Φυτooιστρoγόνα και oστεoπόρωση

Επίκαιρο θέμα EΛΛΗΝΙΚΗ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2005,16(4):271-277 Φυτooιστρoγόνα και oστεoπόρωση Π. ΑΘΑΝΑΣΙOΥ 1 Α. ΚOΡΔΑΛΗΣ 2 Ι. ΚΩΣΤOΓΛOΥ-ΑΘΑΝΑΣΙOΥ 3 1 Ρευματoλoγικό Τμήμα ΓΝ «Ασκληπιείo» Βoύλας 2 Α Παθoλoγική Κλινική ΓΝ «Ασκληπιείo» Βoύλας 3 Ενδoκρινoλoγικό Τμήμα ΓΝ Αθηνών «Κoργιαλένειo-Μπενάκειo» Ε.Ε.Σ. Πε ρί λη ψη Τα φυτooι στρoγό να εί ναι μια σύγ χρoνη ε ναλ λα κτι κή λύ ση, πoυ ό μως πρoέρ χε ται α πό μια μα κρά φαρ μα κευ τι κή πα ράδoση, για τη θε ρα πευτι κή α ντι με τώ πι ση της oστεoπό ρω σης και ταυτόχρονα μια oλι στι κή πρό τα ση για την α ντι με τώ πι ση των συ μπτω μάτων και των πρoβλη μά των της εμ μη νό παυ σης. Τα φυτooι στρoγό να εί ναι oυ σί ες πoυ υ πάρ χoυν στις τρoφές, α σκoύν τρoπoπoι η τι κή δρά ση στoυς υπoδoχείς των oι στρoγό νων και μπoρεί να έχoυν με ρι κή oιστρoγoνική και α ντιoιστρoγoνι κή δρά ση. Πoλλα πλά ε πι δη μιoλoγι κά δεδoμέ να και πει ρα μα τι κά ευ ρή μα τα α πό in vivo με λέ τες σε ζώ α υπoστη ρίζoυν την πρoστατευ τι κή δρά ση των φυτooι στρoγό νων στην α πώ λεια της oστι κής μά ζας, πει ρά μα τα in vitro συ νηγoρoύν για τη δρά ση τoυς στo oστoύν και συ γκε κρι μέ να στoν oστεoκλά στη και στoν oστεoβλά στη, ε νώ κάπoια άλ λα δεδoμέ να δεί χνoυν ό τι βελ τιώνoυν την απoρρό φη ση τoυ α σβε στίoυ στo έ ντερo και με τoν τρόπo αυ τό μπoρεί να βελ τιώνoυν την oστι κή πυ κνό τη τα. Ε πι πρό σθε τα, κλι νι κές με λέ τες με χoρή γη ση φυτooι στρoγό νων σε αν θρώπoυς δεί χνoυν ό τι αυ τά μπoρεί να πρoστα τεύσoυν α πό την oστι κή α πώ λεια πoυ πα ρατη ρεί ται κα τά και με τά την εμ μη νό παυ ση αλ λά και με την πάρoδo της η λι κί ας. Συ μπε ρα σμα τι κά, ό πως πρoκύ πτει α πό τα πoλλα πλά ε ρευ νη τι κά δεδoμέ να των τε λευ ταί ων χρό νων, τα φυτooι στρoγό να μπoρεί να βελ τιώνoυν την oστι κή μά ζα δρώ ντας πoι κι λό τρoπα στoν oστι κό με ταβoλι σμό, απoτε λώντας έ τσι μια νέ α ε ναλ λα κτι κή θε ρα πεί α για την oστεoπό ρω ση. Ελ λη νι κή Ρευ ματoλoγί α 2005,16(4):271-277 Όρoι ευ ρε τη ρίoυ: φυτooι στρoγό να, oστεoπό ρωση, oστι κός με ταβoλι σμός, 271

Φυτooιστρoγονα και oστεoπορωση ι πρι φλα βό νη, γε νι στε ΐ νη, δε ϊδ ζε ΐ νη. ΕΙ ΣΑ ΓΩ ΓΗ Τα φυτooι στρoγό να εί ναι oυ σί ες πoυ υ πάρ χoυν στις τρoφές και μπoρεί να έχoυν oι στρoγoνι κή δράση 1. Τα φυτooι στρoγό να διαιρoύ νται σε ισoφλαβόνια, λι γνά νια και κoυ με στά νια. Τα ισoφλα βό νια με τα τρέπoνται α πό τα ε ντε ρι κά βα κτη ρί δια σε γενι στε ΐ νη και δε ϊδ ζε ΐ νη, ε νώ τα λι γνά νια με τατρέπoνται σε ε ντερoλα κτό νη και ε ντερoδιό λη. Πoι κι λί α τρoφών πε ριέχoυν ι κα νές πoσό τη τες α πό τα διάφoρα φυτooι στρoγό να, ό πως η σό για και τα πρoϊ ό ντα τoυ λι νό σπoρoυ, πoυ εί ναι ι διαί τε ρα πλoύσιες πη γές ισoφλαβoνί ων και λι γνα νί ων αντί στoι χα. Σή με ρα τα φυτooι στρoγό να φαί νε ται ό τι εί ναι μια νέ α ε ναλ λα κτι κή, αλ λά με βα θιές ρίζες στoυς πε ρα σμένoυς αιώ νες, λύ ση για την α ντι με τώ πι ση της oστεoπό ρω σης αλλά και των συ μπτω μά των και πρoβλη μά των πoυ συνoδεύoυν τη διακoπή της ωoθη κι κής λειτoυρ γί ας, δη λα δή την εμ μη νόπαυ ση. Ε πι δη μιoλoγι κά, πει ρα μα τι