1 Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΦΗΒΕΥΩ! Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Δεμοιράκου Μαρία ΣΠΑΡΤΗ

1 Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΦΗΒΕΥΩ! Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Δεμοιράκου Μαρία ΣΠΑΡΤΗ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.5 1.1. Στόχοι...5 1.2. Τι είναι εφηβεία..5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 9 2.1. Ο ρόλος της οικογένειας 9 2.2. Ο έφηβος μέσα στην οικογένεια...9 2.3. Επιρροή γονιών στο χαρακτήρα και στην ψυχολογία του νέου...10 2.4.Οι γονείς στην εφηβεία.11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ..13 3.1. Ο ρόλος του σχολείου.13 3.2. Η σχολική επίδοση...13 3.3. Συμμαθητές...13 3.4. Γονείς.14 3.5. Καθηγητές.15 3.6. Η βία στο σχολείο.16 3.7. Υποχρεώσεις- Φροντιστήρια- Κούραση 18 3.8. Επαγγελματικός Προσανατολισμός..20 3.9. Αξέχαστα χρόνια..21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΦΗΒΕΥΩ ΜΕ ΦΙΛΟΥΣ,ΠΑΡΕΑ ΚΑΙ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ.22 4.1.Εισαγωγή 22 4.2. Η σημασία της παρέας 22 4.3. Η κατάταξη του εφήβου στις παρέες.23 4..4. Η αρνητική όψη της παρέας..23 4.5. Γιατί είναι δύσκολο να μπεις σε παρέα.23 4.6. Πώς μπορώ να μπω σε παρέα; 24 4.7. Γιατί μερικοί άνθρωποι κοροϊδεύουν τους άλλους; 25 4.8. Ο ελεύθερος χρόνος των εφήβων.25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΕΦΗΒΕΥΩ ΚΙ ΕΡΩΤΑΣ 27 5.1. Βασικοί όροι..27 5.2. Ψυχοσεξουαλική ζωή των εφήβων 29 5.3. Η σεξουαλική ωρίμανση του εφήβου 31 5.4. Η πρώτη φορά στο αγόρι 32 5.5. Η πρώτη φορά στο κορίτσι 33 5.6. Σεξουλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.35 5.7. Έφηβοι κι ενημέρωση.38

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ 39 6.1. Εισαγωγή...39 6.2. Ψυχολογικά προβλήματα 39 6.3. Ανορεξία.39 6.4. Αλκοόλ 40 6.5. Ναρκωτικά...41 6.6. Εθισμός σε διαδίκτυο...41 6.6.1. Τρόποι αντιμετώπισης.43 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.46 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Επίσκεψη στο Κέντρο πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ν. Λακωνίας (Δελτίο Τύπου)...49 2.Ζωγραφίζω έναν έφηβο...50 3. Το συμβόλαιο μας 54 4. Άρθρα που διαβάσαμε και δεν συμπεριλάβαμε στην εργασία α. Ποια είναι τα δέκα κλειδιά της εφηβείας, περιοδικό Focus..55 β. Φυντανίδου Έλενα, Με TV και DVD και PC περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους οι έφηβοι, Το Βήμα της Κυριακής, 11/12/11 58 Πίνακας: "Ο έφηβος", Νότα Κυμοθόη, Ελαιογραφία (60χ80) σε μουσαμά

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία είχε περίπου τετράμηνη διάρκεια, από τα τέλη Σεπτεμβρίου μέχρι την λήξη του πρώτου τετραμήνου του σχολικού έτους 2012-13. Στο διάστημα η ομάδα μας των δεκαεννέα μαθητών εργάστηκε μεθοδικά για την έρευνα, την αναζήτηση πηγών, την συλλογή υλικού που απαντούσε στα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν εξ αρχής και τελικά την συγγραφή της παρούσας εργασίας. Οι πηγές άφθονες, τα βιβλία που δανειστήκαμε από την Βιβλιοθήκη της Σπάρτης ήταν περίπου τριάντα και επιπλέον χρησιμοποιήσαμε και βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης και της προσωπικής βιβλιοθήκης της επιβλέπουσας καθηγήτριας. Η δυσκολία ήταν στο να αξιολογήσουμε ποιο υλικό από αυτό που βρήκαμε θα κρατούσαμε για την τελική εργασία μας. Προβλήματα είχαμε στο να διαχειριστούμε το υλικό αυτό και να το εντάξουμε σε μια λογική δομή μέσα στην εργασία μας, αρκετά συχνά δεν μας έφτανε ο χρόνος. Στις αξιοσημείωτες εμπειρίες μας αξίζει να σημειώσουμε την επισκεψή μας στο Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Λακωνίας όπου συμμετείχαμε σε βιωματικές δράσεις και ζωγραφίσαμε έναν έφηβο και μια έφηβη με βάση τις προσωπικές μας εμπειρίες. Ακόμη, την επίσκεψη μας στην Βιβλιοθήκη της πόλης μας όπου ενημερωθήκαμε για τους τρόπους καταγραφής της Βιβλιογραφίας μιας εργασίας, ξεφυλλίσαμε βιβλία σχετικά με το θέμα μας, και τελικά αποφασίσαμε ποια από όλα αυτά τα βιβλία θα δανειζόμασταν, για να τα χρησιμοποιήσουμε για την εργασία μας. Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΉ ΟΜΑΔΑ ΤΟ «ΕΦΗΒΕΥΩ!» ΑΛΕΞΗ ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΝΑ ΓΙΟΥΡΟΥΚΗ ΣΟΦΙΑ ΓΕΩΡΓΑΝΤΑ ΔΟΜΝΑ ΚΟΥΜΟΥΤΣΙΔΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΟΥΓΑΔΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΝΙΑΡΧΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΕΣΤΟΡΑ ΚΑΛΟΜΟΙΡΑ-ΜΑΡΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΟΥ ΑΘΗΝΑ ΠΕΤΡΟΥΛΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΟΡΦΥΡΗ ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΧΛΕΡΗ ΛΕΜΟΝΙΑ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΩΤΗΡΑΛΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ-ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΣΕΚΙΤΣΙ ΜΑΡΙΟΣ ΧΟΥΜΠΑΥΛΗ ΝΕΚΤΑΡΙΑ ΧΡΥΣΑΔΑΚΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Στόχοι εργασίας Κύριος στόχος της παρούσας εργασίας μας είναι να ορίσουμε και να περιγράψουμε την ηλικία της εφηβείας σε όσο γίνεται περισσότερα επίπεδα. Να διερευνήσουμε όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν σε βιολογικό, ψυχολογικό, κοινωνιολογικό επίπεδο. Επειδή το θέμα είναι ευρύ και πολυδιάστατο θα προσπαθήσουμε να εξαντλήσουμε τομείς που μας ανησυχούν, προβληματίζουν και να λύσουμε όσο γίνεται περισσότερες απορίες μας. Να εντοπίσουμε την επίδραση αυτών των αλλαγών στην οικογένεια, το σχολείο, τις παρέες και τις συναναστροφές μας. Να ενημερώσουμε και να ενημερωθούμε για τα προβλήματα και τους κινδύνους της εφηβείας. Να βρούμε έγκυρες και σαφείς απαντήσεις για απορίες που έχουν όλοι οι έφηβοι και αφορούν τον ερωτισμό και την σεξουαλικότητα τους, να ενισχύσουμε την προσωπικότητα μας και να προστατεύουμε τη σωματική και ψυχική μας υγεία πριν προχωρήσουμε στην σύναψη της πρώτης ερωτικής σχέσης μας. Τελικά να αναπτύξουμε την αυτογνωσία μας, να αποκτήσουμε αυτοπεποίθηση βασισμένη στη γνώση, να βελτιώσουμε τον εαυτό μας και να τον ενισχύσουμε σε μια περίοδο της ζωής μας που όλα είναι πρωτόγνωρα, παράξενα, αναπάντεχα. Ακόμη να επικοινωνήσουμε με την ομάδα, να μάθουμε τις ωφέλειες της ομαδικής εργασίας και της συνεργασίας. Να ενημερώσουμε τους συνομηλίκους σφαιρικά, με σαφήνεια και πληρότητα για ό,τι τους συμβαίνει. Απώτερος και πιο σημαντικός στόχος μας τελικά είναι να αποκτήσουμε την δυνατότητα να διαχειριζόμαστε αποτελεσματικότερα τα προβλήματα που απορρέουν από την ηλικία αυτή και τις ραγδαίες αλλαγές που την συνοδεύουν. 1.2. Τι είναι εφηβεία Πρόκειται, λοιπόν, για μία μεταβατική περίοδο και αυτό αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τις εφηβείας. Η εφηβεία είναι μεν μια φάση αυτόνομη, που διαθέτει εγγενή και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αλλά αποτελεί και μια περίοδο προετοιμασίας για την οριστική «εκτίναξη στην ενήλικη ζωή» Η εφηβεία εθεωρείτο ανέκαθεν, και σε όλες τις εποχές και κοινωνίες η φάση της πρώιμης νεότητας, όπου το άτομο διακατέχεται από πάθος και παρορμητικότητα που το οδηγεί σε παράτολμες ή επιπόλαιες πράξεις. Η εφηβική ηλικία είναι η τελευταία φάση ανάπτυξης του ατόμου πριν την οριστική είσοδο του σε αυτό που αποκαλούμε ωριμότητα ή ενήλικη ζωή. Είναι η περίοδος κατά την οποία το άτομο, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν ανήκει πλέον στην παιδική ηλικία, αλλά ούτε και στην κανονική ενήλικη ζωή.

