OÈ ÛÎÔappleÔ ÙË È µ ıô ÚÔÛ ÁÁÈÛË

158 πώς γίνονται παρ µοιες καλλιτεχνικές δραστηρι τητες και στον πραγ- µατικ κ σµο. Οι οικογένειες ενθαρρ νονται να φέρνουν στο σχολείο έργα Τέχνης απ το σπίτι, κυρίως εάν αυτά τα έργα σχετίζονται µε τις δραστηρι τητες κάποιου γονιο ή εάν πρ κειται για πράγµατα που έχουν σχέση µε την ιστορία και το πολιτισµικ υπ βαθρο της οικογένειας. Οι δάσκαλοι και οι γονείς συνοδε ουν τα παιδιά στις εκπαιδευτικές επισκέψεις τους σε εργαστήρια καλλιτεχνών, µουσεία και πινακοθήκες. Εφιστο ν την προσοχή των παιδιών σε καλλιτέχνες και εκθέµατα, η θε- µατολ για των οποίων έχει άµεση σχέση µε τις εξερευνήσεις των παιδιών µέσα στη σχολική τάξη. Με τον τρ πο αυτ ν, η Εις Βάθος Προσέγγιση εκµεταλλε εται το ευρ τερο περιβάλλον ως µέσο εµπλουτισµο της ενασχ λησης των παιδιών µε τον κ σµο της Τέχνης. OÈ ÛÎÔappleÔ ÙË È µ ıô ÚÔÛ ÁÁÈÛË H EΙΣ ΒΑΘΟΣ Προσέγγιση είναι µε τέτοιο τρ πο σχεδιασµένη, ώστε να προάγει τις γνώσεις, τη δηµιουργική επιδεξι τητα και την αναπαραστατική ικαν τητα των παιδιών. Για να ισχ ουν οι προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, θα πρέπει να ληφθο ν υπ ψη οι παρακάτω σκοποί προκειµένου να προσφερθο ν στα µικρά παιδιά εικαστικές εµπειρίες. ñ È ıô Ì ıëûë ÁÈ ÙÔ Ì ÛÔ. πως υποδηλώνεται και απ τον τίτλο, ο πρώτος αντικειµενικ ς σκοπ ς της Εις Βάθος Προσέγγισης είναι να επιτραπεί στα παιδιά να αποκτήσουν εµπεριστατωµένες και άµεσες γνώσεις για κάθε εικαστικ µέσο. Αυτή η στενή σχέση αναπτ σσεται µέσω του διαρκο ς πειραµατισµο, χάρη στον οποίο αποκαλ πτονται σταδιακά στα παιδιά οι ιδι τητες του µέσου και οι παραστατικές του δυνατ τητες. Μ νο αφο αποκτήσουν αυτή την εξοικείωση µπορο ν τα παιδιά να εφαρµ σουν τις εµπειρίες τους στη δηµιουργία και την εκτίµηση καλλιτεχνικο έργου. Ενώ τα παιδιά εξερευνο ν εις βάθος το κάθε µέσο, δηµιουργο ν διαρκώς κάτι µε τα υλικά και τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους. Οι ενήλικες δεν επικεντρώνουν την προσοχή τους στο τελικ αποτέλεσµα αυτ καθεαυτ, ωστ σο, είναι αναπ φευκτο να αντιληφθο ν τα παιδιά το φυσικ αποτέλεσµα των µετασχηµατισµών του υλικο. Αυτ ισχ ει ακ µα και στην περίπτωση που τηρείται προσανατολισµ ς προς τη διαδικασία. Η παραγωγή πρέπει να παραµείνει βασικ στοιχείο της Καλλιτεχνικής Εκπαίδευσης. Στον πυρήνα κάθε διαδικασίας πρέπει να βρίσκεται η ικαν τητα χειρισµο, χρήσης και µετασχηµατισµο των διαφ ρων καλλι-

