Εἰκὼν ἐξωφύλλου: Ὁ Θεὸς Πατὴρ ἐν μέσῳ ἁγίων στὴ θολωτὴ ὀροφὴ. Εἰκὼν 1ης σελίδας: Τὸ Κωδωνοστάσιο τῆς Μονῆς. Παραπλεύρως: Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς τῆς Προθέσεως τῆς Μονῆς. Εἰκὼν ὀπισθοφύλλου: Γενικὴ ἄποψη τῆς Μονῆς Μουνδῶν.
Προλογοσ Aγαπητοί μου, Κόσμος, κόσμημα, στολίδι τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι τὸ κάθε Ὀρθόδοξο Μοναστήρι μας. Ἡ κιβωτός πού διασώζει τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν σύγχρονο κατακλυσμό. Ἡ κλίμακα πού τὸν ἀναβιβάζει στὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τό «εὐσκιόφυλλον δένδρον» κάτω ἀπ τό ὁποῖο ἀποκτᾶ μιά καρδιά μεγάλη. Ἡ πηγή πού δροσίζει «κεκαυμένας καὶ χέρσους ψυχάς» ἀπό τόν λίβα τοῦ μεταπτωτικοῦ κόσμου. Ἡ λαμπάδα πού φωτίζει «τούς καθημένους ἐν σκότει». Το πῦρ πού θερμαίνει τίς ψυγεῖσες ἀπὸ τόν παγετῶνα τῆς ἀκηδίας καρδιές. Ὅπου ὑπάρχει Ὀρθόδοξο Μοναστήρι καλλιεργεῖται καὶ ἡ λειτουργική ζωή, θεμελιώνεται ἡ δογματική τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀσκεῖται ἡ διακονία τῆς φιλανθρωπίας, προστατεύεται ἡ πολιτιστική ταυτότητα καὶ κληρονομιά. Ἕνα ἀπὸ τά Μοναστήρια αὐτὰ, τούς ἀκραιφνεῖς φορεῖς τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως εἶναι ἡ Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Μουνδῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρῶν καὶ Οἰνουσσῶν. Ἀφιερωμένη στὸν «μείζονα ἐν γεννητοῖς γυναικός» κατὰ τὴν διαβεβαίωση τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, προβάλλει τὴν μορφή τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Προδρόμου καὶ Βαπτιστοῦ, ὁ ὁποῖος ἄλλωστε ἀποτελεῖ καὶ πρότυπο ἀσκητοῦ γιὰ τὸν Ὀρθόδοξο μοναχό. Ἡ ἐγκράτεια, ἡ νηστεία, ἡ ἀκτημοσύνη του, εἶναι οἱ οὐσιαστικές ὑποχρεώσεις τῶν μοναχῶν, ἐνῶ ὁ μετὰ παρρησίας λόγος του, ὁ κατὰ χάριν τοῦ Θεοῦ ἔλεγχος, ἡ χριστολογικὴ ὁμολογία του, συγκροτοῦν τὴν θεολογικὴ ὑπόστασή του. Τέλος, ἡ ταπεινοφροσύνη καὶ ὁ μαρτυρικός θάνατός του ἀποτελοῦν τὴν ἐπισφράγιση μιᾶς ἐπίγειας ζωῆς κατὰ τὴν ὁποία ζοῦσε μόνο γιὰ τόν Θεό, κοιτοῦσε μόνο στὸν Θεὸ καὶ ὁ Θεὸς ἦταν ἡ τρυφὴ καὶ ἡ ἀπόλαυσή του. Ἀφιερωμένο στὴν Ἱερά Μονή Μουνδῶν τοῦ Τιμίου Προδρόμου εἶναι ἐφέτος τό Ἐγκόλπιον Ἡμερολόγιον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρῶν καὶ Οἰνουσσῶν, μὲ σκοπὸ ἀφ ἑνός νὰ ὁδηγηθοῦν τὰ βήματά μας τὸσο στὴν προσκύνηση τῆς Ἱερᾶς 4 5
Μονῆς, ὅσο καὶ στὴν ἀκολουθία τῶν βημάτων τοῦ Προδρόμου, ἀφ ἑτέρου νά εὐδοκήσει ὁ Τριαδικός Θεός καὶ νὰ ἑλκύσει ψυχές ἐφιέμενες νὰ ζήσουν τό ἀγγελικό πολίτευμα, νὰ ἐγκαταβιώσουν στὴν Μονή ὥστε νά ἀναθερμανθεῖ τό μοναχικό πνεῦμα στὸ νησί μας. Μέ πατρικές εὐχές Ὁ Χίου, Ψαρῶν καὶ Οἰνουσσῶν ΜΑΡΚΟΣ Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΟΥΝΔΩΝ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Α ΘΕΣΗ, ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ Ἡ Ἱερὰ Μονὴ Μουνδῶν, ἡ τιμώμενη ἐπ ὀνόματι τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, μὲ τὴν ὅλη της προσφορὰ καὶ τὴν ἐν γένει ἱστορική της πορεία, ἀναδείχθηκε μετὰ τὴ Νέα Μονὴ ὡς ἡ πλέον ἀξιόλογη στὴ νῆσο μας μοναστικὴ πολιτεία. 1. Θέση : Κεῖται σὲ ὑψόμετρο 300 μ. στὶς παρυ φὲς τοῦ ὑψηλότερου (1297 μ.) τῆς νήσου ὄρους Πελινναίου, μεταξὺ τῶν χωριῶν Διευχῶν καὶ Φυτῶν, σὲ ἀ πό - σταση 2 χιλιομέτρων ἀπὸ τὸ πρῶτο καὶ 32 ἀπὸ τὴν πόλη τῆς Χίου. Πρὸ τῆς ἀνεγέρ σεώς της στὴ συγκεκρι - μένη θέση, ἡ παράδοση τὴν τοποθετεῖ ὡς μικρὴ μονὴ πλησίον τῆς κωμοπόλεως Βολισσοῦ, καὶ συγκεκριμένα στὴν τοποθεσία «Μουντά», γιὰ νὰ μετεγκατασταθεῖ στὴ συνέχεια στὴν ἐπίσης βολισσιανὴ ἀλλὰ πιὸ ἀπομακρυσμένη τοῦ οἰκισμοῦ περιοχὴ «Φυλλομάτη», στὴν ἐπιθυμία τῶν μοναστῶν της νὰ διάγουν, μακρὰν τοῦ κόσμου, ἡσυχότερο καὶ πλέον γαλήνιο βίο. Ἂν ἡ χωροθεσία τῆς Μονῆς ἀκολούθησε αὐτὴ τὴ διαδρομή, εἶναι πολὺ πιθανὸν στὴν ἐπιλογὴ τῆς παρού- 6 7
σας θέσεως νὰ συνέτεινε ἡ προΰπαρξη σὲ αὐ τὴ ναοῦ ἢ μονῆς ποὺ εἶχαν ὑποκαταστήσει, ὅπως συνέβαινε συνήθως, προχριστιανικὸ ἱερό, δεδομένου ὅτι ἤδη ἀπὸ τοὺς προϊστορικοὺς χρόνους ἡ περὶ τὸ Πελινναῖο περιοχὴ λογιζόταν ἀπὸ τοὺς διακρινόμενους γιὰ τὴ θεοσέβειά τους ἀρχαίους προγόνους μας ἐξαιρετικὰ ἱερή. Πράγματι, ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους ὑπῆρχε ὁ ναὸς τοῦ πατρώου τῶν Χίων θεοῦ Πελινναίου Διός ὁ τάφος τοῦ πρώτου οἰ κι - στῆ τῆς νήσου Οἰνοπίωνα τοποθετοῦνταν καὶ στὴ βόρεια τῆς Μονῆς τῶν Μουνδῶν περιοχὴ τῶν Λουτρῶν καὶ ὁ μῦθος τοῦ Ὠρίωνα, ὁ ὁποῖος καθάρισε τὴ νῆσο ἀ - πὸ τὰ φίδια καὶ ἔπραξε καὶ ἄλλα πολλά, ὅπως λέγεται, «περὶ τὸ Πελινναῖον πλέκεται», ὅπως ἐπισημαίνει ὁ ἱστορικὸς τῆς Χίου Γ. Ζολώτας, γιὰ νὰ συμπληρώσει: «Ἡ θέσις καὶ ἡ περιοχὴ τῶν Μουνδῶν εἶναι καθ ἡμᾶς ἐκ τῶν ἀξιολογωτέρων τῆς νήσου, κρύπτουσα ἴσως ἀρ χαῖον κόμον καὶ πράγματα ἀξιολογώτατα». Ἡ ἱερότητα τῆς περιοχῆς ἐξακολούθησε καὶ κατὰ τοὺς πρωτοχριστιανικοὺς καὶ βυζαντινοὺς χρόνους μὲ ἀποτέλεσμα νὰ εἶναι σὲ κάποια ἐποχὴ κατάσπαρτη ἀπὸ μονὲς καὶ σκῆτες, καὶ μία ἐκ τῶν ἐπὶ μέρους τοποθεσιῶν της (πρὸς τὴν πλευρὰ τῶν Καρδαμύλων) νὰ ἔχει ἔκτοτε Σκήτωνας ἀποκληθεῖ. 2. Ὀνομασία : Συχνά, ἰδίως στοὺς κώδικες, ἡ Μονὴ ἀποκαλεῖται Βολισσοῦ καθὼς καὶ Διευχῶν ἢ Διευκῶν ἢ Διεύκων, ὀνομασία ποὺ στὴν πρώτη περίπτωση προῆλθε ἀπὸ τὴ θέση της στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τῆς Βολισσοῦ, καὶ στὴ δεύτερη ἀπὸ τὴν ἐγγύτητά της στὸ χωριὸ τῶν Διευχῶν. Ὅμως, ἡ κύρια καὶ πλέον γνωστὴ ὀνομασία τῆς Μονῆς εἶναι αὐτὴ τῶν Μουνδῶν, γιὰ τὴν προέλευση ὡστόσο τῆς ὁποίας δὲν ὑπάρχει ὁμοφωνία μεταξὺ τῶν μελετητῶν. Κάποιοι ἐτυμολογοῦν τὴν ὀνομασία ἀ πὸ τὸ τοπωνύμιο «Μουντά», τὸ ὁποῖο ἀποδίδουν σὲ οἰκογενειακὸ προσωνύμιο «Μουντάδων» ἢ «Μουνδῶν», οἱ ὁποῖοι ἴσως νὰ ὑπῆρξαν καὶ οἱ ἱδρυτὲς τῆς Μονῆς. Ἄλλοι τὴ σχετίζουν καὶ αυτοὶ μὲ τοπωνύμιο «Μουντά», πλὴν ὅμως παράγουν τὴν ὀνομασία ἀπὸ τὸ ἐπίθετο «μουντὸς» ( βαθύχρωμος, σκοτεινός), μὲ τὸ σκεπτικὸ ὅτι καὶ στὴ θρυλούμενη ἀρχικὴ θέση τῆς Μονῆς καὶ στὴ σημερινὴ τὸ ὅλο φυσικὸ περιβάλλον εἶναι πληκτικὸ καὶ μουντό. Ἄλλοι, τέλος, δὲν ἀποκλείουν τὴν περίπτωση νὰ προέκυψε ἡ ὀνομασία ἀπὸ τὴν τακτικὴ τῶν μοναχῶν τῆς Μονῆς νὰ ἀποφεύγουν, γιὰ ἄσκηση μοναστική, νὰ μιλοῦν στοὺς προσκυνητές, παραμένοντας ἔναντί τους ἄλαλοι καὶ μουγγοί. 8 9