6 Χρονικά η εφηβεία θεωρείται ότι καλύπτει ένα διάστημα 7-8 χρόνων κυρίως εκείνο μεταξύ του 12ου και 19ου έτους. Πολλοί ερευνητές διαχωρίζουν την εφηβική ηλικία στις εξής περιόδους : 1.Στην προεφηβεία (11ος 13ος χρόνος) όπου αρχίζουν να συντελούνται οι πρώτες διαφοροποιήσεις από την παιδική ηλικία 2.Στην κυρίως εφηβεία (13ος / 14ος 18ος χρόνος ) όπου συντελούνται οι πραγματικές βιοσωματικές και ψυχολογικές αλλαγές της εφηβείας 3. Στην όψιμη εφηβεία ( 18ος 20ος χρόνος) όπου οι αλλαγές αποκρυσταλλώνονται οριστικά αλλά το άτομο δεν έχει ακόμη για διάφορους λόγους, εισέλθει στην πλήρη ωριμότητα. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της εφηβικής περιόδου είναι οι αλλαγές που συμβαίνουν στο άτομο σε πολλά επίπεδα, οι οποίες σηματοδοτούν την εξέλιξη και την πρόοδο του οργανισμού προς μια συνολική ψυχοσωματική ωρίμανση. Οι αλλαγές που επισυμβαίνουν στην εφηβεία επεκτείνονται σε τρεις βασικούς τομείς επίπεδα. 1.Σωματικό επίπεδο ( Βιολογικές αλλαγές ) 2.Ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο ( Ψυχολογικές συναισθηματικές αλλαγές) 3. Κοινωνικό επίπεδο 1.2.1 Σωματικό επίπεδο Όσον αφορά τη σωματική ανάπτυξη αναφερόμαστε στο περίφημο «αυξητικό τίναγμα»,όπου αυξάνεται δραματικά ο ρυθμός ανάπτυξης του σώματος : το βάρος, το ύψος και η μορφή του σώματος. Όλα τα οργανικά συστήματα υφίστανται κάποιες μικρότερες ή μεγαλύτερες αλλαγές και τα χαρακτηριστικά του προσώπου των εφήβων καθορίζονται και σταθεροποιούνται. Φυσικά υπάρχουν διαφοροποιήσεις στις αλλαγές που συμβαίνουν ανάμεσα στα δύο φύλα. Πιο συγκεκριμένα : Αγόρια Ταχεία αύξηση του ύψους Εμφανίζονται τρίχες στη περιοχή της ήβης, στις μασχάλες και στο άνω χείλος Εμφανίζονται τρίχες σε όλο το σώμα και στο πρόσωπο Η φωνή τους γίνεται βαθύτερη Χάνουν βάρος και οι μύες μεγαλώνουν Οι ώμοι ανοίγουν και ο θώρακας φαρδαίνει Εμφανίζουν ακμή Ιδρώνουν περισσότερο Αναπτύσσονται οι όρχεις και το πέος Αρχίζουν να εκσπερματώνουν Το ύψος αυξάνεται μέχρι την ηλικία των 19 Κορίτσια Ψηλώνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα Τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους αλλάζουν Οι γοφοί τους γίνονται φαρδύτεροι Εμφανίζονται τρίχες στις μασχάλες Οι γλουτοί στρογγυλεύουν Αναπτύσσονται τα αναπαραγωγικά όργανα

7 Ιδρώνουν περισσότερο Εμφανίζουν ακμή Εμφανίζεται η έμμηνος ρύση Το ύψος αυξάνεται μέχρι την ηλικία των 16 Οι σημαντικότερες ωστόσο αλλαγές παρατηρούνται στο γεννητικό αναπαραγωγικό σύστημα οι οποίες οφείλονται στην έναρξη τους φαινομένου της ήβης. Οι μεταβολές της ήβης συμβαίνουν σ ένα σχετικά μικρό διάστημα 2-4 ετών κατά το οποίο συμβαίνουν έντονες φυσιολογικές μεταβολές οδηγώντας τον άνθρωπο στη σεξουαλική ωριμότητα. Για τα κορίτσια η πρώτη έμμηνη ρύση θεωρείται το πιο κοινό κριτήριο σεξουαλικής ωριμότητας ενώ για τα αγόρια η πρώτη εκσπερμάτωση. 1.2.2. Ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο Όσον αφορά τις συναισθηματικές και ψυχολογικές αλλαγές που επιτελούνται στην εφηβεία, ο έφηβος βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπος με μια αμφιταλάντευση ανάμεσα στην αυτονομία και στην εξάρτηση, ανάμεσα στην ενήλικη και στη παιδική ζωή. Η αμφιταλάντευση αυτή σε συνδυασμό με τις σωματικές και ψυχικές αλλαγές που συμβαίνουν αυτή τη περίοδο πυροδοτούν μια σειρά από ψυχολογικές αντιδράσεις τις οποίες συνήθως οι έφηβοι παίρνουν πολύ στα σοβαρά και περιμένουν και από τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Ωστόσο τα προβλήματα τα οποία μοιάζουν εξαιρετικά δυσεπίλυτα την περίοδο αυτή, είναι συχνά πιο εύκολο να τα χειριστεί ο έφηβος από τη στιγμή που συνειδητοποιεί ότι και οι άλλοι γύρω του βιώνουν τα ίδια συναισθήματα με αυτόν. Τα πιο συνήθη συναισθήματα και ψυχολογικές αντιδράσεις είναι : Επιθυμία να μείνει μόνος, Αποστροφή για την εργασία Έλλειψη συντονισμού στις κινήσεις Ανία Νευρικότητα Ανησυχία Αυξημένη ευσυγκινησία Αντιδραστική ή εχθρική στάση προς τους άλλους Υπεραπασχόληση με το σεξ Υπέρμετρη αιδημοσύνη Έλλειψη αυτοπεποίθησης Ονειροπόληση Οργή και θυμός 1.2.3 Κοινωνικό επίπεδο Σε αυτό το επίπεδο αναφερόμαστε στη κοινωνικότητα, τη κοινωνική ταυτότητα και τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται κατά την εφηβική ηλικία μεταξύ των ατόμων μπαίνει στην εφηβική ηλικία οι σχέσεις του με τους γονείς, τους καθηγητές, τους άλλους ενηλίκους, τα αδέρφια του, τους συνομηλίκους καθώς και οι σχέσεις του με το άλλο φύλο αλλάζουν και εξελίσσονται. Πιο συγκεκριμένα : Σχέση με γονείς Καθώς το άτομο μπαίνει στη περίοδο της εφηβείας η ζωή μέσα στο σπίτι κυλά με καβγάδες και διαφωνίες και οι συγκρούσεις μεταξύ γονιών και παιδιών είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Ο έφηβος αμφισβητεί και διαμαρτύρεται για κάθε κανόνα, περιορισμό ή απαγόρευση και διακατέχεται από μία έντονη ανάγκη «απεξάρτηση» από τους γονείς την οποία εκδηλώνει και διατυμπανίζει. Ταυτόχρονα όμως ο νέος παρ όλο που έχει απομακρυνθεί από την παιδική ηλικία δεν παύει να συμπεριφέρεται πολλές φορές σα παιδί. Απ τη μία θέλει να τον προστατεύουν οι γονείς του, τους οποίους εξιδανικεύει ενώ από την άλλη θέλει να απομακρυνθεί από