Η Εις Βάθος προσέγγιση στην Τέχνη 159 È ÙÔ ÎÔÚÈÙÛ ÎÈ Ùfi ÂÈ ÛËÌ Û ÙfiÛÔ Ë È ÈÎ Û ÙË ˆÁÚ ÊÈÎ Ì ٠applefi È ÙË fiûô Î È ÙÔ ÙÂÏÈÎfi appleôù ÏÂÛÌ. τεχνικών συµβολικών συστηµάτων η σκέψη κατά την ενασχ ληση µε τα υλικά του κάθε καλλιτεχνικο µέσου. Οι διαδικασίες αυτές µπορο ν να προκ ψουν µ νο εάν η καλλιτεχνική δηµιουργία παραµείνει ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε παιδαγωγικής προσπάθειας (Gardner 1988: 164). ñ Ó appleù ÍË ÙË Ê ÓÙ Û Î È ÙˆÓ ËÌÈÔ ÚÁÈÎÒÓ ÈÎ ÓÔÙ ÙˆÓ. σον αφορά στους καλλιτέχνες, το παιχνίδι αποτελεί σηµαντικ κοµµάτι της δουλειάς τους. Οι καλλιτέχνες παίζουν µε τη φαντασία τους, εξερευνο ν φαντασιώσεις, νειρα και εικ νες. οκιµάζουν νέους τρ πους διάταξης γνωστών και άγνωστων υλικών. σον αφορά στα παιδιά, το παιχνίδι είναι συνυφασµένο µε την τέχνη, αντικατοπτρίζει τον κ σµο και τα ενδιαφέροντά τους (Szekely: 1991). Το παιχνίδι και ο πειραµατισµ ς µε τα καλλιτεχνικά υλικά µπορεί να οδηγήσουν τα παιδιά σε απρ σµενες και ασυνήθιστες εικαστικές εµπειρίες. ταν τα παιδιά έχουν το χρ νο που τους χρειάζεται για να κάνουν συνδέσεις ανάµεσα στις ενέργειές τους και τα υλικά, τ τε αποκτο ν µεγάλη ευχέρεια και ευελιξία στο έργο τους. Σ ένα καλλιτεχνικά εµπλουτισµένο περιβάλλον, τα παιδιά επιδεικν ουν αυθορ- µητισµ και πρωτοτυπία ιδεών. Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν µπορο ν να καλλιεργηθο ν σε περιβάλλον, που τα υλικά και η µεθοδολογία αλλάζουν διαρκώς.

160 ñ ÌÌÂÙÔ fiïˆó ÙˆÓ ÈÛı ÛˆÓ. Οι δραστηρι τητες θα πρέπει να δίνουν την ευκαιρία στα παιδιά να χρησιµοποιο ν λες τις αισθήσεις τους καθώς και τη ν ησή τους για την επίτευξη κάποιου σκοπο, για την επίλυση κάποιου προβλήµατος ή για την ε ρεση µιας λ σης (Eisner: 1987). Η Εις Βάθος Προσέγγιση ενθαρρ νει τα παιδιά να αντιληφθο ν τον κ σµο υπ πολλαπλά πρίσµατα χάρη στην έκθεση τους σ ένα ευρ τερο οπτικ και απτικ περιβάλλον. Τα παιδιά αποκτο ν καινο ργιες γνώσεις µέσα απ την αντίληψη και το σώµα τους και στη συνέχεια εφαρµ ζουν τις εµπειρίες αυτές στις δηµιουργικές τους επιδιώξεις. Μέσω της κινητοποίησης λων των αισθήσεων κατά την εξερε νηση των καλλιτεχνικών υλικών, το πρ γραµµα «αναπτ σσει και προάγει την αντίληψη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των υλικών και [αναπτ σσει] την οπτική και απτική αντίληψη» (Linderman & Herberholz 1979: 11). ñ Ó ÂÛË Ì ÏÏ appleâ Ì ıëûë. Εκτ ς απ την ανάπτυξη αισθητικών ικανοτήτων, η Εις Βάθος Προσέγγιση αποσκοπεί να προάγει την κινητική, συναισθηµατική, αντιληπτική, γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Καθώς τα παιδιά αντιλαµβάνονται και νιώθουν τις εικαστικές σχέσεις συνδέουν την Τέχνη µε άλλα πεδία µάθησης. Για παράδειγµα, η εξερε νηση των εικαστικών τεχνών µπορεί να προάγει τις δεξι τητες σε πεδία πως είναι η γλώσσα, η ανάγνωση και η γραφή, οι αριθµοί και τα µαθηµατικά, οι χωρικές σχέσεις καθώς και η σωµατική και κινητική ανάπτυξη. ñ apple Ï ÛË appleúô ÏËÌ ÙˆÓ. Η Τέχνη είναι ένας τρ πος επίλυσης προβληµάτων και εικαστικής αναπαράστασης των λ σεων. Τα παιδιά µπορεί να ανακαλ ψουν ή να θέσουν τα δικά τους προβλήµατα καθώς δουλε ουν à ÚË ÛÙËÓ Ó ÌÂÈÍË ÙË ÌË Ù apple È È ÂÍ ÛÎÔ Ó ÙÔ Ì ÙÔ Î È Ì ı ÓÔ Ó ÁÈ ÙË Ì - ÙÚËÛË.