Ὡστόσο, ἐπειδὴ ἡ σημερινὴ τουλάχιστον θέση τῆς Μονῆς εἶναι ἀρκετὰ γραφική, καὶ ἡ ἀλαλία τῶν μοναχῶν δὲν ὑποδηλώνεται ἀπὸ τὴν παράδοση ἢ κάποια ἄλλη πηγή, φαίνεται ὡς πιθανότερη ἡ (προβληθεῖσα καὶ ἀπὸ τοὺς Ἄμαντο καὶ Ζολώτα) πρώτη ἀπὸ τὶς παραπάνω ἐκδοχή. 3. Χρόνος ἱδρύσεως : Οἱ χρόνοι ποὺ μεσολαβοῦν ἀπὸ τὴν ἐπικράτηση τοῦ Μ. Κωνσταντίνου (ἀρχὲς 4ου μ. Χ. αἰῶνα) ἕως καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 11ου (ὁπότε ἀναφαίνονται τὰ χρυσόβουλλα ποὺ ἀφοροῦν τὴ Νέα Μονή), λόγω ἐλλείψεως ἱστορικῶν εἰδήσεων, διότι δὲν βρέθηκαν ἱστορικοὶ γιὰ νὰ τὶς καταγράψουν, χαρακτηρίζονται γιὰ τὴ νῆσο μας, ὅπως καὶ γιὰ ἄλλες περιοχὲς τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, χρόνοι σκοτεινοί. Θῦμα αὐτῆς τῆς σκοτεινότητας εἶναι καὶ ἡ ὑπὸ ἐξέταση Μονή, μὲ συνέπεια νὰ ἀγνοοῦμε καὶ τὸ χρόνο τῆς ἱδρύσεώς της, καὶ τὴν ἐπακολουθήσασα αὐτοῦ μακραίωνη, καθ ὅλες τὶς ἐνδείξεις, ἱστορική της διαδρομή. Ἡ πρώτη πληροφορία γιὰ τὴ Μονὴ προέρχεται ἀπὸ σιγίλλια (ἐπιστολὲς) τοῦ Πατριάρχη Ἱερεμία Β τοῦ Τρανοῦ τῶν ἐτῶν 1574 καὶ 1578, στὰ ὁποῖα ἀναφέρεται ὅτι τὴ Μονὴ «ἀνεκαίνισε καὶ ἐβελτίωσε ὁ ὁσιώτατος ἐν ἱερομονάχοις παπὰ Ἰάκωβος ὁ Λαγκαδιώτης πολ λὰ δα- πανήσας καὶ ἀφιερώσας». Κατὰ δὲ τὸν ἀνακαινισμὸ αὐτὸ ὁ Πατριάρχης «σταυρὸν ἱερὸν ἔπεμψε καὶ τῶν θεμελίων ἀνεωχθέντων ἐτέθη, καὶ ἵσταται φύλαξ τῆς θείας μονῆς, καὶ σταυροπήγιον πατριαρχικὸν ἀπεκατέστη δυνάμει Θεοῦ» (ἡ ἔννοια τοῦ σταυροπηγίου εἶναι ὅτι ἡ Μονὴ ὑπαγόταν στὴ δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη). Προϋπῆρχε ἑπομένως τοῦ 1574 ἡ Μονή, καὶ ὅπως συνάγεται ἀπὸ ὅλες τὶς ἐνδείξεις πρώιμη ἵδρυση μονῶν στὴν περιοχή, ἵδρυση στὴ νῆσο ναοῦ ἐπὶ αὐτοκράτορα Μαρκιανοῦ (450-457), ναῶν καὶ μονῆς ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ (527-565), ἀνάδειξη τῆς Βολισσοῦ σὲ δεύτερη πρωτεύουσα τῆς Χίου, ἐγκατάσταση σὲ αὐτὴ ἰσχυρῶν βασιλικῶν γενῶν (Ἀργέντηδων, Καναβούτσηδων, Μαύρων, Ράλληδων, Ἀγγέλων, Φωκάδων κ.ἄ.), ἐγκαταβίωση (970-976) σὲ μονὴ τῆς περιοχῆς τοῦ βασιλικοῦ γένους στρατηγοῦ Βάρδα Φωκᾶ, καὶ ὕπαρξη στὴ νῆσο μονῶν (σύμφωνα μὲ τὸ νεαμονιτικὸ χρυσόβουλλο τοῦ 1071 τοῦ Μιχαήλ Δούκα) «πρὸ χρόνων παλαιῶν» ἡ ἵδρυσή της μπορεῖ νὰ ἀναχθεῖ στὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ ἢ καὶ τὴν πρὸ αὐτοῦ. Ὑπὲρ τῆς ἀρχαιότητας τῆς Μονῆς συνηγορεῖ καὶ ἡ ἱστορικὸς τῆς Χίου Αἰμιλία Σάρου, ἡ ὁποία θεωροῦσε βέβαιο «ὅτι ἡ μονὴ ἦτο παλαιά, κτίσμα τὶς οἶδε ποίων μεγάλων ἐξορίστων ἢ βασιλικῶν συγγενῶν». 10 11
Β ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ 1. Ἡ πρὸ τοῦ 1574 διαδρομή : Ποιὰ ἡ ἱστορικὴ διαδρομὴ τῆς Μονῆς ἕως τὸ 1574 δὲν μᾶς εἶναι, ὅπως εἴδαμε, γνωστή. Εἶναι ὅμως βέβαιο ὅτι καὶ αὐτὴ θὰ ἀκολούθησε τὴ γενικότερη μοῖρα τῆς νήσου, ἡ ὁποία ὑπῆρξε κάθε ἄλλο παρὰ εὐτυχής, ἰδίως ἀπὸ τὸν 7ο αἰῶνα καὶ ἑξῆς, ὁπότε στὰ ἤδη τρομακτικὰ φυσικὰ δεινὰ (σεισμοὶ καὶ λοιμώδεις ἀσθένειες ἰδίως ἡ πανούκλα ἢ τὸ «μεγάλο θανατικὸ», ὅπως εἶχε ἀποκληθεῖ), προστέθηκαν οἱ ἀλλεπάλληλες καταστροφικότατες ἐπιδρομὲς τῶν Ἀράβων καὶ τῶν Σαρακηνῶν πειρατῶν, γιὰ νὰ ἐπακολουθήσουν αὐτὲς τῶν Τούρκων καὶ μετὰ τὸ 1204 ἡ κατοχὴ τῶν Ἑνετῶν καὶ ἐν συνεχείᾳ (1346) αὐτὴ τῶν Γενουατῶν. Μάλιστα μετὰ τὴν κατάληψη τῆς Κρήτης (823 μ.χ.) ἀπὸ τοὺς Σαρακηνούς, οἱ καταστροφικὲς ἐπιθέσεις εἶχαν ἐνταθεῖ, μὲ συνέπεια πλὴν τῶν ἄλλων ὁ πληθυσμὸς τῆς νήσου μας νὰ ἔχει σοβαρότατα μειωθεῖ, ἐνῶ οἱ Οἰνοῦσ σες καὶ τὰ Ψαρὰ εἶχαν παντελῶς ἐρημωθεῖ. Ἡ σχετικὴ ἐπισήμανση τοῦ βυζαντινοῦ συγγραφέα Γεωργ. Παχυμέ ρη (1240-1310) γιὰ τὴ μοῖρα αὐτὴ τῆς Χίου εἶναι ἐν προκειμένῳ ἀρκετὰ χαρακτηριστική : «Ἡ νῆσος αὕτη ἐπὶ ἕξι αἰῶνας κατεστρέφετο ἐπανειλημμένως ὑπὸ τῶν βαρβάρων, ἐξακουστὴ διὰ τὴν θαυμασίαν καλλονήν της, ἀλ λὰ καὶ διὰ τὴν τραγικὴν τύχην της ὡς παντὸς ὡραίου». Ἡ Βολισσὸς μὲ τὰ περὶ αὐτὴ χωριὰ φαίνεται ὅτι ἐπὶ Βυ ζαντινῶν εἶχε ἐκκλησιαστικὴ αὐτονομία. Μετὰ δὲ τὸ 1571, χρονολογία ἐγκαταστάσεως τοῦ πρώτου Μητροπολίτη στὴ νῆσο, ἔπειτα ἀπὸ ἀπουσία ἐπισκόπου κατὰ τὴ Γε νουατοκρατία, ἡ Βολισσὸς μὲ τὸ Πυργὶ καὶ τὰ Ψαρὰ ἀποτέλεσαν Ἐξαρχία, διοικούμενη ἀπό κληρικὸ ἢ λαϊκὸ (συ νήθως πρόσωπο μὲ ἰδιαίτερη ἰσχὺ στὴν Κωνσταντινούπολη). Εἶναι δὲ πολὺ πιθανὸν νὰ εἶχε καὶ ἡ Μονὴ τῶν Μουνδῶν ἀνάλογη αὐτονομία, ἂν κρίνουμε ἀπὸ τὴν ἐπισήμανση τοῦ σιγιλλίου τοῦ 1578 ὅτι ἡ Μονὴ «ἀπεκατέστη» σταυροπήγιο. Ἡ ἰδιότητα αὐτὴ τῆς ἐξασφάλιζε τὸ «παντελεύθερον, αὐτόνομον, ἀκαταπάτητον καὶ ἀσύδοτον», χωρὶς νὰ ἔχει τὸ δικαίωμα ὁ Ἔξαρχος Βολισσοῦ ἢ ὁ Ἀρ χιερέας τῆς νήσου ἢ ἄλλος κανεὶς νὰ ἐπεμβαίνει στὰ ζητήματα αὐτῆς. Ὁ ἡγούμενός της εἶχε σχεδόν δικαιώματα ἐπισκόπου μὲ τὴ δυνατότητα νὰ κείρει μοναχούς, ἐνῶ γιὰ τὴ χειροτονία διακόνου ἢ πρεσβυτέρου θὰ μποροῦσε ὁ χειροτονούμενος νὰ προσκαλεῖ ἐπίσκοπο τῆς ἐπιλογῆς του. Σὲ ἀντάλλαγμα τῆς αὐτονομίας της, ἡ Μονὴ ὄφειλε νὰ μνημονεύει τὸν Πατριάρχη καὶ νὰ καταβάλλει 30 ἄσπρα ἐτησίως, εἰσφορὰ ποὺ μὲ τὸ δεύτερο σιγίλλιο περιορίζεται στὴ μία λίτρα κηρίου, γιὰ νὰ ἐπανέλθει ἀργό- 12 13
τερα (1701) στὴν ἀρχική. Ὑποχρέωσή της ἐπίσης εἶναι νὰ παραμένει ἐσαεὶ κοινοβιακή. 2. Ἀπώλεια καὶ ἀνάκτηση τῆς αὐτονομίας : Ἡ ὡς ἄνω αὐ τονομία τῆς Μονῆς, ὡστόσο, ποὺ κατὰ τὸ πατριαρχικὸ σι γίλλιο τοῦ 1574 ἔπρεπε νὰ μὴν καταπατεῖται οὔ τε «παρά τινος ἱερωμένου ἢ λαϊκοῦ ἐν ἀργίᾳ καὶ ἀφορισμῷ τῷ ἀπὸ Θεοῦ», ἀπειλήθηκε καὶ καταλύθηκε καὶ ἀπὸ ἱερωμένους καὶ ἀπὸ λαϊκούς. Πράγματι, γιὰ λόγους οἰκονομικοῦ συμφέροντος ἀλλὰ καὶ γοήτρου ὁ ἑ κά - στοτε Ἔξαρχος Βολισσοῦ ὑπέβλεπε τὴν αὐτονομία τῆς Μο νῆς, ἐνῶ ὁ ἑκάστοτε Μητροπολίτης τῆς νήσου γιὰ τοὺς αὐτοὺς λόγους ὑπέβλεπε τὴν αὐτονομία καὶ τῆς Ἐξαρχίας καὶ τῆς Μονῆς. Συνέπεια τούτου ἦταν μὲ τὶς ἐνέργειές τους στὸ Πατριαρχεῖο νὰ ἐκχωρεῖται ἡ διοίκηση τῆς Μονῆς ἄλλοτε στὸν Ἔξαρχο καὶ ἄλλοτε στὸ Μητροπολίτη ἀνάλογα κάθε φορὰ μὲ τὴν ἰσχὺ ἑκάστου καὶ τὸ καταβαλλόμενο σχετικὸ «ἰδιαίτερον πεσκέσιον» στὶς Τουρκικὲς Ἀρχές. Ὅμως, σὲ σύντομα χρονικὰ διαστήματα ἡ Μονή, μὲ τὴν παρέμβαση ἰσχυρῶν φίλων της στὸ Πατριαρχεῖο, ἀνακτοῦσε τὴν αὐτονομία της. 3. Ἡ διοίκηση τῆς Μονῆς : Τὴ διοίκηση καὶ πνευματικὴ ἐποπτεία τῆς ἀνδρικῆς κοινοβιακῆς αὐτῆς Μονῆς εἶχε ὁ Ἡγούμενος, βοηθούμενος ἀπὸ δύο Προηγουμένους, μετὰ τῶν ὁποίων συγκροτοῦσαν τὸ Ἡγουμενοσυμβούλιον, ποὺ εἶχε καὶ τὴν οἰκονομικὴ ἐποπτεία καὶ λογοδοτοῦσε στὴ «Σύναξη», ὅλους δηλαδὴ τοὺς συνασκούμενους μοναχούς. Στὰ λαϊκὰ ὄργανα ἀνῆκαν, οἱ Ἐπίτροποι, ποὺ συνέδραμαν τὴ Μονὴ σὲ ἐσωτερικὰ καὶ ἐξωτερικὰ (κοσμικὰ) καθήκοντα, ἐκλεγόμενοι κατ ἔτος μεταξὺ τῶν προκρίτων ἢ ἔγκριτων πολιτῶν τῆς νήσου ἢ καὶ μοναχῶν. Οἱ Κτήτορες, πρόσωπα ποὺ εὐεργέτησαν μὲ δωρεὲς ἢ ὑπηρεσίες τους τὴ Μονή, μὲ καθήκοντα παρεμφερῆ τῶν Ἐπιτρόπων. Οἱ Δημογέροντες τῆς νήσου, οἱ ὁποῖοι ἀσκοῦσαν τὴν ἀνώτατη διοικητικὴ ἐποπτεία τόσο γιὰ τὴ διατήρηση τῆς ἐσωτερικῆς τάξης στὴ Μονὴ ὅσο καὶ τὴ διασφάλισή της ἔναντι τῆς Τουρκικῆς Ἀρχῆς. Μὲ τὴ σύμφωνη γνώμη τῶν μοναχῶν καὶ τῶν τριῶν τούτων κοσμικῶν ὀργάνων ἐκλεγόταν ἀνὰ διετίαν ὁ Ἡγούμενος, ὅπως ἐπίσης καὶ ὁ Οἰκονόμος, λειτουργήματα γιὰ τὰ ὁποῖα ἔπρεπε ἀπαραιτήτως νὰ ἐκλέγουν «τὸν ἄξιον μόνον προκοπῆς καὶ φρονήσεως ἀδελφόν». Ἐξυπακού εται βέβαια ὅτι ὑπῆρ χαν καὶ ὅλα τὰ λοιπὰ σχετικὰ μοναστικὰ ὀφφίκια, Σκευοφύλακας, Κελλάρης ( αποθηκάριος) ἐκλεγόμενοι κατ ἔτος Πορτάρης, Περιβολάρης καὶ τὰ παρόμοια, ἐνῶ ὑπῆρχαν καὶ Δόκιμοι καὶ Ὑποτακτικοί, τάξεις δηλαδὴ κατηχούμενες στὸ μοναχισμό. 14 15
