἑκάτερο ἀμφοτέρου δ ὲ ε ἰ δε ῖ γεέσθαι ἀγαθοὺ τὴ

ἀθρώπ ῳ προσήκουσα ἀρετὴ κα ὶ φροεῖ ὁμοίω δύασθαι κα ὶ σωφροεῖ κα ὶ ἀ δρεία μετέχει κα ὶ δικαιοσύη μηδὲ ἧττο θατέρου θάτερο, οὐκ ἄρ' ὁμοίω ἑκάτερο παιδεύσομε οὐδ ὲ τὴ τέχη, ἀφ' ἧ γέοιτ' ἂ ἄθρωπο ἀγαθό, ἐπ' ἴσο ἀμφοτέρου διδάξομε; ἀλλ ὰ χρ ὴ οὕτω ποιεῖ κα ὶ οὐχ ἑτέρω. τί οὖ; κα ὶ ταλασία φησί τι ἴσω ἀξιοῖ σ ὺ παραπλησίω ἐκμαθάει ταῖ γυαιξὶ τοὺ ἄδρα κα ὶ γυμαστικὴ μετέρχεσθαι τοῖ ἀδράσι ὁμοίω τὰ γυαῖκα; τοῦτο μὲ οὐκέτι ἀξιώσω ἐγώ φημ ὶ δ ὲ ὅτι οὔση ἐ τ ῷ γέει <τ ῷ> ἀθρωπί ῳ τῆ μὲ ἰ σχυροτέρα φύσεω τῆ τῶ ἀρρέω, τῆ δ' ἀσθεεστέρα τῆ τῶ θηλειῶ, ἑκατέρ ᾳ φύσει τῶ ἔργω ἀ ποεμητέο τ ὰ προσφορώτατα, κα ὶ τ ὰ μὲ βαρύτερα τοῖ ἰσχυροτέροι ἀποδοτέο, τ ὰ δ ὲ ἐλαφρότερα τοῖ ἀσθεεστέροι δι ὰ τοῦτο ταλασία μὲ ταῖ γυαιξ ὶ μᾶλλο πρέποι ἂ ἤπερ ἀδράσι, ὥσπερ <κα ὶ > οἰκουρία γυμαστικ ὴ δ ὲ ἀδράσι μᾶλλο γυαιξί, ὥσπερ κα ὶ θυραυλία ἐίοτε μέτοι κα ὶ ἄ δρε τιὲ τῶ ἐλαφροτέρω ἔργω ἔια κα ὶ δοκούτω γυαικείω μεταχειρίσαιτ' ἂ εἰκότω, καὶ γυαῖκε α ὖ τῶ σκληροτέρω κα ὶ δοκούτω μᾶλλο προσήκει ἀδράσι ἐργάσαιτ' ἄ, ὅτα τ ὰ το ῦ σώματο οὕτω ὑφηγῆται τ ὰ τῆ χρεία τ ὰ το ῦ καιρο ῦ. πάτα μὲ γὰρ ἴσω ἐ κοιῷ κεῖται τ ὰ ἀθρώπεια ἔργα κα ὶ ἔστι κοι ὰ ἀδρῶ κα ὶ γυαικῶ, κα ὶ οὐδὲ ἀποτακτὸ ἐξ ἀ άγκη τ ῷ ἑτέρ ῳ ἔια δ ὲ δ ὴ ἐπιτηδειότερα τ ὰ μὲ τῇδε τ ῇ φύσει, τ ὰ δ ὲ τῇδε δι' ὃ τ ὰ μὲ ἀδρεῖ α καλεῖται, τ ὰ δ ὲ γυαικεῖα ὅσα μέτοι τὴ ἀαφορὰ ἔχει εἰ ἀρετή, ταῦτα φαίη τι ἂ ὀρθῶ ἐ π' ἴσο ἑκατέρ ᾳ προσήκει φύσει, ε ἴ γε κα ὶ τὰ ἀρετὰ προσήκει φαμὲ οὐδὲ τοῖ ἑτέροι μᾶλλο τοῖ ἑτέροι. ὅθε εἰκότω οἶμαι κα ὶ παιδευτέο ὅσα πρὸ ἀρετὴ παραπλησίω τό τε θῆλυ κα ὶ τὸ ἄρρε κα ὶ ἀρξαμέου ἀπ ὸ ηπίω εὐθὺ διδακτέο, ὅτι τοῦτο μὲ ἀγαθό, τοῦτο