Το περίπτερο του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. στην Agrotica 2012 Εντυπωσιακή η συμμετοχή του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. στην Αgrotica 2012 Βραβεύτηκε το περίπτερό του με το Ειδικό Βραβείο Διοργανωτή Πραγματοποιήθηκε η Ημερίδα για το ρόλο της πρωτογενούς παραγωγής στο ξεπέρασμα της ύφεσης και της κρίσης Για μία ακόμα φορά, το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο συνεχίζοντας την παράδοση συνεχών συμμετοχών του στη Διεθνή Έκθεση Γεωργικών Μηχανημάτων, Εξοπλισμού και Εφοδίων Αgrotica συμμετείχε και στη φετινή 24 η διοργάνωση του θεσμού, με περίπτερο στον εκθεσιακό χώρο και την πραγματοποίηση ημερίδας. Το κεντρικό μήνυμα του Επιμελητηρίου στο περίπτερο ήταν: «Η ΚΡΙΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΕΙ ΣΕ ΕΥΚΑΙΡΙΑ». Η επιμελημένη παρουσία απέσπασε τα κολακευτικότατα σχόλια του κοινού που το επισκέφθηκε καθώς και των διοργανωτών που το βράβευσαν με το Ειδικό Βραβείο Διοργανωτή για την υποστήριξη και την οργανωμένη παρουσία του.
Στο κέντρο, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. κ. Σπύρος Μάμαλης παραλαμβάνει το Ειδικό Βραβείο Διοργανωτή από τους κ.κ. Πάρι Μαυρίδη Πρόεδρο και Διευθύνοντα της HELEXPO και Γεώργιο Μαραντέλο Αντιπρόεδρο της HELEXPO, ενώ πλαισιώνεται από τον υπεύθυνο της Αgrotica κ. Βασίλη Σπύρου και τον υπεύθυνο Δημ. Σχέσεων του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. κ. Σταμάτη Δαφνή Στα πλαίσια συμμετοχής του Επιμελητηρίου, πραγματοποιήθηκε και ημερίδα με τίτλο: «Ύφεση και Κρίση: Ο ρόλος της πρωτογενούς παραγωγής στην υπέρβασή τους» Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους και απηύθυναν χαιρετισμό οι κ.κ.: Παναγιώτης Κακαφίκας, εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ, Γεώργιος Καρασμάνης, Βουλευτής Πέλλας, Γραμματέας Αγροτικού Ν.Δ. και Θανάσης Θεοχαρόπουλος, Υπεύθυνος Τομέα Αγροτικής Πολιτικής Περιφ. Γραφείου Κεντρ. Μακεδονίας της Δημοκρατικής Αριστεράς. Οι κ.κ. Παναγιώτης Κακαφίκας, Θαν. Θεοχαρόπουλος και Γεώργιος Καρασμάνης απευθύνουν το χαιρετισμό τους στην ημερίδα
Στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν οι παρακάτω εισηγήσεις: «Ο αγροτικός Τομέας της Ελληνικής Οικονομίας. Παρούσα κατάσταση, Δυνατότητες και Προοπτικές», Εισηγητής: Γεώργιος Λώλος, Γεωπόνος, Μ.Sc, μέλος Δ.Σ. ΓΕΩΤ.Ε.Ε. «Μπορεί ο αγροτικός χώρος με την παραγωγή βιοκαυσίμων να συμβάλει καταλυτικά στην ανάκαμψη της εθνικής οικονομίας?», Εισηγητής: Σπύρος Κυρίτσης, Ομότιμος Καθηγητής Γ.Π.Α., Μέλος της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας «Δυνατότητες καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών για την παραγωγή βοτάνων, αρτυμάτων, αιθερίων ελαίων και φαρμακευτικών προϊόντων», Εισηγητής: Πέτρος Α. Ταραντίλης, Επίκουρος Καθηγητής Ενόργανης Χημικής Ανάλυσης Φυτικών Προϊόντων, Εργαστήριο Χημείας, Γενικό Τμήμα, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών «Κρεοπαραγωγές αγελάδες αγελαίας μορφής παραγωγή βόειου κρέατος», Εισηγητής: Ιωάννης Φαρμάκης, Κτηνίατρος «Η Ευρωπαϊκή Κοινή Αγροτική Πολιτική μετά το 2014. Η στήριξη της υπαίθρου», Εισηγητής: Σωτήρης Κουτσομήτρος, Γεωπόνος - Μηχ. Περιβάλλοντος MSc, Δ/νση Αγροτικής Πολιτικής & Τεκμηρίωσης, ΥΠΑΑΤ. Μετά το πέρας των εισηγήσεων ακολούθησε κύκλος ερωτήσεων και έγινε γόνιμος διάλογος. Στη συνέχεια δημοσιεύονται οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της ημερίδας.
ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ: «Ύφεση και κρίση: Ο ρόλος της πρωτογενούς παραγωγής στην υπέρβασή τους» Θεσσαλονίκη, Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2012 Ο ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Παρούσα Κατάσταση, Δυνατότητες & Προοπτικές Γεώργιος Λώλος Γεωπόνος M.Sc, Μέλος Δ.Σ ΓΕΩΤ.Ε.Ε Εισαγωγή Στην Ελλάδα ο αγροτικός τομέας αποτελούσε και θα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ελληνικής κουλτούρας και του Ελληνικού Πολιτισμού. Ο τομέας συνιστά παραγωγική δραστηριότητα η οποία συμβάλει σημαντικά στην οικονομία, την περιφερειακή ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και τη διατροφή του πληθυσμού. Η θέση του τομέα στην ελληνική οικονομία εξακολουθεί να παραμένει σημαντική τόσο από την άποψη της συνολικής απασχόλησης, στην οποία συμμετέχει κατά 11% περίπου, όσο και από την άποψη του ΑΕΠ, στο σχηματισμό του οποίου συμμετέχει κατά 4% (2009). Παράλληλα η γεωργία εξασφαλίζει σε μεγάλο ποσοστό τον ομαλό εφοδιασμό της αγοράς σε είδη διατροφής, πρώτες ύλες για τη βιομηχανία (τροφίμων & ποτών, κλωστοϋφαντουργία, επεξεργασία καπνού κλπ) και συμβάλει στην ελκυστικότητα του τουρισμού (λόγω της υψηλής ποιότητας των διατροφικών προϊόντων της χώρας). Μεγάλη είναι επίσης η σημασία το τομέα στην προστασία του περιβάλλοντος. Μεταξύ των θετικών επιδράσεων της λειτουργίας της γεωργίας στο φυσικό περιβάλλον συγκαταλέγονται η διαφύλαξη της φυσιογνωμίας της υπαίθρου και η διατήρηση του κοινωνικού ιστού, που αποτρέπει την πληθυσμιακή απογύμνωση των απομονωμένων περιφερειών της χώρας. Στις αρνητικές επιπτώσεις μπορούμε να συμπεριλάβουμε τη ρύπανση και τη διάβρωση των εδαφών, που προκαλούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τις εντατικές καλλιέργειες. Τα προβλήματα ρύπανσης των φυσικών πόρων (έδαφος, νερό) οφείλονται κατά κύριο λόγο στην εντατικοποίηση της παραγωγής, στην ανορθολογική χρησιμοποίηση των τεχνολογικών εισροών, στη μη συμμόρφωση πολλές φορές των παραγωγών με τις διατάξεις της νομοθεσίας καθώς και στη μη εφαρμογή κανόνων ορθολογικού χωροταξικού σχεδιασμού (π.χ περιοχές κορεσμένες λόγω υπερσυγκέντρωσης κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων). Πολύ σημαντικός είναι τέλος ο ρόλος του τομέα σε κοινωνικό επίπεδο, αφού συνεισφέρει σημαντικά στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών της χώρας. Οι περισσότερες αγροτικές περιφέρειες της χώρας στηρίζονται, κατά κύριο λόγο ή δευτερευόντως, στην ανάπτυξη του αγροτικού 1
τομέα. Η διατήρηση και ανάπτυξη της γεωργίας είναι απαραίτητη επομένως για τη διαμόρφωση και συντήρηση των οικονομικών και δημογραφικών ισορροπιών στις αγροτικές περιοχές. Η πορεία της αγροτικής πολιτικής στην Ελλάδα έχει διανύσει ήδη μια περίοδο 170 ετών από τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Την πρώτη περίοδο η ελληνική πολιτική είχε εστιαστεί στην οργάνωση και στις μεγάλες αποφάσεις σχετικά με την διανομή της γης και την δημιουργία των συνθηκών ανάπτυξης του αγροτικού τομέα. Η τακτοποίηση των ζητημάτων διανομής της γης και η δημιουργία βασικού θεσμικού πλαισίου κράτησε μέχρι το 1950. Η εθνική αγροτική πολιτική μετά το 1950, εστιάστηκε στην αξιοποίηση των πεδινών ζωνών με βασικά εργαλεία παρέμβασης τον αναδασμό και την άρδευση. Ωστόσο, η ίδια η ΚΑΠ συνέβαλλε σημαντικά στη μετάβαση των ζωνών αυτών προς τη μονοκαλλιέργεια και την αύξηση της εξάρτησης από την ίδια την ΚΑΠ. Αντίθετα στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές, η ανυπαρξία εθνικών ειδικών πολιτικών στήριξης μέχρι το 1981 εξηγεί τις δύσκολες συνθήκες που συναντά σήμερα η αγροτική οικονομία σε αυτές τις σημαντικές σε έκταση περιοχές.. Η εφαρμογή της ΚΑΠ στην Ελλάδα από το 1981 ενίσχυσε τις τάσεις χωρικής διαφοροποίησης στο εσωτερικό του ελληνικού αγροτικού χώρου, οι οποίες είχαν ήδη αρχίσει να διαμορφώνονται ως αποτέλεσμα της εφαρμογής ή της ανυπαρξίας εθνικών πολιτικών. Το γεγονός αυτό αν συνδυασθεί με το μικρό μέσο μέγεθος των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων (4,6 ha) εξηγεί το σοβαρό ζήτημα ζωνοποίησης και ιδιοκτησίας που έχει διαμορφωθεί στον αγροτικό χώρο. Συνοπτική Παρουσίαση Βασικών Μεγεθών Ένα από τα κριτήρια μέτρησης της σημασίας και της συμβολής του αγροτικού τομέα σε μια εθνική οικονομία αποτελεί ο βαθμός συμμετοχής του στη δημιουργία του συνολικού εθνικού προϊόντος. Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η συμμετοχή του Ακαθάριστου Αγροτικού Προϊόντος (ΑΑΠ) στο συνολικό Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ)ανερχόταν περίπου στο 1/3. Το ποσοστό αυτό ακολούθησε μια εύλογη καθοδική πορεία στις επόμενες δεκαετίες (φτάνοντας στο 4,0% το 2009 ή 3% σε σταθερές τιμές χωρίς επιδοτήσεις) καθώς οι ταχύτεροι ρυθμοί ανάπτυξης των άλλων τομέων της οικονομίας (δευτερογενής και τριτογενής) και παρόλη την εντατική ανάπτυξη του αγροτικού τομέα συρρίκνωσαν παραπέρα τη συμμετοχή του στη διαμόρφωση του ΑΕΠ. Η μείωση αυτή στο Μ.Ο της χώρας αποκρύπτει, φυσικά, τη σημασία του τομέα στις επιμέρους περιοχές της και ιδιαίτερα αυτών που διακρίνονται για την έντονη αγροτικότητά τους. Από την άλλη, το σημερινό χαμηλό ποσοστό, συνεχίζει να είναι πολύ υψηλό σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό των χωρών της ΕΕ-27 (1,6% για το 2009). Η ακαθάριστη Προστιθέμενη του πρωτογενούς τομέα το 1990 ανήλθε σε 6,6 δις σε ένα σύνολο οικονομίας 68,4 δις ενώ το 2009 δεν ξεπέρασε σε τρέχουσες τιμές τα 8,0 δις σε σύνολο 213,1 δις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι στην Ελλάδα, η τελική αξία που πληρώνει ο καταναλωτής για αγαθά που προέρχονται από προϊόντα της γεωργίας διαμορφώνεται όλο και περισσότερο έξω από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις (για λόγους που σχετίζονται κυρίως με στρεβλώσεις της εφοδιαστικής αλυσίδας) εκτιμάται ότι ο πολλαπλασιαστής της άμεσης συμβολής της γεωργίας στο ΑΕΠ είναι τουλάχιστον 5. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε ότι στην ελληνική βιβλιογραφία η μείωση της συμμετοχής του αγροτικού τομέα στο ΑΕΠ και στον οικονομικώς ενεργό πληθυσμό συχνά θεωρείται εξ ορισμού ως θετική και επιθυμητή εξέλιξη και εκλαμβάνεται μηχανιστικά ως ενδεικτικό στοιχείο της αναπτυξιακής διαδικασίας. Η αντίληψη αυτή προέρχεται από τη μηχανιστική ανάγνωση των διαρθρωτικών αλλαγών που «νομοτελειακά» οδηγούν στη σχετική μείωση της ποσοστιαίας συμμετοχής του αγροτικού τομέα στη διαμόρφωση του ΑΕΠ. Η απλουστευτική «αναπτυξιακή» ανάγνωση της μείωσης του ειδικού βάρους του αγροτικού τομέα υπερισχύει της αξιολόγησης των λόγων και του τρόπου που πραγματοποιείται. Η μείωση της συμμετοχής του αγροτικού τομέα στο ΑΕΠ, η οποία προέρχεται όχι από το χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξής του, σε σχέση με τους άλλους τομείς της οικονομίας, αλλά από τη στασιμότητα, ή ακόμη και την απόλυτη μείωση της αγροτικής παραγωγής, καθιστά επιτακτική την ανάγκη επιδότησης 2