Η Εις Βάθος προσέγγιση στην Τέχνη 161 µε τα υλικά οι ενήλικες µπορο ν επίσης να θέσουν προβλήµατα που απορρέουν απ τα ενδιαφέροντα και τους πειραµατισµο ς των παιδιών. Γι αυτ ακριβώς, πως υποστηρίζει o Eisner, «δεν περιµένουµε τα παιδιά να µάθουν απλώς και µ νο µε το να τους παρέχουµε καλλιτεχνικά υλικά που τα χειρίζονται, αλλά τους παρέχουµε υποστηρικτική και εµψυχωτική διδασκαλία που καθοδηγεί τη µάθηση» (Eisner 1987: 15). Σ µφωνα µε την Εις Βάθος Προσέγγιση, ο χαρακτήρας των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων επικεντρώνεται σε προβλήµατα. Οι ενήλικες θέτουν ερωτήµατα επίλυσης προβληµάτων για να παρουσιάσουν ή να επεκτείνουν δραστηρι τητες. Για παράδειγµα, µπορο ν να θέσουν τα ακ λουθα προβλήµατα: Πώς µπορο µε να αλλάξουµε το χρώµα του χαρτιο ; Γιατί πιστε ετε πως αυτ το κ κκινο είναι πιο ανοιχτ χρωµο απ εκείνο εκεί; Τι χρώµα θα κάνατε τα µάτια για να δείξετε τι αυτ ς ο άνθρωπος είναι θυµωµένος; Τι χρώµα έχει η ανάσα σας; Πώς µπορο µε να στερεώσουµε ρθιο αυτ το χαρτί; Πώς µεταβάλλεται το χρώµα στα ση- µεία που πέφτει το φως του ήλιου; Πώς µεταβάλλεται το χρώµα στα ση- µεία που πέφτει το φως του φακο ; Πέστε µου τι βλέπετε ταν κοιτάτε προσεχτικά το φ λλο (ξ λο, πέταλο, τρεχο µενο νερ, βράχος, πέτρα, κορµ δέντρου, φασµα, χαρτί, γράµµατα στη σελίδα κ.ο.κ.). Ποιος θα βρει το µεγαλ τερο φ λλο (µικρ τερο φ λλο, κ κκινο φ λλο, χρυσ φ λλο, φ λλο µε πολλά σχέδια και χρώµατα, φρέσκο φ λλο, µαραµένο φ λ- Ò Ó Î ÓÔ ÌÂ ÙÔ ÙÔ ÙÔ Ô Ó ÛÙ ıô Ó fiúıèôè; ÿûˆ Ó ÙÔ ÎÚ Ù Ûˆ ÂÁÒ ÎÈ ÂÛ appleè ÛÂÈ ÙÈ ÎÚÂ Ì...

162 λο κ.ο.κ.); Ας παρακολουθήσουµε τους σχηµατισµο ς των σταγ νων της βροχής στο παράθυρο! Αυτή η προσέγγιση εξερε νησης των καλλιτεχνικών υλικών µέσω της επίλυσης προβληµάτων βοηθάει τα µικρά παιδιά «να γίνουν ευέλικτα άτοµα, γεµάτα αυτοπεποίθηση µέσω της αφήγησης και της διατ πωσης των ιδεών τους σε εικαστική γλώσσα» (Linderman & Herberholz 1979: 11). ñ Ó appleù ÍË ÙË ÛÙÔ ÛÙÈÎ È ıâûë. Ο στοχασµ ς και η ανάκληση βοηθο ν στον εµπλουτισµ των συναισθηµάτων και των σκέψεων των παιδιών σχετικά µε την Τέχνη. Εποµένως, η ανάπτυξη αυτής της στοχαστικής διάθεσης αποτελεί βασικ κοµµάτι εν ς εις βάθος προγράµµατος Εικαστικής Αγωγής. «Ο στοχασµ ς συνεπάγεται τη σκέψη για τη διαδικασία της καλλιτεχνικής δηµιουργίας και για το τελικ αποτέλεσµα. Η ικαν τητα να στοχάζεται κανείς τους στ χους, τις αποφάσεις, τις λ σεις καθώς και τις επιρροές του έργου των άλλων στο δικ του έργο φαίνεται να αποτελεί βασικ τατο στοιχείο που πρέπει να καλλιεργείται στο πλαίσιο οποιασδήποτε καλλιτεχνικής προσπάθειας» (Rosenblatt & Winner 1988: 10). πως εξετάσαµε σε προηγο µενες εν τητες, µπορεί κανείς να θεωρήσει τι η Τέχνη έχει δ ο συστατικά: τη σκέψη κατά την ενασχ ληση µε την Τέχνη (δηµιουργώντας Τέχνη) και τη σκέψη για την Τέχνη (Παρατηρώντας Τέχνη). Η Εις Βάθος Προσέγγιση ενθαρρ νει τα παιδιά να στοχάζονται κατά τη διάρκεια και των δ ο δραστηριοτήτων. ταν τα παιδιά στοχάζονται κατά τη διάρκεια των εξερευνήσεών τους ή ανακαλο ν αυτές τις δραστηρι τητες στη µνήµη τους αργ τερα, συνδέουν λέξεις και apple È È ÂappleÈÛÎ appleùô- ÓÙ È ÙÔÓ ÚÙÔappleÔÈfi ÙË appleâúèô ÙÔ ÁÈ Ó Ô Ó appleò Á ÓÂÙ È Ë ÌÂ - ÍË ÙË ÌË ÛÂ ÌÂÁ - ÏÂ fiûâè.

