Στους γονείς μου που με στήριξαν Καθ όλη τη διάρκεια Των σπουδών μου. Ευχαριστώ, Τον κ. Πασχαλίδη Αθανάσιο Για την άψογη συνεργασία

Στους γονείς μου που με στήριξαν Καθ όλη τη διάρκεια Των σπουδών μου Ευχαριστώ, Τον κ. Πασχαλίδη Αθανάσιο Για την άψογη συνεργασία 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ 1. Εισαγωγή..7 1.1 E-learning... 13 1.2 Τι είναι το e-learning..... 13 1.3 Τα βασικα χαρακτηριστικα......14 1.4 Σε ποιους απευθύνεται η εκπαιδεύση από αποστάση....17 1.5 Τρόποι επικοινωνίας.... 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΕΙΔΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ 2.1 Μοντέλα e-learning....23 2.1.1 Μοντέλα που εφαρμόζονται από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα...29 2.2. Πρότυπα e-learning..31 2.3 Στόχοι δράσης του e-learning..32 2.4 Λειτουργία συστημάτων e-learning....34 2.5 Τεχνολογικό περιβάλλον e-learning...35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ 3.1 Αμερική...46 3.2 Ευρώπη.....48 3.3 Διεθνή forums.... 51 3.4 Ελλάδα 53 3.4.1 Προδιαγραφές αναπτυξης στην Ελλαδα...56 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο E-LEARNING ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 4.1 Το E-learning στο χωρο της παιδειας.....54 4.2 Τα βασικά τεχνολογικά & εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά.. 62 4.3 Μέθοδοι διδασκαλίας & μάθησης στην εκπαίδευση εξ αποστάσεως...65 4.4 Σύστημα συνεργασίας για διδασκαλια & μάθηση 70 4.5 Παράγοντες που επιρεάζουν τη διαδικασία εκπαίδευσης. 72 4.6 Ανάλυση εφαρμογών.. 73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, ΣΧΕΔΙΑΣΗ, ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΚΟΣΤΟΣ. 5.1 Σχεδίαση...82 5.2 Υλικο & λογισμικό 87 5.3 Γενικός εξοπλισμός της τηλετάξης 88 5.4 Πολυμέσα επικοινονίας..90 5.5 Κόστος εκπαίδευσης 92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΤΑΞΗ 6.1 Εικονική τάξη.. 98 6.1.1 Προδιαγραφές αποτελεσματικής λειτουργίας της εικονικής τάξης 101 6.2 Πλεονεκτηματα εικονικής τάξης....103 6.3 Μειονεκτήματα εικονικής τάξης. 109 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ & ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ON-LINE 7.1 Συνοπτική παρουσίαση........112 7.2 Ιστορική αναδρομή.... 113 7.3 Ενέργειες της κοινοπραξίας.........117 7.4 Αποτέλεσμα των ενεργειών της κοινοπραξίας..121 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 8.1 Πλεονεκτήματα..130 8.2 Μειονεκτήματα... 133 8.3 Ευκαιρίες.... 134 8.4 Κίνδυνοι.. 136 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ 9.1 Η ποιότητα στη συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαιδευση & κατάρτιση 140 9.2 Το σύστημα της κατάρτισης ολικής ποιότητας..145 9.3 Εκπαιδεύτικοι μέθοδοι 160 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Συγκριτική παρουσίαση ΑΕΞΑΕ και παραδοσιακού τρόπου διδασκαλίας 162 Βιβλιογραφία.170 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ 6