4. Πνευματικὴ κυψέλη καὶ προπύργιο Ὀρθοδοξίας : Ὡς ἀδελφοὶ τῆς Μονῆς μποροῦσαν νὰ ἐγγραφοῦν μοναχοὶ καὶ λαϊκοί, καταβάλλοντας τὸ «ἀ δελφᾶτο» τους συνιστάμενο σὲ 25 ἀσλάνια ἢ ἄλλη συνεισφορὰ (ὑποστατικά, κτήματα, μελίσσια, ποίμνια, ὑπηρεσίες καὶ τὰ συνα - φῆ), μὲ τὴ δυνατότητα νὰ διαμένουν μόνιμα, προσωρινὰ ἢ περιοδικὰ σὲ αὐτὴ (οἱ λαϊκοὶ ὄχι ἐντὸς ἀλλὰ σὲ οἰκήματα τοῦ περιβόλου αὐτῆς). Ἡ ἰδιαιτερότητα ἐν προκειμένῳ τῆς Μονῆς ἔγκειται στὸ γεγονὸς ὅτι πέραν ἀπὸ τοὺς ἁπλοῦς καὶ ὀλιγογράμματους ἢ καὶ ἀγράμματους ἀδελφούς, ποὺ ἐκτελοῦσαν χειρωνακτικὲς ἐργασίες ἢ ἀνάλογα διακονήματα, συνέρρεαν σὲ αὐτή, λόγω τοῦ γραφικοῦ καὶ γαλήνιου τοπίου της, λόγιοι ἄνδρες, κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, διακεκριμένοι δάσκαλοι τῆς περιώνυμης Σχολῆς τῆς Χίου, καθὼς καὶ λόγιοι ἐξ ἄλλων περιοχῶν μὴ ἐξαιρουμένων καὶ μητροπολιτῶν, οἱ ὁποῖοι παραιτούμενοι τῆς θέσεώς τους προσέρχονταν νὰ διέλθουν τὸ ὑπόλοιπο τοῦ βίου τους στὸ ἱεροπρεπέστατο καὶ ὑψηλοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου περιβάλλον τῆς Μονῆς. Μάλιστα αὐτὴ εἶχε καταστεῖ καὶ τὸ προσφιλέστατο ἡσυχαστήριο τῶν ἐπιφανῶν τῆς νήσου οἰκογενειῶν (Ἀργέντηδων, Μαυροκορδάτων, Καναβούτσηδων, Πασπάτηδων κ.ἄ.). Μὲ τὴ συρροὴ τοῦ ὡς ἄνω σμήνους τῶν Χίων καὶ ξένων λογίων ἀνδρῶν, ἡ Μονὴ εἶχε καταστεῖ κέντρο θεολο γικῶν μελετῶν, συζητήσεων καὶ ἐ ρευ νῶν. Παράλληλα ὅμως ἀποτελοῦσε καὶ στρατόπεδο προασπιστῶν τῆς Ὀρ θοδοξίας κατὰ τῆς ἀχαλίνωτης τότε προπαγάνδας τῶν Ἰησουϊτῶν, οἱ ὁποῖοι μετέρχονταν κάθε μέσο γιὰ τὸν προ σηλυτισμὸ τῶν κατοίκων τῆς νήσου στὸν καθολικισμό. Μεταξὺ τῶν διακεκριμένων μοναστῶν ὑπῆρξε ὁ Ἰά - κωβος Ἀργέντης, ποὺ διέθεσε ὑπὲρ αὐτῆς ὅλη του σχεδὸν τὴν περιουσία, διετέλεσε κατ ἐπανάληψη ἡγούμενός της, καὶ κατέστησε ἔξοχο ἡσυχαστήριο τὸ παρὰ τὶς Κηπουριὲς Μετόχιο τῆς Ζαρτουλίδας (μὲ ναό, πύργο, κελλιὰ καὶ κτήματα λαμπρά). Ἀδελφὸς τῆς Μονῆς ὑπῆρξε καὶ ὁ λαϊκὸς ἀδελφός του Εὐστράτιος, κορυφαῖος ἰατροφιλόσοφος καὶ θεολόγος, ὁ ὁποίος μὲ τὰ κηρύγματα καὶ τὰ συγγράματά του κατέστη ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας, τόσο στὴ Χίο ὅσο καὶ ἐκτὸς αὐτῆς. Τούτου δὲ ἐγγονοὶ ἦταν ὁ Ἄνθιμος Ἀργέντης, ποὺ ὑπῆρξε καὶ ὁ τελευταῖος πρὸ τῆς σφαγῆς τοῦ 1822 ἡγούμενος τῆς Μονῆς (καὶ κατὰ πᾶσαν πιθανότητα τότε κατεσφάγη), καὶ ὁ ἐθνομάρτυς Εὐστράτιος Ἀργέντης ὁ θανατωθεὶς τὸ 1798 μετὰ τοῦ Ρήγα Φεραίου στὸ Βελιγράδι. Κτήτορας δὲ αὐτῆς 16 17
διατέλεσε καὶ ὁ ἕτερος κορυφαῖος Χῖος ἰατροφιλόσοφος καὶ θεολόγος Γεώργιος Κορέσιος. Ἐπίσκοποι ἀδελφοὶ ὑπῆρξαν οἱ Τζεβερνοῦ (Βουλ - γαρίας) Κλήμης, Ἡλιουπόλεως Μακάριος Σκυ ριώτης, Σμύρνης Ἰάκωβος, Μήλου Γρηγόριος, ἕτερος Μακάριος, καὶ ὁ Αἴνου Μεθόδιος Δαπόντες ἐκ Σκοπέλου (οἱ δύο τελευταῖοι διατέλεσαν καὶ ἡγούμενοι). Ἀπὸ τὴ Μονὴ διῆλ θε καὶ ὁ ἀδελφὸς τοῦ τελευταίου Καισάριος, ὁ ὁ - ποῖος μάλιστα στὸ ἔμμετρο ἔργο του «Κῆπος Χαρίτων» τῆς ἀφιερώνει ἕνα δίστιχο, πλὴν ὅμως χάριν προφανῶς τῆς ὁμοιοκαταληξίας τὴν ἀποκαλεῖ τῆς Παναγίας (ὑ - πάρχει σχετικὸ παρεκκλήσιο) γράφοντας: Ἶδα καὶ τὰ Διδευχά, εἶναι τῆς Παναγίας ἐτοῦτο τὸ Μοναστήριον ἐκεῖ στὰς ἐρημίας. Ὅμως, τοὺς ὡς ἄνω λογίους ἀδελφοὺς οἱ μὴ ἐγ - γράμ ματοι μοναστὲς, ποὺ ἀποτελοῦσαν καὶ τὴν πλειοψηφία, τοὺς ἀποκαλοῦσαν «ξένους» καὶ τοὺς ἀντιμετώπιζαν ὄχι σπάνια μὲ δυσφορία. Ποιὸς ὁ ἀριθμὸς τῶν μοναχῶν στὴν ἐποχὴ τῆς ἀκμῆς τῆς Μονῆς δὲν εἶναι γνωστόν. Ἂν ὅμως κρίνουμε ἀπὸ τὶς ἀναφορὲς τῶν κωδίκων της, τὴν ὕπαρξη μοναχῶν της με ὑποτακτικούς τους στὶς διάφορες περιοχὲς τῆς νήσου γιὰ τὴν ἐπίβλεψη ἰδιοκτησιῶν της, καθὼς καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὰ κελλιά της ἦταν δυναμικότητας 150 μοναχῶν, πρέπει αὐτὸς νὰ μὴν ἦταν μικρός. Περιττὸ βέβαια νὰ προσθέσουμε ὅτι στοὺς πρώτους βυζαντινοὺς αἰῶνες θὰ ἦταν ἀπίστευτα ὑψηλός, ἂν κρίνουμε ἀπὸ τὴν πληροφορία ὅτι στὶς παραμονὲς τῆς εἰκονομαχίας (ἀρχὲς 8ου αἰ.) οἱ μονὲς συγκέντρωναν τὸ μισὸ βυζαντινὸ πληθυσμό. 5. Μοναστηριακὴ περιουσία : Μὲ τὴ συρροὴ τόσο πλουσίων μοναστῶν, τὶς πολλὲς δωρεὲς καὶ τὶς ἀφιερώσεις τῶν πιστῶν, ἡ Μονὴ εἶχε ἀποκτήσει τεράστια ἀκίνητη περιουσία, ὅπως Μετόχια (Ζαρτουλίδας, Κουκουλῶνα, καὶ Καρίδων Βολισσοῦ), ἀγροκτήματα, βοσκοτόπια, οἰκήματα, ἐκκλησίες κ.λπ. σὲ ὅλα σχεδὸν τὰ Βορειόχωρα, στὴν πόλη ἀλλὰ καὶ στὴν ὑπόλοιπη νῆσο. Τὰ ἀπομακρυσμένα κτήματά της τὰ ἐνοικίαζε, ἐνῶ στὰ περὶ αὐτὴν εἶχε ἐγκαταστήσει μισθωτὲς καλλιεργητές, ἀπὸ τοὺς ὁποίους μὲ τὴν πάροδο τῶν ἐτῶν συνοικίστηκαν τὰ χωριὰ Κατάβαση, Διευχά, Κηπουριὲς καὶ Φυτά. Πλὴν τῆς ἀκίνητης διέθετε καὶ σεβαστὴ κινητὴ περι - ου σία (ἱερατικὰ σκεύη, εἰκόνες, ἄμφια, ἀφιερώματα, ἔπιπλα κ.λπ.), καθὼς καὶ ἀξιόλογη Βιβλιοθήκη. Ἐπίσης κατεῖχε καὶ τεμάχια ἱερῶν λειψάνων τῶν ἁγίων Κηρύκου, Πα ρασκευῆς, Φιλίππου τοῦ διακόνου, Θεράποντος, Μελί - τω νος καὶ τῆς μητρός αὐτοῦ, καὶ Μάρκου τοῦ νέου, ἐνῶ 18 19
φυλασσόταν σὲ αὐτὴ καὶ μεμβράνη μὲ τὴ διαθήκη ἢ βιογραφία (ἔτους 1462) τῆς ἁγίας Ματρώνας ἢ Κιουρᾶς. 6. Ἡ καταστροφὴ τοῦ 1822 : Τὴν ὡς ἄνω ἀκμὴ καὶ δη μιουργικὴ πορεία ἦλθε νὰ διακόψει βίαια ἡ κατὰ τὸ 1822 χιακὴ τραγωδία. Ἡ Μονή, ὅπως καὶ κάθε γωνιὰ τῆς νήσου μας, λεηλατήθηκε καὶ καταστράφηκε, οἱ μοναχοί της ἐξοντώθηκαν, ὅπως ἐπίσης καὶ ὅσοι περίοικοι καὶ λοιποὶ εἶχαν ἀναζητήσει καταφύγιο σὲ αὐτή. Τὰ κειμή λιά της διαρπάγησαν, ἡ Βιβλιοθήκη πυρπολήθηκε, οἱ πλούσιες τοιχογραφίες καταστράφηκαν καὶ τὰ κτήριά της πολλαπλᾶ βλάφθηκαν. Εὐτυχῶς, ὁ ἐπίτροπος τῆς Μονῆς Ἄνθιμος Πουλάκης κατόρθωσε νὰ διασώσει κάποια ἱερὰ ἄμφια καὶ σκεύη, τὰ πατριαρχικὰ σιγίλλια (6 τὸν ἀριθμὸ) καθὼς καὶ τὰ ἅγια λείψανα, παραδίνοντάς τα στὸν Ἰωάννη Ζάρα, πλοίαρχο Ὑδραϊκοῦ πλοίου, ὁ ὁποῖος τὰ διαφύλαξε στὴν πατρίδα του, ἀπ ὅπου καὶ παραλήφθηκαν μετὰ τὸν τερματισμὸ τοῦ χιακοῦ δράματος. 7. Η μετέπειτα πορεία : Ἀπὸ τὸ 1829 ἄρχισε ἡ Μονὴ νὰ ἀνασυγκροτεῖται, γιὰ νὰ ὑποστεῖ ὅμως, ὅπως καὶ ὅλη ἡ νῆσος, δεινότατο πλῆγμα ἀπὸ τὸ σεισμὸ τοῦ 1881. Παράλληλα, ἄρχισε καὶ ἡ μείωση τοῦ μοναστικοῦ πληθυσμοῦ της μὲ συνέπεια τὴν προϊοῦσα παρακμή της. Τὸ 1891 ἀριθμοῦσε 15 μοναχούς, γιὰ νὰ περιοριστοῦν σταδιακὰ μέχρι ὁριστικῆς ἐκλείψεως. Τελευταῖος ἡγούμενος (1912-1940) ὑπῆρξε ὁ Ἱερώνυμος Λιούδης, ἐνῶ ὁ τελευταῖος μοναχός της Δαμασκηνὸς Βασιλάκης ἀπὸ τὴ Σιδηροῦντα, ποὺ συνήθιζε νὰ προσκομίζει κατ ἔτος τὸ λείψανο τοὺ ἁγίου Κηρύκου στὸν ἑορτάζοντα ὁμώνυμο ναὸ τοῦ Βροντάδου, ἀπεβίωσε τὸ 1961. Ὡστόσο, καὶ τὰ νεότερα χρόνια ἡ Μονὴ ἦταν παροῦσα στὰ δρώμενα τῆς νήσου. Στὸν ἀπελευθερωτικὸ ἀγῶνα τοῦ 1912 τὸ πλοῖο τοῦ στόλου μας «Μακεδονία» βομβάρδισε στὶς 18 Νοεμβρίου ἀπὸ τὴ Βολισσὸ τὴ Μονή, ὅπου εἶχαν ὀχυρωθεῖ 25 Τοῦρκοι στρατιῶτες μὲ ἕναν ὑπαξιωματικό, οἱ ὁποῖοι ἐν συνεχείᾳ αἰχμαλωτίστηκαν. Τὸ 1922 περιέθαλψε οἰκογένειες Μικρασιατῶν προσφύγων, καὶ τὸ 1959 παραχώρησε σὲ πρόσφυγες μεγάλες κτηματικὲς ἐκτάσεις της. Συνέβαλλε δὲ ἀνέκαθεν στὴ συντήρηση τῶν σχολείων τῆς Βολισσοῦ, καὶ τὸ 1924-1932 στὴν ἀνέγερση τοῦ γνωστοῦ διδακτηρίου της. Τέλος, τὸ 1943-1944 ὑπῆρξε καταφύγιο τοῦ ἥρωα τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης Ἰάσονα Καλαμπόκα καὶ τῶν συνεργατῶν του, ὅπως ἐπίσης καὶ ἄλλων ἀγωνιστῶν, ἐνῶ στὸν Ἐμ φύλιο οἱ ὑποχωροῦντες, μετὰ τὴ μάχη τῆς Παρπαριᾶς (9 20 21