Η Εις Βάθος προσέγγιση στην Τέχνη 163 έννοιες µε την εικαστική τους σκέψη. Οµοίως, ταν τα παιδιά εξετάζουν το δικ τους έργο, το καλλιτεχνικ έργο των άλλων, είτε συµµαθητών είτε καλλιτεχνών, στοχάζονται τις προθέσεις του εκάστοτε καλλιτεχνικο δη- µιουργο. Κατ πιν, τα παιδιά ενσωµατώνουν την επίγνωση αυτή στις προσωπικές τους σκ πιµες αλληλεπιδράσεις µε τα υλικά ή στις µεταγενέστερες παρατηρήσεις έργων Τέχνης. ñ ËÌÈÔ ÚÁ Âapple Ê ÌÂ ÙËÓ apple Ú Ô Û ÓË ÛÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ Î È ÛÙÔ appleôïè- ÙÈÛÌÈÎfi appleï ÛÈÔ. Μέσω της επικέντρωσης στα καλλιτεχνικά έργα που υπάρχουν στο σπίτι και στην κοιν τητα των παιδιών, το πρ γραµµα εµπλουτίζει την πολιτισµική αίσθηση των µικρών παιδιών µε απτ τρ πο. Τα παιδιά επισκέπτονται πινακοθήκες, µουσεία και εργαστήρια καλλιτεχνών και οποιοδήποτε χώρο παρουσιάζει εικαστικ ενδιαφέρον προκειµένου να βιώσουν τα έργα Τέχνης και τη δηµιουργική διαδικασία απ πρώτο χέρι. Αυτ το άνοιγµα προς την κοιν τητα δεν γίνεται µε αποσπασµατικ και τυχαίο τρ πο. Αποτελεί µάλλον οργανική απ ρροια των εξερευνήσεων των παιδιών µε τα υλικά και του αναδυ µενου ενδιαφέροντ ς τους για τα καλλιτεχνικά προϊ ντα και τις καλλιτεχνικές τεχνικές. «Το πάντρεµα της δηµιουργικής πράξης µε την παρατήρηση και το στοχασµ δηµιουργεί έναν ευαισθητοποιηµένο δηµιουργ -θεατή που αντιλαµβάνεται και ανταποκρίνεται στην ποι τητα των µορφών. Εν τω µεταξ, [ο θεατής] αποκτά γνώσεις για τις κοινωνικο-πολιτισµικές παραµέτρους του παρατηρο µενου έργου» (Τρίµη 2001). ñ Ó appleù ÍË ÈÛıËÙÈÎ ÎÚ ÛË. Μέσω του στοχασµο των προσωπικών τους εµπειριών και της παρατήρησης του έργου τους και των έργων των άλλων, τα παιδιά αρχίζουν να αναπτ σσουν και να εσωτερικε ουν αισθητικές αρχές. Η Εις Βάθος Προσέγγιση της Τέχνης «καθοδηγεί την αισθητική κρίση του παιδιο σε σχέση µε το περιβάλλον του και εµπλουτίζει την αίσθηση του περιβάλλοντος αυτο µέσω σχετικών δραστηριοτήτων που λαµβάνουν χώρα σε πραγµατικές καταστάσεις» (Linderman & Herberholz 1979: 17). πως περιγράψαµε στο Τρίτο Κεφάλαιο, η αισθητική κρίση έχει ως αφετηρία τις προτιµήσεις του παιδιο για συγκεκριµένες ιδι τητες της Τέχνης (για παράδειγµα, χρώµα ή θεµατολογία). Μέσω των προσωπικών τους επαναλαµβαν µενων εξερευνήσεων µε τα υλικά και τα εργαλεία, τα µικρά παιδιά αρχίζουν να αναπτ σσουν επιπλέον κάποια ευαισθησία απέναντι στις τεχνικές και την καλλιτεχνική πρ θεση. Στα τυπικά προγράµµατα, τα οποία επιτρέπουν µ νο την επιφανειακή έκθεση των παιδιών στα καλλιτεχνικά υλικά, τα παιδιά δεν αποκτο ν ποτέ αυτή την εκτίµηση για το ε ρος και την εν δυνάµει λεπτ τητα οποιουδήποτε µέσου. Αντιθέτως, η Εις Βάθος Προσέγγιση επιτρέπει στα παιδιά να αναπτ ξουν αισθητικές αρχές και προτιµήσεις µέσω της ενεργο ς και προσωπικής τους εµπλοκής µε την Τέχνη και τους καλλιτέχνες.