του εισοδήματος των αγροτών. Ωστόσο, η αναπτυξιακά υποβαθμισμένη και επιδοτούμενη γεωργία συνιστά σαθρό στήριγμα της περιφερειακής-τοπικής οικονομίας, διότι η όποια μείωση της εξωτερικήςτεχνητής στήριξης του εισοδήματος των αγροτών, εν απουσία ενδογενών αναπτυξιακών δυνατοτήτων, μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στο σύνολο της οικονομίας της υπαίθρου (Νικολαΐδης, 2005) Ανάλογη είναι και η πορεία της συμβολής του τομέα στο Εμπορικό Ισοζύγιο της χώρας. Τα αγροτικά προϊόντα, από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, αποτελούσαν την κύρια πηγή εισαγωγής συναλλάγματος, καθώς αποτελούσαν τον κύριο όγκο των εξαγωγών, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 70-80. Μέχρι τη δεκαετία του 80 το Εμπορικό Ισοζύγιο των αγροτικών προϊόντων ήταν πάντα θετικό, αφήνοντας ένα σημαντικό πλεόνασμα σε συνάλλαγμα για τη χώρα. Από τα πλεονάσματα του 1981 της τάξης των 40 εκ. σε σημερινές τιμές, φτάσαμε το 2008 να έχουμε εμπορικό έλλειμμα της τάξεως των 3 δις. ευρώ στα αγροτικά προϊόντα, το οποίο συνδυαζόμενο με το έλλειμμα 3 δις ευρώ στα γαλακτοκομικά και κρέατα δείχνει το επίπεδο της ένδειας στον τομέα της παραγωγής. Η άποψη ότι βασικός αναπτυξιακός στόχος για τον αγροτικό τομέα στην Ελλάδα πρέπει να είναι η μεταβολή στη σύνθεση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας παραγωγής, έτσι ώστε η ζωική παραγωγή να ισούται ή/και να υπερτερεί της φυτικής, είναι ίσως η πλέον διαδεδομένη στερεοτυπική αντίληψη για τον αγροτικό τομέα, και σπανίως παραλείπεται από κείμενα που διαπραγματεύονται τα προβλήματα και τις προοπτικές του. Η χρήση της αναλογίας φυτικής και ζωικής παραγωγής ως δείκτη για το χαρακτηρισμό του επιπέδου ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας συνιστά απόρροια μηχανιστικής αντιγραφής ξένων προτύπων και προέρχεται από την επιφανειακή παρατήρηση της σύνθεσης του αγροτικού τομέα ορισμένων αναπτυγμένων χωρών, όπου πράγματι η αναλογία της ζωικής παραγωγής είναι υψηλότερη. Ωστόσο, η διατύπωση αυτού του στόχου δεν συνοδεύεται από κάποια οικονομική τεκμηρίωση, πλην της αναφοράς στο ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο κτηνοτροφικών προϊόντων, αλλά υπονοείται ότι η σκοπιμότητά του τεκμαίρεται από την εμπειρία ορισμένων αναπτυγμένων χωρών. Ωστόσο, τα συγκεκριμένα εμπειρικά δεδομένα σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τις εδαφο-κλιματικές συνθήκες, τα φυσικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, την παράδοση και την ιστορική διαδρομή των χωρών αυτών και όχι αποκλειστικά με το επίπεδο ανάπτυξης του αγροτικού τομέα. Άλλωστε υπάρχουν και αντίθετα παραδείγματα. Χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία, με αναλογία φυτικής-ζωικής παραγωγής το έτος 2005 59-41, 67-33, 64-36 αντιστοίχως, έχουν, σύμφωνα με την άποψη αυτή, λιγότερο αναπτυγμένο αγροτικό τομέα από την Πολωνία (48-52), Εσθονία (42-48), Τσεχία (52-48), Σλοβακία (50-50), εφόσον η αναλογία φυτικής-ζωικής παραγωγής είναι «δυσμενέστερη» (EUROSTAT 2005, OECD 2005). Η εν λόγω στερεοτυπική αντίληψη, παρά την ανθεκτικότητά της στο χρόνο, έχει αυτο-υπονομευθεί, με την έννοια ότι κανείς από όσους την αναπαράγουν δεν έχει σταθμίσει τις προϋποθέσεις και δεν έχει προτείνει ένα ρεαλιστικό μεσο-μακροπρόθεσμο σχέδιο για την υλοποίησή της. Επιπλέον, ακόμη και στην περίπτωση που θα γινόταν αποδεκτό ότι πράγματι η ανατροπή της υφιστάμενης αναλογίας φυτικήςζωικής παραγωγής συνιστά αναπτυξιακό στόχο μείζονος σημασίας, τότε θα έπρεπε να τεθεί σχετικό ερώτημα για την αποτελεσματικότητα των πολιτικών των τελευταίων δεκαετιών επί του συγκεκριμένου θέματος. Ποτέ, όμως, πλην της επιφανειακά επαναλαμβανόμενης διαπίστωσης για την αποτυχία επίτευξης του στόχου, δεν τέθηκε ως αντικείμενο επιστημονικής διερεύνησης η αιτία αυτής της διαρκούς αποτυχίας. Επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ η αλλαγή της σχέσης φυτικής-ζωικής παραγωγής τίθεται ως βασικός αναπτυξιακός στόχος τόσο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης της Υπαίθρου (ΕΠΑΑΥ) 2000-2006, αλλά ακόμη και στο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΣΣΑΑ) 2007-2013, δεν υπάρχει καμία εκτίμηση στην εκ των προτέρων αξιολόγηση για την επίτευξή του. Επιπροσθέτως η παραγωγικότητα της Ελληνικής αγροτικής οικονομίας από 2.69 στη δεκαετία του 70-80 έφτασε στο αρνητικό ρεκόρ του -3.98 το 2004, ενώ η τεχνική αποτελεσματικότητα από 0.61 3
έπεσε στο 0.36 τα τελευταία χρόνια δείχνοντας το επίπεδο της Αγροτικής οικονομίας και εξηγώντας την οικονομική κρίση που βιώνουμε σήμερα. Όταν μάλιστα αυτά τα τεχνικά αποτελέσματα δημιουργούνται τόσο με την αύξηση των εισροών στην Ελληνική γεωργία από το 80 μέχρι σήμερα λόγω των επιδοτήσεων, των σχεδίων βελτίωσης και της αύξησης της εμπορίας γεωργικών εφοδίων στο κυνήγι της παραγωγής όπου τεράστια ποσά που εισέρευσαν στην οικονομία είτε πήγαν σε καταναλωτικές δαπάνες είτε επενδύθηκαν σε υποδομές και εισροές με ανορθολογικό τρόπο χωρίς σχέδιο καθιστώντας μη οικονομικά βιώσιμες τις αγροτικές επιχειρήσεις και σε αυτό τον τομέα πρέπει να κάνουμε κι εμείς ως Γεωτεχνικοί την αυτοκριτική μας. Από την άλλη τα ίδια αποτελέσματα έχουμε και με την εφαρμογή της νέας ΚΑΠ όπου έχουμε δραματική μείωση των εισροών και αντίστοιχη μείωση της παραγωγικότητας λόγω της αποσύνδεσης της αγροτικής παραγωγής από τις επιδοτήσεις πράγμα για το οποίο εμείς ως ΓΕΩΤΕΕ είχαμε εγκαίρως προειδοποιήσει σε μια οικονομία προσανατολισμένη όχι στην παραγωγή αλλά στις επιδοτήσεις καταφέραμε και βάλαμε τις τελευταίες ως το βασικό μείγμα πολιτικής και ως βασικό στόχο των αγροτών με τα σημερινά αποτελέσματα που έχουν φέρει σε αδιέξοδο το σύνολο της παραγωγικής διαδικασίας και ιδίως των υγειών δυνάμεων αυτού εδώ του τόπου. Η κατάσταση δεν μπορεί και δεν πρέπει να συνεχιστεί. Ιδίως όταν το μοντέλο της Ελληνικής οικονομίας σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη στηρίζεται στον πρωτογενή τομέα ακόμη και όταν πρόκειται για την ανάπτυξη του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα της οικονομίας με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον κλάδο των τροφίμων με 4.5 δις εξαγωγές σε ποσοστό 21.3% του συνόλου των εξαγωγών, 25% της συνολικής προστιθέμενης αξίας στην Ελλάδα με 1400 επιχειρήσεις και 350 000 εργαζόμενους αποδεικνύοντας πως η κρίση μπορεί και πρέπει να μετατραπεί σε ευκαιρία. Σήμερα η Ελληνική Αγροτική οικονομία έχει μια σειρά από πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα Τα μειονεκτήματα είναι α) το υψηλό κόστος αγροτικής παραγωγής λόγω των μικρών κλήρων, β) την αγροτική παραγωγή που έχει ως οδηγό της τις επιδοτήσεις, γ) την κυριαρχία της γραφειοκρατίας και της δυσκαμψίας του γενικότερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος, δ)της ελλιπούς λειτουργίας φορέων ελέγχου της αγοράς ε) των δυσμενών όρων πληρωμής από τα δίκτυα διανομής και το ελληνικό κράτος (επιστροφή ΦΠΑ εξαγωγικών επιχειρήσεων), στ) την απουσία εθνικού «brand name» στις διεθνείς αγορές, και, ζ) την περιορισμένη στρατηγική προώθησης των ελληνικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές και φυσικά την έλλειψη εκπαίδευσης των αγροτών, η μεγάλη ηλικία τους και η κοινωνική αποδοχή του επαγγέλματος. Από την άλλη έχουμε και μια σειρά από πλεονεκτήματα, όπως Η υποδομή σε μηχανήματα, ανθρώπους και εγκαταστάσεις ως αποτέλεσμα της προηγούμενης πορείας μας Εξειδικευμένο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό τη χαμηλή ένταση του επενδυόμενου κεφαλαίου τη δυνατότητα απορρόφησης σημαντικού τμήματος του διογκούμενου κύματος των ανέργων ανάπτυξη ορεινών και μειονεκτικών περιοχών 4