δ ὲ κακὸ καὶ ταὐτὸ ἀμφοῖ, κα ὶ τοῦτο μὲ ὠφέλιμο, τοῦτο δ ὲ βλαβερό, κα ὶ τόδε μὲ πρακτέο, τόδε δ ὲ ο ὔ ἐ ξ ὧ περιγίεται φρόησι τοῖ μαθάουσι ὁμοίω κόραι κα ὶ κόροι, κα ὶ οὐδὲ διαφορώτερο τοῖ ἑτέροι εἶτα δ ὲ ἐμποιητέο αἰδ ῶ πρὸ ἅπα αἰσχρό ὧ ἐγγεομέω ἀάγκη σώφροα εἶαι καὶ ἄδρα κα ὶ γυαῖκα. κα ὶ μὴ τὸ παιδευόμεο ὀρθῶ, ὅστι ἂ ᾖ, εἴτε ἄρρη εἴτε θήλεια, ἐ θιστέο μὲ ἀέχεσθαι πόου, ἐθιστέο δ ὲ μ ὴ φοβεῖσθαι θάατο, ἐθιστέο δ ὲ μ ὴ ταπειοῦσθαι πρὸ συμφορὰ μηδεμία δι' ὅσω ἄ τι εἴη ἀδρεῖο. ἀδρεία δ ὲ μικρ ῷ πρότερο ἐδείχθη δεῖ μετεῖαι κα ὶ γυαιξί. ἔτι τοίυ πλεοεξία μὲ φεύγει, ἰσότητα δ ὲ τιμᾶ, κα ὶ ε ὖ ποιεῖ μὲ θέλει, κακοποιεῖ δ ὲ μ ὴ θέλει ἄθρωπο ὄτα ἀθρώπου, ἔστι μὲ δίδαγμα κάλλιστο κα ὶ δικαίου ἐπιτελε ῖ τοὺ μαθάοτα τί δ ὲ μᾶλλο ἄδρα μεμαθηκέαι χρ ὴ ταῦτα; ε ἰ γὰρ ὴ Δία πρέπει δικαία εἶαι γυαῖκα, κα ὶ ταὐτ ὰ δε ῖ μεμαθηκέαι ἄμφω τά γε κυριώτατα κα ὶ μέγιστα. ε ἰ γάρ τί που κα ὶ μικρὸ ὁ μὲ εἴσεται, ἡ δ ὲ ο ὔ, ἀάπαλι ἡ μὲ εἴσεται, ὁ δ ὲ ο ὔ, τεχίτου τιὸ ἐ χόμεο, οὔπω τοῦτο διάφορο ἀποφαίει τὴ ἑκατέρου παιδεία μόο περ ὶ μηδεὸ τῶ μεγίστω ἕ τερο ἕτερα μεμαθηκέτω, ἀλλ ὰ ταὐτά. ἂ δέ τι ἐρωτ ᾷ με, τί ἐπιστήμη τῆ παιδεία ταύτη ἐπιστατε ῖ, λέξω πρὸ αὐτὸ ὅτι φιλοσοφία ἄευ ὥσπερ ἀὴρ οὐκ ἂ οὐδεί, οὕτω οὐδ' ἂ γυ ὴ παιδευθείη

ὀρθῶ. κα ὶ ο ὐ τοῦτο βούλομαι λέγει, ὅτι τραότητα περ ὶ λόγου κα ὶ δειότητά τια περιττὴ χρὴ προσεῖαι ταῖ γυαιξί, εἴπερ φιλοσοφήσουσι ὡ γυαῖκε οὐδ ὲ γὰρ ἐπ' ἀδρῶ ἐγ ὼ πάυ τι τοῦτο ἐπαι ῶ ἀλλ' ὅτι ἤθου χρηστότητα κα ὶ καλοκἀγαθία τρόπου κτητέο ταῖ γυαιξί ἐπειδὴ κα ὶ φιλοσοφία καλοκἀγαθία ἐστὶ ἐπιτήδευσι κα ὶ οὐδὲ ἕτερο. Fuente: Musonius Rufus The Roman Socrates, Ed. Lutz, C.E. New Haven: Yale University Press, 1947