8 κοντά τους και επηρεάζεται απ τα παιδιά της ηλικίας του. Σε καθημερινό επίπεδο το ντύσιμο, η διευθέτηση του προσωπικού χώρου και χρόνου, η επιλογή των φίλων, του τρόπου διασκέδασης, της ελευθερίας λόγου και πράξεων, της ανάληψης ορισμένων ευθυνών και της αναγνώρισης των ικανοτήτων από τους γονείς είναι μερικοί από αίτια διαρκών και μεγάλων συγκρούσεων τα οποία αλλάζουν οριστικά τη σχέση γονέων παιδιών. Σχέση με συνομηλίκους Νέες απαιτήσεις παρουσιάζονται τώρα στον έφηβο αφού πρέπει να διευρύνει τις σχέσεις του προς το άλλο φύλο και προς τους συνομηλίκους του γενικότερα. Θα ενταχθεί στις νεανικές ομάδες φιλίας που τόση μεγάλη σημασία έχουν γι αυτόν. Ο περιορισμένος κοινωνικός κύκλος της παιδικής ηλικίας και της προεφηβικής ( οικογένεια, λίγοι φίλοι ) θα διευρυνθεί. Το άτομο αρχίζει πια να μένει λιγότερο χρόνο μέσα στο σπίτι και περισσότερο έξω από αυτό συμμετέχοντας ή προσπαθώντας να περάσει στις ομάδες φιλίας στις οποίες πάρα πολύ επιθυμεί να ανήκει. Ενώ στη πρώτη φάση της εφηβείας θέλει να έχει πολλούς φίλους στη δεύτερη περιορίζεται σε λίγους και εκλεκτούς, σ αυτούς που έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα και τους οποίους μπορεί να κριτικάρει άνετα χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να καταστραφεί ο δεσμός τους. Μπορούμε να συμπεράνουμε λοιπόν ότι ο έφηβος προσπαθεί ανάλογα με την προσωπικότητα του να «επιβεβαιώσει» τη ταυτότητα του, είτε επιβαλλόμενος δυναμικά είτε αναλαμβάνοντας κάποιους ρόλους για να κερδίσει τη συμπάθεια και την εκτίμηση των άλλων. Κανείς έφηβος δεν θέλει να αισθάνεται αποκομμένος από τους συνομηλίκους και το κοινωνικό ιστό τους σχολείου, της γειτονιάς κλπ Σχέση με το άλλο φύλο Όπως είναι γνωστό κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας αρχίζει ζωηρό το ενδιαφέρον των εφήβων για το άλλο φύλο. Κατά κανόνα οι νέοι αρχίζουν να δημιουργούν δεσμούς με άτομα του αντίθετοι φύλου όταν έχουν πια μπει για τα καλά στην εφηβεία, δηλαδή γύρω στα 14 με 15 τους χρόνια. Οι σχέσεις μεταξύ τους στην αρχή είναι επιφανειακές, τα φτιάχνουν και μετά αλλάζουν αγόρι ή κορίτσι, τη μια μέρα βγαίνουν μαζί και την άλλη τα χαλάνε. Ωστόσο σιγά σιγά η σχέση με ένα άτομο του αντίθετου φύλου γίνεται όλο και πιο απαιτητική και επιλεκτική. Ο έρωτας τους μαγεύει και αλλάζει τη ζωτική κατάσταση των νέων, τη συμπεριφορά τους και το μυαλό τους. Και ύστερα σειρά έχει η σωματική επαφή, η οποία μπορεί να είναι δυο ειδών. Τα απλά χάδια και φιλιά ή η ολοκληρωμένη σεξουαλική σχέση. Μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι και τα δύο είδη ενθουσιάζουν κατά πολύ τους νέους καθώς είναι κάτι καινούριο γι αυτούς αλλά και ταυτόχρονα τους τρομάζει καθώς είναι κάτι άγνωστο.

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Όταν ήμουν 14 ετών, ο πατέρας μου ήταν τόσο αλαζόνας που δεν τον άντεχα ούτε λεπτό. Περιέργως, όταν έφτασα τα 21, ένιωσα μεγάλη έκπληξη. Κατάφερε να μάθει τόσα πολλά και να αλλάξει μέσα σε επτά μόλις χρόνια! Μαρκ Τουαίν 2.1.Ο ρόλος της οικογένειας Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας δεχόμαστε ερεθίσματα από τους γονείς μας και αντλούμε σιγουριά από τις φροντίδες τους. Πολλά μπορούν να συμβούν και το παιδί μπορεί να εισπράξει τρυφερότητα ή επιθετικότητα, υπομονή ή ανυπομονησία, συγκατάβαση ή αδιαλλαξία κ.ο.κ. Οι αντιδράσεις των γονιών μας δημιουργούν μέσα μας ένα είδος βαρόμετρου που προδιαγράφει τον χαρακτήρα μας. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι αντιδράσεις αυτές αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία χτίζεται η συναισθηματική μας σταθερότητα. Καθώς μπαίνουμε στην περίοδο της εφηβείας, η επιρροή των γονιών ριζώνει ακόμα πιο πολύ στην προσωπικότητά μας και δεν πρόκειται να εξασθενίσει μέχρι να πεθάνουμε. Η στάση τους απέναντι στη ζωή και ο χαρακτήρας τους αποτελούν κομμάτι του δικού μας χαρακτήρα, αυτού που είμαστε και αυτού που αισθανόμαστε. 2.2. Ο έφηβος μέσα στην οικογένεια Καθώς ο νέος μπαίνει στη περίοδο της εφηβείας γίνεται ευερέθιστος απέναντι στους γονείς και στα αδέρφια και κριτικάρει τους κανόνες που διέπουν τη συμβίωση μέσα στο σπίτι. Ακόμα και ο πιο υπάκουος νέος μπορεί να γίνει επιθετικός. Ο καθημερινός ρυθμός αποτελεί αντικείμενο διαμάχης και σύγκρουσης. Σε πρακτικό επίπεδο ο έφηβος απαιτεί να έχει το δικό του δωμάτιο, το δικό του χώρο, διακοσμημένο όπως ο ίδιος νομίζει καλύτερα και να μπορεί να κινείται ελεύθερα σε αυτόν χωρίς κανείς να εισβάλει και να του κάνει παρατηρήσεις ή να του δίνει συμβουλές. Θέλει να καθορίζει ο ίδιος το πρόγραμμά του, απαιτεί να ακούει τη μουσική που προτιμά, να ντύνεται όπως αυτός θέλει, να έχει τα γούστα του τα οποία θα γίνονται σεβαστά από τους γονείς, να μπορεί να καλεί τους φίλους του στο χώρο του και να μπορεί να τους επιλέγει, χωρίς οι γονείς να τον νουθετούν ή να του επιβάλλουν τα δικά τους κριτήρια για τις παρέες και τις φιλίες που δημιουργεί. Και βέβαια απεχθάνεται να ακούει τους γονείς του να ασκούν κριτική στις πράξεις ή στις επιλογές τους, διότι έτσι προσβάλλουν το αίσθημα αυτονομίας και αξίας του.