προστασία του περιβάλλοντος που σημαίνει ότι οι αστοί είναι διατεθειμένοι να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τομέα. Δυνατότητα σύνδεσης με δευτερογενή και τριτογενή τομέα της οικονομίας. Ο ρόλος του Επιμελητηρίου στο κρίσιμο σταυροδρόμι Η διαφαινόμενη αντίδραση της Ελληνικής οικονομίας στην οικονομική κρίση με την αύξηση της εξωστρέφειας και των εξαγωγών είναι ένα δείγμα το οποίο θα πρέπει να μελετηθεί χωρίς θριαμβολογίες καθώς σήμερα υποχρεώνονται οι Ελληνικές επιχειρήσεις να εξάγουν φθηνά και σε ακατέργαστα προϊόντα όπως στην Κίνα χωρίς όμως να είναι σίγουρο ότι κατακτούν τις αγορές καθώς σε αγορές όπου είχαμε εξαγωγές Μεταποιημένων προϊόντων έχουμε χάσει τα μερίδια αγοράς που είχαμε όπως είναι η Γερμανία δείχνοντας μια τάση την οποία έχουμε δει σε χώρες υπό χρεωκοπία όπως οι Ανατολικές χώρες μετά την πτώση των φωτοβολταικά μόνο αισιοδοξία δεν μας επιτρέπεται να έχουμε. Ως Γεωτεχνικοί ως επιστήμονες εμείς οι ασχολούμενοι με τον πρωτογενή τομέα της οικονομίας όπου θα πρέπει να βοηθήσουμε την Ελληνική αγροτική οικονομία στην αλλαγή πορείας. Στην επανεκκίνηση όπου με σαφή τρόπο θα πρέπει να αξιοποιήσουμε τις γνώσεις μας και να βοηθήσουμε στην αλλαγή στρατηγικής αλλά και κυρίως νοοτροπίας στον καθορισμό των στόχων της αγροτικής παραγωγής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος των Γεωτεχνικών, είναι σημαντικός και θα πρέπει να περιγραφεί και να διερευνηθεί σε ένα πλαίσιο στρατηγικής ανάπτυξης της Ελληνικής πρωτογενούς παραγωγής. Δυστυχώς η κατάσταση η οποία υπάρχει τώρα δεν μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι. Τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα ο ρόλος του Έλληνα Γεωτεχνικού έχει υποβαθμιστεί και με ευθύνη δική μας. Σήμερα έχει επικρατήσει ένας άκρατος λαϊκισμός με πρόσχημα την μείωση του κόστους παραβλέποντας τη συμβολή μας στην ανάπτυξη και στην αύξηση της παραγωγικότητας. Ακόμη και ο ρόλος του Γεωτεχνικού ως διεκπεραιωτικός μέσα σε ένα γραφειοκρατικό ελεγκτικό σύστημα με σημαντικό περιορισμό του επιστημονικού και τεχνοκρατικού τους ρόλου αμφισβητείται έντονα με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις πρόσφατες προκηρύξεις στα Αγρό-περιβαλλοντικά μέτρα στον ΟΠΕΚΕΠΕ καθώς και σε μια ακόμη σειρά ενεργειών όπως η σύσταση του νέου ΔΗΜΗΤΡΑ. Ο Γεωτεχνικός αμφισβητείται στον βασικό πυρήνα της προσφοράς του και στην επιστημονική γνώση την οποία παρέχει. Η απομάκρυνση αυτή έχει εμφανή αποτελέσματα και επιπτώσεις. Επιπτώσεις στο κόστος παραγωγής, στην υγεία του αγρότη και καταναλωτή στην έλλειψη δεδομένων για χάραξη πολιτικής. Υπάρχουν επίσης επιπτώσεις στη έρευνα της κατάρτιση και εκπαίδευση των παραγωγών με αποτέλεσμα την παντελή έλλειψη καινοτομίας στην αγροτική παραγωγή και τη δημιουργία αγροτών που είναι σίγουρο ότι δεν θα μπορέσουν να επιβιώσουν στο διεθνές περιβάλλον. Οι Γεωτεχνικοί πρέπει να μπορέσουμε σε αυτό το δυσμενές περιβάλλον να επαναπροσδιορίσουμε το ρόλο μας. Να πείσουμε ότι μπορούμε να προσφέρουμε ότι είμαστε χρήσιμοι. Να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια αγροτική οικονομία όπου η επιστημονική γνώση και στήριξη θα αποτελεί τη βασική συνιστώσα της αναπτυξιακής προσπάθειας. Οφείλουμε να παίξουμε το ρόλο μας Και εδώ είναι η ευθύνη του ΓΕΩΤΕΕ να προσδιορίσει και να χαράξει πολιτικές κάτω από τις συνθήκες τοις οποίες βιώνουμε ώστε ο Γεωτεχνικός να πάρει το ρόλο που τους αξίζει. Να θέσουμε τις προτεραιότητες πάνω στη βάση ενός πρωτογενούς τομέα με επιστημονική στήριξη και καθοδήγηση. Για αυτό το λόγο παίρνουμε μια σειρά από πρωτοβουλίες σε αυτή την κατεύθυνση με εκδηλώσεις όπως ΕΤΑΓΡΟ Καστοριά, το Συντονιστικό η βασική μας θεματική πρωτοβουλία στην ΑΓΡΟΤΙΚΑ και στην ημερίδα καθώς και η πρωτοβουλία της Αγροτικής διατροφικής ΕΓΝΑΤΙΑΣ που καλούμαστε να υλοποιήσουμε. Περιμένουμε και την δική σας συμβολή με ιδέες προτάσεις για τον επανακαθορισμό του ρόλου μας. 5
ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ: «Ύφεση και κρίση: Ο ρόλος της πρωτογενούς παραγωγής στην υπέρβασή τους» Θεσσαλονίκη, Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2012 ΜΠΟΡΕΙ Ο ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ? Σπύρος Κυρίτσης Μέλος της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας Εισαγωγή Η Ελληνική γεωργία ευρισκόμενη για πολλά χρόνια σε εισοδηματική στρέβλωση της παραγωγής, εξ αιτίας των παλαιοτέρων ΚΑΠ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς είχε στραφεί σε απασχόληση του γεωργικού πληθυσμού σε καλλιέργειες υποβασταζόμενες από τις επιδοτήσεις (καπνά, βαμβάκι, κλπ), βρέθηκε ξαφνικά με την Νέα ΚΑΠ, χωρίς επιδοτήσεις σε βασικά γεωργικά προϊόντα, στο διεθνή ανταγωνισμό με μειωμένο σημαντικά το οικογενειακό εισόδημα. Έτσι παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε μεταβατική περίοδο, με την προσωρινή ενίσχυση των γεωργών και όχι των προϊόντων, η Ελληνική γεωργία αναζητά πλέον νέες καλλιέργειες, ή την εγκατάλειψη των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Έτσι η ήδη αυξημένη υποαπασχόληση των γεωργών μετατρέπεται πλέον σε ανεργία, συμπαρασύροντας(κατά μέσο όρο 5 φορές περισσότερες έμμεσες απασχολήσεις) και άλλες θέσεις εργασίας στην ανεργία και κάτω από τις σημερινές συνθήκες στο αδιέξοδο. Είναι όμως αποδεκτό ότι όποιες λύσεις και εάν βλέπουμε για την Εθνική μας Οικονομία, το βασικό που πρέπει να γίνει είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Όπως υποστηρίζεται από σχετικές μελέτες (1,8) υπολογίζουν στις ΗΠΑ στη δημιουργία έως το 2020 από τα βιοκαύσιμα 190.000 άμεσες νέες θέσεις εργασίας, ενώ το σύνολο των νέων θέσεων εργασίας από το πρόγραμμα ανάπτυξης των βιοκαυσίμων στις ΗΠΑ θα ανέλθει στις 807.000. Δίνουμε έμφαση στα επιτεύγματα των ΗΠΑ για να δούμε που υστερούμε σε προγραμματισμό, καθώς και τι μπορεί να αναμένει, αναλογικά, η χώρα μας από την ανάπτυξη της βιομάζας. Μέρος Ι. ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΕΙΣ ΒΙΟΜΑΖΑΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Με την βιομάζα μπορούμε να παράγουμε ενέργεια με στόχο: Παραγωγή θερμότητας για θέρμανση ψύξη χώρων και θέρμανση νερού. Παραγωγή ηλεκτρισμού. Συμπαραγωγή θερμότητας-ηλεκτρισμού. Κίνηση οχημάτων στις μεταφορές. 1
1. Στερεά βιομάζα Η διακίνηση της βιομάζας για θέρμανση ή ηλεκτρική ενέργεια παγκόσμια γίνεται πλέον υπό μορφή pellets. Με τα pellets επιτυγχάνεται ενεργειακή πυκνότητα που διευκολύνει τη διακίνηση της στερεάς βιομάζας από Ήπειρο σε Ήπειρο, γιατί έχουμε πλέον μεγαλύτερη ενεργειακή πυκνότητα βιομάζας, καθώς : από 7m 3 βιομάζας παράγονται 2 m 3 pellets και με Torrefαction< 1.5 m 3 τα βασικά χαρακτηριστικά των Pellets: Θερμαντική αξία: 4.8KWh/Kg pellets ή 0.41 ΤΙΠ/t pellets ή 2 t pellets= 1000 lit πετρέλαιο Περιεκτικότητα σε νερό: < 10% Περιεκτικότητα σε στάχτη: <0.5% Πυκνότητα: 0.65 t/m 3 Η ενεργ ειακή απώλεια παρασκευής των pellets είναι <10%. H AEBIOM (European Biomass Association) (2) εκτιμά ότι η ενεργειακή χρήση των Pellets στην Ε.Ε. το 2020 θα ανέλθει σε 80 Μ.Τ (ή 33 Μ.ΤΙΠ), ενώ το 2008 ήταν παγκόσμια μόνο 11.8 Μ.Τ. Εικόνα 1. Παγκόσμια παραγωγή Pellets( Μ.Τ.) και διαθεσιμότητα ξυλώδους βιομάζας (3) 2
Eικόνα 2. Συμμετοχή της Βιομάζας στην ΕΕ-27 στη παραγωγή Θερμότητας, Ηλεκτρισμού και στις Μεταφορές. (ΑΕΒΙΟΜ, Statistical Report, 2011) (3) Πίνακας 1. Χώρες που εξάγουν Pellets(Κ.Τ.) στην ΕΕ-27 (4) 2009 2010 Argentina 10 9 Australia 9 63 Belarus 75 90 Bosnia 54 44 Canada 520 926 Croatia 73 95 New Zealand 21 Norway 10 4 Russia 379 396 Serbia 18 26 South Africa 42 25 Switzerland 6 15 Ukraine 30 57 USA 535 736 total import to EU27 1,771 2,523 Πηγή: Eurostat 3
Eικόνα 3. Κατανάλωση Βιο-ενέργειας για θέρμανση στην ΕΕ-27 (ΑΕΒΙΟΜ, Statistical Report, 2011) (3) Εικόνα 4. Παραγωγή θερμότητας σε διάφορες εφαρμογές στην ΕΕ-27 (3) Εικόνα 5. Σύγκριση των σημερινών τάσεων παραγωγής ενέργειας από βιομάζα με τους στόχους της Λευκής Βίβλου (5) 4
2. Tα βιοκαύσιμα κίνησης παγκόσμια Δεδομένων των κοινών κανόνων της αγοράς που διέπουν τις εμπορικές συναλλαγές παγκόσμια, ιδίως των καυσίμων κίνησης, ότι συμβεί στην παγκόσμια αγορά των καυσίμων θα έχει μία άμεση κοινωνικοοικονομική επίπτωση σε κάθε χώρα. Η ετήσια παραγωγή αιθανόλης και biodiesel στις σπουδαιότερες, από άποψη παραγωγής, χώρες φαίνεται στους πίνακες 2 και 3. Έτσι είναι φανερό από τον πίνακα 2, ότι το 2009 η Βραζιλία και οι ΗΠΑ κάλυπταν μαζί το 88% της παγκόσμιας παραγωγής βιοαιθανόλης, ενώ το 2011 οι δύο χώρες κάλυψαν μόνο το 85%, παρά το γεγονός της τεράστιας αύξησης της παραγωγής των ΗΠΑ. Ως προς το Biodiesel, η E.U κατέχει την κυρίαρχη θέση παγκόσμια, καθώς φθάνει το 48% της παγκόσμιας παραγωγής και το 60% της παγκόσμιας κατανάλωσης (F.O. Licht) [6]. Στη Βραζιλία και τις ΗΠΑ το περιεχόμενο της βιο-αιθανόλης στο μίγμα βενζίνης, ποικίλει και μπορεί να φθάσει το 85% {Ε85] ή και περισσότερο για τα αυτοκίνητα ειδικής τεχνολογίας (f.f.v), αλλά ως γενικό κανόνα οι Η.Π.Α. υιοθέτησαν το 10% και πρόσφατα 15% (για αυτοκίνητα που κυκλοφόρησαν μετά το 2007) και η Βραζιλία ως γενικό κανόνα υιοθέτησε μίγμα 25%. Η E.U έχει κατά κανόνα μικρότερα μίγματα, έτσι για το 2010 αυξήθηκε στο 5,75%, αλλά μερικές χώρες υιοθέτησαν μεγαλύτερα % βιο-αιθανόλης στο καύσιμο βενζίνης. World rank Πίνακας 2. Ετήσια Παραγωγή/Κατανάλωση Βιοαιθανόλης Διεθνώς 2007-2011 [6] (Εκατομμύρια m 3 το χρόνο) Country/Region 2011* 2010 2009 2008 2007 1 United States 50.70/49.50 50.09/48.00 40.73/41.06 34.97/36.34 24.55/19.80 2 Brazil 24.80/23.30 23.63/22.20 24.84/20.60 24.50/17.70 19.80/ 3 European Un. 5.14/6.44 4.29/5.33 3.58/4.39 2.73/3.52 2.16/ 4 China 2.08** 2.05 1.90 1.84 5 Thailand 0.45/0.45 0.43/0.45 0.40/0.45 0.34/0.34 0.30 6 Canada 1.75/2.10 1.35/1.65 1.25/1.45 0.85/1.30 0.80 7 India 0.50/0.50 0.15/0.15 0.09/0.13 0.32/0.32 8 Columbia 0.45/0.41 0.29/0.29 0.32/0.34 0.25/0.25 9 Australia 0.45/0.45 0.27/0.28 0.20/0.20 0.13/0.13 0.10/ World Total Production*** - - 73.99 65.61 49.60 * The production/consumption of ethanol for 2011 is assumed/ ** Sven Tetzlaft[19] *** Ethanol capacity could expand to 163 Mm3 in 2015 and in biofuels in general to 200 Mm3[20] 5