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ιστορία της από απόστασης εκπαίδευσης αρχίζει πριν από 150 χρόνια. Η μορφή αυτή εκπαίδευσης δε θα ήταν δυνατή χωρίς την ανάπτυξη της τεχνολογίας, των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών, που έρχονται στο προσκήνιο με τη Βιομηχανική Επανάσταση. 1 Η ιστορική εξέλιξη της εκπαίδευσης από απόσταση επιτρέπει να χωριστεί η μελέτη της σε τρεις γενιές ανάλογα με τα μέσα και τα χαρακτηριστικά επικοινωνίας που χρησιμοποιήθηκαν. Η πρώτη αναφέρεται στην εκπαίδευση με αλληλογραφία. Η δεύτερη αναπτύχθηκε από το 1960 και συνδυάζει τη χρήση έντυπου υλικού με τηλεόραση, ασύρματη ή καλωδιακή, κασέτες βίντεο και ήχου και μερική χρήση υπολογιστών. Και τέλος η τρίτη γενιά χρησιμοποιεί ολοκληρωμένη υποστήριξη υπολογιστών και κατά περίπτωση διευκολύνσεις του δικτυακού κορμού για την επίτευξη επικοινωνίας. Στη φάση αυτή εντάσσονται τα προγράμματα της τεχνικής νοημοσύνης ή τα συστήματα εμπειρογνωμόνων, καθώς και τα πολυμέσα που χρησιμοποιούνται για τη παρουσίαση τους. Τα πρώτα προσδίδουν δυναμισμό και αυτοτέλεια στη διαχείριση των πληροφοριών, επιτρέποντας την ανάδειξη δομικών στοιχείων της γνώσης αφού μπορούν να αντιληφθούν ιδιαιτερότητες και χαρακτηριστικά στοιχεία των εκπαιδευομένων. Τα δεύτερα επιτρέπουν την αναπαράσταση της πληροφορίας με μορφές που πλησιάζουν τη φυσική της διάσταση σε κάποια σημεία δε και υπερβαίνοντας τη. Για να γίνει ακόμη πιο αποτελεσματική η εκπαιδευτική διαδικασία χρησιμοποιούνται προσομοιώσεις, ενώ γίνεται προσπάθεια ανακάλυψης και εφαρμογής 7

εξειδικευμένων διδακτικών τεχνολογιών για την καλύτερη και αποδοτικότερη αξιοποίηση των διαθεσίμων πρωτοποριακών μέσων. 2 Η γενιά του 1970 υπήρξε μάρτυρας της ανάπτυξής της από απόστασης εκπαίδευσης ως επιστημονικού πεδίου, ανάπτυξης η οποία σημειώθηκε παράλληλα με την εντυπωσιακή εξέλιξη του Ανοικτού Πανεπιστημίου. Από τότε σημειώθηκαν αξιόλογες μεταβολές σε θέματα ποιότητας, ποσότητας, αναγνώρισης και απήχησης της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η εξέλιξη αυτή συνδέθηκε επίσης με τη στροφή από την ιδιωτική στη δημόσια παροχή εκπαίδευσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Από το 1870 ως το 1970 τα περισσότερα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ήταν ιδιωτικά και ο όρος που χρησιμοποιούνταν για αυτή τη μορφή εκπαίδευσης ήταν «σπουδές δια αλληλογραφίας», «κατ οίκων σπουδές» ή «εξωτερικές σπουδές». Η πολεμική του εκπαιδευτικού κατεστημένου κατά των σπουδών αυτών σπάνια άγγιζε ζητήματα ουσίας. Σήμερα όμως οι περισσότερες κυβερνήσεις στον κόσμο παρέχουν ή σχεδιάζουν να εισαγάγουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση στο εκπαιδευτικό σύστημα, θεωρώντας τον ρόλο της συμπληρωματικό προς αυτόν της συμβατικής. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η από απόσταση εκπαίδευση αποτελεί σημαντικό συστατικό στοιχείο πολλών εκπαιδευτικών συστημάτων, ενώ παράλληλα έχει αποδείξει τη χρησιμότητα της σε τομείς όπου τα παραδοσιακά σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια αδυνατούν να ανταποκριθούν στη ζήτηση. Ένα καλό παράδειγμα αποτελούν τα μεγάλα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο. Πολλές χώρες έχουν σήμερα ανάγκη από εκπαιδευτικά συστήματα ικανά να αναλάβουν με ικανοποιητικά αποτελέσματα μεγάλους 8

