Re.Herb Καταγραφή, τεκµηρίωση, προώθηση και διανοµή των αρωµατικών και θεραπευτικών βοτάνων, φυτών και φυτικών παραγώγων

Re.Herb Καταγραφή, τεκµηρίωση, προώθηση και διανοµή των αρωµατικών και θεραπευτικών βοτάνων, φυτών και φυτικών παραγώγων ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Η αγορά για φιλικά προς το περιβάλλον Βιολογικά Αρωµατικά και Φαρµακευτικά Φυτά 1

Πίνακας Περιεχοµένων 1. Ανάλυση του κλάδου... 5 2. Ερευνώντας το εξωτερικό περιβάλλον... 32 2.1 Ανάλυση PEST για την Ιταλική Αγορά... 32 2.2 Ανάλυση PEST για την Ελληνική Αγορά... 37 3. Εξετάζοντας το εσωτερικό περιβάλλον... 59 3.1 Ανάλυση Αγοράς για την Ελλάδα... 59 3.2 Ανάλυση Αγοράς για την Ιταλία... 67 4.1 SWOT ανάλυση της Καλλιέργειας Αρωµατικών και Φαρµακευτικών Φυτών για την Περιοχή της Δυτικής Ελλάδος, Ηπείρου και Ιονίων Νήσων... 131 4.2 Ανάλυση SWOT για την Ιταλική αγορά... 133 5. USED Ανάλυση... 148 Πίνακας Πινάκων Πίνακας 1:Τα Αρωµατικά φυτά, βότανα και δένδρα µε αριθµούς... 9 Πίνακας 2:Τα Αρωµατικά Φυτά µε αριθµούς... 9 Πίνακας 3. Μέσες τιµές παραγωγών για συγκεκριµένα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά στην Ελλάδα.... 11 Πίνακας 4. Μέσες Εξαγωγές Φαρµακευτικών Φυτών 2010-2012.... 13 Πίνακας 5. Εισαγωγές Φαρµακευτικών Φυτών 2010-2012.... 14 Πίνακας 6: Λίστα των ειδών και των καλλιεργήσιµων περιοχών στην Ιταλία από επιχειρήσεις σχετιζόµενες µε το FIPPO (έτος 2012)... 17 Πίνακας 7: Βασικά φυτά που µεγαλώνουν και καλλιεργούνται στην Ιταλία κατηγοριοποιηµένα βάση ρυθµού χρήσης (kg), αξίας (ευρώ) και µέσης ανά µονάδα αξίας (kg/ευρώ)... 18 Πίνακας 8: Περιοχές που φυτεύτηκαν και παραγωγή στον κόσµο (2012)... 19 Πίνακας 9: Κατάταξη των επιλεγµένων αντικειµένων, βάσει της περιοχής που καλλιεργείται 20 Πίνακας 10: Δυναµική της έκτασης, της παραγωγής και της απόδοσης (µέσοι όροι τριετίας) 20 Πίνακας 11: Συνοπτική εικόνα των συνοπτικών τροχιών των αντικειµένων που έχουν ληφθεί υπόψη... 21 Πίνακας 12: Κύριες χώρες παραγωγής άνιθου, stat άνιθου, µάραθου και κόλλιανδρου (2010)... 23 Πίνακας 13: Κύριες χώρες παραγωγής locust (2010)... 23 2

Πίνακας 14: Κύριες χώρες παραγωγής καυτερής και ξηρής πιπεριάς (2010)... 24 Πίνακας 15: Κύριες χώρες παραγωγής κανέλας (2010)... 24 Πίνακας 16: Κύριες χώρες παραγωγής άλλων εσπεριδοειδών φρούτων (2010)... 25 Πίνακας 17: Κύριες χώρες παραγωγής γαρύφαλλου (2010)... 25 Πίνακας 18: Αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά και καρυκεύµατα... 27 Πίνακας 19: Εταιρείες που συµµετέχουν σε λιανικό εµπόριο... 31 Πίνακας 20: Οι κυριότεροι παράγοντες της ανάλυσης PEST... 42 Πίνακας 21: Εισαγωγές φαρµακευτικών φυτών και των παραγώγων τους ανά περιοχή... 49 Πίνακας 22: Εξαγωγές φαρµακευτικών φυτών και των παραγώγων τους κατά περιοχή... 49 Πίνακας 23: Εξέλιξη της επιφάνειας των εταιρειών... 77 Πίνακας 24: Εξέλιξη των εταιρειών της επιφάνειας της περιοχής για τις κλάσεις... 79 Πίνακας 25: Μεταβολές των εταιρειών της επιφάνειας της περιοχής για τις κλάσεις... 79 Πίνακας 26: Εξέλιξη στις φάρµες και στις εκτάσεις ανά περιφέρεια... 81 Πίνακας 27.Ποσοστά περιοχών εκ του εθνικού συνόλου... 83 Πίνακα 28. Επονοµαζόµενα «πηλίκα περιοχών».... 83 Πίνακας 28- αξία παραγωγής και κόστη ανά κατηγορία εργοστασιακών φυτών ελεύθερης καλλιέργειας (2010)... 102 Πίνακας 29- Ισοζύγιο χονδρεµπορίου... 103 Πίνακας 30-εταιρίες που ασχολούνται µε λιανικές πωλήσεις... 105 Πίνακας 30- Ανάπτυξη καλλιεργειών ανά περιοχή... 119 Πίνακας 31 Οργανικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τοµέα των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών και καρυκευµάτων... 121 Πίνακας 32 Εταιρίες που παράγουν Αρωµατικά και φαρµακευτικά καρυκεύµατα (PAMC) και το επίπεδο εξειδίκευσης τους : µελέτη σύµφωνα µε τα εδάφη που απασχολούνται στην καλλιέργεια PAMC... 122 Πίνακας γραφηµάτων Γράφηµα 1.Καλλιεργούµενες εκτάσεις και παραγωγή αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στην Ελλάδα.... 10 Γράφηµα 2: Εξέλιξη της καλλιεργήσιµης γης (2000=100)... 22 Γράφηµα 3: Οι ευρύτεροι παράγοντες που επηρεάζουν τον κλάδο των αγροτών σε αρωµατικά φυτά και δένδρα.... 41 3

Γράφηµα 4: Διάσπαση των εισαγωγών των φαρµακευτικών φυτών και των παραγώγων τους (% επί της αξίας, έτος 2011)... 46 Γράφηµα 5: Σύνθεση των εξαγωγών των φαρµακευτικών φυτών και των παραγώγων τους (% επί της αξίας, έτος 2011)... 47 Γράφηµα 6: Εξέλιξη του εξωτερικού εµπορίου του συνόλου των φαρµακευτικών φυτών και των παραγώγων τους (σε 1000 κιλά)... 48 Γράφηµα 7: Εξέλιξη του εξωτερικού εµπορίου του συνόλου των φαρµακευτικών φυτών και των παραγώγων τους (σε 1000 ευρώ)... 48 Γράφηµα 8: Ζήτηση Αρωµατικών Φυτών (σε %)... 68 Γράφηµα 9: Σύνθεση της Ευηµερίας της Αγοράς... 68 Γράφηµα 10: Σύνθεση της αγοράς καλλυντικών... 69 Γράφηµα 11: Η συνολική κατανάλωση φαγητού... 71 Γράφηµα 12: Κατανάλωση συµπληρωµάτων διατροφής... 71 Γράφηµα 13: Κατανάλωση φυτικών προϊόντων... 72 Γράφηµα14: Εξέλιξη εταιριών και επιφανειών... 77 Γράφηµα 15: Σχετικές συχνότητες εταιρειών και επιφανειών (Καµπύλη Lorenz) 2000 και 2010... 80 Γράφηµα 16: Μεταβολές εταιρειών και επιφανειών (2010/2000)... 82 Γράφηµα 17-Δυναµικές της επιφάνειας αρωµατικών- φαρµακευτικών φυτών/δέντρών οργανικής καλλιέργειας σε σύγκριση µε την συνολική περιοχή οργανικής καλλιέργειας... 98 Γράφηµα 18- Η νοµική µορφή των καταστηµάτων... 115 Γράφηµα 19- το µέγεθος των καταστηµάτων στην Puglia... 116 Γράφηµα 20-Η κατάσταση σε διαφορετικά σηµεία πώλησης στην Puglia... 116 Γράφηµα 21- Οι καταναλωτές θέλουν συγκεκριµένα προϊόντα ;... 117 Γράφηµα 21 Παραλλαγές στην χρήση γης από τις εταιρίες του κλάδου (2000-2010)... 120 Γράφηµα 22 Σχέση µεταξύ αλλαγών στην χρήση γης και στον αριθµό των εταιριών... 120 Γράφηµα 23 Δείκτης τοπικής εξειδίκευσης... 122 Γράφηµα 24 Εταιρίες PΑΜC: εκπαίδευση των εργαζοµένων... 123 Γράφηµα 25 Το µέγεθος των καταστηµάτων στην Puglia... 125 Γράφηµα 26- Οι καταναλωτές θέλουν συγκεκριµένα προϊόντα ;... 126 Γράφηµα 27 Συχνότητα αγοράς... 129 4