10 Ωστόσο ο νέος θα έδινε και τη ζωή του για να υπερασπιστεί τη μητέρα του, αν χρειαζόταν. Ταυτόχρονα, όμως, και μόνο η παρουσία της μέσα στο δωμάτιο τον εκνευρίζει. Αυτή η αλλεργία απέναντι στους γονείς οφείλεται κυρίως σε μια εσωτερική διαμάχη αντικρουόμενων συναισθημάτων μέσα στο νέο. Θέλει τους γονείς του, θέλει να είναι μαζί τους, να αισθάνεται ότι τον αγαπούν και ότι είναι σημαντικός γι αυτούς, αλλά ταυτόχρονα αυτή η εικόνα αγάπης, στοργής και εξάρτησης τον ενοχλεί πάρα πολύ. Αγνοεί ότι το να αγαπάει τους γονείς του δε σημαίνει ότι είναι ακόμα μωρό. Αλλά για τον έφηβο, οποιαδήποτε κίνηση τρυφερότητας και αγάπης είναι μια υπενθύμιση ότι στην ουσία εξαρτάται από τους γονείς και είναι ευάλωτος. 2.3. Επιρροή γονιών στο χαρακτήρα και στην ψυχολογία του νέου Όπως αναφέραμε και προηγουμένως οι γονείς έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του νέου. Οι δικές τους αντιδράσεις, απόψεις, συμπεριφορές και αξίες αποτυπώνονται στη μνήμη του παιδιού εφήβου και εξωτερικεύονται με ποικίλους τρόπους στην ενήλικη ζωή του. Όταν οι γονείς είναι ικανοί να προσφέρουν στα παιδιά τους ψυχολογική και συναισθηματική σταθερότητα και να τα αναθρέψουν σε ένα περιβάλλον στο οποίο θα τους μεταδώσουν τις αξίες της ζωής και μέσα στο οποίο τα παιδιά θα βιώσουν φυσιολογικά την εφηβεία τους, τότε τα παιδιά ως ώριμοι ενήλικες θα είναι ικανοί να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις και στις δυσκολίες της ζωής και θα έχουν καλή σχέση όχι μόνο με τον εαυτό τους αλλά και με τους άλλους. Παρ όλα αυτά όλες οι οικογένειες δεν είναι δυνατόν να είναι τέλειες και από οικογένεια σε οικογένεια παρουσιάζονται διαφορές που επηρεάζουν κατά πολύ τον έφηβο στη μετέπειτα ζωή του. Πιο συγκεκριμένα : Υπάρχουν περιπτώσεις που δυστυχώς το παιδί μεγαλώνει χωρίς πατέρα ή μητέρα λόγω απώλειας ή χωρισμού. Τόσο ο χωρισμός όσο και ο θάνατος αποτελούν για το παιδί μία κατάσταση η οποία το βρίσκει τελείως ανίκανο και ανυπεράσπιστο να την αντιμετωπίσει και την οποία δε μπορεί να καταλάβει. Έτσι πολλές φορές όταν πρόκειται για πρόωρο θάνατο αναγκάζεται να στερηθεί βίαια είτε την μητέρα είτε τον πατέρα και όταν πρόκειται για χωρισμό, συνήθως δε συμβαίνει κάτω από συνθήκες οι οποίες του επιτρέπουν να ζει και με τους δύο, έστω και χωριστά. Συνήθως εκ των πραγμάτων αναγκάζεται να στερηθεί κάποιον για να είναι με τον άλλον. Στην περίπτωση του πατέρα,η απώλειά του αποτελεί την έλλειψη ορίων ανάμεσα στο παιδί και την κοινωνία, αφήνοντάς το εκτεθειμένο σε ερεθίσματα τα οποία αδυνατεί να οργανώσει και να επεξεργαστεί, αδυνατεί να τα αντιμετωπίσει με

11 επιτυχία και σύμφωνα με το συμφέρον του. Στην περίπτωση της μητέρας, η απώλειά της μπορεί να επηρεάσει το παιδί και έχει συνεχές αντίκτυπο στη ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη καθώς καθορίζει τη μελλοντική σχέση που θα έχει το παιδί με τον εαυτό του και την κοινωνία.(πετρί,2003) Πολύ συχνό είναι το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας. Με τον όρο αυτό εννοούμε το φαινόμενο στο οποίο κάποιο ή κάποια μέλη της οικογένειας ασκούν βία σε κάποιο ή κάποια άλλα μέλη της οικογένειας. Η βία μπορεί να είναι σωματική, λεκτική ή ψυχολογική και μάλλον θα ασκείται από τον σύζυγο στη σύζυγο ή από τους ενήλικους στους ανήλικους. Πάντως σε όλες τις περιπτώσεις η ενδοοικογενειακή βία έχει τρομερές συνέπειες στη ψυχολογία του εφήβου. Είναι πολύ πιθανό τα παιδιά να γίνουν ανασφαλή και χωρίς αυτοεκτίμηση, να αισθάνονται ένοχα για τα επεισόδια βίας ενώ δεν φέρουν καμία ευθύνη ή ακόμα χειρότερα να αναπαράγουν μεγαλώνοντας αυτές τις σκηνές βίας έχοντας σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Σημαντικό ρόλο παίζει και η εικόνα που έχει σχηματίσει ο κάθε έφηβος για τους γονείς του. Με άλλα λόγια ένας έφηβος που νιώθει βαθιά μέσα του φόβο και άγχος από την εικόνα ενός κακού επιβλητικού γονέα θα δυσκολευτεί στις σχέσεις του, διότι θα νιώθει ανίκανος απέναντι στους άλλους. Επιπλέον ένας έφηβος που, ως παιδί, έχει δημιουργήσει την εικόνα ενός απρόσιτου ψυχρού πατέρα ή απρόσιτη ψυχρή μητέρας δεν θα μπορεί να εκδηλώσει τα συναισθήματα του. Θα βιώνει τους άλλους ως ψυχρούς και αδιάφορους απέναντι του, ενώ στην ουσία θα είναι και ο ίδιος ανίκανος να εκφράσει θερμά συναισθήματα και να δεθεί με τους άλλους. Ακόμα έχουμε την εικόνα ενός άπληστου και ακόρεστου γονέα απέναντι στον οποίο ο έφηβος νιώθει ότι πρέπει συνεχώς να κάνει πράγματα για να τον ικανοποιήσει και τελικά ποτέ δεν τα καταφέρνει. Αυτός ο έφηβος πιθανόν θα μεγαλώσει και θα έχει πολύ υψηλές απαιτήσεις όχι μόνο από τον εαυτό του αλλά και από τους άλλους. Τέλος αξίζει να αναφερθούμε στον έφηβο που δημιουργεί την εικόνα ενός καταπιεστικού τυρρανικού γονέα και για να την καταστρέψει συμπεριφέρεται με παραβατικό,εγκληματικό ή καταστροφικό τρόπο. 2.4. Οι γονείς στην εφηβεία Ξαφνικά γονείς και παιδιά μοιάζουν να μιλούν διαφορετική γλώσσα. Ο ένας λέει κάτι κι αμέσως ο άλλος λέει το αντίθετο. Οι γονείς δεν είναι πλέον σε θέση να κάνουν σχέδια για το παιδί τους και να ασκούν την ίδια επιρροή πάνω του. Αισθάνονται ότι χάνουν το παιδί τους καθώς αυτό αποκηρύσσει την κυριαρχία τους και αναζητά καταφύγιο στις παρέες των συνομήλικων χωρίς να τους επιτρέπει πλέον να παρεμβαίνουν στην προσωπική του ζωή. Καθώς απο-ιδανικοποιούνται από τους εφήβους πενθούν για την απώλεια του γονεϊκού ρόλου και των ικανοποιήσεων που τους πρόσφερε η εξάρτηση των παιδιών από το πρόσωπό τους.