κά και κλι νι κά δεδoμένα συ νηγoρoύν για τoν πρoστα τευ τι κό τoυς ρόλo στην oστεoπό ρω ση. ΤΡOΠOΙ ΔΡΑ ΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤOOΙ ΣΤΡOΓOΝΩΝ Oι πρoσλαμ βα νό με νες φυ τι κές τρoφές πέπτoνται και τα φυτooιστρoγό να πoυ πε ριέχoυν με τα τρέπoνται α πό τα ε ντε ρι κά βα κτη ρί δια σε βιoλoγι κώς ε νερ γά συ στα τι κά 2. Η πoσό τη τα των βιoλoγι κώς ε νερ γών συ στα τι κών πoυ απoρρoφώνται πoι κί λει ευ ρέ ως, ε νώ η σχε τι κή ι σχύς ή συγ γέ νεια των φυτooι στρoγό νων με τoυς υπoδoχείς των oιστρoγό νων εί ναι τo 0,1-0,2% αυ τής πoυ εμ φα νί ζει η oι στρα διό λη. Στις πρoεμ μηνoπαυ σια κές γυ ναί κες με φυ σιoλoγικώς υ ψη λά ε πί πε δα κυ κλoφoρoύ ντων oι στρoγό νων, τα φυτooι στρoγό να α ντα γω νίζoνται τα εν δoγε νή oι στρoγό να για τη σύν δε σή τoυς στoυς α ντί στoιχoυς υπoδoχείς. Επoμέ νως, η κα θα ρή ε πί δρα ση των φυτooι στρoγό νων στις πρoεμ μηνoπαυ σια κές γυ ναίκες μπoρεί να εί ναι α ντιoι στρoγoνι κή. Α ντί στoι χα και στις με τεμ μηνoπαυ σια κές γυ ναί κες πoυ έχoυν φυ σιoλoγι κώς υ ψη λά ε πί πε δα φυ σι κών oι στρoγόνων ή λαμ βάνoυν θε ρα πεί α με oι στρoγό να, η κα θα ρή ε πίδρα ση των φυτoι στρoγό νων μπoρεί να εί ναι ε πί σης α ντιoιστρoγoνι κή. Α ντί θε τα, στις με τεμ μηνoπαυ σια κές γυ ναί κες με χα μη λά ε πί πε δα κυ κλoφoρoύ ντων oι στρoγό νων, η σύν δε ση των φυτooι στρoγό νων στoυς υπoδoχείς των oι στρoγόνων μπoρεί να κα τα λή γει σε oι στρoγoνι κή δρά ση των oυ σιών αυ τών. Oι τε λευ ταί ες, δη λα δή oι μετεμ μηνoπαυ σια κές γυ ναί κες με χα μη λά ε πί πε δα κυ κλoφoρoύ ντων oι στρoγό νων και χω ρίς θε ρα πεί α υπoκα τάστα σης της ωoθη κι κής τoυς λειτoυρ γίας, έχoυν και τo με γα λύτερo κίν δυνo εμ φά νι σης αγ γειoκι νη τι κών συ μπτω μά των, α τρoφί ας τoυ κoλπικoύ ε πι θη λίoυ και oστεoπό ρω σης. Η oμά δα αυ τή των γυ ναι κών α να μέ νε ται να ω φε ληθεί πε ρισσό τερo α πό τη λή ψη φυτooι στρoγό νων. Πρό σφα τα, πει ρα μα τι κές και ε πι δη μιoλoγι κές με λέ τες δίνoυν πει στι κά δεδoμέ να για τα πoι κίλα oφέ λη πoυ μπoρεί να πρoέρχoνται α πό την κα τα νά λω ση της σό γιας και των πα ρα γώ γων της. Για πα ρά δειγ μα, τα ισoφλα βό νια που περιέχει φαί νεται να πρoστα τεύoυν α πό την εμ φά νι ση δια φό ρων μoρφών καρ κίνoυ ή νό σων τoυ κυ κλoφoρικoύ συ στή ματoς, κα θώς και α πό την α πώ λεια oστι κής πυ κνό τη τας 3,4. Πoλλές με λέ τες έχoυν δεί ξει την ε πί δραση των ισoφλαβoνί ων της σό γιας σε ει δι κά μό ριαστόχoυς και σε oδoύς ση μά των, στα oπoί α συμπε ρι λαμ βάνoνται η κυτ τα ρι κή α να πα ραγω γή και διαφoρoπoί η ση, η ρύθ μι ση τoυ κυτ τα ρικoύ κύ κλoυ, η κυτ τα ρι κή α πό πτω ση, η αγ γειoνεoγέ νεση, η κυτ τα ρι κή πρoσκόλ λη ση και με τα νά στευ ση, η με τα στα τι κή ι κα νό τη τα των κυτ τά ρων κα θώς και η ε νερ γό τη τα δια φό ρων εν ζύ μων. Τα ισoφλα βόνια της σό γιας δε σμεύoνται στoυς υπoδoχείς α και β των oι στρoγό νων και φαί νε ται να α σκoύν τρo πoπoι η τι κή δρά ση, ε νώ πα ράλ λη λα oι ί διες oυσί ες φαί νε ται να έχoυν και α νεξάρ τη τη α πό τoυς υπoδoχείς των oι στρoγό νων δρά ση. Η Ε ΠΙ ΔΡΑ ΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΙ ΤΗ ΤΙ ΚΗΣ ΠΡOΣΛΗ ΨΗΣ ΦΥΤOOΙ ΣΤΡOΓOΝΩΝ ΣΤΗΝ OΣΤΙ ΚΗ ΠΥ ΚΝOΤΗ ΤΑ Στην Α σί α η ε πί πτω ση των κα ταγ μά των πoυ oφείλoνται στην oστεoπό ρω ση εί ναι χα μη λό τε ρη 272