164 Ú ÁÔÓÙ appleô appleú appleâè Ó Ï Ì ÓÔÓÙ È applefi Ë Î Ù ÙËÓ ÂÊ ÚÌÔÁ ÙË È µ ıô ÚÔÛ ÁÁÈÛË Π ΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ να εφαρµοστεί η Εις Βάθος Προσέγγιση της Τέχνης για τα µικρά παιδιά, πρέπει να ληφθο ν υπ ψη αρκετοί παράγοντες. Στους παράγοντες αυτο ς συγκαταλέγονται οι εξής: ο χωρ τοπος (ο χώρος εκλαµβάνεται στην ευρεία του έννοια ως εσωτερικ και εξωτερικ περιβάλλον), ο ρ λος του δασκάλου (οργάνωση και επίδειξη, παρατήρηση, υποκίνηση του ενδιαφέροντος και υποστήριξη), ο χρ νος (ευέλικτος, µεγάλο χρονικ διάστηµα για εξερε νηση, εµπλουτισµ, παραγωγή και στοχασµ ) και τα υλικά (ποσ τητα, ποικιλία και ιδι τητες). Τα απαραίτητα χαρακτηριστικά και οι αναγκαίες προϋποθέσεις που σχετίζονται µε καθέναν απ τους παράγοντες αυτο ς εξετάζονται παρακάτω. ÈÚfiÙÔappleÔ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΣ παράγοντας στα προγράµµατα της Εις Βάθος Προσέγγισης είναι ο χώρος (τ πος-τοπίο στο εξής χωρ τοπος). Στην Εις Βάθος Προσέγγιση το σχολείο αντιµετωπίζεται ως το κέντρο µιας γειτονιάς. Η τάξη δεν περιορίζεται ανάµεσα στους τέσσερις τοίχους, αλλά επεκτείνεται πέρα απ τους κτιριακο ς περιορισµο ς. Τα παιδιά συνεχίζουν τη διαδικασία µάθησης στην αυλή, στη γειτονιά και µέσω επισκέψεων σε αυθεντικο ς χώρους (µαγαζιά, δάσος κ.ά.). È Ó Ú ÛÔ Ó ÙÈ ÚÂ Ó ÙÔ, Ù apple È È ÛÎ Ô Ó. Ó ÌÂÈÁÓ Ô Ó Î È appleï ıô Ó appleëïfi ÛÙËÓ Ï ÙÔ Û Ô- ÏÂ Ô ÙÔ.