12 Τα συνήθη παράπονα των γονιών είναι: 1) Καταλαβαίνει τη λέξη ΌΧΙ μόνο όταν τη λέει ο ίδιος. 2) Απεχθάνεται οποιαδήποτε κίνηση τρυφερότητας. 3) Ξεσηκώνεται με την παραμικρή υπόδειξη. 4)Λ έει ψέματα. 5) Βρίσκεται μονίμως στον κόσμο του. 6) Μόνο στους άλλους δίνει σημασία. 7) Χρησιμοποιεί μια αργκό ακατάληπτη. 8)Νομίζει ότι πάντα τον κριτικάρω. 9) Μόνο αυτός έχει δίκιο. Οι υπόλοιποι δεν ξέρουν τι τους γίνεται. 10) Ακούει εκκωφαντική μουσική. 11) Περνά την ημέρα κλεισμένος στο δώματιό του. 12) Δεν βοηθά ποτέ στις δουλειές του σπιτιού. Ωστόσο οι γονείς πρέπει να μάθουν να αποδέχονται και να ανέχονται τις αδυναμίες των εφήβων. Πρέπει να είναι άνετοι, τολμηροί και ειλικρινής, πρόθυμοι να συζητήσουν και να βοηθήσουν τα παιδιά τους. Ο κάθε γονέας πρέπει να έχει λογικές και ρεαλιστικές απαιτήσεις και κατανόηση της ανάγκης του εφήβου για αμφισβήτηση και σύγκρουση. Δε χρειάζεται ο υπερβολικός έλεγχος και προστασία αλλά τα όρια και οι κανόνες είναι απαραίτητοι για την αρμονική συμβίωση στο σπίτι. Οι γονείς πρέπει να μάθουν να τα ξεχωρίζουν.

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 3.1. Ο ρόλος του σχολείου Το σχολείο έχει πολύ σημαντική θέση στη ζωή ενός νέου δεδομένου ότι σε αυτό πηγαίνει για 7 ώρες την μέρα, επί 5 μέρες την εβδομάδα, για 9 μήνες τον χρόνο, επί 12 χρόνια. Η λειτουργία του και ο ρόλος του είναι πολλαπλός. Απ τη μία επιθυμεί να εφοδιάσει το άτομο με επαρκείς γνώσεις και πληροφορίες, να το μορφώσει και να το κατευθύνει επαγγελματικά. Από την άλλη στοχεύει άμεσα και έμμεσα στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, η οποία έχει ήδη πρωτοσχηματιστεί από το οικογενειακό περιβάλλον, αλλά δεν έχει ακόμα τελειοποιηθεί. Περιληπτικά,μέσα στο σχολείο, το παιδί δέχεται ερεθίσματα που το βοηθούν να διαμορφώσει τις συμπεριφορές του, τις αρχές, την ηθική και τις απόψεις του. Χτίζει σιγά - σιγά τη προσωπικότητα του, αναπτύσσει την ικανότητα κριτικής σκέψης και αναλαμβάνει για πρώτη φορά έξω από το σπίτι του, ευθύνες. Κοινωνικοποιείται, μαθαίνει την αξία του διαλόγου, προβληματίζεται και συναναστρέφεται με σεβασμό προς τους συνομηλίκους του και τους καθηγητές του. 3.2. Σχολική επίδοση Οι σχολικές επιδόσεις δείχνουν την ικανότητα του μαθητή να φέρει σε πέρας τις υποχρεώσεις του έγκαιρα, να απομνημονεύει τις πληροφορίες που το σχολείο θεωρεί σημαντικές, να γράφει σωστά,να καταλαβαίνει αυτά που διαβάζει και να συμπεριφέρεται καλά. Το αποτέλεσμα όλων αυτών αποτυπώνεται στους βαθμούς του μαθητή στο τέλος κάθε τριμήνου ή τετραμήνου. Οι βαθμοί στο σχολείο είναι βασικό κομμάτι στη ζωή κάθε εφήβου παρ όλου που κανείς δεν θέλει να το παραδεχτεί. Όλοι στο πίσω μέρος του μυαλού τους αγχώνονται για τους βαθμούς είτε είναι καλοί είτε κακοί μαθητές. Oι διαφορετικές επιδόσεις και βαθμοί των μαθητών, σύμφωνα με μια κυρίαρχη αντίληψη, θεωρούνται συνέπεια του γενετικού τους κώδικα. Oι «καλοί» μαθητές προκόβουν χάρη στην υψηλή νοημοσύνη που τους παρασχέθηκε ως φυσική προίκα, ενώ οι «κακοί», έχουν «το στίγμα» της αποτυχίας από τις πρώτες κιόλας τάξεις του δημοτικού. Το παιδί που στα 10 του χρόνια επιδεικνύει θετική και υπεύθυνη συμπεριφορά στο σχολείο, έχει πολλές πιθανότητες να συνεχίσει να έχει την ίδια συμπεριφορά και στα δεκάξι του. Αντίθετα το παιδί της πρώτης εφηβικής φάσης που στα 11 του χρόνια μισεί με όλη τη δύναμη της ψυχής του τη σχολική πειθαρχία και δεν είναι σε θέση να ανταπεξέλθει στις σχολικές του υποχρεώσεις, πολύ πιθανόν να εξακολουθήσει να απεχθάνεται το σχολείο και στα δεκάξι του. Παρ όλο που αυτή είναι συνήθως η εξέλιξη ενός μαθητή με το πέρασμα του από την

14 πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η αντίληψη περί νοημοσύνης που έχει χαρισθεί στους καλούς μαθητές ως φυσική προίκα δεν ισχύει, διότι οι βαθμοί στο τέλος του τετραμήνου δεν είναι ενδεικτικοί του πραγματικού επιπέδου νοημοσύνης του κάθε μαθητή. Απόδειξη ότι πολλά προικισμένα παιδιά μένουν στην ίδια τάξη. Οι κακοί βαθμοί πάντως, δεν αφήνουν αδιάφορο σχεδόν κανέναν μαθητή. Ο «κακός» μαθητής απλώς δεν μπορεί, όσο και αν θέλει, να τα καταφέρει με μαθήματα που δεν καταλαβαίνει και που δεν του αρέσουν. Έτσι, όταν καταλαβαίνει ότι δεν είναι σε θέση να κάνει τα μαθήματα του με την ίδια ευκολία που τα κάνουν οι συμμαθητές του, προσπαθεί να αμυνθεί για να μην αισθάνεται ανίκανος. Κι αυτό το καταφέρνει δείχνοντας την αδιαφορία και απέχθεια του προς το σχολείο : αναβάλλει το διάβασμα, αρνείται να κάνει τις εργασίες του, κριτικάρει τους καθηγητές του ή απλώς παραιτείται. Επιπλέον οι κακοί βαθμοί μπορούν να διαμορφώσουν και να επηρεάσουν τη στάση που τηρεί ο μαθητής απέναντι στο σχολείο. Ένα παιδί που έχει καλούς βαθμούς, περνάει καλύτερα στο σχολείο από ένα κακό μαθητή καθώς αυτός ο τελευταίος επιπλήττεται συχνά από τους γονείς και τους καθηγητές για την έλλειψη προσπάθειας, πράγμα που επιδεινώνει την κατάσταση. Όμως αν δεν είναι το επίπεδο νοημοσύνης υπεύθυνο για τις σχολικές επιδόσεις, όπως αποδείξαμε νωρίτερα, τότε σε τι μπορούμε να αποδώσουμε τους καλούς και κακούς βαθμούς? Η επίδοση των μαθητών είναι συνέπεια μιας σειράς συντελεστών που συνδέονται αναπόφευκτα και αλληλεξαρτώνται. H κοινωνική προέλευση, η φυλετική διάκριση, η οικονομική κατάσταση, η γονική φροντίδα, η γνωστική υποδομή, τα βιβλία, οι καθηγητές, ακόμα και οι συμμαθητές συντελούν στη σχολική επιτυχία ή αποτυχία. 3.3.Συμμαθητές Στην εφηβεία ο «άλλος» και το βλέμμα του άλλου αποτελούν σημαντικό παράγοντα για τη συγκρότηση της ψυχολογίας. Όταν οι έφηβοι νιώθουν το βλέμμα των συνομηλίκων καρφωμένο πάνω τους προσπαθούν να αλλάξουν έτσι ώστε να προσαρμοστούν και να γίνουν αποδεκτοί. Αυτό συμβαίνει και στη περίπτωση των μαθητών που έχουν πολύ υψηλούς βαθμούς. Νιώθουν ότι οι συμμαθητές τους, τους κριτικάρουν και τους κοροιδεύουν χρησιμοποιώντας χαρακτηρισμούς όπως φυτό, σπασικλάκι κ.α. με αποτέλεσμα να πέφτουν σκόπιμα στις σχολικές τους επιδόσεις για να ταιριάξουν με την υπόλοιπη τάξη. Το ίδιο ίσως να γίνεται και στην περίπτωση των «κακών» μαθητών που δεν αντέχουν άλλο την κοροιδία των συμμαθητών τους και βάζουν τα δυνατά τους για να έχουν και αυτοί τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα στους βαθμούς.