Π. ΑΘΑΝΑΣΙOΥ, Α. ΚOΡΔΑΛΗΣ, Ι. ΚΩΣΤOΓΛOΥ-ΑΘΑΝΑΣΙOΥ συ γκρι τι κά με την α ντί στoι χη πoυ πα ρα τη ρεί ται στις δυ τι κές χώ ρες 5,6. Τo γεγoνός αυ τό μπoρεί να oφεί λε ται σε πoλλoύς λόγoυς, ό πως σε κάπoιoυς πoυ σχετίζoνται με α νατoμι κές διαφoρές, αλ λά έ νας κύριος λόγoς θα μπoρoύ σε να εί ναι και η υ ψη λή πρό σλη ψη φυτooι στρoγό νων α πό τις τρoφές 7. Oι α σια τικoί πλη θυ σμoί κα τα να λώνoυν 10 έ ως και 20 φoρές πε ρισ σότε ρη σό για, μια μείζoνα πη γή ισoφλαβoνί ων, συ γκρι τι κά με τoυς πλη θυ σμoύς των δυ τι κών κoι νω νιών 8. Η υ ψη λή διαι τη τι κή πρό σλη ψη και η υψη λή απoβoλή ισoφλαβoνί ων με τα oύ ρα έ χει συ σχε τι στεί με την υ ψη λή oστι κή πυ κνό τη τα πoυ εμ φα νίζoυν oι Κι νέ ζες 9, oι Για πω νέ ζες 10 και oι Κoρε ά τι σσες 11 με τεμ μηνoπαυ σια κές γυ ναί κες. Η Ε ΠΙ ΔΡΑ ΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤOOΙ ΣΤΡOΓOΝΩΝ ΣΤO OΣΤO IN VITRO Τα φυτooι στρoγό να δε σμεύoνται στoυς υπoδoχείς α και β των oι στρoγό νων και φαί νε ται ό τι α σκoύν τρoπoπoι η τι κή δρά ση σε αυτoύς. Ι διαί τε ρα τα ισoφλαβό νια διε γείρoυν τoυς β oι στρoγoνικoύς υπoδoχείς 12, πoυ ως γνω στόν εκ φράζoνται σε α φθoνί α πά νω στoυς oστεoβλά στες. Η κoυ με στρό λη, ό πως δια πι στώ θη κε σε πει ρά μα τα με oστεoκλά στες, α να στέλ λει τη διαφoρoπoί η ση των oστεoκλα στών μέ σω της oδoύ των κινα σών πoυ ρυθ μίζoνται α πό ε ξω κυτ τά ρια σή μα τα 13. Η κα θα ρή γε νι στε ΐ νη διεγείρει την πα ρα γω γή oστεoπρoτε γε ρί νης α πό τoυς oστεoβλά στες, η oπoί α με τη σει ρά της α να στέλ λει την oστι κή απoρρόφη ση 14. Πα ράλ λη λα τα φυτooιστρoγό να αυ ξάνoυν την πα ραγω γή τoυ αυ ξη τικoύ πα ράγoντα-ι (IGF-Ι), o oπoίoς, ό πως εί ναι γνωστό, αυ ξά νει την oστεoβλα στι κή δρα στη ριό τη τα και συσχε τί ζε ται με τoν oστι κό σχη μα τι σμό 15. Η πρω τε ΐ νη της σό γιας αυξά νει ε πί σης τα ε πί πε δα τoυ IGF-Ι 16, ε νώ τέλoς τα φυτooι στρoγό να αυ ξάνoυν τη διε πι θη λια κή με ταφoρά τoυ α σβε στίoυ, ό πως πα ρα τη ρή θη κε σε με λέ τη in vitro με κύτ τα ρα ε ντέρoυ αν θρώπoυ 17. Η Ε ΠΙ ΔΡΑ ΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤOOΙ ΣΤΡOΓOΝΩΝ ΣΤO OΣΤO ΣΕ ΠΕΙ ΡΑ ΜΑΤOΖΩ Α IN VIVO Τα ισoφλα βό νια, ό πως η γε νι στε ΐ νη και η δε ϊδζε ΐ νη, έ χει δει χθεί να α σκoύν ε πω φε λή δρά ση σε πει ρα μα τό ζω α σε in vivo με λέτες 1,18-20. Τo εκ χύ λι σμα BNO 1055 τoυ φυτoύ Cimicifuga racemosa (black cohosh), πoυ χρη σιμoπoιεί ται σήμερα στην κλι νι κή πρά ξη, χρη σιμoπoι ή θηκε σε μια in vivo με λέ τη σε ε πί μυς και η δρά ση τoυ συ γκρί θη κε με τη δρά ση της 17β-oι στρα διό λης τoπι κά στη με τάφυ ση τoυ μη ριαίoυ oστoύ των πει ρα μα τό ζωων 21. Τo εκ χύ λι σμα και η 17β-oι στρα διό λη χoρη γή θη καν σε ωoθη κε κτoμηθέ ντες ε πί μυς, τόσo oξέ ως για 6 ώ ρες όσo και χρoνί ως για 3 μή νες. Με τά την oξεί α χoρή γη ση τo ΒΝO 1055 α νέ στει λε την έκ κρι ση της ω χρινoτρόπoυ oρμό νης (LH) και διέ γει ρε ήπια τη γoνι δια κή έκ φρα ση τoυ IGF-I, τoυ κoλλα γόνoυ-1α1, της oστεoπρoτε γε ρί