Μαρτίου 1948), ἀντάρτες διῆλθαν ἀπὸ τὴ Μονὴ καὶ ἔλαβαν τρόφιμα ἀπὸ αὐτή. Ἡ περιουσία τῆς Μονῆς ἀκολούθησε τὴν τύχη αὐ - τῆς. Τὸ 1921 μὲ τὴ συγκατάθεση τοῦ τότε Μητροπολίτη ἀρκετὲς ἐκτάσεις πωλήθηκαν σὲ συγγενεῖς μοναχῶν, καθὼς ἀδυνατοῦσαν οἱ ἴδιοι νὰ τὶς καλλιεργήσουν. Ἄλλες ἐκτάσεις ἐκποιήθηκαν τὸ 1934 ἀπὸ τὸν Ὀργανισμὸ Διαχείρισης Ἐκκλησιαστικῆς Περιουσίας (ΟΔΕΠ), στὸν ὁποῖο εἶχε ἡ ὑπόλοιπη περιουσία της περιέλθει. Πολλὲς καταπατήθηκαν ἀπὸ κατοίκους γειτονικῶν χωριῶν, κάποιοι ἐκ τῶν ὁποίων προέβαιναν καὶ στὴν ἀ - φαί ρεση ἐξ αὐτῆς οἰκοδομικῶν ὑλικῶν. Τέλος, οἱ ἐναπομένουσες στεροῦνται κτητορικῶν πιστοποιητικῶν. Το 1947 καταργήθηκε καὶ τυπικὰ ἡ αὐτονομία τῆς Μονῆς, ὑπαχθεῖσα διοικητικὰ ὡς Μετόχιο στὴ Νέα Μονή, ὁπότε ἡ ἐγκατάλειψη καὶ ἐρήμωσή της ὑπῆρξε ὁριστική. Πρὸ τῆς ἐγκαταλείψεως καὶ τῆς συνεχοῦς φθο - ρᾶς τῆς Μονῆς, εὐαίσθητοι πολῖτες ἀπὸ τὰ πλησιέστερα σὲ αὐτὴ χωριὰ, ποὺ τὴ γνώρισαν στοὺς χρόνους τῆς λειτουργίας της, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν πόλη, προέβησαν σὲ ἐνέργειες συντηρήσεώς της, ἐνῶ ἀπὸ τὸ 1977 συγκροτήθηκαν καὶ σχετικὲς ἐπιτροπὲς γιὰ τὸν αὐτὸ σκοπό, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρουσιάζει πλέον ὁ χῶρος ὑπο- δοχῆς τῶν προσκυνητῶν μία εἰκόνα εὐπρεπῆ. Ἀπὸ τὸ 1982 καὶ ἐντεῦθεν μὲ πρωτοβουλία τῆς Ἱ. Μη τροπόλεως Χίου τελεῖται ἐκεῖ ἀρχιερατικὴ παγχιακὴ πανήγυρις στὶς 29 Αὐγούστου μὲ παράθεση καὶ παραδο - σιακοῦ γεύματος (ρεβυθοπίλαφου), μία Τετάρτη τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς ψάλλονται ἀρχιερατικὰ οἱ Χαιρετισμοί, ἐνῶ τὸ 2014 ἐψάλη, ὁμοίως ἀρχιερατικά, τὴ Μ. Τρίτη ἡ ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου. Γενικά, ἡ Ἱ. Μητρόπολη ἐπειδεικνύει καὶ ἔναντι τῆς παλαίφατης τούτης Μο νῆς ἰδιαίτερη εὐ αισθησία, γιὰ τὴν ὁποία καὶ ἡ ἀφιέρωση τοῦ παρόντος Ἡμερολογίου ἀποτελεῖ συμβολικὴ μαρτυρία. Γ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 1. Γενικὴ εἰκόνα : Τὸ κτηριακὸ συγκρότημα τῆς Μο - νῆς ἔχει ἀνεγερθεῖ μὲ πέτρες τῆς ἐκεῖ περιοχῆς καὶ ἀκολουθεῖ τὸ χαρακτηριστικὸ σχέδιο τῆς βυζαντινῆς μοναστηριακῆς ἀρχιτεκτονικῆς. Δηλαδὴ μεγάλη αὐλὴ περικλειόμενη ἀπὸ συνεχόμενα κτίσματα (κελλιὰ καὶ λοιπὰ οἰκήματα), ποὺ ἀποτελοῦν ἐξωτερικὰ προστατευτικὸ τεῖχος γιὰ τὴ Μονή. Τὸ ὅλο περίγραμμα τῶν κτισμάτων ἔχει τὴ μορφὴ ἀκανόνιστου τριγώνου μὲ κατεύθυνση τοῦ κύριου ἄξονά του ἀπὸ Βορρᾶ πρὸς Νότο, ἐνῶ ἐσωτερικὰ τὰ οἰκοδομήματα ἀναδιπλώνονται σὲ τρία ἐπί- 22 23
Εἰκ. 1. Αὐλὴ καὶ Πυλώνας πεδα, ἀνάλογα μὲ τὶς κλίσεις τοῦ ἐδάφους. Πρὸ τοῦ κτηριακοῦ συγκροτήματος ὑπάρχει πρόσφατα διαμορφωθεῖσα λιθόστρωτη πλατεῖα, μὲ κολῶνες στὸ δεξιό της γιὰ τὴ στερέωση σὲ αὐτὲς τέντας, προκειμένου νὰ προστατεύονται ἀπὸ τὸν ἥλιο οἱ παρακαθήμενοι στὸ κοινὸ γεῦμα τῆς 29ης Αὐγούστου προσκυνητές. Ἔχει ἐπίσης ἀνεγερθεῖ στὸ ἄκρο δεξιὸ καὶ αἴθουσα μαγειρείων, καὶ ἐμπρὸς ἀριστερὰ κρήνη. Ἡ εἴσοδος τῆς Μονῆς εἶναι στὴ νοτινὴ πλευρὰ τοῦ κτη ριακοῦ συγκροτήματος, ὅπου ὁ Πυλῶνας (Εἰκ. 1), ὀρθογωνι κὸ κτίσμα μὲ ἡμιθολωτὴ κεραμοσκεπῆ στέγη. Στὸ ὑ πέρθυρο τῆς ἐξωτερικῆς του εἰσόδου εἰκονίζεται σὲ ἁψιδωτὴ κόγχη ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος καὶ στῆς ἐσωτερικῆς του ἡ Βρεφοκρατοῦσα Θεοτόκος. Ἀκολουθεῖ λιθόστρωτο μονοπάτι (Εἰκ. 2) ποὺ ὁδηγεῖ στὸ βόρειο ἄκρο τοῦ συγκροτήματος, ὅπου τὸ Καθολικό, τὸ ὁποῖο κεῖται στὸ μέσο τῶν περιβαλλόντων αὐτὸ κτισμάτων καὶ εἶναι ἀνεξάρτητο ἀπὸ αὐτά. 2. Τὸ Καθολικό : Πρὸ αὐτοῦ ὑπάρχει Προστῶο (Εἰκ. 3) προσθήκη ἀναμφίβολα μεταγενέστερη, ἐφαπτόμενη δυτικὰ μὲ τὰ κελλιά ἀνάλογου σχήματος μὲ τὸν Πυλῶνα, βοτσαλωτὸ δάπεδο, καὶ ἐπιγραφὴ στὴ νοτινή του ὄψη δυσανάγνωστη. Ἡ εἴσοδος τοῦ Ναοῦ εἶναι 24 25
Είκ. 2. Τό λιθόστρωτο μονοπάτι. στὴ δυτικὴ πλευ ρά, στὴ μετόπη τοῦ ἀνωφλίου τῆς ὁποίας ὑπάρχει ἡ ἐγχάρακτη ἀνορθόγραφη ἐπιγραφὴ «1835 ΑΝΕΚΕΝΙΣΤΙ ΠΑΡΑ ΙΓΟΥΜΕΝΟΥ ΚΕ ΕΞΟΔΟΙΣ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΕ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΑΜΑ ΚΕ ΓΕΝΑΔΙΟΥ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 10» στὸ δὲ τοξωτὸ ὑπέρθυρο ὑ πῆρχε μέχρι πρόσφατα σὲ μουσαμᾶ εἰκόνα τοῦ Προδρόμου μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «1889 Φεβρουαρίου 17 Χείρ Μ. Αγ. Οικονόμ». Ὁ Ναὸς ὑπάγεται στὸν ἀρχιτεκτονικὸ τύπο τῆς μονόκλιτης θολοσκέπαστης βασιλικῆς, τῆς ἀποκαλούμενης ἁπλῆς ἥ ἑλληνιστικῆς. Τὸ σχῆμα του εἶναι ἐπίμηκες ὀρθογώνιο πρὸς τὸ τραπεζοειδές, μὲ λίγο πλατύτερη τὴν ἀνατολικὴ πλευρά, μὲ διαστάσεις 19,95 μ. μῆκος καὶ πλάτος 6,40 και 6,60, ἀντίστοιχα, καὶ ἀπολήγει ἀνατολικὰ στὴν κόγχη τοῦ Ἱεροῦ (Εἰκ. 18). Ἡ ἐξωτερικὴ τοιχοδομὴ εἶναι ἀπὸ πελεκημένες πέτρες χωρὶς ἀσβεστοκονίαμα. Ὁ ἐσωτερικὸς χῶρος τοῦ Κυρίως Ναοῦ εἶναι ἑνιαῖος, χωρὶς νάρθηκα καὶ φωτίζεται ἀπὸ 6 παράθυρα (τρία στὴ νότια καὶ δύο στὴ βόρεια πλευρὰ) μὲ λίθινες παραστάδες καὶ τοξωτὸ ἀνώφλιο μὲ λαξευτοὺς θο λῖτες. Τὸ Ἱερὸ Βῆμα, διαστάσεων 5,00 x 2,30 μ., μὲ ἁπλὸ στὴν κατασκευὴ ξύλινο τέμπλο, καὶ τὴν Ἁγία Τράπεζα στὸ μέσο εἶναι ὑπερυψωμένο κατὰ μία βαθμίδα, καὶ φωτίζεται ἀπὸ δύο παράθυρα πάνω ἀπὸ 26 27
Εἰκ. 3. Τὸ Προστῶο τὴν κόγχη, στὴ βόρεια καὶ ἀνατολικὴ πλευρά. Τὸ δάπεδο τοῦ ὅλου ναοῦ εἶναι στρωμένο μὲ τὰ συνήθη στοὺς ναοὺς πλακάκια, ποὺ εἶναι καὶ αὐτὰ μεταγενέστερα. Γενικά, ἡ ὅλη ἐμφάνιση τοῦ Καθολικοῦ, μὲ τὶς ἀσυνήθιστες γιὰ τὸν τύπο τῆς θολοσκέπαστης βασιλικῆς ἐπιμήκεις ἀναλογίες του, μαρτυρεῖ μεταγενέστερες προ - σθῆκες πάντα κατὰ μῆκος καὶ πρὸς τὰ δυτικά. Τὸ δὲ ἀπέριττο καὶ λιτὸ τῆς κατασκευῆς ἴσως ὑποδηλώνει ὅτι ὁ ὑπάρχων σήμερα ναὸς ἀνεγέρθηκε σὲ ὄχι ἀνθοῦσα οἰκονομικὴ ἐποχὴ τῆς Μονῆς. 3. Τα προσκτίσματα : Ἤδη ἀναφέραμε τὸν Πυλῶνα, ποὺ ὑπάγεται σὲ αὐτά. Πρὸ αὐτοῦ καὶ ἀριστερὰ ὑ πάρχει διώροφο κτίσμα, ὁ κάτω ὄροφος τοῦ ὁποίου ἦταν Ἐλαιοτριβεῖο, καὶ ὁ ἄνω Θυρωρεῖο, ποὺ σήμερα χρησιμεύει ὡς Αἴθουσα ὑποδοχῆς. Παλαιότερα στὸν περίβολο πλησίον τῆς εἰσόδου ὑπῆρχε τὸ Κελλί τοῦ Ἡγουμένου ἐντὸς μικροῦ χωραφιοῦ ἀποκαλούμενου Κηπάρι. Δεξιὰ τοῦ Πυλῶνα ὑπῆρχε Δεξαμενὴ βρόχινου νεροῦ μὲ ἐξωτερικὴ Κρήνη γιὰ τοὺς προσκυνητές, καὶ ἐσωτερικὴ στὸ χῶρο τοῦ Πυλῶνα γιὰ τοὺς μοναχοὺς μὲ τὴν ἐπιγραφὴ ἄνω αὐτῆς «1634 ἐπὶ Ἰωάσαφ ἱερομονάχου καὶ Ἡγουμένου τοῦ Μερσινιότη». Δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τοῦ λιθόστρωτου διαδρόμου ποὺ 28 29
ὁδηγεῖ στὸ Καθολικὸ εἶναι κτισμένα Κελλιὰ τῶν μοναχῶν καὶ λοιπὰ οἰκήματα (Εἰκ. 2) διώροφα ἤ τριώροφα μὲ ἐξωτερικὲς πέτρινες σκάλες κατὰ διαστήματα τὰ ὁποῖα στὸ μεγαλύτερο μέρος τους εἶναι ἐρειπωμένα σήμερα. Στὴν ἀρχὴ τοῦ διαδρόμου καὶ ἀριστερὰ εἶναι τὸ πλέον διατηρημένο κτήριο, (καὶ τοῦτο διότι πρὸ ἐτῶν στεγάστηκε), ποὺ ὑπολογίζεται ὅτι ἀποτελοῦσε τὸ χῶρο ὑποδοχῆς τῶν ἐπισκεπτῶν, δηλ. τὸν Ξενῶνα ἢ Ἀρχοντα ρίκι, ἀπαρτιζόμενο ἀπὸ Καθιστικό, Τραπεζαρία και Κου ζίνα διαστάσεων 20,60 και 18 τ.