15 Ακόμα, υπάρχει η περίπτωση μαθητής να πέσει θύμα λεκτικής ή σωματικής βίας λόγω κοινωνικού( κιλά, ύψος, μαλλιά, χαρακτηριστικά προσώπου κτλ) ή φυλετικού ρατσισμού επισύροντας μια σκληρή κριτική, απόρριψη και στιγματισμό από τους συμμαθητές του, με αποτέλεσμα να απομονώνεται κοινωνικά, να αποθαρρύνεται και να πέφτει στις σχολικές επιδόσεις του. 3.4. Γονείς Οι γονείς μπορούν να επηρεάσουν πολύ την απόδοση των παιδιών τους στο σχολείο διότι με τη στάση, το ενδιαφέρον και τη διαρκή συμμετοχή τους δείχνουν ότι το σχολείο είναι σημαντικό και πρέπει να λαμβάνεται υπ όψιν. Μερικοί καταναλώνουν ενέργεια και χρόνο στις σχολικές εργασίες και για τους περισσότερους το να κάνει το παιδί τα μαθήματα του είναι πρωταρχικό καθήκον. Άλλοι γονείς, πάλι, επεμβαίνουν λιγότερο έντονα : θεωρούν ότι το κίνητρο για να μελετήσουν τα παιδιά τους είναι αποκλειστική ευθύνη του σχολείου, δεν τους αρέσει να πιέζουν ή είναι πολύ απορροφημένοι από τη δουλειά τους. Ωστόσο αυτή η αδιαφορία είναι πολύ αρνητική. Όταν το παιδί μπαίνει στην εφηβεία, οι γονείς πρέπει να δώσουν σωστή μάχη για να μπορέσουν να το ελέγξουν σωστά και όχι καταπιεστικά στα μαθήματα του : θέλει να το αφήσουν ήσυχο, με την άνεση του. Δεν θέλει να το ελέγχουν, ούτε να το παρακολουθούν, Θέλει να του συμπεριφέρονται σαν να είναι ενήλικος, πράγμα που στην πράξη σημαίνει να το αφήνουν να αποφασίζει μόνο του αν θα κάνει ή όχι τα μαθήματα του και να αναλαμβάνει το ρίσκο που αυτό συνεπάγεται. Και ουσιαστικά αυτό πρέπει να γίνεται με εξαίρεση την περίπτωση που ο μαθητής αρνείται συστηματικά να δουλέψει και να μελετήσει. Καλό είναι οι γονείς να εντοπίσουν έγκαιρα ποιος είναι ο λόγος αυτής της δυσκολίας στο σχολείο και να βοηθήσουν διακριτικά την κατάσταση. 3.5.. Καθηγητές Με το πέρασμα από τις μικρότερες στις μεγαλύτερες τάξεις, η διαδικασία της μάθησης γίνεται αμέσως πολύ πιο περίπλοκη : αντί για ένα μόνο δάσκαλο, ο μαθητής έχει τώρα περισσότερους καθηγητές, που ο καθένας έχει το δικό του τρόπο παράδοσης και εξέτασης. Και ενώ το εκπαιδευτικό σύστημα είναι μια πολυπλοκότητα πολλών παραγόντων( προγράμματα, βιβλία, διδακτήρια, μεθοδολογία, εκπαιδευτικοί κλπ) καταλήγει όταν πρόκειται για την απονομή ευθυνών στην υπόδειξη ενός και μόνο ενόχου, του καθηγητή. Είναι γνωστό λοιπόν πως ο κάθε εκπαιδευτικός, ανάλογα με τη δομή της προσωπικότητας του και το παιδαγωγικό του πιστεύω, καθορίζει τη στάση, τη συμπεριφορά και το σύστημα διδασκαλίας του μέσα στην τάξη, τα οποία έχουν μεγάλη επιρροή στην επίδοση των

16 μαθητών και τα οποία τους διαχωρίζουν σε «προσφιλείς» και «αντιπαθείς» στο μικρόκοσμο του σχολείου. Για τους εφήβους ένας καθηγητής έχει αρετές και είναι προσφιλής όταν : σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, είναι δίκαιος, εμπιστεύεται τους άλλους, προσπαθεί να βοηθήσει, δείχνει κατανόηση, διδάσκει με ελκυστικό τρόπο, γίνεται κατανοητός και ενθαρρύνει την προσπάθεια. Από την άλλη, ένας εκπαιδευτικός χαρακτηρίζεται αντιπαθής από τους μαθητές όταν κάνει διακρίσεις, φωνάζει, διακόπτει, δεν έχει υπομονή να ακούσει κάποιον ως το τέλος και προσπαθεί να επιβάλλει τιμωρία για το οποιοδήποτε παράπτωμα. Οι έφηβοι προσέχουν πολύ αν ο καθηγητής τηρεί την αρχή της ισότητας στις σχέσεις του με όλα τα παιδιά δηλαδή αν συμπεριφέρεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο απέναντι σ όλους, χωρίς καμιά απολύτως διάκριση, δίνοντας στον καθένα το βαθμό που αξίζει. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η στάση του μαθητή απέναντι σε ένα μάθημα και η απόδοση του είναι ανάλογη της στάσης του απέναντι στον καθηγητή. Σε μία δημοκρατική ατμόσφαιρα αναπτύσσεται η συνεργατική συμπεριφορά και η ανάγκη μιας συνειδητής πειθαρχίας για την επιτυχία και την πραγματοποίηση ενός σχολικού σκοπού ενώ μια αυταρχική ενδεχομένως να προκαλεί στους μαθητές αισθήματα φόβου, απέχθειας ή αδιαφορίας. Η δημιουργική διάθεση καταπιέζεται, υπάρχει ο κίνδυνος της αποτυχίας και ο μαθητής χάνει κάθε ενδιαφέρον. 3.6. Βία στο σχολείο Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο μία αύξηση των φαινομένων βίας και παραβατικότητας των εφήβων ειδικότερα στο περιβάλλον του σχολείου. Η βία είναι ένα σοβαρό πρόβλημα για τα σχολεία καθώς από αυτή απειλούνται τόσο οι μαθητές, όσο και το εκπαιδευτικό προσωπικό και η υλικοτεχνική υποδομή. Φαινόμενα μαζικής ή ατομικής βίαιης συμπεριφοράς στο σχολείο όπως εκφοβισμός μαθητών και καθηγητών στους σχολικούς χώρους, κλοπές, σοβαροί τραυματισμοί, βανδαλισμοί, καταστροφές κλπ τείνουν να γίνουν καθημερινή συνήθεια. Στην Ελλάδα, η συμμετοχή των εφήβων μαθητών σε πράξεις βίας και ειδικότερα της βίας στους σχολικούς χώρους εξελίσσεται με ανησυχητικούς ρυθμούς. Από τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο τομέα αυτό, διαπιστώνουμε ότι το 7% των μαθητών του δείγματος ανήκουν σε οργανωμένες ομάδες ( συμμορίες) με συντονισμένη παραβατική δράση, ενώ το 48% αναφέρουν ότι έχουν πέσει θύματα επιθέσεων από συνομηλίκους του στο σχολικό περιβάλλον. Σε έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ένας στους τέσσερις μαθητές δηλώνει ότι έχει πέσει θύμα