Η Εις Βάθος προσέγγιση στην Τέχνη 165 Ξεκινώντας απ την αίθουσά µας, απ τον εσωτερικ µας χώρο και απ µέσα προς τα έξω (η τάξη, το εργαστήρι, η αυλή του σχολείου, το κτίριο, η περιοχή), µπορο µε να επεκταθο µε και εκτ ς σχολικής τάξης και να εξερευνήσουµε,τι περιβάλλει το σχολείο. Πιο συγκεκριµένα, ως χωρ τοπος ορίζονται τα εξής: η τάξη, το σχολείο, η αυλή του σχολείου, η περιοχή, ο τ πος, το τοπίο, η γειτνίαση µε χώρους που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για εξερε νηση και γνωριµία πως εργαστήρια καλλιτεχνών, εκθέσεις, µνηµεία, µουσεία, καταστήµατα, ζωολογικ ς κήπος, πάρκο, βουν, θάλασσα κ.ο.κ. Σε,τι αφορά στον εσωτερικ χώρο, η τάξη διαµορφώνεται µε τέτοιον τρ πο, ώστε τα παιδιά να µπορο ν να εργαστο ν οπουδήποτε θέλουν (µέσα ή έξω απ το νηπιαγωγείο, σε διαφορετικές επιφάνειες ή θέσεις). Οι συνθήκες που πρέπει να επικρατο ν απαραίτητα µέσα στη σχολική τάξη, προκει- µένου να εφαρµοστεί η Εις Βάθος Προσέγγιση, είναι ανάλογες µε τα χαρακτηριστικά του µαθησιακο περιβάλλοντος, τα οποία υποστηρίζει η προσέγγιση High/ Scope της Τέχνης (βλ. Κεφάλαιο 4). Οι βασικοί παράγοντες που πρέπει να λαµβάνονται υπ ψη είναι οι εξής: ñ ιαρρ θµιση του χώρου. Αρχικά παρατηρώ και εξερευνώ το χώρο του Νηπιαγωγείου για να λάβω υπ ψη µου λες τις συνθήκες διαµ ρφωσης της εργασίας των παιδιών. Πιο συγκεκριµένα, θα πρέπει να καταγράψω µια σειρά απ παράγοντες τους οποίους θα συνυπολογίσω στο σχεδιασµ του προγράµµατος. Παρακάτω παρατίθεται µια ενδεικτική λίστα απ αυτά που θα πρέπει να ελέγξω: 1. Πώς είναι η αίθουσα του Νηπιαγωγείου, παρατηρώ: α) Το µέγεθος της αίθουσας (µικρή, µεγάλη). β) Ο εσωτερικ ς χώρος (πώς είναι: γεµάτος, άδειος, µε πολλά αντικείµενα, ψηλοτάβανος, χαµηλοτάβανος, φωτειν ς, σκοτειν ς, έχει γωνιές, επιτρέπει την κίνηση των παιδιών γ ρω απ τα αντικείµενα, µπορο ν τα παιδιά να κινο νται ελε θερα, να τρέχουν, να κρ βονται σε κρυψώνες). Τα υλικά που περιέχει (ξ λα, το βλα, πλαστικ, γυαλί, γυάλινες ή ξ λινες επιφάνειες). Πώς είναι βαµµένος (χρώµατα). Η διαµ ρφωση των επίπλων (πολλά, λίγα). Αν γειτνιάζει µε εσωτερική αυλή ή αν έχει πρ σβαση σε κάποιο εσωτερικ ελε θερο χώρο. γ) Ο φωτισµ ς (απ πο και π σο φωτίζεται). δ) Τα παράθυρα. Πο είναι τοποθετηµένα. Τι βλέπω απ τα παράθυρα (διαφηµίσεις, κτίρια, πολυκατοικίες, πράσινο, θάλασσα, αυτοκίνητα, τοίχο, µαγαζιά). ε) Η βρ ση (π σο κοντά ή µακριά είναι). Για παράδειγµα, αν δεν υπάρχει άµεση πρ σβαση σε νερ θα πρέπει να βρω τρ πους µεταφοράς του νερο απ την αυλή στην αίθουσα ή µπορώ να αποφασίσω να δουλέψω στην αυλή, αν ευνοο ν οι καιρικές συνθήκες.

166 2. Τρ ποι εργασίας: παρατηρώ και αποφασίζω: α) Πο θα τοποθετήσω τις εργασίες των παιδιών για να είναι ε κολα θεατές. β) Αν ο χώρος προσφέρεται για να κάνουν τα παιδιά µεγάλα έργα, µεγάλες κατασκευές. ñ ιαθέσιµος χώρος στο πάτωµα, στα τραπέζια, στους τοίχους και στο ταβάνι, καθώς και η δυνατ τητα επέκτασης των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων στο προα λιο. ñ Οργάνωση του χώρου µε τέτοιο τρ πο, ώστε να υπάρχει δυνατ τητα για ατοµικές και οµαδικές δραστηρι τητες καθώς και για εργασία σε διαφορετικές θέσεις: α) τα παιδιά να µπορο ν να δουλε ουν καθιστά, ρθια, ξαπλωµένα, β) να εργάζονται µε µεγάλες ή µικρές επιφάνειες χαρτιο. ñ Πρ σβαση σε νερ πως νεροχ τες, νιπτήρες, δοχεία και λάστιχα µέσα και έξω απ τη σχολική τάξη. ñ Φως και δια γεια, συµπεριλαµβανοµένης της ποσ τητας, της εστίας και της µεταβλητ τητας του φυσικο και τεχνητο φωτ ς. ñ Παραλλαγές στις επιφάνειες εργασίας, πως προσανατολισµ ς (οριζ ντια τραπέζια, δάπεδα και παιδικές χαρές, κάθετα καβαλέτα, τοίχοι και φράχτες) και σ νθεση (ξ λο, µέταλλο, πλακάκι, τσιµέντο, σκληρές επιφάνειες, άµµος, χαλίκι, χορτάρι κ.