Πίνακας 3. Ετήσια Παραγωγή/Κατανάλωση Biodiesel σε μερικές χώρες και Διεθνώς (1,000 t)[6] Country or Union 2011 2010 2009 2008 2007 France production 1,800 1,800 1,800 1,763 954 Germany production / consumption 2,400/- 2,350****/2,581 2,500/2,517 2,600/2,695 2,890/3,245 Italy production 700 732 795 668 470 EU production/ consumption U.S.A. production/ consumption Argentina production consumption / Indonesia production/consum ption 8,791*/10,869 8,898/11,408 8,704/10,138 7,326/8,947 6,169/7,092 2,000/2,640 1,083/770 1,874/1,043 2,694/1,040 1,701/1,181 2,300**/700 1,850/497 1,179/1 712/0 250/0 650***/350 650/300 370/172 500/17 245/14 Malaysia production 110 110 240 190 100 World Production 18,096 16,566 15,435 13,769 9,329 * E.U. imported 2010, 1,752 Million tons of pure biodiesel mainly from Argentina (1,072 Million tons) and from Indonesia (440.5 Million tones) ** Argentina is expected to export 1,450,000 tons in 2011 *** Indonesia will export 300,000 tons in 2011 2. Οι σημαντικότερες τάσεις για το μέλλον των βιο-καυσίμων κίνησης στον Κόσμο, στην ΕΕ και στις ΗΠΑ Εάν δούμε τις προβλέψεις της ΕΕ για το 2020 και των ΗΠΑ για το 2022, η παραγωγή καυσίμων κίνησης στην ΕΕ καλύπτει σήμερα μόνο το 30% εκείνης των ΗΠΑ, ενώ η σύγκριση για το άμεσο και απώτερο μέλλον είναι ακόμα χειρότερη για την ΕΕ. 6
Εικόνα 6. Εκτιμώμενη κατανάλωση βιο-αιθανόλης παγκόσμια, μεταξύ 2006 έως το 2030. (Σενάριο 1, αντικατάσταση του 10% της παγκόσμιας κατανάλωσης βενζίνης το 2030) Εικόνα 7. Συμβολή βιο-αιθανόλης και bio-diesel στις μεταφορές της ΕΕ-27 (3) Πίνακας 4. Σύγκριση μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε. σε Παραγωγή- Κατανάλωση Βιοαιθανόλης (7) Bioethanol U.S.A. E.U. Παραγωγή 2010 Παραγωγή 2011 50.09 Mm3 50.70Mm3 4.29Mm3 5.14Mm3 Στοχ. Κατανάλωση 2015 2020 2022 70.00 Mm3 136.80 Mm3? 7,283.00KTIP Πρώτη Ύλη Εξοικονόμηση CO2 Τώρα Αραβόσιτος και 80,00 Mm3 Κυτταρ. αιθανόλη έως το 2022 Δημητριακά, Σακχαρότευτλα Άγνωστο % Κυτταρ. Αιθανόλη ή ΒtL to 2020 20-30% τώρα 30% από την αιθανόλη Αναμεν. Εξοικονόμηση CO2 86% - 90% από την κυτταρ. Αιθανόλη* 7
Note: The today ethanol production in U.S.A and in E. U. does not fulfill the sustainability criteria of E. U. * According to BIOLIFE project predictions using corn Stover for Ethanol production in USA. Πίνακας 5. Σύγκριση μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε σε παραγωγή Biodiesel (X 1000T) (7) Biodiesel U.S.A. E.U. Παραγωγή 2010 Παραγωγή 2011 1,083 2,000 1η. Ύλη Corn, Soya, Cotton (as 2nd product) και Ελαιοκράμβη Εξοικον. CO2 Biodiesel από σόγια έχει μείωση 57% GHG53 8,898 8,791 Ελαιοκράμβη και Ηλίανθο σε γη προοριζόμενη για τροφή According to the Report T39 T3 of IEA[51] issued in January 2011, the actual reduction of GHG for rapeseed Biodiesel of 38% will easily be able to meet the 50% reduction required in 2017 by the Renewable Energy Directive(RED) of the EU. But there are differences on data in EU countries. 4. Οι εθνικοί στόχοι των ΗΠΑ ως προς τα βιοκαύσιμα. Σύμφωνα με το bio-era model για τους στόχους των ΗΠΑ για τα βιοκαύσιμα κίνησης, το 2030 θα παράγουν 227 Mm 3, από τα οποία μόνο τα 57 Mm 3 θα είναι τα συμβατά καύσιμα 1 ης γενιάς και 170 Mm 3 θα είναι επόμενης γενιάς βιοκαύσιμα. Με το σενάριο αυτό προβλέπουν να αντικαταστήσουν το 22% της βενζίνης που καταναλώνουν οι ΗΠΑ.(το 2012, όπως προβλέπουν αναλυτές 23 η παραγωγή θα ανέλθει στα 3.8 Μ.m3). Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός θα απαιτούνται το 2030 470M.t ξερής βιομάζας που θα προέρχεται από τα δασικά και γεωργικά παραπροϊόντα και τις ενεργειακές καλλιέργειες από τις υφιστάμενες δασικές και γεωργικές εκτάσεις. Το μέσο κόστος παραγωγής των βιοκαυσίμων 2 ης γενιάς εκτιμάται ότι θα είναι το 2030, στην πόρτα του εργοστασίου: $ 0.50 / lit. συμπεριλαμβανομένων όλων των εξόδων παραγωγής. 8
Eικόνα 8. Παραγωγή επόμενης γενιάς βιο-καύσιμα στις ΗΠΑ, κατά το Renewable Fuel Standard,USA (Πηγή: bio-era Study, 2009) Εικόνα 9. Η βιομάζα που θα απαιτηθεί το 2030 για την παραγωγή 170 Μ.m3 επόμενης γενιάς βιοκαύσιμα. (Πηγή: bio-era Study, 2009) (8). 9
Εικόνα 10. Δημιουργία άμεσων θέσεων εργασίας από τα βιο-καύσιμα νέας γενιάς το 2022. (Πηγή: bio-era study, USA 2009) (8). Το 2030 υπολογίζουν 400,000 νέες άμεσες θέσεις εργασίας. Εικόνα 11. Κατανομή των άμεσων θέσεων εργασίας από τα βιο-καύσιμα νέας γενιάς το 2030.X 1000 (Πηγή: bio-era study, USA 2009) (8). 10
Πίνακας 6: Οικονομικά άμεσα αποτελέσματα αναμενόμενα στις Η.Π.Α. από την παραγωγή 170 M.m 3 νέας γενιάς το 2030 (Πηγή: bio-era Study, USA, 2009) (8). ΑΠΟ Billion $ % Κατασκευές και εξοπλισμό 11.5 10.2% Έρευνα και ανάπτυξη +royaltis 3.2 2.9% Βιομάζα (παραγωγή, συλλογή, διανομή) 23.7 21.0% Επεξεργασίες λειτουργία εργοστασίου 65.3 57.9% Διανομή βιοκαυσίμων 9.0 8.0% Συνολικό άμεσο οικον. αποτέλεσμα 112.6 Συνολικό έμμεσο οικον. αποτέλεσμα 299.6 Μέρος ΙΙ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 1. Γενικοί στόχοι της Ε.Ε. Η Ελλάδα ως μέλος της Ε.Ε. είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει λίγο πολύ, τους προδιαγεγραμμένους γενικούς στόχους της Ε.Ε., όπως φαίνονται στο ακόλουθο πλαίσιο: Πλαίσιο Υποστήριξης της Ενεργειακής Αγοράς στην Ε.Ε.27 (9) Η Οδηγία της E.Ε. για τις ΑΠΕ είναι η (2009/28/EC), με τους ακόλουθους στόχους για το2020: Μείωση των εκπομπών (GHG) κατ ελάχιστο 20% από τα επίπεδα του 1990; Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20%; Αύξηση του ποσοστού των Α.Π.Ε. στο 20%; Αύξηση του ποσοστού των Βιο-καυσίμων στις μεταφορές στο 10%. Το σχέδιο Δράσης της Βιομάζας (COM(2005) 628) με έμφαση στη χρήση της Βιομάζας για Η.Ρ.(Θέρμανση και Ηλεκτρισμό) και τις Μεταφορές, λαμβάνοντας μέτρα υποστήριξης των Ενεργειακών Καλλιεργειών με οικονομική ενθάρρυνση της Αγοράς. Η Ε.Ε. για να πετύχει τους στόχους αυτούς θα πρέπει κατά την ΑΕΒΙΟΜ να στοχεύει στην καλλιέργεια με Βιομάζα 25 Mha, όπως: 15 Mha για παραγωγή Βιο-καυσίμων Μεταφορών 5 Mha για παραγωγή Βιο-αερίου 5 Mha για παραγωγή Στερεάς Βιομάζας 11
2. Οι στόχοι του ΥΠΕΚΑ για την κάλυψη της οδηγίας της Ε.Ε. Πίνακας 7. Η επιδιωκόμενη από το ΥΠΕΚΑ εγκατάσταση ισχύος(μw) ανά κατηγορία Ανανεώσιμης Πηγής Ενέργειας (Α.Π.Ε.) και η κατανομή της στο χρόνο. (Απόφαση ΥΠΕΚΑ, 2010) (10) 2014 2020 Υδροηλεκτρικά 3700 4650 3700 4650 Μικρά (0-15MW) 300 350 Μεγάλα (>15MW) 3400 4300 Φωτοβολταϊκά 1500 2200 Εγκαταστάσεις από επαγγελματίες αγρότες της περίπτωσης (β) της παρ.6 του άρθ.15 του ν.3851/2010 500 750 Λοιπές Εγκαταστάσεις 1000 1450 Ηλιοθερμικά 120 250 Αιολικά (περιλαμβ/ων των θαλα/σιων) 4000 7500 Βιομάζα 200 350 Πίνακας 8. Εκτίμηση συνεισφοράς των Α.Π.Ε. στους Εθνικούς ενεργειακούς στόχους, ως % της συνολικής ενέργειας στη χώρα. (κατά το ΥΠΕΚΑ) (10) % 2005 2010 2015 2020 Θέρμανση-δροσισμός 11,76% 14,7% 17,9% 19,7% Ηλεκτρισμός 8,03% 13,3% 27,69% 39,8% Μεταφορές 0,02% 1,7% 6,3% 10,1% Συνολικά από Α.Π.Ε. 6,96% 8,0% 11,4% 18,0% 12
Πίνακας 9. Εκτίμηση συνεισφοράς της βιομάζας κατά πηγή συνολικά (στοιχεία ΥΠΕΚΑ) Πηγή προέλευσης Ποσότητες Παραγωγή ενέργειας ΚΤΙΠ 2015 2020 Ποσότητες Παραγωγή ενέργειας ΚΤΙΠ Βιομάζα από δασικές εκτάσεις 800.000 m 3 1.361 - - Βιομάζα από το γεωργικό τομέα Γεωργική παραγωγή Γεωργικά υπο-προϊόντα 75.000 t 68.000 176.000t 159.000 10.000.000t 1200 23.000.000t 1.500 Βιομάζα από Απoρρίμματα - - - - Παρατηρήσεις Μίζερες οι προβλέψεις του ΥΠΕΚΑ Τα δάση δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα το 2020? Τα απόβλητα ήδη προσφέρουν βιοαέριο, έστω και με τους ΧΥΤΑ, ενώ η λυμματολάσπη άρχισε να χρησιμοποιείται ενεργειακά και στη χώρα μας. Δεν προβλέπεται σε 9 χρόνια καμία σύγχρονη μονάδα παραγωγής ενέργειας από τα απορρίμματα?? Εικόνα 12. Η τύχη των Απορριμμάτων στις Ευρωπαϊκές χώρες (ΕΕ-27) (3) Ελλάς: 82% στις Χωματερές και 19% στην Ανακύκλωση 13
Πίνακας 10. Εκτίμηση του ΥΠΕΚΑ για την συνεισφορά της βιομάζας στη θέρμανση και ψύξη, σε Κ ΤΙΠ (10). Είδος βιομάζας 2005 2010 2015 2020 Στερεά 951 1012 1128 1222 Βιοαέριο - - - - Βιώσιμα βιοκαύσιμα - - - - Σύνολο ΑΠΕ 1066 1269 1548 1908 Παρατηρήσεις: Φτωχές οι προβλέψεις του ΥΠΕΚΑ, ακόμη και για τα δεδομένα του 2010, όταν: από ένα και μόνο επιχειρηματία εξοικονομούνται από υποπροϊόντα βιομάζας και απόβλητα 175 Κ ΤΙΠ/έτος (Φιλιπόπουλος,2010). το δυναμικό παραγωγής pellets στη χώρα ανέρχεται στα 180 Κ ΤΙΠ και η παραγωγή(2011) στις 130.000 Τ, παρά τις σημερινές απαγορεύσεις και τα εμπόδια. οι εισαγωγές pellets και καυσόξυλων από γειτονικές χώρες δεν υπολογίζονται. η σημερινή κατανάλωση των καυσόξυλων εκτιμάται >1 Μ ΤΙΠ/χρόνο?. το βιοαέριο που υπολογίσθηκε από το ΥΠΕΚΑ να παράγει ηλεκτρισμό σήμερα, ούτε το 2020 δεν θα καλύπτει κάποιο ποσοστό θερμότητας? ούτε και με την εξίσωση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης ή ακόμα και χωρίς, δεν προβλέπει το ΥΠΕΚΑ κανέναν παραγωγό να χρησιμοποιεί το παραγόμενο φυτικό λάδι για τη θέρμανσή του και μάλιστα ΧΩΡΙΣ ΦΟΡΟΥΣ? σήμερα το ΦΠΑ για το εισαγόμενο φ.αέριο είναι 13%, ενώ για τα εγχώρια Pellets 23%. Προβλέπεται άραγε το ίδιο καθεστώς και το 2020? Πίνακας 11. Συνεισφορά της βιομάζας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (στοιχεία του ΥΠΕΚΑ) (10) Είδος βιομάζας 2015 2020 Mw Gwh Mw Gwh Στερεά 20 73 40 364 Βιοαέριο 100 431 210 895 Βιώσιμα βιουγρά Συνολικά από ΑΠΕ - - - - 8698 16967 13271 27269 14