αριθμούς φοιτητών, 100.000 ή ακόμη περισσότερους ετησίως. Οι κυβερνήσεις, τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν πλέον τα χρηματικά ποσά για την ανέγερση και τη συντήρηση κτιρίων για τέτοιους αριθμούς σπουδαστών ή ακόμα κι αν είχαν τη δυνατότητα αυτή δε θα επένδυαν τα ποσά αυτά σε κτίρια καθώς οι πολιτικές και αναπτυξιακές προτεραιότητες τους έχουν αλλάξει. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να δώσει λύση στο πρόβλημα. Το 1995 υπήρχαν 10 συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τα οποία μπορούσαν να αναλάβουν αποτελεσματικά τουλάχιστον 100.000 φοιτητές ετησίως (πίνακα 1). Όλα τους είναι κρατικά ιδρύματα και παρέχουν υπηρεσίες εξαιρετικής ποιότητας. Κανένα από αυτά δε βρίσκεται πλέον σε πειραματικό στάδιο λειτουργίας. Πολλά διαθέτουν εμπειρία δεκάδων ετών ενώ δεκάδες χιλιάδες αποφοίτων τους έχουν ήδη ενταχθεί στο εργατικό δυναμικό των χωρών τους. Αυτά τα ιδρύματα αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής μελέτης. Παράλληλα υπογραμμίζουν τη συμβολή αυτής της μορφής εκπαίδευσης στην οικονομία τόσο των ανεπτυγμένων όσο και των αναπτυσσόμενων χωρών. Στα χρόνια από το 1996 έως το 2000 η από απόσταση εκπαίδευση θα διαδραματίσει σημαντικό και κρίσιμο ρόλο συμπληρώνοντας την εκπαίδευση που παρέχεται στα σχολεία, τα κολέγια και τα πανεπιστήμια σε πολλά εκπαιδευτικά συστήματα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο προσφέρονται προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από το πανεπιστήμιο του Λονδίνου (University of London) καθώς και από μια σειρά άλλων συμβατικών πανεπιστημίων, ιδιαίτερα από πρώην πολυτεχνεία. Σε επίπεδο επιμόρφωσης πολλά από τα κολέγια που παρέχουν συνεχιζόμενη κατάρτιση προσφέρουν εξ 9

αποστάσεως ευέλικτα ή ανοικτά προγράμματα ενώ ο ιδιωτικός τομέας αναπτύσσει αυτού του είδους τη δραστηριότητα εδώ και 150 περίπου χρόνια. Ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που παρακολουθούν τα συστήματα αυτά σε μία και μόνο χρονική περίοδο είναι απίθανο να πέσει κάτω από 500.000. Πολλοί μάλιστα σπουδάζουν με στόχο να αποκτήσουν πανεπιστημιακά διπλώματά αναγνωρισμένα από το κράτος. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 : Μεγάλα Συστήματα Από Απόσταση Εκπαίδευσης Χώρα Ονομασία Ιδρύματος Αριθμός Φοιτητών Έτος Ίδρυσης Κίνα Δίκτυο CCTVU1 852.000 1979 Τουρκία Πανεπιστήμιο Ανατολίας 600.000 1982 Γαλλία CNED2 350.000 1939 Ινδονησία Πανεπιστήμιο Terbuka 353.000 1984 Ταϊλάνδη Ινδία Ανοικτό Πανεπιστήμιο Sukkothai Thamatirat Ανοικτό Πανεπιστήμιο Indira Ghandhi 350.000 1978 242.000 1985 Κορέα Εθνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο 200.000 1972 Ηνωμένο Βασίλειο Ανοικτό Πανεπιστήμιο 200.000 1969 Ισπανία UNED3 140.000 1972 Νοτιοαφρικανική UNISA4 130.000 1949 Ένωση Σύνολο 3.417.000 (Πηγή: Ινστιτούτο Στατιστικής 1995) 10