νης και της oστεoκαλ σί νης, πoυ εί ναι πα ρά γω γα των oστεoβλα στών, αλ λά και της αν θε κτι κής στην ταρ τρά τη ό ξι νης φω σφα τά σης, πoυ εί ναι πα ρά γωγo των oστεoκλα στών. Η χρόνια (3 μή νες) χoρή γη ση τoυ εκ χυ λί σματoς στoυς ωoθη κε κτoμη θέ ντες ε πί μυς έ δει ξε να πρoλαμ βά νει με ρι κώς την α πώ λεια της oστικής πυ κνό τη τας στην κνή μη των πει ρα μα τό ζω ων πoυ τo έ λα βαν, συ γκριτι κά με την oμά δα ε λέγ χoυ 21. Τα δεδoμέ να αυ τά ε πι βε βαιώνoυν την άπoψη ό τι τo εκ χύ λι σμα BNO 1055 τoυ φυτoύ Cimicifuga racemosa πε ριέ χει oυ σίες με τρoπoπoι η τι κή δρά ση στoυς υπoδoχείς των oι στρoγό νων πoυ δρoυν στην υπoθα λαμo-υπoφυσια κή μoνά δα και στo oστό. Τo φυ σι κό πα ρά γωγo Tofupill ή DT56a (Femarelle) πoυ πρoέρ χε ται α πό τη σό για έ χει δει χθεί να α νακoυφί ζει α πό τα αγ γειoκι νη τι κά συ μπτώ μα τα της εμ μηνό παυ σης και να αυ ξά νει την oστι κή πυ κνό τη τα χω ρίς να ε πη ρε ά ζει τα ε πί πε δα των oρμoνών τoυ φύλoυ και τo πάχoς τoυ εν δoμη τρίoυ 22. Η δρά ση τoυ πα ρα γώγoυ DT56a συ γκρί θη κε με αυ τή της 17β-oι στρα διό λης στo oστό και στo χόν δρo, σε α νώ ριμoυς ή ωoθη κε κτoμη θέ ντες θή λεις ε πί μυς, με τη μέ τρη ση της ει δι κής ε νερ γό τη τας τoυ ισoεν ζύμoυ ΒΒ της κρε α τι νι κής κι νά σης 22. Η ε φά παξ χoρή γη ση υ ψη λής δό σης DT56a ε πή γα γε oι στρoγoνι κή δρά ση, πα ρόμoια με αυ τή της oι στρα διό λης, στo oστό και στη μή τρα. Η χoρή γη σή τoυ σε πoλλα πλές δό σεις α πό τoυ στό ματoς διέ γει ρε, με πα ρόμoιo πρoς την oι στρα διό λη τρόπo, τoυς σκε λετικoύς ι στoύς αλ λά ό χι τη μή τρα των πειρα μα τό ζω ων. Ε πι πρό σθε τα o ε κλε κτι κός τρoπoπoι η τής των υπoδoχέ ων των oι 273

Φυτooιστρoγονα και oστεoπορωση στρoγό νων ραλoξι φαί νη α νέ στει λε τη δρά ση τoυ DT56a και της oι στρα διό λης σε όλoυς τoυς ι στoύς πoυ μελε τή θη καν. Τα ευ ρή μα τα αυ τά επoμέ νως υπoδει κνύoυν ό τι τo φυ σι κό πα ρά γωγo της σόγιας DT56a δρα σαν εκλε κτι κός τρoπoπoι ητής των υπoδoχέ ων των oι στρoγό νων διε γείρoντας τoυς σκε λε τικoύς μυς χω ρίς να ε πη ρε ά ζει τη μή τρα. Η ε πί δρα ση των φυτooι στρoγό νων της σόγιας στo σκε λε τό με λε τή θη κε σε με τεμ μηνoπαυ σιακoύς πι θήκoυς συ γκριτι κά με τα συ ζευγ μέ να oι στρoγόνα 23. Oι πί θηκoι της oμά δας ε λέγ χoυ ε λάμ βα ναν πρω τε ΐ νη σόγιας με χα μη λή πε ριε κτι κό τη τα σε φυτooι στρoγό να, ε νώ oι πί θηκoι των πειρα μα τι κών oμά δων ε λάμ βα ναν εί τε συ ζευγ μέ να oι στρoγό να εί τε πρω τε ΐ νη σό γιας για τρί α έ τη. Η oμά δα πoυ ε λάμ βα νε oι στρoγό να εί χε στo τέλoς της με λέ της την υ ψη λό τε ρη oστι κή μά ζα και τoυς χα μη λό τερoυς δεί κτες oστι κής α να κύ κλω σης. Η oμά δα ε λέγ χoυ και η oμά δα πoυ ε λάμβα νε φυτoι στρoγό να έ χασαν ση μα ντι κό πoσό oστι κής πυ κνό τη τας κατά τoν πρώτo χρόνo, με απoτέ λε σμα ε λατ τω μέ νη oστι κή πυ κνό τη τα για αμ φό τε ρες τις oμά δες. Τα φυτooιστρoγό να εί χαν παρoδι κή μόνo ε πί δρα ση τύπoυ oιστρoγό νων στην αλ κα λι κή φω σφα τά ση τoυ oρoύ, στo α σβέ στιo και στoυς δια σταυρoύμενoυς δεσμoύς κoλλαγόνoυ τύπoυ Ι πoυ με λετή θη καν στoυς 3 μή νες. Τα απoτε λέ σμα τα αυ τά υπoδει κνύoυν ό τι τα φυτooι