1. Ανάλυση του κλάδου Εισαγωγή-Ορισµός των φυτών και της σηµασίας τους στον αγροτικό τοµέα, τη διατροφή, τα οικονοµικά, την υγεία. Ο όρος «φαρµακευτικά φυτά» πηγάζει από µια πολιτιστική και ιστορική παράδοση της Ιταλίας, όπως αυτή διατηρήθηκε µε νοµοθεσία που πηγαίνει πίσω στο 1931 και ισχύει ακόµη, η οποία αναφέρεται στον όρο «εργαστήριο (opificina)» που σηµαίνει «φαρµακευτικό εργαστήριο» όπου τα φυτά υπόκεινται σε διάφορες διαδικασίες (αποξήρανση, σύνθλιψη, διαβροχή, απόσταξη, εκχύλιση κ.λπ.) έτσι ώστε να τα κάνουν χρήσιµα για διαφορετικούς σκοπούς. Ως εκ τούτου η αντιστοίχηση, «φαρµακευτικά φυτά» αναφέρεται σε αυτά τα φυτά τα οποία µπορούν να µεταποιηθούν µέσα σε ένα εργαστήριο1. Εξαιτίας της συνήθειας και για µεγαλύτερη ευκολία, αποφασίστηκε να διατηρηθεί η χρήση αυτού του όρου, µε τον οποίο, από µια γεωπονική σκοπιά, αναγνωρίζεται ένας αριθµός ειδών φυτών ιδιαίτερα ετερογενής, ο οποίος µε την σειρά του περιλαµβάνει, στη βάση των κύριων χρήσεων, φαρµακευτικά φυτά, αρωµατικά και µε ευωδία (αιθέρια έλαια), ο τελευταίος είναι και ο ορισµός που συναντάται σε επίσηµες στατιστικές και ορολογία που χρησιµοποιείται και σε άλλες χώρες. Επιπλέον, όπως απαιτείται από τον Νόµο 99/31 που διέπει τον κλάδο στην Ιταλία, τα φαρµακευτικά φυτά είναι ικανά να παρέχουν «φάρµακα» τα οποία µε την σειρά τους µπορούν να χρησιµοποιηθούν για άµεση κατανάλωση ή για περαιτέρω επεξεργασία για την εκχύλιση ενεργών συστατικών, παρόλα αυτά, µε βιολογική δραστικότητα. Παραδείγµατα αποτελούν το φασκόµηλο, το δεντρολίβανο, η δακτυλίδα, το κουράριο και το χαµοµήλι. Το τι πρόκειται να αναζητηθεί εντός ενός φαρµακευτικού φυτού είναι οι διαφορετικές κατηγορίες ενεργών συστατικών, π.χ. βιολογικά ενεργών ενώσεων οι οποίες ανήκουν σε διαφορετικές χηµικές κατηγορίες: αλκαλοειδή, γλυκοζίτες, κόµµεα, βλέννες, πικροί παράγοντες, ταννίνες, οργανικά οξέα, ένζυµα, βιταµίνες, ρητίνες, βάλσαµα, κοµµεορητίνες, και αιθέρια έλαια. Η πρωταρχική λειτουργία των ενεργών συστατικών, εντός της οικονοµίας του φυτού, δεν έχει ακόµα διευκρινιστεί πλήρως αλλά κυρίως είναι δευτερογενείς µεταβολίτες, προφανώς όχι ουσιώδεις, για την επιβίωση του φυτού αλλά συχνά χρήσιµοι για γονιµοποίηση ή προστασία από βλαβερά έντοµα. Επιπλέον ορισµοί: το «φαρµακευτικό φυτό» είναι µέρος µιας ευρύτερης κατηγορίας φυτών «βοτάνων» και όπως ορίζεται από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (WHO), είναι ένας φυτικός οργανισµός όπου περιλαµβάνει, σε κάποιο από τα όργανα του ουσίες που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν σε θεραπεία, ή οι οποίες είναι πρόδροµες σε ηµι-σύνθεση φαρµακευτικών ειδών2. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε Ιταλική Επίσηµη Φαρµακοποιία και την Ευρωπαϊκή Φαρµακοποιία, αυτή η έκφραση γενικά αναφέρεται σε ακοµµάτιαστα φυτά, τεµαχισµένα ή κοµµένα, µέρη φυτών, φύκια, µύκητες, λειχήνες σε µη επεξεργασµένη µορφή, συνήθως σε ξηρή µορφή, αλλά µερικές φορές φρέσκα. Τα κύρια προϊόντα περιλαµβάνουν: φυτά (αποξηραµένα σε χοντροειδή θραύσµατα, τσάι 1 Treccani Λεξικό Ιταλικής Γλώσσας 2 WHO (1977). Ψήφισµα Προβολή και Ανάπτυξη της Εκπαίδευσης και της Έρευνας στην Παραδοσιακή Ιατρική. WHO αριθµός εγγράφου 30-49 5

από βότανα ή κονιοποιηµένα, σκόνη), χυµούς, κόµµεα, ρητίνες, εκχυλίσµατα (υγρό, µαλακό, ξηρό), λυοφιλοποιηµένα εκχυλίσµατα, αφεψήµατα και εγχύµατα, εµβρέγµατα σε νερό ή γλυκερίνη, βάµµατα, αιθέρια έλαια. Αυτά τα προϊόντα είναι το αποτέλεσµα µιας σειράς βηµάτων και διαδικασιών. Αναφορικά µε τις πρωταρχικές φάσεις συµβαίνουν τα ακόλουθα: καλλιέργεια και συγκοµιδή, πλύσιµο και ξήρανση (φυσικά και τεχνητά). Οι άλλες διαδικασίες που λαµβάνονται υπόψη είναι: απόσταξη, κοπή και επιλογή των αποξηραµένων βοτάνων (που ονοµάζονται επίσης και «δρόγες»), η προσαρµογή των αιθέριων ελαίων, εκχύλιση (εµπόριο και βιοµηχανία), διαβροχή, συµπύκνωση, ξήρανση του εκχυλίσµατος/λυοφιλοποίηση, ανάλυση και αξιολόγηση των εκχυλισµάτων που λαµβάνονται ως προς το περιεχόµενο των ενεργών συστατικών. Αναφορικά µε τις πρωταρχικές φάσεις, οι τεχνολογίες είναι τυπικά το αποτέλεσµα προσαρµογής των τεχνικών που υπάρχουν σε άλλους κλάδους (π.χ. λαχανικά, βιοµηχανίες τροφίµων βάσης), ενώ όσον αφορά τα επόµενα στάδια οι τεχνολογίες είναι τυπικά πιο ανεπτυγµένες και προέρχονται από συγκεκριµένες επενδύσεις των εταιρειών που εµπλέκονται συχνά σε συνεργασία µε εξειδικευµένους προµηθευτές. Η αλληλεπίδραση µεταξύ των αρχικών φάσεων (και των σχετιζόµενων ενδιαµέσων αγαθών), και των φάσεων της «βιοµηχανίας µεταποίησης αγροτικών προϊόντων» και των φάσεων που αφορούν σε άλλες βιοµηχανίες που εµπλέκονται (τροφίµων, φαρµακευτικής, κοσµητολογίας, κλωστοϋφαντουργίας, δερµάτινων ειδών κ.λπ.) περιγράφει ένα σύστηµα αλληλεπιδράσεων µεταξύ αγροτικής παραγωγής και χρήσεως των σύνθετων παραγώγων τους, στο οποίο τα φαρµακευτικά φυτά παίζουν ένα πολύ σηµαντικό ρόλο. Από τη βιολογική και γεωπονική σκοπιά, τα φαρµακευτικά φυτά είναι µια ευρεία κατηγορία βοτανικών ειδών, στην οποία δεν είναι δυνατό να συµπεριλάβουµε στις κλασικές γεωπονικές κατηγορίες (χόρτα, όσπρια, δέντρα, ξυλώδη, λαχανικά κ.λπ.). Σε σχέση µε την χρήση, υπάρχει µια πολλαπλότητα προορισµών: τα φαρµακευτικά φυτά µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε ή ως τρόφιµα και ποτά, συµπληρώµατα διατροφής, καλλυντικά, φαρµακευτικά προϊόντα, ζωοτροφές και κτηνιατρικά προϊόντα, προϊόντα για τη βιοµηχανία βυρσοδεψίας κια βαφής, για γεωργικά προϊόντα και για το σπίτι. Ο µετασχηµατισµός των φαρµακευτικών φυτών έχει τις ρίζες του στην Ιταλική πολιτιστική παράδοση, αν και για αιώνες η παροχή πρώτων υλών γινόταν µε συγκοµιδή από τη φύση, ενώ η γεωργική καλλιέργεια είναι σχετικά πρόσφατη και από την οικονοµική οπτική γωνία, µια εξειδίκευση του γεωργικού τοµέα. Παρόλα αυτά, σήµερα µπορείς να δεις µια µεγαλύτερη προσήλωση σε αυτά τα αγροτικά προϊόντα, τόσο από επιχειρήσεις όσο και από δηµόσιους φορείς που λαµβάνουν αποφάσεις σε τοπικό επίπεδο. Τα πρόσφατα χρόνια, το σενάριο της γεωργίας έχει αλλάξει δραµατικά ως αποτέλεσµα των αλλαγών στην Κοινή Αγροτική Πολιτική και, συγκεκριµένα στην αποσύνδεση των πληρωµών µε άµεσο τρόπο, που άνοιξε χώρο για την καλλιέργεια δευτερευόντων αγροτικών προϊόντων αλλά σε µερικές περιπτώσεις πολύ προσοδοφόρων, και έδωσε ευκαιρίες πιο δυναµικών αγορών. Επιπρόσθετα, η εξάλειψη των διχτύων ασφαλείας και των δηµόσιων επιδοτήσεων αύξησε την ανάγκη για τις εταιρείες να διαφοροποιήσουν την παραγωγή για να µειώσουν τον κίνδυνο απώλειας εισοδήµατος, και αυτή η διαδικασία υποστηρίζεται επίσης από την Πολιτική Αγροτικής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνοψίζοντας, το πεδίο των φαρµακευτικών φυτών έχει δεχθεί µεγάλη ώθηση, την περασµένη δεκαετία ανάπτυξης, ως αποτέλεσµα της αυξηµένης ζήτησης για προϊόντα σχετικά µε την σφαίρα της υγείας και του ευ ζην των καταναλωτών. Αυτή η 6