ο.κ.). Μια γενική αρχή που πρέπει να έχουµε κατά νου είναι τι η τάξη είναι το καλλιτεχνικ εργαστήριο του παιδιο. «Η δηµιουργία της ατµ σφαιρας καλλιτεχνικο εργαστηρίου µέσα στη σχολική τάξη αλλά και έξω απ αυτή, σηµαίνει τι ενθαρρ νουµε τα παιδιά να δοκιµάσουν διαφορετικά µέσα µε πρωταρχικ σκοπ να ανακαλ ψουν το µέσο στο οποίο αξίζει να αφοσιωθο ν. Σηµαίνει τι χρησιµοποιο µε επιλεκτικά τα µέσα και τα υλικά για να βοηθήσουµε τα παιδιά να αποκτήσουν αντίληψη των διαφ ρων σηµαντικών ιδεών και προβληµάτων στο πλαίσιο του προσωπικο τους έργου» (Barkan 1966: 429-430). Ευκαιρίες εφαρµογής της Εις Βάθος Προσέγγισης πέρα απ τα ρια της σχολικής τάξης παρουσιάζονται και στα ακ λουθα πλαίσια, τα οποία µπορο µε να επισκεφτο µε, να παρατηρήσουµε, να συνδέσουµε τη δηµιουργία µε την παρατήρηση, να εργαστο µε επί τ που στους χώρους αυτο ς, να χρησιµοποιήσουµε τα υλικά τους και εν τέλει να προσεγγίσουµε τους δ ο άξονες του προγράµµατος ηµιουργώντας και Παρατηρώντας Τέχνη: ñ Ο χώρος γ ρω απ το σχολείο (γειτονιά, περιοχή, χωρι, κωµ πολη, π λη). ñ Το τοπίο (βουν, θάλασσα, αγροτικ, αστικ, φυσικ, κοινωνικ ). ñ Τα κτίρια της περιοχής (προσ ψεις, παράθυρα, κάγκελα, υλικά κατα-

Η Εις Βάθος προσέγγιση στην Τέχνη 167 σκευής πως ξ λα, πέτρα, γυαλί, το βλα), τη δοµή, το ψος, το πλάτος, το µέγεθος (µεγάλο, µικρ ), τις κολ νες της ΕΗ (πο βρίσκονται, πο καταλήγουν τα καλώδια: αν είναι υπ γεια, πώς κρέµονται, πο συναντιο νται). ñ Τα µαγαζιά και ο τρ πος που στολίζουν τις βιτρίνες τους. ñ Το πράσινο της περιοχής µας (δέντρα, δάση, θάµνοι, παρτέρια). ñ Το πάρκο τις περιοχής, οι κήποι, οι ζωολογικοί κήποι, οι πλατείες και οι παιδικές χαρές. ñ Μνηµεία, αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες, τ ποι λατρείας. ñ Οι πινακίδες και διαφηµίσεις (πάνω σε κτίρια, τοίχους, κολ νες). ñ Το φυσικ περιβάλλον (αν υπάρχουν βουνά, θάλασσα, δέντρα). ñ Το φως. ñ Η ρ πανση, τα σκουπίδια, τα καυσαέρια. Η ανακάλυψη τ σο του εξωτερικο σο και του εσωτερικο χώρο, απ τον οποίο περιβάλλεται το Νηπιαγωγείο είναι πολ σηµαντική δραστηρι τητα για να αξιολογήσουµε τον βιωµένο αυτ χώρο. Έτσι, αφο γνωρίσουµε και αξιοποιήσουµε οτιδήποτε προσφέρει ή δεν προσφέρει ο χωρ τοπ ς µας πως ανθρώπινα δηµιουργήµατα (καλλιτεχνήµατα και χειροτεχνίες απ το σπίτι), καλλιτέχνες και τα εργαστήριά τους, εκθέσεις (µουσεία και πινακοθήκες), ιστορικά και σ γχρονα µουσεία, γλυπτά και άλλες καλλιτεχνικές δη- µιουργίες που κοσµο ν δηµ σιους χώρους, διάφοροι αρχιτεκτονικοί ρυθµοί σε σπίτια, δηµ σιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις καθώς και σε τ πους λατρείας, εµπορική Τέχνη (διαφηµίσεις και βιτρίνες καταστηµάτων) µπορο µε να επεκταθο µε και σε άλλους χώρους. ÂÎ ÚÔÌ ÛÙÔ ÌÔ ÛÂ Ô Î È Ù È Ï applefi ÙË È ÏÈÔı ÎË ÂappleÂÎÙÂ ÓÔ Ó ÙÈ ÂÌappleÂÈÚ Â ÙˆÓ apple È ÈÒÓ ÌÂ ÙÔÓ appleëïfi, apple Ú applefi Ù fiúè ÙË Û ÔÏÈÎ Ù ÍË.