Ο σπουδαστής στα τέλη της δεκαετίας του 1990 στις ηνωμένες Πολιτείες θα βρει μια μεγάλη ποικιλία παροχών, από μαθήματα δι αλληλογραφίας ως προγράμματα που χρησιμοποιούν εξελιγμένες σύγχρονες τεχνολογίες. Τουλάχιστον 5.000.000 σπουδαστές ετησίως παρακολουθούν μαθήματα δι αλληλογραφίας σε ιδιωτικά ιδρύματα, σε όλους τους κλάδους των ενόπλων δυνάμεων, σε πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες και θρησκευτικά ιδρύματα. Ακόμη 250.000 άτομα συμμετέχουν σε προγράμματα ανεξαρτήτων σπουδών που προσφέρουν περισσότερα από 70 αμερικάνικα πανεπιστήμια. Μαθήματα σε κολεγιακό επίπεδο από την τηλεόραση (τηλεμαθήματα), τηλεδιασκέψεις, γραφικά ήχου, καλωδιακά δίκτυα και δίκτυα υπολογιστών, όλα αυτά τα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν συμβάλλει στην έκρηξη του ενδιαφέροντος για την από απόσταση εκπαίδευση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Οι δορυφορικοί τηλεδιάσκεψη χρησιμοποιείται από πολλές μεγάλες αμερικάνικες εταιρίες με 60.000 ιστοσελίδες το 1995, ενώ υπάρχει επίσης το πρόγραμμα «Star Schools». Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στην Κίνα ανάγεται στα μαθήματα δι αλληλογραφίας των αρχών της δεκαετίας του 1900. Προγράμματα πανεπιστημιακού επιπέδου από την τηλεόραση ξεκίνησαν στις αρχές τις δεκαετίας του 1960, αποδιοργανώθηκαν στη διάρκεια της Μορφωτικής Επανάστασης και ξανάρχισαν το 1979. Το σημερινό σύστημα, γνωστό ως Dianda, έχει την μορφή δικτύου που περιλαμβάνει ένα κεντρικό ανοικτό πανεπιστήμιο στο Beijing το οποίο είναι υπεύθυνο για την ανάπτυξη των προγραμμάτων και 43 ανοικτά πανεπιστήμια σε κάθε επαρχία και μεγάλου δήμου. Το 1995 ήταν εγγεγραμμένη 852.000 σπουδαστές. Θα πρέπει επίσης να προσθέσουμε τα προγράμματα σπουδών δι αλληλογραφίας σε πανεπιστημιακό και 11

μεταδευτεροβάθμιο επίπεδο καθώς και το σύστημα αυτοδιδασκαλίας και προετοιμασίας για τις εξετάσεις στα κινέζικα πανεπιστήμια με συνολικό αριθμό 1.000.000 σπουδαστών ετησίως. Η καθοριστική παρέμβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση από την πλευρά της πολιτείας σε όλα τα επίπεδα είναι το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της μορφής στη Γαλλία. Μετά την εισβολή των Γερμανών στη Γαλλία το 1939 ιδρύθηκε το Εθνικό Κέντρο Εκπαίδευσης δι Αλληλογραφίας (Centre National d Enseignement par Correspondance), προκειμένου να προσφέρει μαθήματα με αλληλογραφία σε παιδιά σχολικής ηλικίας σε δυσπρόσιτες περιοχές. Μετά τον πόλεμο προσετέθη στο Κέντρο ένα τμήμα παροχής εκπαίδευσης ενηλίκων. Το 1995 ο αριθμός των εγγεγραμμένων είχε φτάσει στους 350.000, καθιστώντας έτσι το Εθνικό Κέντρο Εκπαίδευσης εξ Αποστάσεως (Centre National d Enseignement a Distance) - όπως τώρα ονομάζεται - το μεγαλύτερο δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Ευρώπη. Το κέντρο παρέχει τίτλους σπουδών σε όλα τα επίπεδα, από την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, επαγγελματική και τεχνική εκπαίδευση ως την εκπαίδευση καθηγητών, καθώς και διπλώματα πανεπιστημιακού επιπέδου. Στη Γαλλία δεν υπάρχει ανοικτό πανεπιστήμιο. Ένας μικρός αριθμός 35.000 φοιτητών εξυπηρετείτε από συμβατικά πανεπιστήμια και άλλοι 250.000 εγγράφονται κάθε χρόνο σε ιδιωτικά ινστιτούτα. Μια πρόσφατη μελέτη για την εξ αποστάσεως κατάρτιση στην Ευρωπαϊκή Ένωση έδειξε ότι σχεδόν 2.500.000 άτομα συμμετείχαν σε τέτοιου είδους προγράμματα στα τότε δώδεκα κράτη-μέλη. Οι μισοί από τους σπουδαστές αυτούς φοιτούσαν σε δημόσια ιδρύματα παροχής εξ αποστάσεως κατάρτισης,ενώ οι άλλοι μισοί σε ιδιωτικά. 12