μ., ἀντίστοιχα. Ἔ να ντι τοῦ Ξενῶνα εἰκάζεται ὅτι ἦταν ἡ Βιβλιοθήκη, ἐνῶ τὸ νοτίως τοῦ Καθολικοῦ ἐπίμηκες οἴκημα φαίνεται ὅτι ἀποτελοῦσε τὴν Τράπεζα ἐνδιαίτησης τῶν μοναχῶν κατὰ μία δὲ μαρτυρία, μέχρι καὶ πρὸ ὀλίγων ἐτῶν ὑπῆρ χε σὲ αὐτὴ ἐπιγραφὴ μὲ ἔνδειξη 1001 ὡς χρονολογία. Νοτίως τοῦ Καθολικοῦ καὶ σὲ μικρὴ ἀπόσταση ἀπὸ αὐτὸ διακρίνεται τὸ διατηρημένο, συγκριτικά, σὲ καλὴ κατάσταση Κωδωνοστάσιο, μὲ τὴ (μὴ ὑφιστάμενη ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1970) μαρμάρινη ἐπιγραφὴ «αψπα (1781) ἡγουμένου Κύρ. Παρθενίου Μακριδί (κου»). Νοτίως τοῦ Κωδωνοστασίου ὑπάρχει τὸ λεγόμενο Φωτάναμα, κτίσμα μὲ χαμηλὴ ἑστία, δηλ. τζάκι (ἄρουλα στὴ μοναστικὴ ὁρολογία), σκοπὸς τοῦ ὁποίου ἦταν νὰ ζε- σταίνονται οἱ μοναχοὶ ἢ καὶ νὰ ἑτοιμάζουν κάποιο ρόφημα κατὰ τὶς κρύες χειμωνιάτικες ἡμέρες, ὅπως ἐπίσης καὶ τὶς νύκτες κατὰ τὶς Ἀγρυπνίες. Φωτάναμα ἀπαντᾶ συνήθως στὰ ὀρεινὰ μοναστήρια, καὶ τὸ ἐδῶ εἶναι στὴ νῆσο μας τὸ μοναδικό. Πίσω ἀπὸ τὸ Φωτάνα μα ὑψώνεται Πύργος, κτίσμα ὀρθογώνιο, γιὰ τὴν προστασία τῶν μοναχῶν, ἐνῶ ὑπάρχει καὶ ἕτερος Πύργος ἰσχυρὸς καὶ ἔξω τοῦ περιβόλου τῆς Μονῆς, βορειοανατολικὰ τοῦ Καθολικοῦ. Τὸ ὅλο δὲ κεντρικὸ συγκρότημα τῆς Μονῆς περιέκλειε καὶ Τεῖχος, τοῦ ὁποίου μόνον ἴχνη πλέον διακρίνονται. Στὸν περίβολο τῆς Μονῆς, κατὰ μῆκος τῶν πλευ ρῶν της, ὑπῆρχαν Ξενῶνες καὶ Κελλιὰ γιὰ τοὺς λαϊκοὺς ἀδελφούς της, τοὺς προσκυνητὲς καὶ τοὺς ἀπασχολούμενους σὲ αὐτὴ ἐργάτες, τεχνῖτες καὶ λοιπὸ βοηθητικὸ προσωπικό. Ἡ Μονὴ διέθετε ἐπίσης Φοῦρνο, Νερόμυλο, Πατητήρι γιὰ τὰ σταφύλια, καὶ ὅλα τὰ λοιπὰ χρειώδη ὡς αὐτόνομη κοινότητα. Τέλος, βορειοανατολικά, σὲ μικρὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὴ Μονή, ὑπῆρχε τὸ Κοιμητήριό της μὲ τὸν ἀρκετὰ συντηρημένο σήμερα ναὸ τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, μὲ τὴν ἐγχάρακτη στὸ ὑπέρθυρο ἐπιγραφὴ «ἀνηγέρθη ἐκ βάθρων ὁ θεῖος καὶ ἱερὸς ναὸς τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Ἰακώβου τοῦ ἀδελφοθέου διὰ ἐξόδου τῶν αὐταδέλφων ἀ δελ - 30 31
φῶν Μελετίου Ἱερομονάχου καὶ Μεθοδίου μοναχοῦ τῶν Ἀγγελούσων, αψμε (1745) ω Δεκεμβρίου ια». Στὸ ναὸ τοῦτο τελοῦνταν τὴν 29η Αὐγούστου παράλληλη λειτουργία γιὰ χάρη τῶν γυναικῶν, δεδομένου ὅτι δὲν ἐπιτρεπόταν ἡ εἰς τὴ Μονὴ εἴσοδος αὐτῶν. Δ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ 1. Τὸ ἱστορικό : Τὸ 1620 τὸ Ἡγουμενοσυμβούλιο ἀνέθεσε τὴν ἁγιογράφηση τοῦ Ναοῦ μὲ πρότυπο αὐτὴ τοῦ μὴ ὑπάρχοντος πλέον ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου τῆς πόλεως στὸ Χῖο ἁγιογράφο ἱερέα Μανουήλ Κονταρίνη ἢ Καλαρώνη, ὁ ὁποῖος καὶ ἄρχισε τὸ ἔργο, πλὴν ὅμως λόγῳ ἐλλείψεως χρημάτων τὸ διέκοψε. Δύο χρόνια ἀργότερα τὸ ἔργο ἀνατίθεται στὸν ἁγιογράφο μοναχὸ Νεόφιλο Παραδείση, ὑπὸ τὸν ὅρο νὰ συγκεντρώσει ὁ ἴδιος μὲ ἔρανο τὸ ἀπαιτούμενο χρηματικὸ ποσό, πλὴν ὅμως καὶ αὐτὴ ἡ προσπάθεια ἀπέτυχε, γιὰ νὰ ἐπακολουθήσει μία τρίτη τὸ 1730, ἐπιτυχὴς τὴ φορὰ αὐτή, χάρη στὴν οἰκονομικὴ συνεισφορὰ τοῦ ἱερομονάχου καὶ κατόπιν καὶ ἡγουμένου Ἰακώβου Ἀργέντη. Τὴν ἁγιογράφηση ἀνέλαβε ὁ ζωγράφος ἱεροδιάκονος Κωνσταντῆς Καταρρακτούσης μὲ τὴ συμφωνία νὰ ἱστορήσει, δηλ. ἁγιογραφήσει, «τὸν ναὸν ὅλον ἀπὸ τὴν μίαν μεριὰν ἕως εἰς τὴν ἄλλην νὰ κάμη ἐπάνω εἰς τὴν ἀρ χὴν τοὺς προπάτορας καὶ τὴν γῆν μὲ ὅλην τὴν κοσμο πλα σίαν καὶ ὅλες ταῖς δεσποτικὲς ἑορτάδες καὶ τὸ κυρια κο δρόμιον, ὅσον χωρέση προσέτι δὲ καὶ τοὺς εἴκοσι τέσσερους οἴκους τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καὶ τὸν βίον ὅλον τοῦ Προδρόμου καὶ ὅτι ἄλλο κάμη χρείαν ἕως ὁποὺ τελειώση τὴν ἐκκλησίαν, καὶ εἰς μὲν τὸ ἀνατολικὸν μέρος ἤ γουν εἰς τὸ ἱερὸν νὰ κάμη τὴν κάθοδον τοῦ Ἁγίου Πνεύμα τος καὶ τὸ τριμόρφι (ἐνν. τὴν Ἁγία Τριάδα) ὁμοῦ καὶ τὴν μετάδοσιν τοῦ κυριακοῦ σώματος καὶ αἵματος πρὸς τοὺς ἀποστόλους εἰς δὲ τὸ δυτικὸν μὲρος τὴν Δευτέραν παρουσίαν». Ἡ Μονὴ θὰ τοῦ παράσχει τὰ ὑλικά, θὰ τοῦ καταβάλει «διὰ τὴν πληρωμὴν 110 ἀσιλάνια» καὶ θὰ «τὸν γράψουν μὲ τὴν συμβίαν αὐτοῦ εἰς τὴν πρόθεσιν». Ἡ εικονογράφηση αὐτὴ ἐκτελέστηκε, πλὴν ὅμως κατὰ τὴν τουρκικὴ λαίλαπα τοῦ 1822 ὁλοκληρωτικὰ καταστράφηκε. Ἡ ὑπάρχουσα σήμερα τοιχογράφηση ἔχει γίνει στὸ παλαιότερο στρῶμα σοβᾶ καὶ ἀκολουθεῖ στὶς λεπτομέρειές της τὰ διαλαμβανόμενα στὸ ὡς ἄνω συμφωνητικὸ τοῦ 1730 πραγματοποιήθηκε δὲ ἀπὸ ἀνώνυμο ἁγιογράφο τὸ 1849, ὅπως δηλώνει ἡ ἐσωτερικὰ ἄνω τῆς εἰσό δου τοῦ ναοῦ χρονολογία. Συνολικὰ οἱ παραστάσεις ἀνέρχονται σὲ 473, ἐκ τῶν ὁποίων διατηροῦνται σήμερα οἱ 466 (422 στὸν Κυρίως Ναὸ καὶ 44 στὸ Ἱερὸ Βῆμα). 32 33
Ὅσον ἀφορᾶ τὶς εἰκόνες τοῦ Τέμπλου, αὐτὲς εἶναι μετα γενέστερες. Περιλαμβάνουν δὲ τὶς συνήθεις μικρὲς εἰκόνες στὸ ἄνω μέρος μὲ σκηνὲς ἀπὸ τὴν Κ. Διαθήκη, καὶ κάτω τὶς Δεσποτικές, ποὺ εἶναι ἐκ δεξιῶν πρὸς τὰ ἀ ριστερὰ τῆς ἁγίας Ματρώνας, τοῦ Προδρόμου καὶ Χριστοῦ, τοῦ Μεγάλου Ἀρχιερέως τῆς Ὡραίας Πύλης, καὶ τῆς Θεοτόκου. 2. Ὁ ἁγιογράφος καὶ ἡ τεχνοτροπία του : Ζωγράφος λαϊκός, ἴσως ἐν πολλοῖς αὐτοδίδακτος καὶ κατὰ πᾶσαν πιθανότητα κληρικός. Κάτοχος τῶν Γραφῶν καὶ τῆς Ἱερῆς Παράδοσης, ἀπὸ τὸν πλούσιο θησαυρὸ τῶν ὁποίων ἀντλεῖ τὴ θεματολογία του μὲ ἁπλοϊκότητα, ἐπινοητικότητα, αὐθορμητισμὸ καὶ ὄχι σπάνια μὲ ἐκ - πλήττουσα παραστατικὴ ἀφέλεια. Οἱ γραμματικές του γνώσεις εἶναι περιορισμένες, ὅπως ἀποδεικνύουν τὰ συχνὰ ὀρθογραφικά, συντακτικὰ καὶ νοηματικὰ σφάλματα (διατηροῦμε τὴν ὀρθογραφία τῶν ἐπιγραφῶν), ἐνῶ οἱ παραστάσεις δὲν παρουσιάζουν συχνὰ χρονικὴ ἢ καὶ θεματικὴ ἀλληλουχία, καθὼς ἐναλλάσσονται οἱ τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης, καὶ κάποτε οἱ τοῦ αὐτοῦ περιεχομένου τοποθετοῦνται σὲ ἀπομακρυσμένες μεταξύ τους θέσεις. Ὅμως ἡ πίστη του εἶναι ἀπεριόριστη, καθιστῶντας τὴν τέχνη του καθῆκον καὶ ἱερὴ ἀποστολὴ μὲ μοναδικὸ σκοπὸ νὰ κατευθύνει στὸ δρόμο τῆς ἀρετῆς καὶ συνακόλουθα τῆς ψυχικῆς σωτηρίας κάθε πιστὸ καὶ προπάντων τὸν πολλαπλῶς δοκιμαζόμενο ἀπὸ τὶς παγίδες τοῦ πονηροῦ μοναχό. Ἀκολουθεῖ τὴ λαϊκὴ Μεταβυζαντινὴ τέχνη, καὶ ἰ δίως τῆς Κρητικῆς Σχολῆς τοῦ 17ου αἰ., μὲ ἐλα φρὲς ἐπιδράσεις τῆς Δυτικῆς τέχνης, καὶ ἰδίως τῆς Ἑνετικῆς. Ἡ ὅλη παράσταση τῶν προσώπων καὶ τῶν ἱστορούμενων σκηνῶν, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸν ἀνάλογο κάθε φορὰ χρωματισμό, τὸ γαλάζιο συχνὰ καθὼς καὶ τὸ χρυσὸ φόντο, ἀποπνέουν ὑψηλὴ πνευ ματικότητα, αὐστηρότητα ὕ φους, ἱεροπρέπεια καὶ βαθύτατη εὐσέβεια. 3. Οἱ τοιχογραφίες : i. Δυτικὴ πλευρά: Καλύ - πτεται ὁ λό κληρη ἀπὸ τὴν παράσταση τῆς Δευτέρας Παρου σίας (Εἰκ. 4). Ὁ δικαιοκρίτης Κύριος εἰ κο νίζεται καθήμενος σὲ θρόνο, περιστοιχιζόμενος ἀπὸ ἱερὰ πρόσωπα (Θεο τό κο, Πρόδρο μο, Ἀποστόλους, Ἀγγελικὰ Τάγματα, καὶ χοροὺς Προ πατόρων, Προφητῶν, Πατριαρχῶν, Μαρτύρων, Ὁ - σίων κ.τ.τ.) ἀναδυόμενα ἀπὸ νεφέλες. Στὸ κάτω μέρος, καὶ ἄ νω ἀ κρι βῶς τῆς εἰσόδου, εἰκονίζεται Τράπεζα μὲ ἱ - ερὰ σύμβολα (Πλάκες Νόμου, Κιβωτὸς Διαθήκης, Σκάλα Ἰακώβ, Ἑ πτά φωτος Λυχνία κ.ἄ.) καὶ γονατιστοὶ σὲ θέση ἱκεσίας ὁ Ἀδὰμ καὶ ἡ Εὔα, καὶ ἐντὸς πλαισίου ἑκατέρωθεν ὁ Ὅσιος Ζωσιμᾶς καὶ ἡ Ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία. Κάτω ἀριστερὰ πύρινος ποταμός, ἡ Γέεννα τοῦ Πυ ρός, 34 35
Εἰκ. 4. Ἡ Δευτέρα Παρουσία. ἐκκινῶντας ἀπὸ τὰ πόδια τοῦ Κυρίου καὶ καταλήγοντας στὸ τεράστιο ἀνοικτὸ καὶ μὲ σουβλερὰ δόντια στόμα τεράστιου δράκοντα, στὸ μέσο τοῦ ὁποίου ὁ ἀπαίσιος Βεελζεβούλ καθισμένος σὲ τετράποδο δράκοντα κροκοδειλοειδοῦς μορφῆς βλέπει μὲ σατανικὴ ἡδονὴ νὰ καταλήγουν στὴν κόλαση οἱ ἁμαρτωλοί, οἱ ὁποῖοι καὶ ὀνοματίζονται μὲ μικρογράμματη γραφή : «οἱ ψεῦται», «οἱ κλέπται», «οἱ ἅρπαγες», «οἱ γόητες», «οἱ ἀνελεήμονες», «οἱ πόρνοι», «οἱ πλεονέκται», «οἱ αἱ ρετικοί», «οἱ φονεῖς», «οἱ ἀντίχριστοι», «οἱ φιλάργυροι», «οἱ ἰδωλολάτραι», «οἱ μέθυσοι», «οἱ τύραννοι βασιλεῖς». Ἕτεροι δὲ δαίμονες σύρουν δέσμιους ἁμαρτωλοὺς καὶ τοὺς σπρώχνουν στὴ Γέεννα τοῦ Πυρός. ii. Νότια πλευρά : Ἐδῶ ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ στὴ βόρεια πλευρὰ ὑπάρχουν δύο αὐτο τελεῖς παραστάσεις καὶ ἐννέα εἰκονογρα φικὲς ζῶνες ἐκτει νόμενες ἕως καὶ τὸ θόλο, καλύπτοντας δηλαδὴ ἀπὸ τὸ ὕψος τῶν στασιδιῶν καὶ πάνω ὅλο τὸ ναό. Στὸ κάτω ἀριστερὸ μέρος κυριαρχεῖ ἡ παράσταση τοῦ Βίου τοῦ ἀληθοῦς μοναχοῦ (Εἰκ. 5). Ὑπεράνω νεφελώματος ὁ Χριστὸς μὲ δύο ἀγ γέ λους ἑκατέρωθεν καὶ κάτω ὁ μοναχὸς σὲ σταυρό, δεῖγ μα τοῦ ἀγῶνα ποὺ πρέπει νὰ καταβάλει, ὥστε νὰ κρα τηθεῖ στὴν ὁδὸ τῆς ἀρετῆς. Ὁ μάταιος κόσμος, ὡς ἔφιππος ἄρ χοντας, τὸν προκαλεῖ λέ- 36 37