168 O ÚfiÏÔ ÙÔ ÛÎ ÏÔ ΠΟΛΛΟΙ ροι µπορο ν να περιγράψουν το ρ λο του δασκάλου -οργανωτής, σχεδιαστής, προµηθευτής, συνεργάτης, σ ντροφος στο παιχνίδι, εµψυχωτής, εµπνευστής, υποκινητής, βοηθ ς, συνοδοιπ ρος στην ανακάλυψη, σ ντροφος κ.ο.κ. Για να εκπληρώσουν λους αυτο ς τους ρ λους οι δάσκαλοι, θα πρέπει να διαθέτουν τις ιδι τητες της ευελιξίας, του ενθουσιασµο και της χαράς της ανακάλυψης. Θα πρέπει να είναι ανοιχτοί στο να µαθαίνουν απ τα παιδιά ικανοί να βλέπουν τον κ σµο σαν να είναι η πρώτη φορά, µέσα απ τα µάτια εν ς παιδιο. Οι δάσκαλοι δεν θα πρέπει να φοβο νται να γίνουν παιχνιδιάρηδες εξερευνητές να φαίνονται έκπληκτοι, να δείχνουν συνεπαρµένοι µε τη διαδικασία της ανακάλυψης, να παίζουν και να προσποιο νται, να βρίσκουν δυνατ τητες έκφρασης µέσω της κίνησης και του χορο, να κάνουν τις ιδέες τους τραγο δια. «Αυτ που απαιτεί περισσ τερο η Εκπαίδευση στην Τέχνη είναι η αναζήτηση, η ανακάλυψη και η εφευρετικ τητα» (Szekely 1988: 14). Τα παιδιά επωφελο νται ταν οι δάσκαλοι µοιράζονται µαζί τους τη στάση πειραµατισµο και περιέργειας. «Τα παιδιά είναι εκ φ σεως περίεργα. Οι ενήλικες ίσως να πρέπει να το ξαναµάθουν» (Barsotti κ.ά. 1993: 11). Ωστ σο, οι δάσκαλοι θα πρέπει να γνωρίζουν τι η έµφυτη περιέργεια των µικρών παιδιών µπορεί να έχει καταπνιγεί προτο καν εισαχθο ν στο πρ γραµµα. Ακ µα και σε µικρή ηλικία, τα παιδιά µπορεί να βρέθηκαν αντι- µέτωπα µε παρακωλ σεις της εξερευνητικής διάθεσης εν γένει και µπορεί να βίωσαν στερε τυπες καλλιτεχνικές εµπειρίες που να αποθάρρυναν την αίσθηση της δηµιουργικής περιπέτειας. Εποµένως, ένας ακ µα ρ λος του δασκάλου µπορεί να έγκειται στο να απελευθερώσει το µικρ παιδί απ τα δεσµά του, προκειµένου να µπορέσει να εξερευνήσει τον κ σµο της Τέχνης. Στις περιπτώσεις αυτές, ο δάσκαλος έχει την ευθ νη να αντιστρέψει αυτές τις πρώιµες αρνητικές εµπειρίες, προσφέροντας ένα ασφαλές και υποστηρικτικ περιβάλλον, που τα παιδιά µπορο ν να εξερευνο ν µε ολοένα µεγαλ τερη άνεση και µε ολοένα µεγαλ τερη αίσθηση χαράς και αυτοπεποίθησης. Λαµβάνοντας υπ ψη αυτο ς τους γενικο ς ρ λους, τα συγκεκριµένα πράγµατα που µπορο ν να κάνουν οι δάσκαλοι για να εφαρµ σουν την Εις Βάθος Προσέγγιση των εικαστικών τεχνών µε τα µικρά παιδιά είναι: ñ Να δηµιουργήσουν ένα περιβάλλον που να συντελεί στην εξερε νηση της Τέχνης. ñ Να προσφέρουν υλικά και να σχεδιάσουν ατοµικές και οµαδικές εµπειρίες να δηµιουργήσουν ζωηρές εµπειρίες. ñ Να επιδεικν ουν τις βασικές ιδι τητες των υλικών και να χρησιµοποιο ν βασικές εικαστικές τεχνικές.