τάση της κατανάλωσης είναι πλέον µια επιβεβαιωµένη τάση και όχι µια παροδική µανία. Στον τοµέα των τροφίµων, θεωρούνται µε αυξηµένο ενδιαφέρον προϊόντα που υπόσχονται συγκεκριµένα χαρακτηριστικά και προληπτικές/θεραπευτικές ιδιότητες. Πιο γενικά, το καταναλωτικό ενδιαφέρον για όλα αυτά τα προϊόντα που σχετίζονται µε την «σφαιρική ευηµερία» έχει µεγεθυνθεί τα πρόσφατα χρόνια, δίνοντας ώθηση στην αγορά συµπληρωµάτων, τροφίµων που περιέχουν πρόσθετα, καλλυντικά, φυτικά προϊόντα κ.λπ. ένα ενδιαφέρον το οποίο σύµφωνα µε την ανάλυση αγοράς παραµένει παρά την συνεχιζόµενη οικονοµική κρίση που ξεκίνησε το 2009. Παρακάτω και στις παραγράφους που ακολουθούν, παρουσιάζονται οι ορισµοί κλειδιά, όροι και φράσεις που χρησιµοποιούνται συχνά και αναφέρονται σε αυτή τη µελέτη: Φαρµακευτικά Φυτά (Δρόγες): Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (WHO) η έκφραση φαρµακευτικά φυτά περιλαµβάνει κάθε φυτό που περιέχει, σε κάποιο όργανο του, ή πολλά όργανά του, ουσίες που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για θεραπευτικούς σκοπούς ή οι οποίες είναι πρόδροµες ηµισυνθετικών φαρµακευτικών ενώσεων. Πιο συγκεκριµένα και σύµφωνα µε την Ιταλική Επίσηµη Φαρµακοποιία και την Ευρωπαϊκή Φαρµακοποιία, αυτή η έκφραση γενικά αναφέρεται σε ολόκληρα φυτά, τεµαχισµένα ή κοµµένα, µέρη φυτών, φύκια, µύκητες, λειχήνες σε µη επεξεργασµένη µορφή, συνήθως σε ξηρή µορφή, αλλά µερικές φορές φρέσκα. Eπίσης θεωρούνται δρόγες κάποια εκκρίµατα τα οποία δεν έχουν υποστεί κάποια ειδική κατεργασία. Οι δρόγες ορίζονται επακριβώς από το βοτανικό επιστηµονικό όνοµα (γένος, είδος, ποικιλία, και επιστήµονας). Αρωµατικά Φυτά: µε αυτούς τους όρους ταυτοποιούνται τα φυτά πλούσια σε αιθέρια έλαια, αρωµατικές ουσίες που είναι ευχάριστες στην γεύση ή άλλες ουσίες ή ευώδη µόρια, µε αισθητηριακή δραστηριότητα οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν στην προετοιµασία αρτυµάτων και αρωµάτων. Η λίστα των φαρµακευτικών ειδών. Η λίστα των φαρµακευτικών φυτών που αναπτύσσονται στην Ιταλία, συντάχθηκε σε συνεργασία µε την Ιταλική Συνοµοσπονδία Παραγωγών Φαρµακευτικών Φυτών (Italian Federation of Manufacturers Medicinal Plants, FIPPO) του Assoerbe, (Ιταλικός συνεταιρισµός που εκπροσωπεί τους καλλιεργητές, του συλλέκτες, τους υπεύθυνους µετασχηµατισµού, τους εισαγωγείς, τους εξαγωγείς, τους λιανοπωλητές και τους Αντιπροσώπους εξωτερικών υποθέσεων των φαρµακευτικών φυτών, αρωµατικών, µπαχαρικών, φυτικών εκχυλισµάτων, αιθέριων ελαίων και των παραγώγων τους) και του SISTE (Ιταλικός Σύλλογος Εφαρµοσµένων Επιστηµών µε φαρµακευτικά βότανα και προϊόντα υγείας). Με την ίδια ένωση έχει γίνει και η απογραφή των φαρµακευτικών φυτών κύριου ενδιαφέροντος για την εγχώρια αγορά, ακόµα και ξένης καταγωγής, τα ξεχωριστά φυτικά περιβάλλοντα, οι περιοχές παραγωγής, οι κύριες χρήσεις και τα µέρη των φυτών που χρησιµοποιούνται. Η βάση δεδοµένων δηµιουργήθηκε από την λίστα των ουσιών και των φυτικών σκευασµάτων που επιτρέπονται σε συµπληρώµατα διατροφής, σύµφωνα µε το DM, 9 Ιουλίου 2012, (OJ 21-7-2012). Η λίστα µετά αναθεωρήθηκε προσθέτοντας φυτά που προορίζονται για άλλες χρήσεις. Συνεπώς η λίστα καταρτίστηκε µε βάση τα δεδοµένα που συλλέχθηκαν εντός των συνεταιρισµών και των προνοµιούχων πηγών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Τα δεδοµένα παραγωγής και οι τιµές έχουν εκτιµηθεί µε βάση πραγµατικές πωλήσεις και συναλλαγές µεταξύ των δυο πλευρών της αλυσίδας. Η ολοκληρωµένη λίστα περιλαµβάνει πληροφορίες για 296 είδη από 7

διαφορετικές χώρες που χρησιµοποιούνται ως φαρµακευτικά φυτά στην Ιταλία. Για κάθε είδος διατίθενται οι ακόλουθες πληροφορίες: όνοµα βοτάνου, κοινή ονοµασία (στην ιταλική γλώσσα), µέρος όπου φύεται, περιοχή παραγωγής, αναφέρει αν το είδος καλλιεργείται ή συλλέγεται σε είδος (περιστασιακά), οι κύριες εφαρµογές του και τα µέρη του φυτού που χρησιµοποιούνται. Σχετικά µε την διαφοροποίηση µεταξύ αυτών που καλλιεργούνται και αυτών που συλλέγονται περιστασιακά, σε σύνολο 296 ειδών που απαντήθηκαν, τα 160 είδη καλλιεργούνται (54%), 73 συλλέγονται σποραδικά (25%) και τα υπόλοιπα 63 είδη είναι τόσο καλλιεργήσιµα όσο και φυτρώνουν στην άγρια φύση. Στην Ιταλία, µεταξύ των 296 ειδών που απαντήθηκαν, ένα σύνολο από 142 που αντιστοιχούν στο 48% του συνόλου, αυτοφύονται ή καλλιεργούνται. 8