Παρατηρήσεις: Γιατί δεν προβλέπεται η χρησιμοποίηση % βιο-καυσίμου στο Diesel που καταναλώνει η ΔΕΗ για ηλεκτροπαραγωγή? * Γιατί δεν προβλέπεται σύν-καυση του λιγνίτη με Pellets στην Ηλεκροπαραγωγή? Πίνακας 12. Η βιομάζα στις μεταφορές σε Κ ΤΙΠ (στοιχεία ΥΠΕΚΑ ) (10) Είδος βιοκαύσιμου Βιοαιθανόλη για ΕΤΕΒΕ από την οποία εισαγόμενη Biodiesel από το οποίο εισαγόμενο Άλλα(βιοαέριο, φυτικά λάδια κλπ) Ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ στις οδικές μεταφορές 2005 2010 2015 2020-43 256 414-43 256 414 1,2 64 130 203 - - - - - - - - - 0,7 1,3 5,1 στις άλλες μεταφορές - 1,7 5,9 11,4 Συνολικά 1,2 110 393 634 Παρατηρήσεις: Γιατί δεν προβλέπεται στην Ελλάδα, η χρήση μιγμάτων βιοαιθανόλης στο μίγμα βενζίνης, όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη; Ακόμα και το πενιχρό 6% θα έδινε πολύ μεγάλη ώθηση στην παραγωγή βιοκαύσίμων? Γιατί κολλήσαμε στο ΕΤΕΒΕ για τη βενζίνη ακόμα και στις προβλέψεις για το 2020 και μάλιστα με εισαγωγές βιοαιθανόλης? Έχουν βάσεις οι επιφυλάξεις(?) ορισμένων στην Ελλάδα, ακόμα και σήμερα, για τη χρήση καθαρής βιο-αιθανόλης στα μίγματα? Γιατί δεν αναφέρουμε τα σημαντικά ποσά εισαγόμενου bio-diesel και φυτικών λαδιών? Γιατί δεν προβλέπεται η δυνατότητα χρήσης αυτούσιων φυτικών λαδιών στην κίνηση οχημάτων ή του βιοαερίου στα μελλοντικά σχέδια της χώρας, έστω για αυτοκατανάλωση? 2.1.Τα οφέλη για την Εθνική Οικονομία από τις δυνατότητες που προσφέρει ο αγροτικός χώρος στην αύξηση παραγωγής Pellets. Οι δυνατότητες αναφέρονται στα υπολείμματα από τη γεωργία και τα δάση, καθώς και στην καλλιέργεια μέρους των προβληματικών εκτάσεων με ενεργειακά φυτά(λ.χ. αγριαγκινάρα, switch grass, ευκάλυπτο, καλάμι, αθάνατο, κ.ά.). Οι καλλιεργούμενες προβληματικές εκτάσεις υπολογίζονται (11) 15
σε 2 εκατομμύρια στρέμματα, ενώ δεν υπολογίζουμε τα χιλιάδες εγκαταλειμμένα στρέμματα γόνιμων και μη γεωργικών εκτάσεων. Εκτιμούμε ότι η ενεργειακή εκμετάλλευση με Pellets θα μπορούσε να αποδώσει > 1 εκατομμύριο ΤΙΠ/χρόνο και χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. (12) Εικόνα 13. Η οικονομική επιβάρυνση της κεντρικής οικιακής θέρμανσης στην Αυστρία Αριστερά: Το κόστος του καυσίμου θέρμανσης( cent/kwh ) Δεξιά: Συνολικό κόστος ετήσιας επιβάρυνσης αναλυτικά (Euro/χρόνο) 3. Τα βιοκαύσιμα κίνησης ευκαιρία για τη χώρα μας 3.1. Το bio-diesel Πίνακας 13. Καταναλώσεις Biodiesel στην Ελλάδα ( 2005-2020) (13). 16
* Το 2009 ψηφίστηκε ο νόμος 3769/2009, όπου επιτρέπεται η διανομή μιγμάτων με περιεκτικότητα σε βιο-καύσιμα πέραν του ορίου που καθορίζεται από το Ανώτ. Χημικό Συμβούλιο (ΑΧΣ). * Τον Ιούνιο 2010 ανακοινώθηκαν από τη Γερμανία, όλα τα μοντέλα οχημάτων και μηχανημάτων που μπορούν να λειτουργήσουν με Β100 (Mercedes, Scania, Iveco κλπ.) Εάν το Ελληνικό Κράτος υιοθετήσει: Χρήση (έστω Β2) στο πετρέλαιο θέρμανσης Χρήση για κίνηση οχημάτων έως το 2020 ΒΙΟ και σε ειδικά μεγάλα οχήματα χρήση Β20-Β100 Τότε η χώρα θα υπερβεί τις υποχρεώσεις της για μείωση ρύπων, ενώ θα βρουν σταθερή απασχόληση περισσότερες από 50.000 αγροτικές οικογένειες. Αντ αυτού υφίστανται στον κλάδο σήμερα σοβαρά προβλήματα οργάνωσης, καθώς: Υπάρχει μία στρεβλή λειτουργία της αγοράς λαδιών για bio-diesel, όπου πληρώθηκε μόνο το 1/3 της περσινής σοδειάς και οι παραγωγοί έτσι αποθαρρύνονται για τη μελλοντική δέσμευση της γης τους (καλλιεργούνται περί το 1 εκατ. στρέμματα με ηλίανθο και 60.000 στρέμματα με ελαιοκράμβη). Τα Ελληνικά Διυλιστήρια περιορίζουν τις παραλαβές Biodiesel από τις μεταποιητικές μονάδες και μεταθέτουν δραματικά τους χρόνους εξόφλησης, ενώ οι μονάδες δεν έχουν ευκολίες πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισμό. Γίνονται ανεξέλεγκτες εισαγωγές Biodiesel και φυτικών λαδιών, χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή τους. Συμπέρασμα 1 ο : Υπάρχει το Νομοθετικό πλαίσιο, πρέπει όμως να συμπληρωθεί και να τηρείται. Υπάρχει η δυνατότητα και η θέληση παραγωγής σημαντικών ποσοτήτων λαδιών από τους αγρότες και η δυνατότητα επεξεργασίας από τις επιχειρήσεις bio-diesel, κάτω όμως από μία καλλίτερη οργάνωση που να τηρείται. Σήμερα όμως το τελικό αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό και οι προοπτικές θολές. 3.2. Η Βιοαιθανόλη Στη Βόρεια και Κεντρική ΕΕ παράγουν μη βιώσιμη βιοαιθανόλη από σιτηρά και τεύτλα με υψηλό κόστος (450 Ε/m 3 ) (14), ενώ πολλές περιοχές της Ν. Ευρώπης έχουν τη δυνατότητα να παράγουν βιώσιμη αλκοόλη σε κόστος 200 250 Ε/m 3(14), που είναι κόστος ανταγωνιστικό σε διεθνές επίπεδο. Τα γνωστότερα φυτά που σήμερα προσφέρονται για την παραγωγή 1 ης ύλης για βιώσιμη αλκοόλη μικρού κόστους είναι το Γλυκό Σόργο και πολλά είδη Αθάνατου(Agave sp.). 17
3.2.1. Η Βιοαιθανόλη από Γ. Σόργο Διάγραμμα 1. Ροή Βιομάζας από το Γλυκό Σόργο κατά τη διεργασία παραγωγής Αιθανόλης. (Prasad et al, 2007 ( 15) ) Εικόνα 14. Πειραματικά αποτελέσματα από το Γλυκό Σόργο στη Ν. Ιταλία(2007). Πηγή: Eubia 2009 [16] 18
Τι αναμένει η Ν. Ευρώπη από το Γλυκό Σόργο. Παραγωγή Βιοαιθανόλης > 6t/ha Συν-παραγωγή Σπόρου για ζωοτροφή ή Αιθανόλη. Συν-παραγωγή Ζωοτροφής από ψυχανθή (αμειψισπορά στον ίδιο χρόνο) και από τα υποπροϊόντα της ζύμωσης. Παραγωγή Ν 2 για την αυτό-τροφοδοσία του Γ. Σόργου. Νερό άρδευσης στο ½ των αναγκών του αραβοσίτου. Κόστος βιοαιθανόλης 200-250 E/m 3 Συν-παραγωγή Ηλεκτρισμού από τα υπολείμματα. (feed in tariff στην Ελλάδα 150 E/Mwh), η παραγωγή κυτταρικής αιθανόλης. 3.3. Η Βιοαιθανόλη από Agave Sp. H Agave έχει τεράστια πλεονεκτήματα καθώς παράγεται σε οριακές ή έρημες εκτάσεις μη αρόσιμες, και έτσι δεν ανταγωνίζεται τα τρόφιμα, ενώ εξοικονομεί 2,5 φορές περισσότερο CO 2 στην παραγωγή ενέργειας από τον αραβόσιτο. Εικόνα 15. Ενεργειακά χαρακτηριστικά της Agave tequilana (17) 3.4. Το νέο μοντέλο παραγωγής βιώσιμης βιο-αίθανόλης μικρού κόστους Η παραγωγή της κυτταρινογενούς αιθανόλης στις Η.Π.Α., η οποία θα είναι βιώσιμη, απαιτεί σήμερα τεράστια επένδυση κεφαλαίων για την εγκατάσταση του εργοστασίου(2.64 $/lit. εκτός του κόστους της 1 ης ύλης και του κόστους λειτουργίας). Το θέμα του υψηλού κόστους προβληματίζει τα μικρά φτωχά κράτη που δεν έχουν τις δυνατότητες υψηλών επενδύσεων. Στις ΗΠΑ δημιουργήθηκαν οργανώσεις παραγωγών, που ανέπτυξαν ένα μοντέλο παραγωγής βιο-αιθανόλης, που βασίζεται σε ένα δίκτυο χαμηλού κόστους μονάδων επεξεργασίας της 1 ης ύλης από τους ίδιους τους παραγωγούς αγρότες, με κόστος επένδυσης των εγκαταστάσεων στο 1/10 του κόστους των μεγάλων εργοστασίων (κόστος εγκαταστάσεων: 0.264 $/lit. έναντι 2,64 $/lit) ( 18 ). 19
Το αποτέλεσμα είναι εκτός από τo χαμηλότερο κόστος παραγωγής της βιο-αιθανόλης και η δημιουργία 2,3 φορές περισσότερες θέσεις εργασίας, εκτός από τις γεωργικές θέσεις εργασίας για την παραγωγή της 1 η ύλης, που θεωρούνται ίδιες. Το μοντέλο ονομάζεται Epec s Ethanol 2.0 tn και είναι περισσότερο ευέλικτο με ελάχιστες μεταφορές της 1 ης ύλης και προσαρμόζεται τέλεια στην παραγωγή βιο-αιθανόλης από Γλυκό Σόργο(κόστος μεταφοράς της 1 ης ύλης και του σοβαρού προβλήματος τις απώλειες σακχάρων μετά τη συγκομιδή). Η παραγωγή βιο-αιθανόλης από Γλυκό Σόργο στις Η.Π.Α. παρουσιάζει αύξηση παραγωγής αιθανόλης που υπερέβη τα 8.8 b lit/χρόνο (24) και υποστηρίζεται από: την National Sorghum Producers και την Sweet Sorghum Ethanol Association. Τα πλεονεκτήματα από την υιοθέτηση του νέου μοντέλου παραγωγής αλκοόλης από Γλυκό Σόργο και Agave sp. για τη χώρα μας είναι. Παράγεται αλκοόλη βιώσιμη σε πολύ μικρότερο κόστος από αυτό που παράγει ή εισάγει από Η.Π.Α. η υπόλοιπη Ευρώπη, και η οποία δεν είναι βιώσιμη Δεν υπάρχει ανάγκη από Ελληνική Νομοθετική κάλυψη για να χρησιμοποιηθεί η βιο-αιθανόλη στην Ελλάδα, διότι εξάγεται σε απεριόριστες ποσότητες. Δημιουργούνται άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας στον αγροτικό χώρο, ικανές να δημιουργήσουν έλλειψη εργατικών χεριών στην ύπαιθρο. Η απαιτούμενη οργάνωση των δικτύων μπορεί κάλλιστα να γίνει από τους Συνεταιρισμούς, από Ομάδες παραγωγών, ή από επιχειρηματίες. Το ίδιο μοντέλο παραγωγή ενέργειας στο χωράφι μπορεί να γίνει. Για την παραγωγή pellets, καθώς υπάρχουν σήμερα μικρές πελεττομηχανές τις οποίες μπορεί ο ίδιος ο παραγωγός να χρησιμοποιήσει ή ομάδες παραγωγών για την αυτοκατανάλωση και πώληση pellets (11) Για την παραγωγή bio-diesel από τον ίδιο τον παραγωγό (21) για την κάλυψη οικογενειακών ενεργειακών αναγκών: θέρμανση ψύξη, ηλεκτροπαραγωγή, κίνηση των γεωργικών οχημάτων της οικογένειας. Συμπέρασμα Ο αγροτικός κόσμος της χώρας, που ασχολείται με τη γεωργία και τα δάση, μπορεί να δώσει, λύσεις στις υποχρεώσεις της χώρας μας προ την Ε.Ε, ως προς τις ΑΠΕ, και να εξοικονομήσει τεράστιες ποσότητες εισαγόμενου πετρελαίου. Οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν, εκτιμάται ότι, θα απορροφήσουν όλο τον άνεργο ή υποαπασχολούμενο αγροτικό πληθυσμό, με αποτέλεσμα να ξαναζωντανέψει η ύπαιθρος με ευνοϊκές επιπτώσεις στην εθνική οικονομία. Απαιτείται: το Κράτος να πιστέψει στη δύναμη της βιομάζας για την ανάπτυξη τις εθνικής οικονομίας και την ενεργειακή ασφάλεια, όπως γίνεται στις Η.Π.Α. και σε μερικές χώρες της Ε.Ε. να οργανωθούμε προς την κατεύθυνση αυτή με πρώτες τις Κρατικές Υπηρεσίες. το Κράτος να γυρίσει την πλάτη στα οργανωμένα συμφέροντα, κυρίως των ορυκτών καυσίμων. 20