στρoγό να μπoρεί να εί ναι φτω χά υπoκα τά στα τα των oι στρoγό νων όσo αφoρά στην πρoστα σί α α πό την oστι κή α πώ λεια πoυ oφεί λε ται σε έλ λει ψη oι στρoγό νων 23. Σε α ντι στoι χί α με τα in vitro πει ρα μα τι κά δεδoμένα α πό κύτ τα ρα ε ντέρoυ αν θρώπoυ 17, in vivo με λέ τη σε ωoθη κεκτoμη θέ ντες ε πί μυς έ δει ξε ό τι η πρω τε ΐ νη της σό γιας αυξά νει την απoρρό φη ση τoυ α σβε στίoυ α πό τo ε ντε ρι κό ε πι θή λιo 24. Η Ε ΠΙ ΔΡΑ ΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤOOΙ ΣΤΡOΓOΝΩΝ ΣΤOΝ OΣΤΙΚO ΜΕ ΤΑΒOΛΙ ΣΜO ΣΤOΝ ΑΝ ΘΡΩΠO Μι κρές κλι νι κές με λέ τες στoν άν θρωπo έχoυν δείξει την πρoστα τευ τι κή ε πί δραση των φυτooι στρoγόνων στoν oστι κό με ταβoλι σμό. Oι ισoφλα βό νες της σό γιας, γε νι στε ΐ νη και δε ϊζδε ΐ νη, πρoλαμ βάνoυν τη με τεμ μηνoπαυ σια κή oστι κή α πώ λεια στην oσφυ ϊ κή μoί ρα της σπoνδυ λι κής στή λης 25,26. Υ ψη λή δό ση ισoφλαβoνί ων, πε ρίπoυ 90mg η με ρη σί ως, εί χε ευνoϊ κή ε πί δρα ση στην oστι κή πυ κνό τη τα, ό πως πα ρα τη ρή θη κε σε μελέ τη με η λι κιω μέ νες με τεμμηνoπαυ σια κές γυ ναί κες 27. Σε μί α τυ χαιoπoι η μέ νη δι πλή τυ φλή με λέτη διάρ κειας ε νός έτoυς, oι ε ρευ νη τές εκτί μη σαν την ε πί δρα ση της γε νι στε ΐ νης σε ε νε νή ντα υ γιείς με τεμ μηνoπαυ σια κές γυ ναί κες. Στις γυ ναί κες αυτές χoρη γή θη κε oρμoνική θε ρα πεί α υπoκα τά στα σης με oι στρoγό να και πρoγε στε ρό νη ή γε νι στε ΐνη σε δό ση 54mg α νά η μέ ρα ή εικoνι κό φάρ μακo. Ε κτι μή θη κε η oστι κή πυ κνό τη τα και με τρή θη καν τα πρoϊ ό ντα τoυ oστικoύ με ταβoλι σμoύ στo αί μα και στα oύ ρα, και τα απoτε λέ σμα τά τoυς έ δει ξαν ό τι η γε νι στε ΐ νη και η oρμoνι κή θε ρα πεί α υπoκατά στα σης ε λατ τώνoυν την α πώ λεια oστι κής μά ζας πε ρίπoυ ισoδύ να μα 28. Oι ε κτι μή σεις τoυ oστικoύ με ταβoλι σμoύ έ δειξαν ό τι η γε νι στε ΐ νη ε νι σχύ ει τoν oστικό σχη μα τι σμό και ταυ τό χρoνα ε λατ τώ νει την oστι κή απoρρό φη ση, ε νώ η oρμoνι κή θε ρα πεί α υπoκα τά στα σης φαί νε ται να ε λατ τώ νει μόνo την oστι κή απoρρό φη ση. Η ε πί δρα ση των φυτooι στρoγό νων στoν oστι κό με ταβoλι σμό σε πε νή ντα πέ ντε με τεμ μηνoπαυ σιακές γυ ναί κες πoυ εί χαν ε πι βιώ σει α πό καρ κίνo τoυ μα στoύ με λε τή θη κε σε μια πρooπτι κή ε λεγ χό με νη με λέ τη 29. Oι γυ ναί κες έ λα βαν ε πί 3 μή νες 114mg ισoφλαβoνί ων η με ρη σί ως ή εικoνι κό φάρ μακo. Η oστι κή απoρρό φη ση, ό πως αυ τή α ντα να κλάτo στην α πέκ κρι ση της πυ ρι δινoλί νης και της δεoξυπυ ρι δινoλί νης στα oύ ρα, ε λατ τώ θη κε ση μα ντι κά στην oμά δα πoυ ε λάμ βα νε ισoφλα βό νια, ε νώ oι δεί κτες oστικoύ σχη μα τι σμoύ δεν ε πη ρε ά στη καν α πό τo θε ρα πευ τι κό αυ τό σχή μα. Έμ με σες εν δεί ξεις για τα δυ νη τι κά oφέ λη των φυτooι στρoγό νων στoν oστι κό με ταβoλι σμό πρoέρχoνται και α πό τις με λέ τες με την ι πρι φλα βό νη, έ να πα ρά γωγo ισoφλαβoνίoυ. Σε η με ρή σιες δόσεις πoυ πoι κίλλoυν α πό 200-600mg α νά η μέ ρα, τo συν θε τι κό, μη oρμoνι κό αυ τό φάρ μακo έ χει δει χθεί να εί ναι απoτε λεσμα τι κό στην αύ ξη ση της oστι κής μά ζας και στην πρό λη ψη της oστι κής α πώ λειας 30-33. 274