Αρωµατικά και θεραπευτικά βότανα, φυτά και δενδρύλλια στην Ελληνική αγορά Στην Ελλάδα η καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών,βοτάνων και δενδρυλίων δεν εµφανίζει κάποια σηµαντική παράδοση και θα µπορούσαµε να ισχυριστούµε ότι δεν υπάρχει κάποια σηµαντική κουλτούρα που αφορά τις συγκεκριµένες καλλιέργειας παρότι οι θεραπευτικές τους ιδιότητες έχουν καταγαφεί απο την αρχαιότητα Παρακάτω παρατίθενται στοιχεία για την αγορά των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στην Ελλάδα. Πίνακας 1.Τα Αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά στην Ελληνική αγορά µε αριθµούς 2000 2010* 2011* Μεταβολή Αξία παραγωγής (τρέχουσες τιµές παραγωγού, εκατ. ) Αξία εισαγωγών (εκατ. ) 12,041 14,508 ΜΔ +20,5% 9,0(ε) Αξία εξαγωγών (εκατ. ) 5,0(ε) Παραγωγή (tn) 0.512 2.045 4.716 +214,4% Εισαγωγές (tn) Εξαγωγές (tn) 5.000(ε) 2.500(ε) Φαινόµ. Κατανάλ. (tn) 4.545 Αυτάρκεια % +45 Εµπορικό ισοζύγιο (εκατ. ) -4,0(ε) Περιλαµβάνονται και ο κρόκος και η µαστίχα-εισαγωγές & εξαγωγές αφορούν ακατέργαστα (πρώτης µεταποίησης) και αιθ. έλαια. Πηγή: ΥΠΑΑΤ Παπαστυλιανού (2013), *Προσωρινά-Υπολογίστηκε βάσει στοιχείων ΥΠΑΑΤ Πίνακας 2. Τα Αρωµατικά και Φαρµακευτικά Φυτά στην Ελληνική Αγορά 2007 2008 2009 2010* 2011* 2012 Αρ. Εκµ/σεων** 1.750 1.330 Έκταση (στρ.) 29.175 36.182 27.109 40.519 51.232 ΜΔ Συνολ. Παραγωγή (tn) 1.060 1.103 1.100 2.045 4.716 ΜΔ *Προσωρινά, ΜΔ= µη διαθέσιµα. Πηγές: ΥΠΑΑΤ. EUROSTAT. Η παραγωγή αφορά καλλιεργούµενα + αυτοφυή **Δεν περιλαµβάνονται εκείνες στη παραγωγή κρόκου (περ. 1.000) και µαστίχας (περ. 3.000) σταθερές κατ έτος. 9

Τα σηµαντικότερα προϊόντα του τοµέα Κυριότερα είδη στην Ελλάδα (καλλιεργούµενα ή αυτοφυή): Κορίανδρος, Κρόκος, Κύµινο, Κάππαρη, Μάραθος, Λυκίσκος, Δάφνη, Λεβάντα, Χαµοµήλι, Μελισσόχορτο, Μέντα, δυόσµος, Βασιλικός, Δίκταµος, Δενδρολίβανο, Ρίγανη, Γλυκάνισο, Μαστίχα, Φασκόµηλο, Τσάι του βουνού, Άγριο Θυµάρι. Καλλιεργούνται ή συλλέγονται για νωπά ή αποξηραµένα µέρη, για παραγωγή αιθέριων ελαίων και ξηρής δρόγης. Οι χρήσεις τους ποικίλουν από άµεση χρήση ως ροφήµατα και σαν αρτύµατα ή καρυκεύµατα φαγητών έως τη βιοµηχανία. Σηµαντική στη χώρα είναι η σύνδεση µε τη χωρική και βιοµηχανική ποτοποιία στη παραγωγή αποσταγµάτων (ούζου και τσίπουρου) µε γλυκάνισο. Από τα καλλιεργούµενα το 2011, κυριότερα ήταν η µαστίχα (25.130 στρ.), η ρίγανη (14.248 στρ.), το γλυκάνισο (3.092 στρ.), ο κρόκος (2.000 στρ.), η µέντα (1.127 στρ.), ο µάραθος (1.001 στρ.), το τσάι του βουνού (951 στρ.), το φασκόµηλο (717 στρ.), ιπποφαές µε (622 στρ.), το δενδρολίβανο (540 στρ.), χαµοµήλι (399 στρ.), η λεβάντα (325 στρ.), το µελισσόχορτο (274 στρ.), ο δίκταµος (211 στρ.), το τριαντάφυλλο (210 στρ.), ο κορίανδρος (210 στρ.), η αλόη (152 στρ.). Καλλιεργήθηκαν επίσης µαντζουράνα (31 στρ.), βασιλικός (35 στρ.), δυόσµος (26 στρ.), θυµάρι (7 στρ.), αρωνία (4 στρ.) και αλάδανο. Από τις παραπάνω εκτάσεις µόνο το 11% ήταν αρδευόµενες (5.017 στρ.). Σε σύγκριση µε το 2010 όλες σχεδόν οι καλλιέργειες εµφανίζουν άνοδο ορισµένες αλµατώδη- καλλιεργούµενων εκτάσεων. Συγκεκριµένα, ο γλυκάνισος +86%, η ρίγανη +39%, ο µάραθος +16.583%, η λεβάντα +1.060%, ο βασιλικός +1.650%, η µέντα +37.466%, η µαντζουράνα +520%, το φασκόµηλο +71.600%, ο δίκταµος +252%, το µελισσόχορτο +17%, ο δυόσµος +20%. Μείωση εµφάνισε ο κρόκος κατά -10%. Επίσης µπήκαν στη παραγωγή νέες καλλιέργειες, όπως 622 στρ. ιπποφαούς, 130 στρ. κορίανδρου, 210 στρ. τριαντάφυλλου, 540 στρ. δενδρολίβανου, 400 στρ. χαµοµηλιού και 4 στρ. αρωνίας. Το 2011 υπήρχαν 21,400 στρ. βιολογικής καλλιέργειας αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών (πλήρους & µεταβατικού σταδίου) ενταγµένα στο Μέτρο της Βιολογικής Γεωργίας του ΠΑΑ έναντι 18.039 στρ. το 2010 και 20.932 στρ. το 2009. Γράφηµα 1.Καλλιεργούµενες εκτάσεις και παραγωγή αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στην Ελλάδα. Πηγή: Πολυσίου Μ. (2013), βάσει στοιχείων ΥΠΑΑΤ Σε σχέση µε το 2002 (ΑΝΚΟ, 2002), οι αποδόσεις, οι τιµές παραγωγού και ακαθάριστες πρόσοδοι σε διάφορα είδη της κατηγορίας, παρατηρείται ότι είναι κατά πολύ βελτιωµένες τη τρέχουσα περίοδο. Έτσι στη ρίγανη, η µέση απόδοση αυξήθηκε 10