Περιέργως δεν απαιτούνται κρατικές επενδύσεις για την επιτυχία ενός τέτοιου μοντέλου, μόνο θέληση και οργάνωση χρειάζεται. Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε 1. http://biofuelsdigest.com/bdigest/2011/07/18/jobs-jobs-jobs 2. AEBIOM, Pellet Roadmap for Europe, 2011 3. AEBIOM, Annual Statistical Report, 2011 4. Eurostat, 2011 5. EurObserv ER, 10 th Report Etat des Energies Renouvelables en Europe, 2010 6. F.O.Licht s, 2011 World Ethanol and Biofuels Report 7. Spyros Kyritsis, 2011, The serious hysteresis of the EU on transport biofuels, in comparison with the USA and the potential of some South European regions, Energy Bulletin No.10 (2011). International Sustainable Energy Development Centre. 8. Bio Economic Research Associates 2009. US Economic Impact of Advanced Biofuels Production: Perspectives to 2030 9. Οδηγία EE 2009/28/EC 10. ΥΠΕΚΑ 2020. Επιτροπή 20-20-20. «Ανάλυση Ενεργειακών Σεναρίων διείσδυσης των ΑΠΕ στο Ενεργειακό Σύστημα και Επίτευξη των Εθνικών Στόχων του 2020 11. Agricon 2011, www.agricon-pelleting.co.za/equipment.html 12. AEBIOM 2011. Apellet roadmap for Europe. The economics of pellets 13. Μυρσίνη Χρήστου, 2010. «Υγρά βιοκαύσιμα στην Ελλάδα. Υπάρχουσα κατάσταση και προοπτικές». ΙΕΝΕ Β2Β, 2010 14. Grassi, j. 2008 Biomass Industry day. Why sweet sorghum. European Biomass Conference, Valencia 2008 15. Prasad et all., 2007. Ethanol production from sweet sorghum syrup for fuel use in India. Energy Fuels 21 16. EUBIA,2009. Small commercial sweet-sorghum Biorefinery. Advanced Biofuels Development Summit, Washington D.C. 17. http://www.greenoptimistic.com/2011/08/09/agave-ethanol 18. EPEC S ANALYSIS, 2011. Epec Alert Bulletin(www.EpecHoldings.com) 19. Sven Tetzlaff, 2010. Cars instead of bikes-but climate- friendly, please. Sun and Wind Energy, No.12/2010 20. Biofuels capacity to grow 7.8% annually. Ren. Energy Focus,24/11/2010. 21. Oil Convert. Συστήματα Biodiesel. (http://www.oilconvert.com/gr) 22. Κωνς/ντίνου, Κ., Τσακιρίδου, Ε., 2011. «Παραγωγή Βιοαιθανόλης 1 ης.γενιάς από γλυκό σόργο». www.anatoliki.gr 23. Jim Lane, 2012. Top 10 biofuels predictions for 2012. Renewable Energy World, 10/01/2012. 24. www.sorganol.com, www.sorghumgrowers.com/sorghum+101 21
ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ: «Ύφεση και κρίση: Ο ρόλος της πρωτογενούς παραγωγής στην υπέρβασή τους» Θεσσαλονίκη, Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2012 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΟΤΑΝΩΝ, ΑΡΤΥΜΑΤΩΝ, ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Πέτρος Α. Ταραντίλης Επίκουρος Καθηγητής Ενόργανης Χημικής Ανάλυσης Φυτικών Προϊόντων Εργαστήριο Χημείας, Γενικό Τμήμα, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ιερά Οδός 75, 118 55 Αθήνα, e-mail: ptara@aua.gr, Τηλ.: 210 529 4262 Εισαγωγή Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται από έντονες ανακατατάξεις και ραγδαίες μεταβολές στην Ευρωπαϊκή αλλά και στην παγκόσμια γεωργία. Ως συνέπεια, είναι προφανές σε όλους, ότι και η Ελληνική γεωργία καλείται να λειτουργήσει σε ένα εντελώς νέο τοπίο. Άλλωστε, οι αλλαγές στη φιλοσοφία της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η επιδίωξη για τον περιορισμό του προστατευτισμού της γεωργίας και η παγκοσμιοποίηση των αγορών, δημιουργούν ισχυρές ανταγωνιστικές πιέσεις και επιβάλλουν την ανάγκη για προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Οι παραδοσιακές καλλιέργειες εγκαταλείπονται αλλά εναλλακτικές καλλιέργειες-δραστηριότητες ήδη εμφανίστηκαν όπως προέκυψε από έρευνα που υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Γεωργοοικονομικών και Κοινωνιολογικών Ερευνών του ΕΘΙΑΓΕ. Πρόκειται για επιτυχημένες περιπτώσεις επιχειρηματικής δραστηριότητας στον αγροτικό τομέα, οι οποίες ήδη εφαρμόζονται και θα μπορούσαν να προταθούν ως εναλλακτικές λύσεις για την απασχόληση και τη βιωσιμότητα των αγροτικών νοικοκυριών. Συγκεκριμένα αφορούν προσπάθειες από γεωργούς που στράφηκαν στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, τα όσπρια, το βιομηχανικό σπανάκι, τα μανιτάρια, τη βιολογική καλλιέργεια κηπευτικών, τη βιολογική δενδροκομία, τις βιολογικές ζωοτροφές όπως το βιολογικό κτηνοτροφικό ρεβίθι, τη βιολογική προβατοτροφία, τη βουβαλοτροφία, την παραγωγή και μεταποίηση βιολογικών μαρμελάδων, κ.ά. Κοινό στοιχείο όλων αυτών των παραγωγών είναι η κατανόηση της ανάγκης για δραστηριοποίηση σε κλάδους, τα προϊόντα των οποίων παρουσιάζουν ζήτηση χωρίς να εξαρτώνται από επιδοτήσεις. 1
Επιπλέον, τους χαρακτηρίζει η προθυμία να ενώσουν τις δυνάμεις τους, να ενημερώσουν και να ενημερωθούν, και να προσπαθήσουν για κάτι διαφορετικό. Στη σημερινή συγκυρία, οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες για επενδύσεις στο αγροδιατροφικό σύστημα αποκτούν ιδιαίτερη σπουδαιότητα, καθώς διανύουμε μια εποχή μετάβασης σε ένα νέο αγροτικό γίγνεσθαι που θα αλλάξει εντελώς το τοπίο της Ελληνικής και παγκόσμιας Γεωργίας. Αν η διστακτικότητα, που μέχρι σήμερα χαρακτήριζε τις κινήσεις των ενδιαφερόμενων, δώσει τη θέση της σε οργανωμένες και συντονισμένες προσπάθειες επιχειρηματικής πρωτοβουλίας βιομηχανικής κλίμακας είναι μαθηματικά σίγουρο ότι αυτές θα στεφθούν από επιτυχία. Η επιλογή του κλάδου του αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών (Α. & Φ.), στον οποίο θα μπορούσαν να αναπτυχθούν επιχειρηματικές δραστηριότητες, συνηγορούν: Τα δεδομένα εισαγωγών-εξαγωγών Α&Φ φυτών και προϊόντων τους σε παγκόσμιο επίπεδο, σε σχέση με τα ελληνικά δεδομένα. Τα δεδομένα της τεράστιας ζήτησης της αγοράς σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για προϊόντα Α. & Φ. φυτών ελληνικής παραγωγής. Τα δεδομένα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π) της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν τόσο τον περιορισμό ή/και την κατάργηση των επιδοτήσεων σε μια σειρά καλλιεργειών (καπνός, βαμβάκι, βιομηχανική τομάτα, ζαχαρότευτλο κ.α.) όσο και την υποχρεωτική εφαρμογή του Κανονισμού της Ε.Ε. (E.C.) Νο 1831/2003 που σχετίζεται με την απαγόρευση της χρήσης χημικών μικροβιοκτόνων ως πρόσθετα στις ζωοτροφές. Τα δεδομένα της κατάστασης στον αγροτικό τομέα της Ελλάδας και κυριότερα η έλλειψη σαφούς αγροτικής πολιτικής εναρμόνισης στο παγκόσμιο γίγνεσθαι και στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, γεγονός που οδηγεί τους αγρότες σε σύγχρονους τρόπους οργάνωσης της δραστηριότητας τους (γεωργικοί συνεταιρισμοί νέου τύπου, συμβολαιακή γεωργία κ.α.) Το ιδιαίτερο συγκριτικό πλεονέκτημα που έχει η Ελλάδα για την καλλιέργεια Α. & Φ. φυτών, λόγω των ευνοϊκών εδαφοκλιματικών παραγόντων. Το γεγονός ότι στην Ελλάδα, εκτός από κάποιες μικρές επιτυχημένες επιχειρηματικές προσπάθειας, το πεδίο για ανάπτυξη μεγάλης οργανωμένης επενδυτικής δραστηριότητας είναι παρθένο. Το γεγονός ότι πλέον τόσο η πολιτεία όσο και οι αγρότες έχουν πεισθεί ότι είναι υποχρεωμένοι να στραφούν σε μια επιχειρηματική ανταγωνιστική κι εναλλακτική γεωργία. Τα οφέλη από μια επενδυτική δραστηριότητα στον τομέα των Α. & Φ. φυτών είναι τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά και κοινωνικά, γεγονός που εξασφαλίζει θετική ανταπόκριση τόσο από την πλευρά των πολιτικών όσο και των περιβαλλοντολόγων. Η επιλογή του κλάδου των Α. & Φ. φυτών είναι απολύτως συμβατή με την δραστηριοποίηση στον τομέα παραγωγής βοτάνων, αρτυμάτων, (βιολογικών προϊόντων), αιθερίων ελαίων (αρωματουρισμού) και φαρμακευτικών προϊόντων. Είναι γνωστό ότι η χρήση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στη λαϊκή θεραπευτική καθώς και στις βιομηχανίες τροφίμων, φαρμάκων και καλλυντικών είναι μεγάλη. Τα φυτικά δραστικά συστατικά (αιθέρια έλαια, φλαβονοειδή, τερπένια κλπ) παρουσιάζουν ενδιαφέρον όχι μόνο για τη φαρμακευτική βιομηχανία, αλλά και για παρεμφερείς κλάδους (καλλυντικά σκευάσματα, πρόσθετα τροφίμων) εξαιτίας των βιολογικών ιδιοτήτων τους. 2