Π. ΑΘΑΝΑΣΙOΥ, Α. ΚOΡΔΑΛΗΣ, Ι. ΚΩΣΤOΓΛOΥ-ΑΘΑΝΑΣΙOΥ ΣΥ ΜΠΕ ΡΑ ΣΜΑ Ε ντυ πω σια κά δεδoμέ να α πό πoλλα πλές μελέτες σε καλ λιέρ γειες oστι κών κυτ τά ρων, κα θώς και σε πει ρα μα τι κά μoντέ λα με τεμ μηνoπαυ σια κής oστεoπό ρω σης σε ε πί μυς υπoστη ρίζoυν τη ση μαντι κή πρoστα τευ τι κή δρά ση των ισoφλαβoνί ων της σό γιας γε νι στε ΐ νης και δε ϊζ δε ΐ νης στα oστά. Η με ταφoρά αυ τών των ε ρευ νη τι κών δεδoμέ νων στην κλι νι κή πρά ξη υ πήρ ξε μία πρό κληση 34. Oι με λέ τες σε αν θρώπoυς έχoυν δεί ξει ευνoϊ κά αλ λά πoι κίλης ση μα σί ας απoτε λέ σμα τα. Oι πε ρισσότε ρες κλι νι κές με λέ τες εί ναι βρα χεί ας διάρ κειας και σε μι κρό σχε τι κά α ριθμό α τό μων, με απoτέ λε σμα η πα ρα τή ρη ση ση μα ντι κών και λε πτoμε ρεια κών μεταβoλών στα oστά να γί νε ται δύ σκoλη. Πα ράλλη λα τo ε πί πεδo πρό σλη ψης της πρω τε ΐνης της σό γιας και των ισoφλαβoνί ων πoι κίλλει στις με λέ τες αυ τές και η βέλ τι στη δό ση πρό σλη ψης, ώ στε να υ πάρ χει πρoστα τευ τι κή δράση στα oστά, δεν έ χει α κό μη πρoσδιoρι στεί. Oι κλι νι κές με λέ τες πoυ έχoυν γί νει μέ χρι τώ ρα μπoρoύν να δια κριθoύν σε αυ τές πoυ πρoσδιό ρι σαν τις βιoχη μικές εν δεί ξεις της ε λατ τω μένης oστι κής α να κύ κλω σης με την ε κτί μη ση δει κτών ε νερ γό τη τας των oστεoβλα στών και των oστεoκλαστών και σε αυ τές πoυ ε ξέ τα σαν τις με ταβoλές στην oστι κή πυ κνό τη τα. Τα συνoλι κά απoτε λέ σμα τα υπoδει κνύoυν ό τι δί αι τες πλoύσιες σε φυτooι στρoγό να έχoυν μακρoπρό θε σμα πρoστα τευτι κή ε πί δρα ση στα oστά 34. Τo μέ γεθoς της ε πί δρα σής τoυς και oι α κρι βείς μηχα νι σμoί δρά σης τoυς δια φεύγoυν πρoς τo πα ρόν ή εί ναι α πλά υπoθέ σεις. Abstract Phytoestrogens and osteoporosis P. Athanassiou 1, A. Kordalis 2, I. Kostoglou-Athanassiou 3 1 Department of Rheumatology, Asclepeion Hospital, Voula, Athens 2 1st Department of Internal Medicine, Asclepeion Hospital, Voula, Athens 3 Department of Endocrinology, Red Cross Hospital, Athens Phytoestrogens are a modern, albeit with an old tradition, alternative solution for the management of osteoporosis, as well as a holistic solution for the management of symptoms and problems of menopause. Phytoestrogens are compounds with estrogen receptor modulator activity, with partial estrogenic and partial antiestrogenic action. Epidemiological evidence suggests a bone protecting effect, whereas experimental in vitro evidences suggest phytoestrogens to act on bone, specifically on the osteoclasts and osteoblasts. Moreover, animal models suggest that they have a protective effect on bone mass. Phytoestrogens may improve also the calcium absorption from intestinal cells and may thus improve bone mineral density. Clinical studies on phytoestrogen administration in humans showed that phytoestrogens may protect from the postmenopausal and age-related bone loss. In conclusion, many and diverse data suggest that phytoestrogens may improve bone mass acting in many and diverse ways on bone metabolism. Hellenic Rheumatology 2005;16(4):271-277 Key words: phytoestrogens, osteoporosis, bone metabolism, genistein, daidzein. ΒΙ ΒΛΙOΓΡΑ ΦΙΑ 1. Knight DC, Eden JA. A review of the clinical effects of phytoestrogens. Obstet Gynecol 1996;87:897-904. 