κατά +120%, η µέση τιµή παραγωγού κατά +147% και η µέση ακαθάριστη πρόσοδος κατά +443%. Στο µελισσόχορτο η µέση απόδοση αυξήθηκε κατά +50%, η µέση τιµή παραγωγού κατά +290% και η µέση ακαθάριστη πρόσοδος κατά +456%. Στο τσάι του βουνού, η µέση απόδοση αυξήθηκε κατά +49%, η µέση τιµή παραγωγού κατά +131% και η µέση ακαθάριστη πρόσοδος κατά +244%. Η µέση ετήσια σταθµισµένη τιµή παραγωγού ( /kg) για τα κυριότερα προϊόντα του κλάδου τη περίοδο 2007-2010, φαίνεται στη συνέχεια: Πίνακας 3. Μέσες τιµές παραγωγών για συγκεκριµένα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά στην Ελλάδα. 2007 2008 2009 2010 Κρόκος 933,00 1.071,30 1.200,00 1.100,00 Μαστίχα Χίου 74,00 73,14 69,64 71,51 Ρίγανη 1,39 1,59 1,73 1,30 Τσάι βουνού 7,01 7,00 6,58 8,00 Πηγή: ΥΠΑΑΤ Από το 2008 στον κατάλογο των προϊόντων του καθεστώτος για τα οπωροκηπευτικά του Πυλώνα Ι, συµπεριλαµβάνεται και ο κρόκος και αρωµατικά φυτά που προορίζονται για µαγειρική χρήση, όπως το θυµάρι, βασιλικός, µελισσόχορτο, φασκόµηλο και ρίγανη. Για αυτά τα προϊόντα µπορούν να αναγνωριστούν Οργανώσεις Παραγωγών (ΟΠ) προκειµένου να ωφεληθούν από Επιχειρησιακά Προγράµµατα. Σε επίπεδο οργάνωσης της παραγωγής, υπάρχουν οι εξής δυναµικές οργανώσεις παραγωγών: ο Συνεταιρισµός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης, η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, ο Αγροτικός Συνεταιρισµός Βρύναινας Δήµου Σούρπης N. Μαγνησίας, ο Συνεταιρισµός Σκορδοπαραγωγών Βύσσας N. Έβρου, ο Αγροτικός Συνεταιρισµός Φαρµακευτικών & Αρωµατικών Φυτών Δυτ. Μακεδονίας, ο Αγροτικός Συνεταιρισµός Καλλιεργητών Αρωµατικών, Φαρµακευτικών& Ενεργειακών Φυτών Αιτωλοακαρνανίας (Α.Σ.Κ.Α.Φ.Ε.Φ.Α.), ο Αγροτικός Συνεταιρισµός Αρωµατικών Φυτών Αγρινίου. Επίσης υπάρχουν µεµονωµένοι παραγωγοί που συνεργάζονται συµβολαιακά µε επιχειρήσεις του τοµέα ή/και δραστηριοποιούνται και ανεξάρτητα συνήθως µε πολύχρονη εµπειρία στη καλλιέργεια φυτών του τοµέα, όπως π.χ. στη Κοµοτηνή (ΒΙΟΕΡΕΛ), στη Σάµο. Ιδιόκτητες καλλιεργούµενες εκτάσεις βοτάνων διατηρούνται από µεγάλη επιχείρηση του τοµέα (APIVITA Farm) για βιολογική παραγωγή στην Αρκαδία, στον Όλυµπο και στο Δοµοκό. Τέλος υπάρχει σηµαντικός αριθµός συλλεκτών αυτοφυών φυτών σε όλη τη χώρα, είτε µε άδεια από τις κατά τόπους αρχές (π.χ. συλλογή φασκόµηλου στη Θεσπρωτία, συλλογή διαφόρων φυτών στο Πήλιο) είτε ανεξέλεγκτα. Τα τελευταία δύο χρόνια το φαινόµενο της ανεξέλεγκτης συλλογής από µη έµπειρους συλλέκτες έχει ενταθεί µε αποτέλεσµα τη καταστροφή πληθυσµών αυτοφυών και την απαγόρευση συλλογής στις πληγείσες περιοχές (π.χ. πρόσφατη απαγόρευση στη Κρήτη). Εφαρµόζεται η συµβολαιακή γεωργία µεταξύ των παραγωγών, Οργανώσεων Παραγωγών συνεταιρισµών και επιχειρήσεων µεταποίησης του τοµέα, µε τήρηση αρχείων ιστορικού και καλλιεργητικών πρακτικών και µε πιστοποίηση. Υπάρχει, αν και σε µικρό βαθµό, πλήρης ή µερική καθετοποίηση ή/και συµµετοχή σε κάθετες επιχειρήσεις του κλάδου από τις Οργανώσεις (π.χ. Συν/σµός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης, Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, Α.Σ.Κ.Α.Φ.Ε.Φ.Α.). 11

Η γεωγραφία της καλλιέργειας των αρωµατικών-φαρµακευτικών φυτών Σε ό,τι αφορά στα καλλιεργούµενα είδη, η καλλιέργεια τους εντοπίζεται στη Μακεδονία και στη Θράκη, στη Θεσσαλία, στη Χίο (µαστίχα), στην Αιτωλοακαρνανία, στη Βοιωτία, στην Εύβοια, στη Λέσβο και στην Κρήτη. Έτσι µε βάση τα στοιχεία εκτάσεων του 2010, η κατανοµή του τοµέα στις διάφορες Περιφέρειες ήταν ως εξής: Βόρειο Αιγαίο: 62% των εκτάσεων του τοµέα, λόγω µαστίχας Χίου και µικρότερες εκτάσεις αρωµατικών στη Σάµο και Λέσβο (κύρια γλυκάνισο). Κεντρ. Μακεδονία: 25%, κυρίως µε ρίγανη και γλυκάνισο. Δυτ. Μακεδονία: 5,5%, κυρίως λόγω κρόκου και µικρών εκτάσεων µε ρίγανη. Θεσσαλία: 5%, µε ρίγανη, γλυκάνισο, τσάι βουνού και µελισσόχορτο. ΑΜΘ: 1%, µε ρίγανη και γλυκάνισο. Στερεά Ελλάδα: 0,2%, µε τσάι βουνού, λεβάντα, ρίγανη, µάραθο, µαντζουράνα, µέντα, φασκόµηλο. Κρήτη: 0,9%, µε ρίγανη. Δυτ. Ελλάδα: 0,04%, µε ρίγανη. Αττική: 0,05%, µε δυόσµο. Πελοπόννησος: 0,04% µε ρίγανη Δεν περιλαµβάνονται τα φυτά που συλλέγονται ως αυτοφυή σε διάφορες περιοχές. Ο τοµέας της µεταποίησης των αρωµατικών-φαρµακευτικών φυτών Χρήσεις (αιθέρια έλαια και ξηρές δρόγες) σε αρωµατοποιία, αρωµατοθεραπεία, σαπωνοποιία, καλλυντικά, είδη προσωπικής υγιεινής, φαρµακευτική, οδοντιατρική, βιοµηχανία τροφίµων και ποτών, ζαχαροπλαστική, αρτοποιία, ζωοτροφές, απωθητικά εντόµων, αντιβιοτικά (µικροοργανισµών), µελισσοκοµία (µελισσοκοµικά φυτά), βαφική, ανθοκοµία, διακοσµητική. Συνολικά καταγράφηκαν 25 µονάδες ξήρανσης, συσκευασίας και πρώτης µεταποίησης: Αθήνα 4, Αργολίδα 3, Ηράκλειο 5, Κιλκίς 2, Κοζάνη 2, Χίος 1. Εντονότερο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια που συνδέεται µε αλλαγή τρόπου ζωής και διατροφικών συνηθειών, ενδιαφέρον για το περιβάλλον, διατήρηση τροφίµων (αντιοξειδωτικές και αντιµικροβιακές ιδιότητες), χρήση αρωµάτων, εναλλακτικές φαρµακευτικές χρήσεις (πχ. βότανα, αρωµατοθεραπεία). Οι εισαγωγές ανέρχονται σε περ. 5.000 tn αξίας 9 εκατ. και οι εξαγωγές σε 2.500 tn αξίας 5 εκατ.. Υπάρχουν περιθώρια αύξησης των εξαγωγών και µείωσης των εισαγωγών από αύξηση της παραγωγής αρωµατικών φυτών. Μεγάλες µονάδες πρώτης µεταποίησης αποτελούν οι: Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, στη παραγωγή ξηρής µαστίχας, µαστιχέλαιου, σκόνης µαστίχας και τσίκλας µαστίχας Χίου (ΠΟΠ) µε έντονη εξαγωγική δραστηριότητα (είτε αυτόνοµα είτε µέσω της MEDITERRA A.E. στην οποία συµµετέχει). Ο Συνεταιρισµός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης στη συσκευασία και τυποποίηση κρόκου Κοζάνης (ΠΟΠ) µε έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. Οι επιχειρήσεις ΚΟΡΡΕΣ Natural Products και APIVITA που επεξεργάζονται σε βιοµηχανική κλίµακα τη πρώτη ύλη και παράγουν αιθέρια έλαια και καταναλωτικά προϊόντα, µε κύρια την εξαγωγική δραστηριότητα σε πάνω από 15 χώρες και την ανάπτυξη δικτύων θυγατρικών και άµεσων συνεργασιών µε διεθνείς οίκους. 12