Εἰκ. 5. Ὁ Βίος τοῦ ἀληθοῦς μοναχοῦ. γοντας «ἀπόλαυε τὰ ἡδέα τοῦ κόσμου», ἐνῶ εἰκονίζονται κάτω αὐτοῦ ὁ τρομερὸς θά νατος, ὑπενθυμίζοντας τὸ ἐπικείμενο τέλος κάθε ἀν θρώπου, καὶ κάτω ἀριστερὰ ὁ παμφάγος Ἅδης καὶ ἕνας φτερωτὸς διάβολος, ὁ ὁποῖος τραβῶντας βίαια τὸ σταυρὸ προσπαθεῖ νὰ κερδίσει τὸ μοναχὸ λέγοντάς του «οὐ δύναται βαστάζειν ἡ σάρξ», γιὰ νὰ λάβει ὅμως τὴν ἀπάντηση «πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμούντι με Χριστῶ». Ἄνω δὲ τῆς παραστάσεως αὐτῆς εἰκονίζονται μετὰ τοῦ Μ. Κωνσταντίνου οἱ Πατέρες τῆς Α Οἰκουμενι κῆς Συνόδου, φωτιζόμενοι ὑπὸ τοῦ ἐν εἴδει περιστερᾶς Ἁγίου Πνεύματος. Στὴν ἐπακολουθοῦσα πρώτη ζώνη εἰκονίζονται ἀπὸ ἀνατολικὰ πρὸς τὰ δυτικὰ ἅγιοι Αὐξέντιος, Νικήτας, Μητροφάνης κ.ἄ. (Εἰκ. 12), κάποιοι ἐκ τῶν ὁποίων κρατοῦν εἰλητάρια μὲ παραγγέλματα χρηστοήθειας, ὅπως ὁ ἅγιος Θεόδουλος «Ἡ πενία καὶ ἡ θλίψις καὶ ἡ ἀτιμία (ἐννοεῖ ἡ ταπεινότητα) αὔται εισίν οι στέφανοι τοῦ μοναχοῦ» ἢ ὁ ἅγιος Βαρλαὰμ «Οὐδέν ταπεινοῦ ὑψηλότερον». Στὴ δεύ τερη ζώνη «Η ΒΡΕΦΟΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΡΩΔΟΥ», ὅπου ἀποσπῶνται βίαια ἀπὸ τὶς ἀγκάλες τῶν μητέρων τὰ νήπια καὶ κατασφάζονται παράσταση ἀπὸ τὴ δράση τοῦ Δαυίδ «Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΛΑΘΡΟΦΑΓΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ» (Εἰκ. 8), στὸν ὁποῖο ὁ Σατανᾶς καρφώνει τρίαινα ὁ «ΘΑΝΑΤΟΣ 38 39
ΔΙΚΑΙΟΥ» καὶ ὁ «ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥ» (Εἰκ. 9), ὅπου τὴν ψυχὴ τοῦ πρώτου κρατεῖ ἄγγελος ἐνῶ τοῦ δευτέρου ὁ διάβολος μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «κλαύσωμεν βροτοί και φρίξωμεν ἐν φόβω θάνατον πικρόν ἁμαρτωλοῦ ὁρῶντες». Στὴν τρίτη ζώνη εἰκονίζονται παραστάσεις ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ Δαυίδ (Εἰκ. 17). Στὴν τέταρτη καὶ πέμπτη εἰκόνες ἀπὸ τὸ βίο τοῦ Προδρόμου. Στὴν ἕκτη περιστατικὰ ἀπὸ τὶς μετὰ τὴν Ἀνάσταση ἐμφανίσεις τοῦ Κυρίου, καὶ ἐν συνεχείᾳ παραστάσεις ἀπὸ τοὺς Οἴκους (Η Μ) τοῦ Ἀκαθίστου. Στὴν ἕβδομη ζώνη ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου καὶ ἡ ἐμφάνισή Του στὶς Μυροφόρες καὶ στοὺς Ἀποστόλους, καὶ ἀκολουθοῦν ἕτεροι Οἶκοι (Α-Ζ) τοῦ Ἀκαθίστου. Στὴν ὄγδοη, σὲ ἰσάριθμα ὁμοιόμορφα παραλληλόγραμ - μα πλαίσια, οἱ Ἑβδομήκοντα ἀπόστολοι. Καὶ στὴν ἔνατη, σὲ δύο σειρὲς ἀπὸ 18 στὴν κάθε μία, προσωπογραφίες ἀπὸ τὴν Π. Διαθήκη καὶ τὴ μετὰ Χριστὸν ἁγιογραφία. Στὸ δὲ κέντρο τοῦ Α Ἁγιογραφικοῦ τμήματος τῆς θολωτῆς στέγης εἰκονίζεται ὁ Πρόδρομος (Εἰκ. 6). Ἀκολουθοῦν ἀριστερὰ παραστάσεις ἁγίων, ἀποστόλων, τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου, δικαίων Π. Διαθήκης, Εὐαγγελιστές, Θαύματα Κυρίου «Η ΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑ- ΛΙΤΟΥ», «Ο ΧΡ ΗΤΡΕΒΟ (ενν. ΙΑΤΡΕΥΩΝ) ΤΟΝ ΔΑΙΜΟ- ΝΗΖΟΜΕΝΟΝ», «ΗΠΑΠΑΝΤΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ», «Η ΦΥΓΗ Εἰκ. 6. Ὁ Πρόδρομος ἐν μέσῳ ἁγίων. 40 41
ΗΣ ΕΓΥΠΤΟ», ἡ Μεταμόρφωση σὲ ὀβὰλ πλαίσιο στὸ κέντρο τῆς θολωτῆς στέγης, ἡ Βάπτιση, προφῆτες καὶ ἄλλοι ἱεροὶ ἄν δρες τῆς Π. Διαθήκης καὶ στὸ μέσον τοῦ θόλου δεσπόζει ἐπιβλητικὴ ἡ παράσταση τοῦ Θεοῦ Πατρὸς μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «Ο ΩΝ» (Εἰκ. ἐξωφύλλου). iii. Β ό ρ ε ι α π λ ε υ ρ ά : Ἀριστερὰ κάτω δεσπόζει «Η ΨΥΧΟΣΩΤΗΡΙΟΣ Κ ΟΥΡΑΝΟΔΡΟ ΜΟΣ ΚΛΗΜΑΞ» (Εἰκ. 7), ἡ ὁποία ἀπὸ τὴ γῆ φθάνει ἕως τὸν οὐρανό, στὶς νεφέλες τοῦ ὁποίου εἰκονίζεται ὁ Σωτήρας Χριστός, ἐνῶ μοναχοὶ ἐξερχόμενοι ἀπὸ Μονὴ ἐπιχειροῦν τὴν ἄνοδο σὲ αὐτή, ὑποβο ηθού μενοι δεξιὰ ἀπὸ ἀγγέλους καὶ ἀριστερὰ συρόμενοι ἀπὸ δαίμονες στὸ στόμα τοῦ δράκοντα Ἅδη, ἀπ ὅπου ἀναβλύζει ἡ Γέεννα τοῦ Πυρός. Κάποιοι κατορθώνουν νὰ φθάσουν στοὺς κόλπους τοῦ Κυρίου, ἐνῶ ἄλλοι κατακρημνίζονται στὸ αἰώνιο πῦρ τῆς κολάσεως. Ἀκριβῶς ἄνω τῆς κλίμακας εἰκονίζεται ἔνθρονος ἡ Θεοτόκος μὲ τὸ Θεῖο Βρέφος ἄ νω δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ ἄγγελοι, καὶ κάτω σὲ τρεῖς σειρὲς ἱεράρχες, δίκαιοι βασιλεῖς, προφῆτες, ἀπόστολοι καὶ μάρτυρες μὲ πρώτη τὴν ἁγία Αἰκατερίνη μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «Χαίρε δόξα τον παρθένων». Στὶς ἐπακολουθοῦσες ζῶνες εἰκονίζονται στὴν πρώτη ἅγιοι μὲ εἰλητάρια ἀναγράφοντα ἠθικά παραγγέλματα, ὅπως λ.χ. τοῦ ἁγίου Μαρκιανοῦ «φεῦγε μοναχὲ ἐν τῆ Εἰκ. 7. Ἡ ψυχοσωτήριος καὶ οὐρανοδρόμος Κλῖμαξ. 42 43
ἐρήμω ἡσύχαζε καὶ σώζου» καὶ τοῦ ἁγίου Θεοκτίστου «Ἀδελφοί ἀγωνίσασθαι ὑπέρ τῆς σωτηρίας ἡμῶν πρὸ τοῦ ἐλθεῖν τὴν ὥραν». Στὴ δεύτερη 7 παραστάσεις ἀπὸ τὸ βίο τοῦ Ἰωσήφ. Στὴν τρίτη εἰκόνες μὲ τὸ Νῶε. Στὴν τέταρτη καὶ πέμπτη σκηνὲς μὲ τοὺς Ἄβελ καὶ Κάιν καὶ τοὺς Ἀδάμ καὶ Εὔα, ἀντίστοιχα. Στὴν ἕκτη «Η ΦΑΣΙΚΕΛΟΣΗΣ (ἐνν. σαβάνωση) Τ ΧΥ», ἡ Ἀνάληψη, ἡ ἐμφάνιση τοῦ Κυρίου στὴ Μαγδαληνή, ἡ Κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ 6 Οἶκοι (Τ Ω) τοῦ Ἀκαθίστου. Στὴν ἕβδομη σκηνὲς ἀπὸ τὸ θεῖον Πάθος, ὅπως «ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΘΡΟΙΝΟΣ», ἐμφανίσεις τοῦ Κυρίου μετὰ τὴν Ἀνάσταση καὶ 6 Οἶκοι (Ν Σ) τοῦ Ἀκαθίστου. Στὴν ὄγδοη διάφοροι ἅγιοι, 18 τὸν ἀριθμό, καὶ στὴν ἔνατη ὁ «ΙΩΣΗΦ ΜΝΗΣΤΩΡ» καὶ 34 ἁγίες. Στὴν πρόσοψη καὶ στὸ ἐσωτερικὸ τῆς τοξωτῆς καμάρας εἰκονίζονται ἅγιοι μάρτυρες (μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ «Ο ΑΓΙΟΣ ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΕΝ ΧΙΩ»), ἡ Ἀποκαθήλωση, ἡ Σταύρωση, σκηνὲς ἀπὸ τὸ βίο καὶ τὰ θαύματα τοῦ Κυρίου, ὅπως «Η ΒΑΪΦΟΡΟΣ», «Η ΕΓΕΡΣΙΣ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ», ἡ παράσταση τοῦ Ζακχαίου μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «ΖΑΚΧΑΙΕ ΕΛΘΕ ΚΑΤΟ», «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΙ ΕΚ ΓΕΝΕΤΙ ΤΥ- ΦΛΟ» κ.ἄ. Ἀκολουθοῦν παραστάσεις 8 προφητῶν καὶ λοιπὲς προσώπων τῆς Π. Διαθήκης, καθὼς καὶ ὁλόσωμων ἁγίων, μεταξὺ τῶν ὁποίων «Η ΑΓΙΑ ΙΟΥΛΙΤΑ Η ΜΗΤΗΡ ΑΥ- ΤΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΚΗΡΙΚΟΣ ΤΡΙΕΤΗΣ» (Εἰκ. 14), καὶ οἱ ἅγιοι Κωνσταντῖνος καὶ Ἑλένη. iv.ἱερὸ Βῆμα : Στὴν Ἀ ν α τ ο λ ι κ ὴ πλευρὰ καὶ κάτω, εἰκονίζονται ὁλόσωμοι 5 Ἱεράρχες (Ἀθανά σιος, Χρυ σόστομος, Βασίλειος, Γρηγόριος καὶ Κύριλλος), ἐνῶ στὴν κόγχη «Η ΑΓΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡ ΓΕΙΑ» (Εἰκ. 13) μὲ τὴν Τριαδικὴ Θεότητα καὶ διακονοῦντες ἱερεῖς καὶ ἀγγέλους. Στὸ ἀριστερὸ τμῆμα ὑπάρχουν τέσσερις παραστάσεις, μὲ πρώτη τὸν Χριστὸ στὴν Πρόθεση, ἀναδυόμενο μέσα ἀπὸ τὸ ἅγιο Ποτήριο (Εἰκ. 3ης σελίδας), καὶ ἄνω αὐτῆς ὁ Μέγας Ἀρχιερεύς, ὁ ἅγιος Εὐμένιος καὶ ἡ Γέννηση. Στὸ δὲ δεξιὸ ἡ Θυσία τοῦ Ἀβραάμ (Εἰκ. 15), οἱ ἅγιοι Ἐ λευ θέριος καὶ Ἱερόθεος καὶ ὁ Εὐαγγελισμὸς τῆς Θεοτόκου. Στὴ Β ό ρ ε ι α πλευρὰ ὑπάρχουν ἕξι εἰκονο γρα φι - κὲς ζῶνες μὲ θέματα ἀπὸ τὴν Π. και Κ. Διαθήκη, ὅπως «Η ΑΓΙΑ ΜΕΤΑΔΩΣΗ» μὲ τὸν Κύριο νὰ μεταλαμβάνει τοὺς μαθητές Του (Εἰκ. 11), διάφοροι ἅγιοι, «Η ΠΕΡΕΙ- ΤΟΜΗ Τ ΧV ΣV», «Η ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ ΤΩΝ ΜΑΓΩΝ» καὶ ἐπὶ τῆς ὀροφῆς «Η ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ» (Εἰκ. 10). Τέλος, στὴ Ν ό τ ι α πλευρά, σὲ ἕξι ὁμοίως ζῶνες, εἰκονίζονται θέματα ἀπὸ τὴν Π. και Κ. Διαθήκη, ὅπως «Η ΥΨΩ- ΣΙΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ», «ΤΑ ΗΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕ ΟΤΟΚΟΥ» (Εἰκ. 16), «Ο ΙΩΣΗΦ ΟΡΩΝ ΕΓΕΙΟ ΤΗ ΘΕΟΤΟΚΟΝ», «Ο ΑΓΚΑ - 44 45
ΛΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ», ἅγιοι, καὶ ἑπτὰ προφῆτες. Ὅλος ὁ παραπάνω εἰκονογραφικὸς διάκοσμος, σὲ συν δυασμὸ μὲ τὸ μετρίως φωτιζόμενο ὑποβλητικὸ ἐ σωτερικὸ περιβάλλον τοῦ ναοῦ, μεταρσιώνουν τὴν ψυχὴ τοῦ πιστοῦ καὶ τὴν ἄγουν στὴν ἐνατένιση καὶ δοξολογία τοῦ παντάνακτος Θεοῦ. Κων/νος Ε. Φραγκομίχαλος, Ph. D. (Lon.) Ἐπίτ. Σχολ. Σύμβουλος Φιλολόγων, τ. Πανεπιστημιακός. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ἐπιλογὴ) Ἀμάντου, Κων. «Ἡ Μονὴ Μουνδῶν ἐν Χίῳ», ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ, Γ., «Ἐναίσιμα», Ἀθήνησι 1931. Ἀνδρεάδου, Ι., Ἱστορία τῆς ἐν Χίῳ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Μέρος Α, Ἀθήνησιν, Τύποις ΠΥΡΣΟΥ Α.Ε. 1940. Ἀξιωτάκη, Α, Σ., Μονὴ Μουνδῶν τῆς Χίου, Τοιχογραφίες, Τόμ. Α, Ἀθῆναι 1985. Ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μουνδῶν τῆς Χίου, ἐκδ. Ὁμήρειο Πνευματικὸ Κέντρο Δήμου Χίου, Χίος 2001. Γατανᾶ, Χ, Γ., Ἡ Ἱερὰ Μονὴ Μουνδῶν τῆς Χίου, ἔκδ. Ἱερᾶς Μητροπόλεως Χίου, Χίος 1983. Μονιούδη, Θ.-Γαβαλᾶ, «Τὸ Καθολικὸ τῆς Μονῆς Μουνδῶν στὴ Χίο», Ἐθνικὸ Μετσόβιο Πολυτεχνεῖο, Ἐκ κλησίες μετὰ τὴν Ἅλωση, Ἀθήνα 1979. Σάρου, Α, Κ., Βίος Εὐστρατίου Ἀργέντη τοῦ Χίου Θεολόγου, Ἀθῆναι, 1938. Χαλκιᾶ-Στεφάνου, Π., Τὰ Μοναστήρια τῆς Χίου, Ἀθήνα χ.χ. ΠΑΣΧΑΛΙΟΝ τοῦ ἔτους βιε, 2015 Ἰνδικτιῶνος 8 Ἡλίου κύκλοι 19 Σελήνης κύκλοι 18 Παραμονὴ Χριστουγέννων ἡμέρᾳ Τετάρτῃ Κρεοφαγίας ἡμέραι 54 Ἀρχὴ ΤΡΙῼΔΙΟΥ 1 Φεβρουαρίου Ἑωθινὸν α. Ἦχος α Ἡ Ἀπόκρεως, 15 Φεβρουαρίου Εὐαγγελισμὸς τῆς Θεοτόκου, Τετάρτῃ E Νηστειῶν Νομικὸν Φάσκα, Μεγάλη Τρίτη Λατίνων Πάσχα, 5 Ἀπριλίου Ἅγιον ΠΑΣΧΑ, 12 Ἀπριλίου Ἀνάληψις, 21 Μαΐου Πεντηκοστή, 31 Μαΐου Κυριακὴ ἁγίων Πάντων, 7 Ἰουνίου Νηστεία ἁγίων Ἀποστόλων, ἡμέραι 21 Ἡ μνήμη αὐτῶν ἡμέρᾳ Σαββάτῳ Μεταμόρφωσις, ἡμέρᾳ Πέμπτῃ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου, ἡμέρᾳ Σάββατον 46 47
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2015 1 ΠΕΡΙΤΟΜΗ ΚΥΡΙΟΥ. Βασιλείου Μεγ., Ἐμμελείας, Πέτρου, Γρηγορίου, Τηλεμάχου 2 Π Σιλβέστρου, Θεοπέμπτου, Θεοδότης, Σεραφείμ Σάρωφ, Ζώρζη, Θεοπίστου 3 Σ Μαλαχίου προφ., Γορδίου, Θωμαϊδος, Γενοβέφας, Ἀνακ. Λειψ. ὁσιομ. Ἐφραίμ νέου 4 Κ ΠΡΟ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ. Ὀνουφρίου & Νικηφόρου Λεπροῦ ὁσίων ἐν Χίῳ, 70 Ἀποστόλων, Ἀπολιναρίας, Εὐθυμίου 5 Δ Θεοπέμπτου, Θεωνᾶ, Συγκλητικῆς, Γρηγορίου, Ρωμανοῦ 6 ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ 7 Τ Σύναξις Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου καί Βαπτιστοῦ 8 Γεωργίου, Δομνίκης, Κύρου, Ἀγάθωνος, Ἀττικοῦ, Μακαρίου, Θεοδώρου 9 Π Πολυεύκτου, Εὐστρατίου, Πέτρου, Παρθένας, Ἀντωνίας, Λαυρεντίου 10 Σ Γρηγορίου Νύσσης, Δομετιανοῦ, Μαρκιανοῦ, Θεοφάνους Ἐγκλείστου 11 Κ ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΩΤΑ. Θεοδοσίου Κοινοβ., Ἀγαπίου, Θεοδοσίου Ἀθων., Βιταλίου 12 Δ Τατιανῆς, Εὐθασίας, Μερτίου, Ηλία, Στεφάνου, Φιλοθέου 13 Ἑρμύλου, Στρατονίκου, Μαξίμου, Εἰρηνάρχου, Ἱλαρίου 14 Τ Πατέρων ἐν Σινᾶ καί Ραϊθῶ, Δαμιανοῦ, Παύλου, Νίνας, Σάββα 15 Παύλου Θηβ., Ἰωάννου, Καλυβ., Γερασίμου, Γαβριήλ 16 Π Προσκ. ἁλύσ. ἀπ. Πέτρου, Νεονίλλης & 3 ἐγγονῶν, Δάνακτος, Νικολάου 17 Σ Ἀντωνίου τοῦ Μεγ., Γεωργίου Ἰωαν., Ἀντωνίου Βεροίας 18 Κ ΙΒ ΛΟΥΚΑ (10 λεπρῶν). Ἀθανασίου & Κυρίλλου πατρ. Ἀλεξ., Θεοδούλης 19 Δ Μακαρίου, Μάρκου Εὐγενικοῦ, Ἀρσενίου Κερκύρας 20 Εὐθυμίου μεγ., Εὐσεβίου, Ζαχαρίου Ἄρτης 21 Τ Μαξίμου ὁμ., Εὐγενίου, Μαξίμου Γραικοῦ, Πατρόκλου, Ἁγνῆς 22 Τιμοθέου ἀποστ., Ἀναστασίου Πέρσου, Ἰωσήφ Κρητός, Λέοντος 23 Π Κλήμεντος Ἀγκ., Ἀγαθαγγέλου, Διονυσίου ἐν Ὀλύμπῳ, Ἀχολίου 24 Σ Ξένης, Ζωσιμᾶ, Βαβύλα, Φίλωνος, Νεοφύτου ἐγκλείστου 25 Κ ΙΕ ΛΟΥΚΑ (Ζακχ.). Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Αὐξεντίου, Μαργαρίτας 26 Δ Ξενοφῶντος & συνοδείας, Κλήμεντος Ἀθ., Ἀνανίου, Θεοδώρου Στουδ. 27 Ἀνακ. λειψ. Ἰ. Χρυσοστόμου, Μαρκιανῆς, Δημητρίου 28 Τ Ἐφραίμ τοῦ Σύρου, Παλλαδίου, Ἰακώβου, Χάριτος, Ἰσαάκ τοῦ Σύρου 29 Δημητρίου Χιοπολίτου, Ἀνακομιδή λειψ. Ἰγνατίου Θεοφόρου, 30 Π Τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, Θεοφίλου νέου, Χρυσῆς,Ἱππολύτου, εὕρ. εἰκ. Παναγίας Τήνου 31 Σ Κύρου & Ἰωάννου, Ηλία Ἀρδούνη, Ἀρσενίου, Ἀθανασίας, Θεοδότης Νέα Σελήνη Πρῶτο τέταρτο Πανσέληνος Τελ. τέταρτο 48 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2015 Ἀναγνώσματα Κυριακῶν & μεγάλων ἑορτῶν ΗΜΕ ΕΟΡΤΗΣ ΡΟΜΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΝΙΑ ΗΧΟΣ ΕΩΘΙΝΟΝ 1 Κολ. β 8-12 Λκ. β 20-21, 40-52 Περιτομή Ἰ. Χριστοῦ 4 Β Τιμ. δ 5-8 Μρκ. α 1-8 πλ. α Η 6 Τίτ. β 11-14, γ 4-7 Μτθ. γ 13-17 Τά Ἅγια Θεοφάνια 7 Πρξ. ιθ 1-8 Ἰωάν. α 29-34 Σύν. Ἰωάννου Προδρόμου 11 Β Κορ. δ 6-15 Μτθ. δ 12-17 πλ. β Θ 17 Ἑβρ. ιγ 17-21 Λκ. στ 17-23 Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου 18 Ἑβρ. ιγ 7-16 Λκ. ιζ 12-19 βαρύς Ι 25 Ἑβρ. ζ 26 η 2 Λκ. ιθ 1-10 πλ. δ ΙΑ 27 Ἑβρ. ζ 26 η 2 Ἰωάν. ι 9-16 Ἰωάννου Χρυσοστόμου 30 Ἑβρ. ιγ 7-16 Μτθ. ε 14-19 Τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν Εἰκ. 8. Ὁ Δαυὶδ ἀριθμήσας τὸν λαὸν ὀργισθείς. Ὁ θάνατος τοῦ λαθροφάγου μοναχοῦ. 49
Κ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015 1 ΤΕΛΩΝΟΥ & ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ (Ἀρχή Τριωδίου.) Τρύφωνος, Περπέτουας, Ἀναστασίου, Βασιλείου, Γεωργίου, 4 μαρτ. Μεγάρων 2 Δ Η ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ, Ἰορδάνη, Γαβριήλ 3 Συμεών, Ἄννης προφ., Σταματίου, Ἰωάννου, Νικολάου νεομ. ἐν Χίῳ 4 Τ Ἰσιδώρου Πηλουσιώτου, Νικολάου ὁμολογητοῦ, Ἰωάννου, Νικήτα 5 Π Ἀγάθης Κατάνης, Θεοδοσίου Σκοπέλου, Ἀντωνίου Ἀθηναίου 6Π Βουκόλου Σμ., Φωτίου Μεγ., Φαύστας, Δωροθέας, Βαρσανουφίου 7 Σ Παρθενίου Λαμψάκ., Λουκᾶ νέου, Γεωργίου Κρητός 8 Κ ΑΣΩΤΟΥ. Ζαχαρίου πρ., Θεοδώρου Στρατ., Μακαρίου, Μάρθας, Μαρίας 9 Δ Νικηφόρου, Παγκρατίου ἐπ., Μαρκέλλου Σικελίας, Φιλαγρίου Κύπρου 10 Χαραλάμπους ἱερομ., Ζήνωνος ταχυδρ., Ἀναστασίου, Πορφυρίου 11 Τ Βλασίου ἱερομ., Θεοδώρας Αὐγούστης, Γεωργίου Σέρβου 12 Μελετίου Ἀντιοχ., Ἀντωνίου, Χρήστου κηπουροῦ, Μαρίας, Πλωτίνου 13 Π Μαρτινιανοῦ ὁσ., Ἀκύλα & Πρισκίλλης ἀπ., Εὐλογίου, Συμεών Μυροβλ. 14 Σ Ψυχοσάββατο. Αὐξεντίου, Ἀβραάμ, Μάρωνος, Νικολάου, Δαμιανοῦ 15 Κ ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΕΩ. Ἀνθίμου ἐν Χίῳ, Ὀνησίμου ἀπ., Εὐσεβίου ὁσίου, Ἰωάννου Θεσ/νίκης 16 Δ Παμφίλου μάρτυρος, Φλαβιανοῦ Κων/πόλεως, Μαρίας 17 Θεοδώρου, Πουλχερίας, Μιχαήλ, Μαριάμνης, Ἀγαθαγγέλου 18 Τ Λέοντος Ρώμης, Ἀγαπητοῦ ἐπ. Σιναίου 19 Φιλοθέης Ἀθην., Φιλήμονος ἀπ., Κόνωνος, Νικήτα, Ἀρχίππου 20 Π Λέοντος, Ἀγάθωνος, Βησσαρίωνος, Πλωτίνου 21 Σ Τιμοθέου, Εὐσταθίου, Ἰωάννου, Ζαχαρίου Ἱεροσ. 