Ρίξαμε παραπάνω μια ματιά στην πληθώρα και την πολυπλοκότητα των συστημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο, την οποία διαπιστώνουν οι μελετητές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στο τέλος της δεκαετίας του 1990. Αν βέβαια, συγκρίνουμε τα δεδομένα αυτά με τα δεδομένα της συμβατικής εκπαίδευσης η εξ αποστάσεως παραμένει ένα σχετικά περιορισμένο εκπαιδευτικό πεδίο με έναν αριθμό περίπου 30.000.000 ενηλίκων κυρίως σπουδαστών σε παγκόσμιο επίπεδο, εν αντιθέσει με τα 600.000.000 μαθητών και φοιτητών που εκπαιδεύονται σε σχολεία, κολλέγια ή πανεπιστήμια. Παρόλα αυτά η από απόσταση εκπαίδευση αποτελεί ένα καινούργιο, ζωντανό και ραγδαία εξελισσόμενο πεδίο εκπαιδευτικής έρευνας. Σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη του πεδίου αυτού αποτέλεσε η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιακών τεχνολογιών κατά την τελευταία δεκαετία. Ως εκ τούτου, έργο μείζονος σημασίας είναι η μελέτη της εντυπωσιακής σειράς των τεχνολογιών αυτών που τώρα περιμένουν να βρουν εφαρμογή στην από απόσταση εκπαίδευση. Στις εφαρμογές της συγκαταλέγονται η παγκόσμια κινητή τηλεφωνία, η «εικονική αίθουσα διδασκαλίας» μέσω δορυφόρου, το αμφίδρομο βίντεο, η τηλεδιάσκεψη με δυνατότητα εικόνας και τα πολυμέσα, η δυνατότητα videoconferencing, το ISDN, το διαδίκτυο και το e-learning το οποίο θα μελετήσουμε αναλυτικότερα στις παρακάτω ενότητες. Οι αλληλεπιδραστικές δυνατότητες των μέσων αυτών είναι τεράστιες και μολονότι θα χρησιμοποιηθούν και από την συμβατική εκπαίδευση, προορίζονται κατά κύριο λόγω για εκείνους που θα επιλέξουν να σπουδάσουν από απόσταση. 3 13

1.1 E-LEARNING Η αγορά του e-learning άρχισε να αναπτύσσεται πριν από περίπου τρία χρόνια στην Ελλάδα, αλλά βρίσκεται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο. Τα ιδρύματα και οι εταιρείες που προσφέρουν εξ αποστάσεως εκπαίδευση υιοθέτησαν αρκετά γρήγορα τη νέα τεχνολογία, η οποία γεφυρώνει σε μεγάλο βαθμό την απόσταση που χωρίζει την εκπαίδευση στην αίθουσα από αυτήν μέσω ταχυδρομείου. Στην περίπτωση του e- learning, το διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της υπηρεσίας που προσφέρεται στους εκπαιδευόμενους. Χωρίς αυτό, η νέου τύπου εκπαίδευση απλώς δεν μπορεί να προσφερθεί. 4 Όπως συμβαίνει σε κάθε νέο όρο που περικλείει ένα σύνολο από τεχνολογίες, οι επεξηγήσεις του όρου που δίνονται είναι συνήθως περισσότερες της μιας. Αυτό συμβαίνει γιατί προφανώς οι έννοιες που περιλαμβάνονται η βρίσκονται γύρω από τον όρο είναι πάρα πολλές και μπορεί να συνυπάρχουν ταυτόχρονα δύο, τρεις ή και περισσότερες επεξηγήσεις μέχρι να παγιοποιηθεί το μοντέλο των τεχνολογιών που εκφράζονται μέσα από τον όρο. 5 14