Η επιχείρηση ΑΝΘΗΡ ΑΒΕΕ στη ξήρανση και τυποποίηση (µε συµµετοχή της ΟΠ Α.Σ.Κ.Α.Φ.Ε.Φ.Α.) Σε αυτούς πρέπει να προστεθεί τελευταία και η µονάδα παραγωγής παγωµένου τσαγιού από τη Ζυθοποιία Μακεδονίας Θράκης, µε πρώτη ύλη τσάι βουνού (Sideritis sp.). Οι αιτήσεις για χρηµατοδότηση ίδρυσης µονάδων µεταποίησης αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών κυρίως αποστακτήρια για αιθέρια έλαια και εκχυλίσµατα έχουν πολλαπλασιαστεί µέσα από διάφορα χρηµατοδοτικά µέσα. Για παράδειγµα, η πρόσκληση του Μέτρου 123Α του ΠΑΑ περιλαµβάνει δύο επιλέξιµες δράσεις για αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά: α) για την ίδρυση-επέκταση µονάδων τυποποίησης και επεξεργασίας αρωµατικών φυτών (δράση 13.1) και β) για τον εκσυγχρονισµό µε ή χωρίς µετεγκατάσταση µονάδων τυποποίησης και επεξεργασίας αρωµατικών-φαρµακευτικών φυτών (δράση 13.2). Κύρια φυτά εµπορικού ενδιαφέροντος για τη βιοµηχανία θεωρούνται: Σκόρδο, Λαδανιά, Θυµάρι, Κρόκος, Μάραθος, Γλυκόριζα, Λυκίσκος, Βαλσαµόχορτο, Ύσσωπος, Δάφνη, Λεβάντα, Χαµοµήλι, Μελισσόχορτο, Μέντα (χηµειότυπος λιναλοόλης), Φλισκούνι, Δυόσµος, Βασιλικός, Σαλέπι, Δίκταµος, Ματζουράνα, Ρίγανη (Greek oregano), Γλυκάνισο, Μαστίχα, Δενδρολίβανο, Φασκόµηλο, Θρούµπι, Μαλοτήρα, Τσάι του βουνού, Τίλιο. Οι κυριότερες χώρες προορισµού των ελληνικών εξαγωγών είναι η Κύπρος (γλυκάνισο, µάραθο, κορίανδρος), η Αλβανία (κορίανδρος, θυµάρι), η Βουλγαρία (κύµινο), η Ισπανία, η Ιταλία (κρόκος), οι Φιλιππίνες (δάφνη), οι ΗΠΑ (ρίγανη) και η Γερµανία (ρίγανη, φασκόµηλο). Αντίστοιχα, οι κυριότερες χώρες προέλευσης των ελληνικών εισαγωγών είναι η Τουρκία (γλυκάνισο, µάραθο, θυµάρι, δάφνη, ρίγανη), η Βουλγαρία (κορίανδρος, ρίγανη), η Συρία, η Ινδία (κύµινο), η Αλβανία (ρίγανη, θυµάρι), η Αυστρία και η Ισπανία (κρόκος). Με βάση την αξία εξαγωγών, ο κρόκος εξακολουθεί να είναι το πιο σηµαντικό προϊόν µε >50% επί του συνόλου της αξίας, ακολουθούν η ρίγανη, ο γλυκάνισος, η δάφνη και το φασκόµηλο ενώ δυναµικές εµφανίζονται οι καλλιέργειες του µελισσόχορτου και το δενδρολίβανο. Το Εξωτερικό Περιβάλλον για την Ελλάδα Η Ελλάδα, όπως καταγράφηκε ανωτέρω, εισάγει και εξάγει ικανοποιητικές (για το µέγεθός της) ποσότητες αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Δυστυχώς, στις επίσηµες στατιστικές διεθνούς εµπορίου και στην κατηγοριοποίηση των εµπορευόµενων αγαθών κατά SITC (Standard International Trade Classification), τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά µπορούν να εµπορεύονται και κάτω από την κατηγορία 0, Food αnd live animals (Standard International Trade Classification. Revision 3 1986) αλλά και στην κατηγορία 2 στην γραµµή 292.4 µε την ονοµασία «Plants and parts of plants (including seeds and fruits) of a kind used primarily in perfumery, in pharmacy, or for insecticidal, fungicidal or similar purposes, fresh or dried, whether or not cut, crushed or powdered». Στην κατηγορία αυτή η Ελλάδα διεξάγει σχεδόν το σύνολο του εµπορίου των φαρµακευτικών φυτών και ένα µέρος των αρωµατικών φυτών. Πίνακας 4. Μέσες Εξαγωγές Φαρµακευτικών Φυτών 2010-2012. Εξαγωγές προς ΕΕ 2010 2011 2012 Αξία (ευρώ) 712.829 561.488 544.279 13

Ποσότητα (tn) 149,7 122,6 129,3 Μοναδιαία τιµή 4,8 4,6 4,2 Εξαγωγές εκτός ΕΕ 2010 2011 2012 Αξία (ευρώ) 824.369 801.250 1.122.186 Ποσότητα (tn) 198,4 177,9 338,9 Μοναδιαία τιµή 4,2 4,5 3,3 Σύνολο Εξαγωγών 2010 2011 2012 Αξία (ευρώ) 1.537.198 1.362.738 1.666.465 Ποσότητα (tn) 348,1 300,5 468,2 Μοναδιαία τιµή 4,4 4,5 3,6 Πηγή: Eurostat, EU27 Trade Since 1988 by SITC (Μεταβλητή: DS-018995) Η σηµαντική πηγή παραµένουν οι εξαγωγές εκτός ΕΕ (αλλά εντός Ευρώπης) µε την Ελβετία να έχει ένα σοβαρό µερίδιο. Εκτός ΕΕ και Ευρώπης ο κύριος προορισµός παραµένουν οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, ακολουθούµενες από την Ρωσία. Οι εξαγωγές προς την ΕΕ αφορούν κυρίως την Γερµανία και λιγότερο άλλες βόρειες χώρες. Το µεγάλο άλµα στις εξαγωγές γίνεται το 2012 µε τις αγορές εκτός ΕΕ. Εάν διαιρέσουµε την αξία των εξαγωγών µε την καταγεγραµµένη ποσότητά τους σε κιλά, έχουµε µια µέτρηση της µοναδιαίας τιµής που αντικατοπτρίζει την ποιοτική σύνθεση των εξαγωγών. Με άλλα λόγια, εάν η µοναδιαία τιµή µειώνεται σηµαίνει ότι ένα µέσο κιλό εξαγωγών απαρτίζεται από είδη µικρότερης αξίας. Εάν αυξάνεται συµβαίνει το αντίθετο. Η µοναδιαία τιµή µειώνεται πράγµα που αντικατοπτρίζει ότι στις εξαγωγές συµµετέχουν περισσότερα είδη µικρότερης αξίας. Στον πίνακα 5 αντίστοιχα φαίνονται οι εισαγωγές φαρµακευτικών φυτών της κατηγορίας SITC 292.4 (εκτός ginseng και γλυκόριζας). Πίνακας 5. Εισαγωγές Φαρµακευτικών Φυτών 2010-2012. Εισαγωγές από ΕΕ 2010 2011 2012 Αξία (ευρώ) 1.648.368,0 958.625,0 1.075.065,0 Ποσότητα (tn) 251,7 336,8 211,2 Μοναδιαία τιµή 6,5 2,8 5,1 Εισαγωγές εκτός ΕΕ 2010 2011 2012 Αξία (ευρώ) 758.443,0 1.226.914,0 1.023.782,0 Ποσότητα (tn) 473,3 718,3 469,2 Μοναδιαία τιµή 1,6 1,7 2,2 Σύνολο Εισαγωγών 2010 2011 2012 Αξία (ευρώ) 2.406.811,0 2.185.539,0 2.098.847,0 Ποσότητα (tn) 725,0 1.055,1 680,4 Μοναδιαία τιµή 3,3 2,1 3,1 Πηγή: Eurostat, EU27 Trade Since 1988 by SITC (Μεταβλητή: DS-018995) 14