Η συλλογή αυτοφυών φυτών δεν είναι συμφέρουσα λόγω των υψηλών ημερομισθίων και της διασποράς των φυτικών πληθυσμών, αλλά και δεν συνιστάται για λόγους προστασίας της χλωρίδας. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες καλλιέργειας αρωματικών φαρμακευτικών φυτών με τα αποτελέσματα να ποικίλουν ανά περίπτωση. Υπάρχουν κάποιες, λίγες, μεγάλες μονάδες που έχουν καταφέρει να εδραιωθούν με παράλληλη παρουσία μικρών ιδιωτών παραγωγών που ασχολούνται κυρίως με τη μεταποιητική δραστηριότητα των αρωματικών φαρμακευτικών φυτών Εδώ επίσης θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η σημασία της βιολογικής καλλιέργειας η οποία ενδείκνυται για όλα τα φυτά καθώς επιτυγχάνεται καλύτερη ποιότητα αλλά και σαφώς καλύτερες τιμές. Η βιομηχανία μπορεί να αξιοποιήσει τα Α&Φ φυτά παράγοντας προϊόντα με υψηλή προστιθέμενη αξία όπως βότανα, αρτύματα, αιθέρια έλαια, εκχυλίσματα με φαρμακευτική δράση και σε κάποιες περιπτώσεις να απομονώσει τις δραστικές ουσίες από τα φυτικά τμήματα (δρόγες), να διευκρινίσει τη δομή τους και να τις αναπαράγει στο εργαστήριο σε μεγάλη κλίμακα για τη δημιουργία φαρμάκων. Η βιομηχανία των Α&Φ φυτών χωρίζεται σε τρεις κύριες κατηγορίες: 1. αρτυμάτων - καρυκευμάτων, 2. αιθερίων ελαίων και 3. φαρμακευτικών προϊόντων, συμπληρωμάτων διατροφής και καλλυντικών. Η εγκατάσταση μιας επιχείρησης καλλιέργειας Α&Φ φυτών περιλαμβάνει μια σχετικά υψηλή κύρια επένδυση, το φυτικό κεφάλαιο, την άρδευση, τα μηχανήματα και τον εξοπλισμό ξήρανσης ή απόσταξης. Οι διαθέσιμες πληροφορίες για τις πρακτικές παραγωγής είναι περιορισμένες, ειδικά για τις Ελληνικές συνθήκες, την ποιότητα των προϊόντων και τη διαμόρφωση της αγοράς. Επομένως, υπάρχει ένα υψηλό επίπεδο κινδύνου για την οργάνωση μιας επιχείρησης βασισμένης στην παραγωγή βοτάνων. Το επίπεδο κινδύνου μειώνεται καθώς η βιομηχανία αναπτύσσεται, οι τεχνολογίες παραγωγής εξελίσσονται, η αγορά γίνεται σαφής και αναπτύσσονται βιομηχανίες μηχανολογικού εξοπλισμού. Οι πιθανές αγορές «φυσικών προϊόντων» είναι ισχυρές και αυξανόμενες. Η παρουσίαση στοχεύει να παρέχει μια συνοπτική επισκόπηση των παραγόντων που πρέπει να εξεταστούν πριν εγκατασταθεί μια καλλιέργεια Α&Φ φυτών σε εμπορική κλίμακα. Αρτύματα Καρυκεύματα: Διάφορα βότανα χρησιμοποιούνται ως φυσικά συντηρητικά, για τη βελτίωση της γεύσης και του χρώματος κατά την προετοιμασία τροφίμων, παραδείγματος χάριν, η ρίγανη, το θυμάρι, το φασκόμηλο, ο μαϊντανός, το δεντρολίβανο, τα φρέσκα κρεμμύδια κ.ά. Γενικά η καλλιέργεια είναι εντατική και απαιτεί μικρές εκτάσεις (10 έως 200 στρέμματα). Οι κύριες απαιτήσεις να παραχθούν Α&Φ φυτά είναι το σωστό φυτικό υλικό, κατάλληλο έδαφος, άρδευση, εγκαταστάσεις-αποθήκες, εξοπλισμός συλλογής και ξηραντήρας, εξοπλισμός διαλογής και επεξεργασίας. Αιθέρια έλαια: Τα αιθέρια είναι υγρά μίγματα φυσικών πτητικών συστατικών των φυτών που παραλαμβάνονται με συναπόσταξη με υδρατμούς ή και με εκχύλιση με οργανικούς διαλύτες. Αυτά τα συστατικά χρησιμοποιούνται από τις βιομηχανίες τροφίμων και αρωμάτων, τις βιομηχανίες φυσικών προϊόντων, την φαρμακοποιία, την αρωμαθεραπεία κ.ά. Η απόδοση των αρωματικών φυτών σε αιθέρια έλαια είναι μεταξύ 0,01 και 2,0% (όταν υπολογίζεται στο βάρος του νωπού φυτικού υλικού). Για να παραληφθούν ικανοποιητικές ποσότητα αιθερίου ελαίου απαιτείται η καλλιέργεια μιας μεγάλης έκτασης (περίπου 200 στρέμματα). 3
Οι κύριες απαιτήσεις να παραχθούν ποιοτικά αιθέρια έλαια είναι το σωστό φυτικό υλικό, κατάλληλο έδαφος, άρδευση, εγκαταστάσεις-αποθήκες, εξοπλισμός συλλογής και εξοπλισμός απόσταξης. Φαρμακευτικά φυτά: Τα φαρμακευτικά φυτά χρησιμοποιούνται ευρέως ως συμπληρώματα διατροφής και στην αντιμετώπιση των ασθενειών. Παραδείγματος χάριν, η ρίζα της βαλεριάνας, η ρίζα της εχινάτσεας, η μέντα κ.ά. Γενικά η καλλιέργεια είναι εντατική και απαιτεί μικρές εκτάσεις (10 έως 200 στρέμματα). Οι κύριες απαιτήσεις να παραχθούν φαρμακευτικά φυτά είναι το σωστό φυτικό υλικό, κατάλληλο έδαφος, άρδευση, εγκαταστάσεις-αποθήκες, εξοπλισμός συλλογής και ξηραντήρας, εξοπλισμός διαλογής και επεξεργασίας. Για τις ρίζες είναι απαραίτητη η δυνατότητα πλύσης. Φαρμακευτικά φυτά καλλιεργούνται για την παραγωγή χημικά τυποποιημένων εκχυλισμάτων, που χρησιμοποιούνται σε φαρμακευτικά προϊόντα. Καλλιέργεια Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών Τα παρακάτω πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν την εγκατάσταση καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών για την παραγωγή βοτάνων, αρτυμάτων καρυκευμάτων, των αιθερίων ελαίων και φαρμακευτικών φαρμακευτικών. 1. Επιλογή φυτικών ειδών Η επιλογή επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως η περιοχή, το κλίμα, το έδαφος, η εμπειρία των καλλιεργητών και οι δυνατότητες χρηματοδότησης, οι προτιμήσεις και οι τάσεις αγοράς, και η ειδίκευση όπως οργανικά-βιολογικά προϊόντα προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης κ.ά. Τα προϊόντα θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της αγοράς για την οποία προορίζονται (ISΟ, HACCP) ή και προδιαγραφές που απαιτεί ο πελάτης. Αυτές οι προδιαγραφές καθορίζονται γενικά από τη χημική ανάλυση και τη φυσική αξιολόγηση, την οργανοληπτική αξιολόγηση (αξιολόγηση αρώματος και εμφάνισης). Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η χημική σύσταση ενός προϊόντος μπορεί να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες όπως το είδος ή ποικιλία του φυτού, το περιβάλλον, ο χρόνος της συγκομιδής και οι μετασυλλεκτικοί χειρισμοί. Στην αρχή πρέπει να γίνουν πειραματικές καλλιέργειες για να καθορίσουν πώς μπορεί να βελτιστοποιηθεί η ποιότητα, πριν αυξηθούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις και φθάσουν σε μια εμπορική κλίμακα. 2. Έρευνα αγοράς Διενεργείστε μια ανάλυση της αγοράς: προσδιορίστε τα προϊόντα που θέλει η αγορά, τότε τα θέλει, σε ποιες ποσότητες και τις τιμές. Θα απαιτηθούν εμπορικά δείγματα για δοκιμή, αξιολόγηση και αποδοχή των προϊόντων από την αγορά. 3. Επιλογή περιοχών Μέγεθος της έκτασης των καλλιεργειών. Θέση - απόσταση από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και την αγορά. Κλίμα - η καταλληλότητα για μια ιδιαίτερη συγκομιδή, παραδείγματος χάριν, ο βασιλικός απαιτεί περιοχές που να μην πλήγονται από μια παγετό. Τοπογραφία ανάγλυφο εδάφους κατάλληλο για τα μηχανήματα. 4
Έδαφος και αποστράγγιση γόνιμα εδάφη με καλή αποστράγγιση είναι απαραίτητα για τις περισσότερες καλλιέργειες. Παραδείγματος χάριν, για καλλιέργειες φυτών που ενδιαφέρουν οι ρίζες τους πρέπει να εδάφη να μην έχουν πέτρες. Ζιζάνια - προσδιορίστε την παρουσία ζιζανίων και αξιολογήστε τις πιθανές στρατηγικές ελέγχου που είναι διαθέσιμες. Διαθεσιμότητα ύδατος - η άρδευση είναι απαραίτητη για πολλές καλλιέργειες. Επομένως, ένα σύστημα άρδευσης πρέπει να εγκατασταθεί ως αρχική επένδυση. Ειδικά κτήρια χώροι ξήρανσης, επεξεργασίας, τυποποίησης και συσκευασίας ή μονάδα απόσταξης. 4. Εγκατάσταση καλλιεργειών Η διάθεση σπόρων ή φυτών για ορισμένα είδη είναι περιορισμένη. Για ορισμένα είδη θα απαιτηθεί αγενής πολλαπλασιασμός ή ειδική επεξεργασία του σπόρου. Ενέργειες πριν την εγκατάσταση των καλλιεργειών - Αναλύσεις εδάφους. Θα πρέπει να ελεγχτεί το ph του εδάφους και επίπεδα θρεπτικών ουσιών. Στη συνέχεια να προβλεφτούν κατάλληλες εφαρμογές λιπασμάτων. Οι εκτάσεις θα πρέπει να είναι απαλλαγμένες από ζιζάνια και να έχει γίνει καλή επεξεργασία του εδάφους για άμεση σπορά ή τη μεταφύτευση των φυτών. Φύτευση - μεταφύτευση ή σπορά. - Η μέθοδος που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από το είδος της καλλιέργειας. Πληροφορίες για συγκεκριμένες καλλιέργειες πρέπει να αναζητηθούν στη βιβλιογραφία, σε ερευνητικά κέντρα και σε έμπειρους καλλιεργητές. Έλεγχος ζιζανίων Τα πολυετή ζιζάνια, πρέπει να εξαλειφθούν πριν από την εγκατάσταση των καλλιεργειών. Ετήσια τα ζιζάνια μπορούν να ελεγχθούν χρησιμοποιώντας κατάλληλα επιλεκτικά ζιζανιοκτόνα ή με μηχανικές μεθόδους. Η αποτελεσματική καταπολέμηση των ζιζανίων είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων και ποιοτικών τελικών προϊόντων (αποφυγή επιμολύνσεων-ξένων υλών στο τελικό προϊόν). Έλεγχος εχθρών και ασθενειών. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τα πιθανά προβλήματα και αντιμετώπιση της κατάστασης. Άρδευση. - Τα ποσοστά εφαρμογής και το χρονοδιάγραμμα μπορεί να απαιτήσει τη συμβουλή ειδικού. 5. Συλλογή Χρόνος της συλλογής συχνά για τις εξαγωγές απαιτείται και χημική ανάλυση για να καθοριστεί ο κατάλληλος χρόνος συγκομιδής, ιδιαίτερα για τα φυτά που δίνουν αιθέρια έλαια και για φαρμακευτικά φυτά. Μέθοδος συλλογής - για να είναι οικονομικώς αποδοτική η καλλιέργεια συνήθως απαιτείται μηχανική συλλογή. Απόδοση οι αποδόσεις των καλλιεργειών σε φυτική μάζα ποικίλλουν αρκετά ανάλογα με την εμπειρία καλλιεργητών, την ποικιλία, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τις μεθόδους επεξεργασίας, και σε μεγάλο βαθμό, θα καθορίσουν την οικονομική βιωσιμότητα μιας επιχείρησης παραγωγής Α&Φ φυτών. 6. Επεξεργασία Εξοπλισμός απόσταξης Εκχύλιση με διαλύτες. 5