22 Κ ΤΥΡΟΦΑΓΟΥ. Τῶν ἐν Εὐγενίοις Μαρτύρων, Θαλασσίου 23 Δ ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ (Ἀρχή νηστείας). Πολυκάρπου Σμύρνης, Προτερίου, Γοργονίας, Ἰωάννου, Λαζάρου 24 Α & Β εὕρεσις κεφαλῆς Προδρόμου 25 Τ Ταρασίου, Ρηγίνου ἐπ. Σκοπέλου, Ἀλεξάνδρου Θράκης 26 Πορφυρίου, Φωτεινῆς ἰσαπ., Θεοκλήτου, Ἰωάννου Κάλφα 27 Π Α ΧΑΙΡΕΤ. Προκοπίου, Στεφάνου, Ἀσκληπιοῦ, Ηλία, Λεάνδρου, Σίμωνος 28 Σ Ἁγ. Θεοδώρου. Μνήμη τοῦ διά κολλύβων θαύματος, Βασιλείου, Νέστορος, Βάρσου, Κυράννας, Κασσιανοῦ ὁσίου ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015 Ἀναγνώσματα Κυριακῶν & μεγάλων ἑορτῶν ΗΜΕ ΕΟΡΤΗΣ ΡΟΜΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΝΙΑ ΗΧΟΣ ΕΩΘΙΝΟΝ 1 Ρωμ. η 28-39 Λκ. ιη 10-14 α Α 2 Ἑβρ. ζ 7-17 Λκ. β 22-40 Ὑπαπαντή τοῦ Κυρίου 8 Α Κορ. στ 12-20 Λκ. ιε 11-32 β Β 10 Β Τιμ. β 1-10 Ἰωάν. ιε 17- ιστ 2 Ἁγ. Χαραλάμπους 14 Α Θεσ. δ 13-17 Λκ. κα 8-9, 25-27, Ψυχοσάββατο 33-36 15 Α Κορ. η 8 θ 2 Μτθ. κε 31-46 γ Γ 19 Ἰούδα α 11-25 Λκ. κγ 1-31, 33, 44-56 Ἁγίας Φιλοθέης 22 Ρωμ. ιγ 11 ιδ 4 Μτθ. στ 14-21 δ Δ 24 Β Κορ. δ 6-15 Μτθ. ια 2-15 Α & Β εὕρ. κεφ. Προδρόμου 28 Β Τιμ. β 1-10 Μρκ. β 23 γ 5 Ἁγ. Θεοδώρου Νέα Σελήνη Πρῶτο τέταρτο Πανσέληνος Τελ. τέταρτο 50 Εἰκ. 9. Θάνατος δικαίου. Θάνατος ἁμαρτωλοῦ. 51
ΜΑΡΤΙΟΣ 2015 1 Κ Α ΝΗΣΤ. (Ὀρθοδοξίας). Εὐδοκίας, Μαρκέλλου, Ἀντωνίνης, Χαρίση, Ἀγαπίου 2 Δ Ησυχίου, Εὐθαλίας, Θεοδότου, Ἰωακείμ, Νικολάου Πλανᾶ 3 Εὐτροπίου, Κλεονίκου, Θεοδωρήτου 4 Τ Γερασίμου, Παύλου, Ἰουλιανῆς, Γρηγορίου Ἄσσου, Γρηγορίου Κύπρου 5 Π Εὐλαμπίου, Κόνωνος, Μάρκου, Παρθενίου, Γεωργίου, Βιργιλίου, Νικολάου Βελιμίρ. 6Π Β ΧΑΙΡΕΤ. Ἀρκαδίου, 42 μαρτ. ἐν Ἀμορίῳ, Ησυχίου, Εὕρ. Τιμ. Σταυροῦ 7 Σ Λαυρεντίου Μεγάρων, Παύλου, Ἐφραίμ, Ἐλπιδίου 8 Κ Β ΝΗΣΤ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Θεοφυλάκτου Νικομ., Ἑρμοῦ ἀπ., Παύλου ὁμολ. 9 Δ Τῶν ἐν Σεβαστείᾳ 40 μ., Καισαρίου, Χρίστου, Πανάγου 10 Κοδράτου Κορίνθου, Ἀναστασίας Πατρ., Μιχαήλ Μαυρουδῆ, Κυπριανοῦ 11 Τ Σωφρονίου, Θεοδώρας βασιλ., Γεωργίου Σιναΐτου, Θαλῆ 12 Γρηγορίου Διαλόγου, Συμεών νέου Θεολόγου, Θεοφάνους Σαμοθράκης 13 Π Γ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ. Νικηφόρου Κων/πόλεως, Πουπλίου ἱερομ. Ἀθηνῶν 14 Σ Βενεδίκτου, Εὐσχήμου, Ἀλεξάνδρου Κίτρ., Διονυσίου Θεσ. 15 Κ Γ ΝΗΣΤΕΙΩΝ (ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ.). Μανουήλ νεομ. ἐν Χίῳ, Ἀγαπίου, Ἀριστοβούλου, Νικάνδρου, Τιμολάου, Ρωμύλου 16 Δ Χριστοδούλου, Σαβίνου, Μαλαχίου, Ἰουλιανοῦ 17 Ἀλεξίου ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ, Θεοστηρίκτου, Πατρικίου, Παύλου 18 Τ Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, Τροφίμου 19 Χρυσάνθου & Δαρείας, Κλαυδίου, Δημητρίου, Παγχαρίου, Ἰάσονος 20 Π Δ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ. Τῶν ἐν τῆ Μονῆ Ἁγ. Σάββα ἀναιρεθέντων, Μύρωνος Κρήτης 21 Σ Ἰακώβου, Φιλήμονος, Θωμᾶ, Μιχαήλ Εὐρυτ., Σεραπίωνος 22 Κ Δ ΝΗΣΤΕΙΩΝ. Ἰωάννου Κλίμακος, Βασιλείου, Καλλινίκης, Δροσίδος, Εὐθυμίου 23 Δ Νίκωνος & 199 μαρτ., Λουκᾶ Μυτιλήνης 24 Παρθενίου Χίου, Ἀρτέμονος, Ζαχαρίου 25 Τ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ. ΕΘΝΙΚΗ ΕΟΡΤΗ. ΜΕΓΑΣ ΚΑΝΩΝ 26 Μεγ. Κανόνος, Σύναξις Ἀρχαγ. Γαβριήλ, 26 μαρτ. ἐν Γοτθίᾳ, Βασιλείου, Γεωργίου 27 Π ΑΚΑΘ. ΥΜΝΟΣ. Ματρώνης, Λυδίας, Φιλητοῦ μαρτ., Παύλου ἐπ. Κορίνθου 28 Σ Ἀκαθ. Ὕμνου, Ἱλαρίωνος ὁσίου, Ηρωδίωνος ἐκ τῶν 70, Παν. Θεοσκέπαστης 29 Κ Ε ΝΗΣΤ. Μαρίας Αἰγυπτ., Μάρκου, Κυρίλλου, Διαδόχου, Ἰωάννου, Εὐσταθίου 30 Δ Ἰωάννου Κλίμακος, Ζαχαρίου Κορίνθου, Ἰωήλ 31 Τ Ὑπατίου ἱερομ., Ἀκακίου ὁμολ., Θεοφίλου ἐν Κρήτῃ Νέα Σελήνη Πρῶτο τέταρτο Πανσέληνος Τελ. τέταρτο 52 ΜΑΡΤΙΟΣ 2015 Ἀναγνώσματα Κυριακῶν & μεγάλων ἑορτῶν ΗΜΕ ΕΟΡΤΗΣ ΡΟΜΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΝΙΑ ΗΧΟΣ ΕΩΘΙΝΟΝ 1 Ἑβρ. ια 24-26, 32-40 Ἰωάν. α 44-52 πλ. α Ε 8 Ἑβρ. α 10-14, β 1-3 Μρκ. β 1-12 πλ. β ΣΤ 9 Ἑβρ. ιβ 1-10 Μτθ. κ 1-16 40 Μαρτύρων 15 Ἑβρ. δ 14 ε 6 Μρκ. η 34 θ 1 βαρύς Ζ 22 Ἑβρ. στ 13-20 Μρκ. θ 17-31 πλ. δ Η 25 Ἑβρ. β 11-18 Λκ. α 24-38 Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου 29 Ἑβρ. θ 11-14 Μρκ. ι 32-45 α Θ Εἰκ. 10. Ἡ Πλατυτέρα στὴν ὀροφή τοῦ Ἱ. Βήματος. 53
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 1 Τ Μαρίας Αἰγυπτίας, Γεροντίου, Βασιλείδου, Μακαρίου, Μελίτωνος 2 Θεοδώρας, Τίτου ὁσίου, Ἀπφιανοῦ, Αἰδεσίου, Γρηγορίου, Ἀλεξάνδρας 3 Π Ἰωσήφ ὑμνογράφου, Νικήτα ὁμολογητοῦ, Ἐλπιδοφόρου μάρτ. 4 Σ Τοῦ Λαζάρου. Γεωργίου, Πλάτωνος, Ζωσιμᾶ, Νικήτα, Θεωνᾶ 5 Κ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ. Νικηφόρου, Θεοδώρας, Ἀργυρῆς 6Δ Μεγάλη Δευτέρα. Ἰωσήφ τοῦ Παγκάλου. 7 Μεγάλη Τρίτη. Τῶν 10 Παρθένων. 8 Τ Μεγάλη Τετάρτη. Τῆς ἀλειψάσης τόν Κύριον μύρῳ. 9 Μεγάλη Πέμπτη. Ὁ Μυστικός Δεῖπνος. 10 Π Μεγάλη Παρασκευή. Τά Ἅγια Πάθη τοῦ Κυρίου. 11 Σ Μέγα Σάββατο. Η εἰς Ἅδου Κάθοδος τοῦ Κυρίου. 12 Κ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΑΣΧΑ. 13 Δ Δευτέρα Διακαινησίμου, Μαρτίνου Ρώμ., Ζωϊλου, Ἐλευθερίου, Θεοδοσίου 14 Τρίτη Διακ., Ραφαήλ, Νικολάου, Εἰρήνης, Ἀριστάρχου, Δημητρίου 15 Τ Τετάρτη Διακ., Κρήσκεντος, Λεωνίδου ἐπ. Ἀθηνῶν, Ἀναστασίας μ. 16 Πέμπτη Διακ., Ἀγάπης, Εἰρήνης, Γαλήνης, Μιχαήλ, Χαρίσση, Νίκης 17 Π Παρ. Διακ., Ζωοδόχου Πηγῆς, Μακαρίου Κορίνθου, Ἀγαπητοῦ, Συμεών, Ἀκακίου 18 Σ Σάββατο Διακ., Σάββα, Κοσμᾶ, Εὐθυμίου, Ἀθανασίας, Κυρίλλου 19 Κ ΤΟΥ ΘΩΜΑ. Πατέρων Ἱ. Μ. Νταοῦ, 5 νεομ. Σαμοθράκης, Παφνουτίου, Θεοδώρου, Φιλίππας, Σωκράτους, Διονυσίου, Γεωργίου, Ἰωάννου, Συμεών 20 Δ Θεοδώρου, Ζακχαίου, Ἀναστασίου, Θεοτίμου, Ἀθανασίου & Ἰωάσαφ 21 Ἀλεξάνδρας, Ἀναστασίου, Ἰανουαρίου 22 Τ Ναθαναήλ ἀπ., Νεάρχου, Θεοδώρου Συκεώτου 23 Γεωργίου Τροπαιοφ., Γεωργίου Πτολ., Θερινοῦ, Λαζάρου 24 Π Ἐλισάβετ, Σάββα στρατ., Δούκα Μυτιλ., Νικολάου, Ξενοφῶντος 25 Σ Μάρκου Εὐαγγελιστοῦ, Φεβρωνίας 26 Κ ΜΥΡΟΦΟΡΩΝ. Ἰωσήφ & Νικοδήμου, Ἠλία Ἀρδούνη, Ταξ. Μανταμάδου, Σεραφείμ Φαναρίου, Βασιλέως, Γλαφύρας, Ἰούστας 27 Δ Συμεών Ἱεροσολ., Ἰωάννου, Εὐλογίου ξενοδόχου 28 Τῶν ἐν Κυζίκῳ 9 μαρτύρων, Θεόγνιδος, Μέμνονος 29 Τ Ἰάσονος, Σωσιπάτρου, Κερκύρας, Ἰωάννου Καλοκτένους 30 Π Ἰακώβου ἀποστόλου, Δονάτου, Κλήμεντος ὑμνογράφου, Ἀργυρῆς Νέα Σελήνη Πρῶτο τέταρτο Πανσέληνος Τελ. τέταρτο 54 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 Ἀναγνώσματα Κυριακῶν & μεγάλων ἑορτῶν ΗΜΕ ΕΟΡΤΗΣ ΡΟΜΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΝΙΑ ΗΧΟΣ ΕΩΘΙΝΟΝ 4 Ἑβρ. ιβ 28 ιγ 8 Ἰωάν. ια 1-45 Τοῦ Λαζάρου 5 Φιλιπ. δ 4-9 Ἰωάν. ιβ 1-18 Τῶν Βαϊων 12 Πρξ. α 1-8 Ἰωάν. α 1-17 Τό Ἅγιον Πάσχα 13 Πρξ. α 12-17, 21-26 Ἰωάν. α 18-28 Δευτέρα Διακαιν. 14 Πρξ. β 14-21 Λκ. κδ 12-35 Τρίτη Διακαιν. 17 Πρξ. γ 1-8 Ἰωάν. β 12-22 Ζωοδόχου Πηγῆς 19 Πρξ. ε 12-20 Ἰωάν. κ 19-31 - Α 23 Πρξ. ιβ 1-11 Ἰωάν. ιε 17 ιστ 2 Γεωργίου Τροπ. 25 Α Πέτρ. ε 6-14 Μρκ. στ 7-13 Μάρκου Εὐαγγελιστοῦ 26 Πρξ. στ 1-7 Μρκ. ιε 43 ιστ 8 β Δ Εἰκ. 11. Ἡ ἁγία Μετάδοσις. 55