1.2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ E- LEARNING? Ένας πρώτος ορισμός μπορεί να οριστεί ως η διαδικασία εκμάθησης όπου η εκπαίδευση ή ακριβέστερα η μαθησιακή διαδικασία εκτελείται μέσα από σύγχρονες τεχνολογίες όπως προγράμματα υπολογιστών και υποδομή δικτύων. Ο εκπαιδευόμενος έχει συνήθως πλήρη έλεγχο του ρυθμού προόδου, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει διαθέσιμη κατά βούληση υποστήριξη από τον εκπαιδευτή ή ειδικό του θέματος. Το e-learning αποτελεί μία μέθοδο εξ αποστάσεως εκπαίδευσης όπου υπάρχει η έννοια της εικονικής "τάξης". Το internet έχει δώσει τα τελευταία χρόνια σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη των υπηρεσιών e-learning δίνοντας τη δυνατότητα της παγκόσμιας πρόσβασης των εκπαιδευομένων και των εκπαιδευτών σε εικονικές «τάξεις» που μπορούν να έχουν αναπτυχθεί οπουδήποτε χωρίς χωρικούς περιορισμούς. 6 Ένας δεύτερος πιο απλοϊκός ορισμός αναφέρει ότι το e-learning είναι ένας εναλλακτικός τρόπος εκπαίδευσης (alternative training method) της μεθόδου εκπαίδευσης με καθηγητή στην τάξη, που μας δίνει την δυνατότητα πρόσβασης στο εκπαιδευτικό υλικό 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα μέσω του Παγκόσμιου Ιστού- Internet. Το περιεχόμενο της εκπαιδευτικής ύλης (μαθήματα) είναι σε μορφή multimedia, δηλαδή, όχι μόνο κειμένων (text), αλλά παρουσιάζεται και σε μορφή ήχου (audio), video και άλλων μέσων αλληλεπίδρασης ελέγχοντας και αξιολογώντας την μελέτη, την απόδοση και τον βαθμό αφομοίωσης των γνώσεων των εκπαιδευομένων. 7 15

1.3 ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΗΚΑ ΤΟΥ E- LEARNING Μία υπηρεσία e-learning αποτελείται από δύο βασικά συστατικά χαρακτηριστικά. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που εμπεριέχει και το αντίστοιχο υλικό και σύστημα διαχείρισης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σε ότι αφορά το πρώτο χαρακτηριστικό και προκειμένου να επιτευχθεί η ποιοτική ανάπτυξη του κάθε Εκπαιδευτικού Προγράμματος θα πρέπει αρχικά να αποσαφηνιστούν οι εκπαιδευτικοί στόχοι. Για το λόγω αυτό πρέπει να διερευνηθούν σε βάθος οι εκπαιδευτικές ανάγκες. Ο σχεδιασμός του Εκπαιδευτικού Προγράμματος περιλαμβάνει την περιγραφή της δομής του, το εκπαιδευτικό υλικό, τους τρόπους συνεργασίας μαθητών εκπαιδευτών, τις διαδικασίες ελέγχου του βαθμού πρόσληψης των γνώσεων, τις διαδικασίες πιστοποίησης του εκπαιδευτικού αποτελέσματος. Με άλλα λόγια περιλαμβάνει το σχεδιασμό του συνολικού εκπαιδευτικού σεναρίου. Ένα από τα συστατικά στοιχεία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων e-learning είναι το κατάλληλο κατά περίπτωση εκπαιδευτικό υλικό. Το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να αναπτυχθεί ή να μετασχηματισθεί με γνώμονα την ικανοποίηση συγκεκριμένων απαιτήσεων που προκύπτουν από τη συγκεκριμένη θεματολογία, τις εκπαιδευτικές ανάγκες αλλά και το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό υπόβαθρο των καταρτιζόμενων της ομάδας στόχου. 16