Ξήρανση o o o Συσκευασία Αποθήκευση Εγκαταστάσεις επεξεργασίας και αποθήκευσης 7. Αγορά Αρχίστε με τη στοχοθέτηση των πελατών με μικρότερες απαιτήσεις σε προδιαγραφές και μικρές απαιτήσεις σε ποσότητα προϊόντος, για να είστε σε θέση να ανταποκρίνεστε στις απαιτήσεις τους. Ο ανεφοδιασμός των πελατών θα είναι ένα σημαντικό πρόβλημα, εάν από την αρχή επιδιώκονται οι μεγάλοι πελάτες, με μεγάλη την πιθανότητα της απώλειας της σύμβασης εάν δεν μπορεί να παραδοθεί η ποσότητα του προϊόντος που συμφωνήθηκε. Η προσωπική επαφή με τους πιθανούς αγοραστές είναι σημαντική. Η επίδειξη δειγμάτων, που θα είναι αντιπροσωπευτικά της ποιότητας του προϊόντος που μπορείτε να παραγάγετε, είναι μια καθοριστική ένδειξη των ικανοτήτων σας. 8. Οικονομική ανάλυση 1. Κύριες απαιτήσεις - φυτικό υλικό, εξοπλισμός άρδευσης, συλλογής και επεξεργασίας. 2. Ανάπτυξη της καλλιέργειας και τρέχουσες δαπάνες - συμβουλές από ειδήμονες. Πρέπει να υπολογιστούν δαπάνες ταξιδιών και άμεσες δαπάνες στις οποίες περιλαμβάνονται δαπάνες καλλιεργητικές, συλλογής και επεξεργασίας. 3. Αναμενόμενες παραγωγές. Πρέπει να υπολογιστούν με στοιχεία που λαμβάνονται από τις δοκιμαστικές ή πιλοτικές καλλιέργειες. 4. Συνειδητοποίηση της αγοράς, τάσεις και τιμές. Μόλις συνταχθούν όλα τα πιθανά οικονομικά στοιχεία, πρέπει με τη βοήθεια των ειδικών συμβούλων να προσδιοριστούν οι οικονομικοί δείκτες για να δείξουν την πιθανή αποδοτικότητα της επιχείρησης. Συμπέρασμα Στην Ελλάδα τα αυτοφυή αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, είναι αντικείμενο εμπορίου από την αρχαιότητα. Σήμερα, η συνεχής αύξηση στη ζήτηση προϊόντων, όπως φάρμακα, καλλυντικά, διαιτητικά συμπληρώματα κ.ά, φυτικής προέλευσης, επιδεικνύει την ανάγκη για τη συστηματική καλλιέργεια των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Στη χώρα μας η καλλιέργεια τέτοιων φυτών έχει αναπτυχθεί πάρα πολύ λίγο, παρόλο που θα μπορούσε να αποτελέσει μια πολύ δυναμική εναλλακτική καλλιέργεια για τους Έλληνες αγρότες. Τα πλεονεκτήματα της καλλιέργειας εισοδήματος, αρωματικών φυτών είναι η ενίσχυση του αγροτικού συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στην ύπαιθρο την προστασία του αυτοφυούς φυτικού πληθυσμού, αλλά και στη δυνατότητα χρησιμοποίησης συγκεκριμένου φυτικού υλικού κάθε φορά, πλήρως ελεγμένου και με συγκεκριμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Η καλλιέργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στην Ελλάδα αποτελεί ένα ιδιαίτερα περιορισμένο τομέα, τη στιγμή που γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη σε άλλες χώρες μπορεί να εξελιχθεί σε 6
ένα από τους δυναμικούς κλάδους γεωργικής παραγωγής για την Ελλάδα, μπορεί να βοηθήσει στην Ανάπτυξη Μεταποιητικών Επιχειρήσεων και μπορεί να συμβάλει στη συγκράτηση Αγροτικού Πληθυσμού στην Ύπαιθρο. Βιβλιογραφία Argyropoulou C., Daferera D., Tarantilis P.A., Fasseas C., Polissiou M. Chemical composition of the essential oil from leaves of Lippia citriodora H.B.K. (Verbenaceae) at two developmental stages. Biochemical Systematics and Ecology, 35, 12, (2007), 831-837. Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A., Flora Europaea 4. Cambridge. Daferera D., Tarantilis P., Polissiou M. (2002), Characterization of essential oils from Lamiaceae species by Fourier Transform Raman Spectroscopy Journal of Agricultural and Food Chemistry, vol. 50, pp. 5503-5507. Fernandes R. (1972), Melissa L., In Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A., Flora Europaea 3. Cambridge. Flück H. Τα φαρμακευτικά βότανα και οι χρήσεις τους, Εκδόσεις Μπίμπης, Θεσσαλονίκη. Harley R.M. (1972), Mentha L., In Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A., Flora Europaea 3. Cambridge. Kanakis C.D., Petrakis E.A., Kimbaris A.C., Pappas C., Tarantilisa P.A. and Polissiou M.G. Classification of Greek Mentha pulegium L. (Pennyroyal) Samples, According to Geographical Location by Fourier Transform Infrared Spectroscopy. Phytochem. Anal. 2012, 23, 34 43. Kay Q.O.N. (1976), Chamomilla Gray S.F., In Tutin T.G., Heywood V.H., Kimbaris A.C., Siatis N.G., Pappas C.S., Tarantilis P.A. and Polissiou M.G. Quantitative analysis of garlic (Allium sativum) oil acylic components using FT-Raman spectroscopy. Food Chemistry, 94, (2006), 287-295. Panetsos K., Lyrintzis G., Kargiolaki H., Fournaraki C., Lymberakis P., Skoula M. (1993), Identificaion, preservation, adaptation and cultivation of selected aromatic and medicinal plants suitable for marginal lands of the Mediterranean Region Acta-Horticulturae, vol. 331, pp. 191-197. Papageorgiou C., Kaldis P. (1995), Market situation and prospects for selected aromatic and medicinal plants Department of Agricultural economics, Agricultural University of Athens, Athens, Greece. Siatis N.G., Kimbaris A.C., Pappas C.S., Tarantilis P.A., Daferera D.J., and Polissiou M.G. Rapid method for simultaneous quantitative determination of four major essential oil components from oregano (Oreganum sp.) and thyme (Thymus sp.) using FT-Raman spectroscopy. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 53, (2005), 202-206. ΑΝΚΟ Α.Ε. (1999), Επιχειρησιακό σχέδιο για τη σύσταση και λειτουργία επιχείρησης Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών, Κοζάνη. Κοκκίνη-Γκουζκούνη Σ. (1983), Ταξινομικές μελέτες του γένους Mentha L., στην Ελλάδα, Διδακτορική διατριβή, Επιστ. Επετ. της Σχολής Θετικών Επιστημών, Παραρτ. Αρ. 16 του 22ου Τόμου, Θεσσαλονίκη. Πολυσίου Μ. (2002) Επενδυτικές δυνατότητος στον τομέα αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στην Ελλάδα μελέτη που εκπονήθηκε από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών για λογαριασμό του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Σκουλά Μ., Καμενόπουλος Σ. (2000) Οικονομία, ανάπτυξη και προώθηση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στην Ελλάδα & παραδοσιακές καλλιέργειες αυτών: Μαστίχα Χίου, Κρόκου Κοζάνης, Δίκταμος Κρήτης, Γεν. Γραμματεία Υπ. Γεωργίας. Σκρουμπής Β. (1998), Αρωματικά, φαρμακευτικά και μελισσοτροφικά φυτά της Ελλάδας, Εκδόσεις Αγρότυπος, Αθήνα. 7
ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ: «Ύφεση και κρίση: Ο ρόλος της πρωτογενούς παραγωγής στην υπέρβασή τους» Θεσσαλονίκη, Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2012 ΚΡΕΟΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΑΓΕΛΑΔΕΣ ΑΓΕΛΑΙΑΣ ΜΟΡΦΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΟΕΙΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ Ιωάννης Φαρμάκης Κτηνίατρος Χαρ. Τρικούπη 105 Αγρίνιο ipf@farmakis-vet.gr Περίληψη Η σοβαρή έλλειψη του βόειου κρέατος στην χώρα μας και η σχεδόν εξ ολοκλήρου εισαγωγή (93 95 % ) από χώρες της Ευρώπης και άλλες, με μεγάλη έξοδο συναλλάγματος καταδεικνύει ότι η παραγωγική αυτή κατεύθυνση της γεωργοκτηνοτροφίας είναι αναγκαία αλλά και συμφέρουσα. Η διαδικασία παραγωγής απαιτεί σωστή καθοδήγηση και γνώσεις στους παραγωγούς, πραγματικές ενισχύσεις σε όσους θα επενδύσουν, οριοθετημένους βοσκότοπους για την κάθε εκτροφή και προσαρμογή διάφορων μοντέλων εκτροφής ανάλογα με τον τόπο που θα δραστηριοποιείται. 1
ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ: «Ύφεση και κρίση: Ο ρόλος της πρωτογενούς παραγωγής στην υπέρβασή τους» Θεσσαλονίκη, Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2012 H ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕΤΑ ΤΟ 2014. Η ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Σωτήρης Κουτσομήτρος Γεωπόνος Μηχ. Περιβάλλοντος ΜSc, Δ/νση Αγροτικής Πολιτικής, ΥΠΑΑΤ
Περιεχόμενα Η ΚΑΠ ως πολιτική Το νέο Ευρωπαικό δημοσιονομικό πλαίσιο Η διαμόρφωση της ΚΑΠ για την επόμενη περίοδο (2014-2020) Τα Ελληνικά θέματα ενδιαφέροντος Συζήτηση 2
Η ανάγκη της πολιτικής Οι πολίτες επιθυμούν Ασφαλή, υγιεινή επιλογή τροφής σε ανεκτές και διαφανείς τιμές, Επάρκεια τροφίμων Αειφορική χρήση της γης, Δραστηριότητες που διατηρούν τις κοινωνίες της υπαίθρου Δημόσια αγαθά που δεν αμείβονται από την αγορά Οι γεωργοί χρειάζονται Επίπεδο διαβίωσης Υποδομές (εκπαίδευση, υγεία, μεταφορές, επικοινωνίες) Εργασία Στήριξη για : την αυξημένη διακύμανση των αγορών και των καιρικών αλλαγών την παροχή δημοσίων αγαθών 3
H ΚΑΠ (...σύμφωνα με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ) Μια παλία, πραγματικά οριζόντια πολιτική της ΕΕ Εμπνέει εμπιστοσύνη στους καταναλωτές για την υγειινή ασφάλεια, ποιότητα, και επάρκεια των τροφίμων, Διασφαλίζει ένα λογικό επίπεδο τιμών καταναλωτή, Στηρίζει το εισόδημα των γεωργών διασφαλίζοντας ένα επίπεδο διαβίωσης, Φροντίζει το περιβάλλον και την ύπαιθρο Βοηθά την ανάπτυξη των κοινωνιών της Ευρωπαικής υπαίθρου Συνεισφέρει στην οικονομική και κοινωνική συνοχή, Αυξάνει την παραγωγικότητα μέσω της τεχνικής προόδου της αειφόρου αναπτυξης και της βέλτισης χρήσης του παραγωγικού δυναμικού 44
Οδρόμοςγιατη μεταρρύθμιση μετά το 2014 Το μέλλον της χρηματοδότησης. Νέες δημοσιονομικές προοπτικές 2013-2020 Νέοι κανόνες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η συνθήκη της Λισσαβόνας (συναπόφαση με Ε.Κ) ΠροσαρμογήτηςΚΑΠεντόςτηςστρατηγικήςΕυρώπη 2020 με στόχους την απασχόληση, την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα Διαβούλευση στην ΕΕ 5
70 60 50 40 30 20 10 0 Τα κονδύλια της ΚΑΠ και η πορεία των μεταρρυθμίσεων billion % GDP EU- 10 EU- 12 EU- 15 EU- 25 EU- 27 0,7% 0,6% 0,5% 0,4% 0,3% 0,2% 0,1% 0,0% 6 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Export subsidies Market support Direct aids Decoupled payments Rural development % of EU GDP
το κόστος της ΚΑΠ 140 120 100 80 60 40 20 44% of EU budget To κόστος της ΚΑΠ σε απόλυτα νούμερα 50% 40% 30% 20% 10% EU-27 To κόστος της ΚΑΠ σε σχετικά νούμερα 0.43% of EU GDP 0 Billions of euros 0% % of GDP CAP expenditure EU budget CAP expenditure All EU public expenditure 7
THE CAP COMPONENTS Direct Payments + Market Support 42.7 be Rural Development 12.4 be 88