17 σωματικής βίας, ενώ περισσότεροι από 35% των μαθητών δηλώνουν πως υπάρχει ανάγκη να καταφύγει κανείς μέσα στο σχολείο σε διάφορα μέσα άμυνας. 3.6.1. Προφίλ θύτη Γενικά το ρόλο του θύτη διαδραματίζουν αγόρια είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες («κλίκες»), μικτές ομάδες μαθητών και μαθητριών ή λιγότερο συχνά κορίτσια, κατά κανόνα σε ομάδες (Sharp & Smith, 1994. Whitney & Smith, 1993). Συνηθέστερα η εκφοβιστική συμπεριφορά λαμβάνει χώρα μεταξύ μαθητών ή/και μαθητριών του ίδιου τμήματος (O Moore, 2000) ή έστω της ίδιας τάξης και επομένως μεταξύ συνομηλίκων. Στις περιπτώσεις όμως που υπάρχει διαφορά ηλικίας μεγαλύτερος είναι κατά κανόνα ο θύτης. Οι δράστες είναι διασπαστικά άτομα, που αρέσκονται να αρχίζουν καυγά και διακρίνονται από επιθετικότητα. Σύμφωνα με τον Olweus (1993) και τους Sharp και Smith (1994), το κυριότερο χαρακτηριστικό των θυτών είναι η επιθετικότητα τόσο προς τους ομηλίκους τους όσο και προς τους ενήλικες, γονείς και δασκάλους. Διακρίνονται από παρορμητικότητα και χαμηλή ενσυναίσθηση, αλλά θετική αυτοεικόνα. Ως προς τη σωματική διάπλαση, κατά κανόνα υπερέχουν από το μέσο συμμαθητή τους και πολύ περισσότερο από τους συγκεκριμένους συμμαθητές τους που επιλέγουν για στόχους της επιθετικής τους συμπεριφοράς. Όσον αφορά το κοινωνικό τους προφίλ, σύμφωνα με τον πρωτεργάτη στο χώρο Olweus (1993), δεν υπολείπονται από τους συμμαθητές τους σε κοινωνικές δεξιότητες. Έχει υποστηριχθεί πάντως και το αντίθετο, ότι δηλαδή έχουν περιορισμένες κοινωνικές και διαπροσωπικές δεξιότητες (Suckling & Temple, 2001), ενώ υπάρχουν και στοιχεία ότι τρέφουν αισθήματα ανεπάρκειας, διακατέχονται από χαμηλό πνεύμα συνεργασίας και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η O' Moore (2000) μάλιστα έχει βρει ότι όσο πιο συχνά εκφοβίζει ένας μαθητής/ μία μαθήτρια, τόσο πιο χαμηλή αυτοεκτίμηση έχει. Πάντως προς τα έξω δείχνουν σκληροί, δημοφιλείς και με αυτοπεποίθηση (Olweus, 1993. O' Moore, 2000). Συνήθως περιβάλλονται από δυο- τρεις φίλους που τους υποστηρίζουν. Η ευρύτερη δημοτικότητά τους κινείται σε μέσα επίπεδα, τουλάχιστον μέχρι την τελευταία τάξη του γυμνασίου, οπότε και μειώνεται αισθητά, υπερτερώντας όμως και πάλι της δημοτικότητας των θυμάτων. Σύμφωνα με τον Olweus (1993) και τους Suckling και Temple (2001), το ψυχολογικό τους προφίλ σκιαγραφείται ως εξής: α. Αισθάνονται την ανάγκη να κυριαρχούν και να χαλιναγωγούν ή και να υποτάσσουν τους άλλους και απολαμβάνουν την αίσθηση ελέγχου της ομάδας ομηλίκων. Όταν έχουν τον έλεγχο, δηλώνουν ότι νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια και λιγότερο άγχος.

18 β. Αδυνατούν να διακρίνουν τη διεκδικητικότητα από την επιθετικότητα. γ. Αντλούν ικανοποίηση και μια αίσθηση κύρους από το να βλάπτουν τους άλλους. Βέβαια αποκομίζουν και υλικά οφέλη από το να εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους, καθώς συχνά τους αναγκάζουν να τους παραδώσουν το χαρτζηλίκι τους, το κολατσιό τους, αναψυκτικά ή σε μεγαλύτερες τάξεις μπύρες, τσιγάρα και άλλα αντικείμενα αξίας οπότε η αίσθηση κύρους που αποκτούν ίσως σχετίζεται με τα υλικά οφέλη που εξασφαλίζουν εκφοβίζοντας. 3.6.2. Προφίλ θύματος Τα θύματα είναι συνήθως άτομα ντροπαλά και συνεσταλμένα, επιφυλακτικά, ευαίσθητα, ήσυχα, με περισσότερες αγωνίες και ανασφάλειες από το μέσο μαθητή (Olweus, 1993). Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ( Olweus, 1993. O' Moore, 2000) και αρνητική αυτο-εικόνα, που τα ωθεί στο σημείο να θεωρούν τους εαυτούς τους «αποτυχημένους». Η χαμηλή αυτοεκτίμηση μάλιστα χαρακτηρίζει τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού και στην ενήλικη ζωή (Olweus, 1993). Έχει υποστηριχθεί ότι τα τυπικά θύματα υπολείπονται ως προς τις κοινωνικές τους δεξιότητες και διακατέχονται από χαμηλό πνεύμα συνεργασίας. Έχουν λίγους φίλους στο σχολείο και ακόμη λιγότερους έως κανέναν στενό φίλο, με αποτέλεσμα να περνούν συχνά το διάλειμμα μόνα και να κατακλύζονται από ένα γενικότερο αίσθημα μοναξιάς έως εγκατάλειψης στο σχολείο. Ως εκ τούτου τόσο οι μαθητές όσο και οι μαθήτριες που γίνονται θύματα εκφοβισμού, σε όλη τη σχολική τους πορεία απολαμβάνουν λιγότερο το σχολείο από ό,τι οι θύτες και οι παρευρισκόμενοι. Η πολύ χαμηλή δημοτικότητά τους μπορεί να ερμηνευθεί ως αιτία και συνάμα ως αποτέλεσμα του εκφοβισμού που υφίστανται από τους συμμαθητές ή/και τις συμμαθήτριές τους. Μπορεί ένας λόγος για τον οποίο μπαίνουν αυτοί στο στόχαστρο του εκφοβισμού να είναι η προϋπάρχουσα χαμηλή δημοτικότητά τους ή η δημοτικότητα τους να μειώνεται σταδιακά καθώς αποκλείονται και απομονώνονται από την ομάδα ομηλίκων όλο και περισσότερο Η διεκδικητικότητά τους βρίσκεται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, καθώς τους είναι δύσκολο να υποστηρίξουν τον εαυτό τους, να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να επιβληθούν στην ομάδα. Η συνήθης αντίδρασή τους στις προσβολές και επιθέσεις που δέχονται από τους συμμαθητές τους είναι το κλάμα (τουλάχιστον στις μικρότερες τάξεις) και η απόσυρση. ) 3.7. Υποχρεώσεις Φροντιστήρια Κούραση Σχολείο, φροντιστήριο, ξένες γλώσσες, ιδιαίτερα μαθήματα, διάβασμα και το αποτέλεσμα είναι παιδιά και έφηβοι στην Ελλάδα να εργάζονται συνολικά... 80 ώρες την εβδομάδα. Δεδομένου λοιπόν αυτού του τρομακτικού αριθμού ωρών,το σχολείο, τα φροντιστήριο ξένων γλωσσών και επιπλέον βοήθειας στα σχολικά μαθήματα