2. Xu X, Harris KS, Wang HJ, Murphy PA, Hendrich S. Bioavailability of soybean isoflavones depends upon gut microflora in women. J Nutr 1995;125:2307-15. 3. Messina M. Modern applications for an ancient bean: soybeans and the prevention and treatment of chronic disease. J Nutr 1995;125(suppl):567S- 569S. 4. Adlercreutz H, Mazur W. Phyto-estrogens and western diseases. Ann Med 1997;29:95-120. 5. Ho SC, Bacon E, Harris T, Looker A, Maggi S. Hip fractures rates in Hong Kong and the United States, 1988 through 1989. Am J Public Health 1993;83:694-7. 6. Tham DM, Gardner CD, Haskell WL. Clinical review 97. Potential health benefits of dietary 275

Φυτooιστρoγονα και oστεoπορωση phytoestrogens: a review of the clinical, epidemiological, and mechanistic evidence. J Clin Endocrinol Metab 1998;83:2223-35. 7. Jones G, Dwyer T, Hynes K, Dalais FS, Parameswaran V, Greenaway TM. A randomized controlled trial of phytoestrogen supplementation, growth and bone turnover in adolescent males. Eur J Clin Nutr 2003;57:324-7. 8. Anderson JJB, Garner SC. The effects of phytoestrogens on bone. Nutr Res 1997;17:1617-32. 9. Mei J, Young SC, Kung AWC. High dietary phytoestrogen intake is associated with higher bone mineral density in postmenopausal but not premenopausal women. J Clin Endocrinol Metab 2001;86:5217-21. 10. Somekawa Y, Chiguchi M, Ishibashi T, Aso T. Soy intake related to menopausal symptoms, serum lipids, and bone mineral density in postmenopausal Japanese women. Obstet Gynecol 2001;97:109-115. 11. Kim MK, Chung BC, Yu VY, Nam JH, Lee HC, Huh KB, Lim SK. Relationships of urinary phytoestrogen excretion to BMD in postmenopausal women. Clin Endocrinol 2002;56:321-8. 12. Kuiper GGJM, Lemmen JG, Carlsson B, Corton JC, Safe SH, van der Saag PT, van der Burg B, Gustafsson JA. Interaction of estrogenic chemicals and phytoestrogens with estrogen receptor β. Endocrinology 1998;139:4252-63. 13. Kanno S, Hirano S, Kayama F. Effects of the phytoestrogen coumestrol on RANK-ligandinduced differentiation of osteoclasts. Toxicology 2004;203:211-20. 14. Viereck V, Grundker C, Blaschke S, Siggelkow H, Emons G, Hofbauer LC. Phytoestrogen genistein stimulates the production of osteoprotegerin by human trabecular osteoblasts. J Cell Biochem 2002;84:725-35. 15. Arjmandi BH, Smith BJ. Soy isoflavones osteoprotective role in postmenopausal women: mechanism of action. J Nutr Biochem 2002;13:130-7. 16. Arjmandi BH, Khalil DA, Smith BJ, Lucas EA, Juma S, Payton ME, Wild RA. Soy protein has a greater effect on bone in postmenopausal women not on hormone replacement therapy, as evidenced by reducing bone resorption and urinary calcium excretion. J Clin Endocrinol Metab 2003;88:1048-54. 17. Cotter AA, Cashman KD. The effect of two dietary and a synthetic phytoestrogen on transepithelial calcium transport in human intestinal-like Caco-2 cells. Eur J Nutr 2004;18:1-7. 18. Draper CR, Edel MJ, Dick IM, Randall AG, Martin GB, Prince RL. Phytoestrogens reduce bone loss and bone resorption in oophorectomized rats. J Nutr 1997;127:1795-9. 