Οι εισαγωγές από ΕΕ-27 και εκτός ΕΕ έχουν περίπου την ίδια αξία, όµως οι εισαγωγές από την ΕΕ έχουν λιγότερο από το µισό όγκο των εισαγωγών εκτός ΕΕ. Έτσι η µοναδιαία τιµή των εισαγωγών από ΕΕ διαµορφώνεται πάνω από 5 ευρώ το κιλό αντικατοπτρίζοντας υψηλή ποιότητα ενώ οι εισαγωγές εκτός ΕΕ έχουν µοναδιαία τιµή γύρω στα 2 ευρώ ανά κιλό αντικατοπτρίζοντας πολύ χαµηλότερη ποιότητα. Διαδικασίες εµπορίου αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών - Πρότυπα Η µοναδική διαφορά ανάµεσα στο εµπόριο αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών µε άλλα φυτικά είδη είναι οι διαφορετικοί φυτο-υγειονοµικοί κώδικες που θα πρέπει να ακολουθεί ο τυποποιητής/εξαγωγέας για ξηρή δρόγη και η πιστοποίηση της καλλιέργειας. Για τους φυτο-υγειονοµικούς κώδικες οι παγκοσµίως αποδεκτοί κώδικες είναι αυτοί που προτείνονται από τον Food and Agriculture Organization (FAO) των Ηνωµένων Εθνών σε συνεργασία µε τον World Health Organization. Οι κώδικες αυτοί βρίσκονται στη βάση δεδοµένων CODEX Alimentarius International Food Standards η οποία είναι αποδεκτή και από τον Διεθνή Οργανισµό Εµπορίου (World Trade Organization WTO). Για την πληρότητα της παρουσίασης, τα πρότυπα αυτά παρατίθενται όπως υπάρχουν στην CODEX (και δυστυχώς στην αγγλική γλώσσα) στο παράρτηµα αυτού του κεφαλαίου. Τη εκπλήρωση των προτύπων αυτών την πιστοποιούν διαφορετικοί οργανισµοί είτε εθνικοί, είτε διεθνείς. Στην Ελλάδα, ισχύουν επίσης και πρότυπα ποιότητας που αναφέρονται στην ορθή γεωργική πρακτική και τις καλλιεργητικές φροντίδες. Πιο συγκεκριµένα εφαρµόζονται δύο συστήµατα πιστοποίησης, το πρώτο είναι το σύστηµα Ολοκληρωµένης Διαχείρισης καλλιεργειών το οποίο εφαρµόζεται σύµφωνα µε το εθνικό πρότυπο AGRO 2.1 & 2.2 του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και αφορά τη πιστοποίηση του συστήµατος παραγωγής των γεωργικών προϊόντων και το δεύτερο αφορά την παραγωγή προϊόντων σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό πρωτόκολλο EUREPGAP της Foodplus. Και τα δύο συστήµατα εφαρµόζονται σε όλες τις καλλιέργειες συµπεριλαµβανοµένων των καλλιεργειών αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Μια τρίτη µορφή πιστοποίησης υπάρχει για καλλιέργειες (εµπόρους και τυποποιητές) βιολογικά καλλιεργούµενων προϊόντων και παραγόµενης ξηρής δρόγης η οποία δεν διαφέρει από τη πιστοποίηση των άλλων βιολογικών προϊόντων φυτικής παραγωγής. Τέλος ισχύουν και για τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά οι βιοµηχανικές πιστοποιήσεις ISO και HACCP. Τέλος, και ειδικά για τα φαρµακευτικά φυτά υπάρχουν κώδικες ορθής γεωργικής και συλλεκτικής πρακτικής που διασφαλίζουν την ποιότητα της ενεργής ουσίας και τη σωστή διαχείρισή της. Δύο τέτοιοι κώδικες παρατίθενται στο παράρτηµα της παρούσας έκθεσης και προέρχονται η µεν πρώτη από το Διεθνή Οργανισµό Υγείας (WHO) και η δεύτερη από την American Herbal Products Association. Φυσικά υπάρχουν πάντα και τα ιδιωτικά πρότυπα των παγκόσµιων εφοδιαστικών αλυσίδων. Ο καλλιεργητής που ενδιαφέρεται να εξάγει ξηρή δρόγη, θα πρέπει πρώτα να έλθει σε επαφή µε τον εισαγωγέα να ενηµερωθεί για τις απαιτήσεις του σε πρότυπα και για τις πιθανές απαιτήσεις του ως προς τον έλεγχο των δοκιµίων (πολλοί εισαγωγείς προτιµούν έλεγχο σε εργαστήρια των χωρών τους για την φυτο-υγειονοµική πρακτική και την ποιοτική κατάταξη (περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια ή σε ενεργή ουσία) του προς εισαγωγή προϊόντος. 15

Οι πλευρές της αγοράς αρωµατικών φυτών και βοτάνων στην Ιταλία Η Assoerbe εκτίµησε την κατανάλωση (χρήση), από επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ιταλία, εκφρασµένη σε κιλά/χρόνο, όπως και την αξία της χοντρικής πώλησης σε σταθερές τιµές 2012. Εκτιµάται ότι η χρήση των βοτάνων ήταν περίπου 25,000 τόνοι/χρόνο, αξία στο στάδιο της χοντρικής περίπου 115 εκατ. ευρώ. Ο όγκος της εν δυνάµει χρήσης για µια ιταλική παραγωγή θα ήταν κοντά στους 1,800 τόνους ή 73% του συνόλου σε όρους αξίας, εκτιµούµε πως η αξία της χοντρικής είναι 74 εκατ. ευρώ µε µια επίπτωση για όγκο µικρότερο του 64%. Μεταξύ των προϊόντων που έχουν µεγαλύτερη οικονοµική σηµασία συµπεριλαµβάνονται: το κυανό µύρτιλλο (φρούτο), µε δάνεια που εκτιµώνται στα 15 εκατ. ευρώ, τα στίγµατα του κρόκου (9.8 εκατ. ευρώ), η ρίζα ginseng (9.4 εκατ. ευρώ), το πιπέρι (piper nigrum, 8.1 εκατ. ευρώ). Ανάµεσα στα 20 κορυφαία µε οικονοµική σηµαντικότητα είδη, µόνο το ginseng, το µαύρο πιπέρι, το µοσχοκάρυδο, china, το γλυκολέµονο και το αγριοκάστανο δεν καλλιεργούνται στην Ιταλία. Ο Πίνακας 6 δείχνει τα 40 πιο σηµαντικά είδη ανάµεσα στα οποία αυτά µεγαλώνουν ή καλλιεργούνται στην Ιταλία, κατηγοριοποιηµένα µε βάση τον όγκο (σε κιλά), για εκτιµηµένη αξία χοντρικής αγοράς (σε ευρώ) και µέση αξία µονάδας (ευρώ/κιλό). Κάθε είδος, σχετίζεται µε µια ένδειξη από την εµπορική πλευρά για το οποίο η εκτίµηση σχετίζεται µε την χρήση και την οικονοµική αξία. Τα κύρια είδη για την που µπορούν να καλλιεργηθούν (και σε µικρή έκταση ήδη καλλιεργούνται) στην Ιταλία, είναι το µύρτιλο και το σαφράν, το κόκκινο αµπέλι, το ginkgo biloba, το γαϊδουράγκαθο (σίλυβο), και το λουλούδι του πάθους (πασιφλόρα). Αυτά αυτά µόνο το λουλούδι του πάθους καλλιεργείται στις επιφάνειες και τις ποσότητες σύµφωνες µε την εθνική ζήτηση. Οι υψηλότεροι όγκοι χρήσης (τα πρώτα 20 είδη) είναι: τα κυανά µύρτιλλα, το κόκκινο σταφύλι, το ginkgo, το γαϊδουράγκαθο (σίλυβο), ο µάραθος, η Πασιφλόρα, το χαµοµήλι, το κρεµµύδι, η ρίγανη, το δεντρολίβανο, η γλυκόριζα, η αρτεµισία, το σκόρδο, το κόλιανδρο, το µαρούλι, ο άνηθος, το γλυκό τριφύλλι, η αγκινάρα, το ραβέντι, η αλόη. Όσον αφορά τον τόπο που µεγαλώνουν και αναπτύσσονται αυτά τα 296 είδη που εξετάστηκαν, λιγότερα από 32 είδη που αντιστοιχούν στο 11% του συνόλου είναι κοσµοπολίτικα. Τα είδη που φύονται στην Ευρώπη είναι η πλειοψηφία, 89 είδη, που αντιπροσωπεύουν 30% του συνόλου. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν 56 είδη Ευρασίας, 33 Μεσογειακά και 6 αλπικά είδη. Στην Ασία, 18 είδη είναι ενδηµικά, αντιπροσωπεύοντας το 6% του συνόλου, συµπεριλαµβανοµένων των Andrographis paniculata και Canarium luzonicum, αλλά σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουµε 56 είδη από την Ευρασία, 9 είδη και 4 από την Ινδοκίνα (ginkgo, πολυγάλα, ρήο και Sichuan πιπέρι). Τα είδη τα οποία φύονται στην Αφρική είναι 18, και αποτελούν το 6% του συνόλου, ενώ 14 φύονται στην Βόρεια Αµερική µε 5 επιπλέον να φύονται στην Κεντρική Αµερική, 5 στην Νότια Αµερική και 1 σε όλη την Αµερική (καλαµπόκι). Τελικά 9 είδη φύονται σε τροπικές χώρες γενικά, ενώ η Αυστραλία χαρακτηρίζεται από 1 και µοναδικό είδος τον ευκάλυπτο- µε συγκεκριµένο περιβάλλον που φύεται. Όσον αφορά στην καλλιέργεια, συχνά γίνεται σε διαφορετικές περιοχές. Οι πιο προφανείς περιπτώσεις είναι αυτά τα είδη που έχουν αυξανόµενη εξάπλωση αν και αυτοφύονται σε συγκεκριµένα µέρη, όπως το καλαµπόκι που καλλιεργείται σε όλες τις περιοχές του κόσµου παρά το γεγονός ότι το φυσικό του περιβάλλον είναι στην Νότια Αµερική, ο ευκάλυπτος (αυτοφυής στην Αυστραλία), το σκαντζίκι, το εστραγκόν, τα 16