19 αποτελούν πλέον ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής των εφήβων. Τα παιδιά αρχίζουν το γυμνάσιο στα 12 και περνούν ολόκληρη την εφηβεία τους αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (γυμνάσιολύκειο) και στα φροντιστήρια. Καθημερινά βιώνουμε τις παράφρονες εικόνες που συνθέτουν την ζωή στο ελληνικό λύκειο: Το παιδί να τρέχει από το σχολείο στο σπίτι, από το σπίτι στο φροντιστήριο και από το φροντιστήριο στις ξένες γλώσσες για να καταφθάσει αργά το βράδυ στο σπίτι όπου η μοναδική του έννοια είναι να κοιμηθεί μέχρι την επόμενη ημέρα. Όσο δε για «αφομοίωση» και «κριτική επεξεργασία» όλων όσων διδάχθηκε αυτά ανήκουν σε ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Eurydice, οι Έλληνες μαθητές έφηβοι περνάνε περίπου 788 ώρες μέσα στις σχολικές αίθουσες κάθε χρόνο. Σε αυτές έρχονται, ωστόσο, να προστεθούν οι τουλάχιστον 230 ώρες φροντιστηρίου (για τους μαθητές Λυκείου), αλλά και εκείνες των ξένων γλωσσών. Τα αγόρια κάνουν απογευματινά μαθήματα κατά μέσο όρο μία ώρα περισσότερη (9,4 ώρες), συγκριτικά με τα κορίτσια (8,4 ώρες). Επιπλέον, ενώ στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο οι μαθητές κάνουν περισσότερες ώρες απογευματινά μαθήματα για την εκμάθηση ξένων γλωσσών και λιγότερες για τα μαθήματα του σχολείου, στο Λύκειο η κατάσταση αντιστρέφεται και οι μαθητές κάνουν περισσότερες ώρες μαθήματα για το σχολείο και λιγότερες ώρες ξένες γλώσσες. Το αποτέλεσμα αυτής της παιδαγωγικής μεθόδου είναι ότι οι Έλληνες έφηβοι κουράζονται τόσο πολύ, που πλέον έχει αρχίσει να επηρεάζεται και η κατάσταση ψυχικής και σωματικής υγείας τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού συστήματος στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση το ελληνικό σχολείο δεν είναι ελκυστικό στα μάτια των μαθητών. Αντιθέτως, τους προκαλεί πλήξη και κούραση. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την έρευνα, οι επτά στους δέκα μαθητές (ποσοστό 68%) δηλώνουν ότι στο σχολείο νιώθουν κούραση, οι έξι στους δέκα (58%) πίεση, οι πέντε στους δέκα (53%) πλήξη και μόλις ο ένας στους τρεις (27%) νιώθει ευχαρίστηση. Οι οκτώ στους δέκα μαθητές Λυκείου θεωρούν ότι οι καθηγητές τους αδυνατούν να τους βοηθήσουν να περάσουν στο πανεπιστήμιο, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν στο φροντιστήριο. Ενας άλλος λόγος που ωθεί τους μαθητές λυκείου στα φροντιστήρια, σύμφωνα πάντοτε με τους ισχυρισμούς τους, είναι η ογκώδης εξεταστέα ύλη και ο περιορισμένος διδακτικός χρόνος. Τα προβλήματα, σύμφωνα με τους μαθητές, εντοπίζονται κυρίως στη δομή

20 και στον χαρακτήρα του συστήματος και κατά δεύτερο λόγο στους εκπαιδευτικούς. Τέλος πιστεύουν ότι όσο μεγαλώνουν και περνούν από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, και από εκεί στο Λύκειο, το σχολείο γίνεται περισσότερο βαρετό και κουραστικό, ενώ δηλώνουν μη ικανοποιημένοι από τον τρόπο διδασκαλίας. 3.8.Επαγγελματικός προσανατολισμός Η επιλογή του σωστού επαγγέλματος από το νέο είναι ένα γεγονός ζωτικής σημασίας καθώς επιλέγοντας ένα επάγγελμα, καθορίζεται ουσιαστικά και ο μελλοντικός τρόπος ζωής του. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός των νεαρών ανθρώπων όμως δεν είναι εύκολο πρόβλημα. Τα παιδιά και οι έφηβοι αντιμετωπίζουν κάθε τόσο ερωτήσεις για το μελλοντικό τους επάγγελμα, όπως «Τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;» ή «Τι θα κάνεις όταν τελειώσεις το σχολείο ;». Στην πραγματικότητα το επάγγελμα είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη της ταυτότητας του νέου και η επιλογή του μία από τις πιο δύσκολες αποφάσεις που πρέπει να πάρει. Κάθε νέος πρέπει να προσανατολισθεί μέσα στην πληθώρα σύγχρονων επαγγελμάτων. Να λάβει υπόψη αν υπάρχουν στην πόλη, ή την περιοχή του αντίστοιχες επιχειρήσεις της εθνικής οικονομίας, κρατικές υπηρεσίες και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Να σταθμίσει τις υλικές συνθήκες της οικογένειας στην οποία ζει. Να δώσει σημασία στις συστάσεις και στις επιθυμίες των γονιών του. Να συνειδητοποιήσει τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα του και να αξιολογήσει τις ικανότητες του. Να μελετήσει το μέλλον και τις προοπτικές εξέλιξης πού έχει ένα επάγγελμα και να λάβει υπόψη τα οικονομικά οφέλη. Όλα αυτά όμως μόνο εύκολα δεν είναι και φέρνουν τους εφήβους αντιμέτωπους μ ένα αδιέξοδο. Η λήψη της τελικής απόφασης λοιπόν πραγματοποιείται έχοντας μελετήσει όλα τα παραπάνω αλλά και με την επιρροή του φυσικού και οικείου περιβάλλοντος ( γονείς, συγγενείς), του σχολείου (καθηγητές,συμμαθητές,σχολική επίδοση), της οικονομικής συγκυρίας ( οικονομική άνθηση, ανεργία ) και της αυτογνωσίας. Στα ελληνικά σχολεία, στο τέλος της πρώτης λυκείου, οι έφηβοι είναι υποχρεωμένοι να διαλέξουν ανάμεσα σε τρείς κατευθύνσεις καθεμία απ τις οποίες περιέχει μαθήματα πάνω στα οποία οι μαθητές θα εξεταστούν στο τέλος της τρίτης λυκείου με τη διαδικασία των πανελληνίων. Οι κατευθύνσεις είναι οι εξής : η θετική, η θεωρητική και η τεχνολογική. Ωστόσο ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων μαθητών έχει αμφιβολίες για την επιλογή του μέχρι και την τελευταία τάξη του λυκείου. Αυτές οι αμφιβολίες προκύπτουν από το μη εξασφαλισμένο μέλλον που έχει ένα επάγγελμα εξαιτίας των ραγδαίων αλλαγών που συντελούνται στην τεχνολογία και