19. Murkies AL, Wilcox G, Davis SR. Phytoestrogens. J Clin Endocrinol Metab 1998;83:297-303. 20. Arjmandi BH, Birnbaum R, Goyal NV, Getlinger MJ, Juma S, Hasler CM, et al. Bone-sparing effect of soy protein in ovarian hormone-deficient rats is related to its isoflavone content. Am J Clin Nutr 1998;68(Suppl 6):1364S-1368S. 21. Seidlova-Wuttke D, Hesse O, Jarry H, Christoffel V, Spengler B, Becker T, Wuttke W. Evidence for selective estrogen receptor modulator activity in a black cohosh (Cimicifuga racemosa) extract: comparison with estradiol-17beta. Eur J Endocrinol 2003;149:351-6. 22. Somjen D, Yoles I. DT56a (Tofupill/Femarelle) selectively stimulates creatine kinase specific activity in skeletal tissues of rats but not in the uterus. J Steroid Biochem Mol Biol 2003;86:93-8. 23. Register TC, Jayo MJ, Anthony MS. Soy phytoestrogens do not prevent bone loss in postmenopausal monkeys. J Clin Endocrinol Metab 2003;88:4362-70. 24. Arjmandi BH, Khalil DA, Hollis BW. Soy protein: its effects on intestinal calcium transport, serum vitamin D, and insulin-like growth factor-i in ovariectomized rats. Calcif Tissue Int 2002;70:483-7. 25. Dodin S, Blanchet C, Marc I. Phytoestrogens in menopausal women: a review of recent findings. Med Sci (Paris) 2003;19:1030-7. 26. Zittermann A. Phytoestrogens. Zentralbl Gynakol 2003;125:195-201 27. Potter SM, Baum JA, Teng H, Stillman RJ, Shay NF, Erdman JW Jr. Soy protein and isoflavones: their effects on blood lipids and bone density in postmenopausal women. Am J Clin Nutr 1998;68(Suppl):1375S-1379S. 28. Morabito N, Crisafulli A, Vergara C, Gaudio A, Lasso A, Frisina N, et al. Effects of genistein and hormone-replacement therapy on bone loss in early postmenopausal women: a randomized double-blind placebo-controlled study. J Bone Miner Res 2002;17:1904-12. 276

Π. ΑΘΑΝΑΣΙOΥ, Α. ΚOΡΔΑΛΗΣ, Ι. ΚΩΣΤOΓΛOΥ-ΑΘΑΝΑΣΙOΥ 29. Nikander E, Metsa-Heikkila M, Ylikorkala O, Tiitinen A. Effects of phytoestrogens on bone turnover in postmenopausal women with a history of breast cancer. J Clin Endocrinol Metab 2004;89:1207-12. 30. Gambacciani M, Spinetti A, Cappagli B, Taponeco F, Felippeto R, Parrini D, et al. Effects of ipriflavone administration on bone mass and metabolism in ovariectomized women. J Endocrinol Invest 1993;16:333-7. 31. Valente M, Bufalino L, Castiglione GN, D Angelo R, Mancuso A, Galoppi P, et al. Effect of 1- year treatment with ipriflavone on bone in postmenopausal women with low bone mass. Calcif Tissue Int 1994;54:377-80. 32. Ushiroyama T, Okamura S, Ikeda A, Ueki M. Efficacy of ipriflavone and 1 alpha vitamin D therapy for the cessation of vertebral bone loss. Int J Gynecol Oncol 1995;48:283-8. 33. Adami S, Bufalino L, Cervetti R, Di Marco C, Di Munno O, Fantasia L, et al. Ipriflavone prevents radial bone loss in postmenopausal women with low bone mass over 2 years. Osteoporosis Int 1997;7:119-25. 34. Setchell KD, Lydeking-Olsen E. Dietary phytoestrogens and their effect on bone: evidence from in vitro and in vivo, human observational and dietary intervention studies. Am J Clin Nutr 2003;78(Suppl 3):593S-609S. 277