ραδίκια, το βαλσαµόχορτο, η αγριοτριανταφυλλιά, το ελληνικό σανό και ο βασιλικός (Ευρασιατικό ενδιαίτηµα), το γαϊδουράγκαθο (Ευρωπαϊκό ενδιαίτηµα), το λινάρι, το φασκόµηλο, το κλαρωτό φασκόµηλο, το κόκκινο αµπέλι, το µάραθο (στο Μεσογειακό ενδιαίτηµα). Είναι σηµαντικό να δώσουµε έµφαση ότι προς το παρόν, ότι ένα ποσό που κυµαίνεται µεταξύ του 75% και του 90% των φαρµακευτικών φυτών που διατίθεται στην αγορά προκύπτουν από περιστασιακή συλλογή και ότι η καλλιέργεια, ακόµα και σε σταθερή αύξηση, είναι στην πραγµατικότητα οριακή. Σίγουρα στην Ευρώπη, τα είδη µε την µεγαλύτερη χρήση, δηµιουργούν ένα σύστηµα γεωργίας και βιοµηχανίας γεωργικών προϊόντων, µε βάση την καλλιέργεια, αλλά σε διαφορετικά µέρη στον κόσµο, ειδικά στην Αφρική και στην Ασία, η καλλιέργεια απέχει πολύ από το να αναπτυχθεί. Είναι σαφές πως η καλλιέργεια φαρµακευτικών φυτών θα γίνει στρατηγικής σηµασίας τα επόµενα χρόνια σε σύγκριση µε την πωλήση των φυσικών αποθεµάτων. Δυο συνθήκες συµβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Από την µια πλευρά η προσδοκώµενη αύξηση των δανείων των φυτών του παγκόσµιου πληθυσµού: 2.5 δις άνθρωποι, συµπεριλαµβάνοντας την Κίνα και την Ινδία, βασίζονται σε παραδοσιακή ιατρική για την πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας. Από την άλλη µεριά το αδιάλειπτο φαινόµενο της µετανάστευσης του αγροτικού πληθυσµού στις αστικές περιοχές, που προκαλεί την µείωση των επιτηδευµάτων, τα οποία είναι απαιτητικά σε χειρωνακτική εργασία και χρόνο, όπως το σποραδικό µάζεµα των φυτών. Πίνακας 6: Λίστα των ειδών και των καλλιεργήσιµων περιοχών στην Ιταλία από επιχειρήσεις σχετιζόµενες µε το FIPPO (έτος 2012) Πηγή:FIPPΟ 17

Πίνακας 7: Βασικά φυτά που µεγαλώνουν και καλλιεργούνται στην Ιταλία κατηγοριοποιηµένα βάση ρυθµού χρήσης (kg), αξίας (ευρώ) και µέσης ανά µονάδα αξίας (kg/ευρώ) Το διεθνές σενάριο Στην συγκεκριµένη ενότητα παρουσιάζεται η τρέχουσα κατάσταση και δυναµική σε παγκόσµιο επίπεδο µέσα από τα δεδοµένα του Οργανισµού Τροφίµων και Γεωργίας (Food and Agriculture Organization, FAO). Για τον ανασχηµατισµό των χαρακτηριστικών και την αξιολόγηση του διεθνούς σεναρίου µια σηµαντική πηγή αποτελείται από βάσεις δεδοµένων της ιστοσελίδας του Οργανισµού Τροφίµων και Γεωργίας (FAO), που έδωσε την δυνατότητα να συλλέξουµε δεδοµένα για ένα ευρύ φάσµα αγροτικών προϊόντων σε παγκόσµια κλίµακα. Είναι προφανές πως η δυνατότητα της πηγής αυτής να παρέχει ακριβείς πληροφορίες σχετικά µε τα φαρµακευτικά φυτά, είναι κυρίως συνάρτηση της κατηγοριοποίησης που ακολουθεί η κάθε βάση δεδοµένων. Ως εκ τούτου, αναλύουµε λεπτοµερώς τα αντικείµενα που έχει λάβει υπόψη της η βάση δεδοµένων Faostat τα οποία και συγκρίνονται µε αυτά που ορίστηκαν στην λίστα µε τα είδη στο Κεφάλαιο 1. Στην βάση αυτής της σύγκρισης, βρίσκουµε έναν αριθµό σχετικών αντικειµένων µεταξύ των οποίων έγινε µια πρώτη επιλογή εξαιρώντας από αρχή κάποια αντικείµενα για τα οποία η ενδεδειγµένη χρήση του φαγητού ήταν πολύ διαδεδοµένη για να την λάβουµε υπόψη µας στην παρούσα εργασία. Έτσι λοιπόν, έχει συλλεχθεί ένας αριθµός από βασικά αντικείµενα για τα 18

οποία έχει ληφθεί υπόψη η περιοχή της επένδυσης και η παραγωγή σε τόνους σε παγκόσµιο επίπεδο. Όπως φαίνεται από τις 43 καταχωρίσεις, κάποια παίζουν σηµαντικό ρόλο ως πραγµατικό φαγητό, και έχουν παίξει ή πρόσφατα έχουν πάρει ένα σηµαντικό ρόλο ως πρώτη ύλη για τρόφιµα ή ως πρόσθετα εντός του κλάδου των τροφίµων ως αρωµατικές ύλες ή µε άλλες λειτουργίες. Πίνακας 8: Περιοχές που φυτεύτηκαν και παραγωγή στον κόσµο (2012) Πηγή: Faostat Γενικά, οι παραγωγές που επιλέχθησαν αποτελούν λιγότερο από 77 εκατ. εκτάρια και αφορούν 330 εκατ. τόνους. Εντός του πρώτου συνόλου από καταγραφές, επιλέχθηκαν στην πορεία, πάντα στη βάση µιας πολιτικής σχεδιασµένης να δώσει προτίµηση σε προϊόντα τα οποία µπορούν να έχουν άλλες λειτουργίες κατά την χρήση ακόµα και στον τοµέα των τροφίµων, πέρα της θρεπτικής αξίας, 16 καταχωρίσεις µε γκρι επισήµανση- των οποίων το περιεχόµενο φαίνεται λεπτοµερώς στον πίνακα 2.2. Όσον αφορά το εµπορεύσιµο µέγεθος, το πιο σηµαντικό στοιχείο είναι από εσπεριδοειδή (άλλα από το πικρό πορτοκάλι, περγαµόντο, κ.λπ). Ακολουθείται από το τσάι και το τσίλι από την άποψη της ποσότητας που παράγεται ενώ κατά τις πρώτες οκτώ καταχωρίσεις βρίσκονται επίσης µπαχαρικά, γλυκάνισο, κάρδαµο, µάτε και πιπέρι. 19

Πίνακας 9: Κατάταξη των επιλεγµένων αντικειµένων, βάσει της έκτασης που καλλιεργείται Πηγή: Δεδοµένα Faostat Πίνακας 10: Δυναµική της έκτασης, της παραγωγής και της απόδοσης (µέσοι όροι τριετίας) Πηγή: Δεδοµένα Faostat Υπάρχει και µια άλλη οµάδα στοιχείων της οποίας η παραγωγική βάση είναι "στάσιµη" ή ελαφρώς φθίνουσα, αν και δείχνει µια µικρή αύξηση της παραγωγής, έτσι ώστε να µας αφήσει να υποθέσουµε µια βελτίωση στην αποτελεσµατικότητα. Αφορά 20