Η διαδικασία σχεδιασμού και ανάπτυξης του εκπαιδευτικού υλικού συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την συνολική διαδικασία ανάπτυξης ενός εκπαιδευτικού προγράμματος e-learning κυρίως σε θέματα που αφορούν την τεχνική αλλά και παιδαγωγική συμβατότητα του υλικού με το σύστημα διαχείρισης και με το συνολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Κατά το σχεδιασμό του εκπαιδευτικού υλικού θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η ανάγκη για συνεχή ανανέωση του υλικού ειδικά στα θεματικά πεδία όπου η παραγωγή νέας γνώσης συντελείτε με ταχύτατους ρυθμούς. Για το λόγω αυτό θα πρέπει να σχεδιαστούν και να τεθούν σε εφαρμογή μηχανισμοί που θα διασφαλίζουν σε βάθος χρόνου την επικαιροποίηση του υλικού και την προσαρμογή του στις όποιες νέες απαιτήσεις και δεδομένα. Επίσης κατά το σχεδιασμό και την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού θα πρέπει να αξιοποιηθούν στο σύνολό τους οι δυνατότητες που μας παρέχει το σύστημα διαχείρισης και διανομής του υλικού για φιλοξενία πολυμεσικού υλικού. Το βίντεο, η κίνηση, οι ήχοι, οι εικόνες (σταθερές ή κινούμενες) σίγουρα συνεισφέρουν στην βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και στην τόνωση του ενδιαφέροντος των εκπαιδευομένων. Επειδή το εκπαιδευτικό υλικό θα πρέπει να είναι επαναχρησιμοποιήσιμο θα πρέπει να αποτελείται από μικρές, αυτόνομες, αρθρωτές μονάδες που θα χαρακτηρίζονται από θεματική και νοηματική πληρότητα αλλά ταυτόχρονα και από μία διασυνδετικότητα ώστε να μπορούν να δεθούν σε ένα ενιαίο εκπαιδευτικό σύνολο. Παράλληλα θα πρέπει να προβλεφθεί η πιθανή ανάγκη προσαρμογής του υλικού σε άλλη γλώσσα και άλλη κουλτούρα, 17

τρίτης χώρας και να υπάρχουν οι μηχανισμοί εκείνοι που θα καταστήσουν μια τέτοια απαίτηση λιγότερο επίπονη και χρονοβόρα. Ένα στοιχείο που πρέπει να συνοδεύει το εκπαιδευτικό υλικό είναι οι διαδικασίες ελέγχου των γνώσεων που αποκομίστηκαν από τον εκπαιδευόμενο κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Σημαντική επίσης θεωρείται και η ανάπτυξη ασκήσεων και μελετών περιπτώσεων που ενισχύουν την εμπέδωση της γνώσης και τη συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευομένων. 8 1.4 ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ 1. Σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και σε εργαζόμενους ενήλικους. Η εκπαίδευση από απόσταση απευθύνεται είτε σε ενήλικους είτε σε μαθητές σχολείων. Μπορεί να διαχωριστεί σε τρεις βασικές κατηγορίες: α) Εκπαίδευση και διαρκής κατάρτιση εργαζόμενων ενηλίκων, β) ανώτερη εκπαίδευση σε πανεπιστήμια και σε κολέγια, γ) κατώτερη και μέση εκπαίδευση σε μαθητές δημοτικών σχολείων και γυμνασίων λυκείων. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες σε κάθε χώρα ώστε τα σχολεία όλων των βαθμιδών εκπαίδευσης και τα πανεπιστήμια να συνδεθούν στο παγκόσμιο δίκτυο υπολογιστών Internet. Έτσι η 18

εκπαίδευση από απόσταση μέσω του Internet μπορεί να είναι προσιτή σε μαθητές κάθε ηλικίας από όλο τον κόσμο. Οι ενήλικοι που παρακολουθούν μαθήματα με εκπαίδευση από απόσταση συνήθως είναι εργαζόμενοι ή έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις και δεν μπορούν να παρακολουθήσουν κανονικά παραδόσεις μαθημάτων σε διδασκαλία πρόσωπο με πρόσωπο. Στην εκπαίδευση από απόσταση με ανεξάρτητη μάθηση οι σειρές μαθημάτων παραδίδονται στο χώρο και στο χρόνο που επιλέγει ο εκπαιδευόμενος, συνήθως στο σπίτι ή στο χώρο εργασίας του. Έτσι οι εργαζόμενοι προτιμούν να παρακολουθούν μαθήματα από απόσταση. Ακόμη όταν οι εργοδότες θέλουν να βελτιώσουν την μόρφωση των υπαλλήλων τους με επιμορφωτικά σεμινάρια, χωρίς όμως οι υπάλληλοι να φύγουν από τον τόπο εργασίας τους, επιλέγουν την εκπαίδευση από απόσταση. Όταν η εκπαίδευση απευθύνεται σε μαθητές σχολείων χρησιμοποιούνται μέθοδοι προσομοίωσης της πραγματικής διδασκαλίας. Οι μαθητές επικοινωνούν με άλλα σχολεία της περιοχής ή με μαθητές από όλο τον κόσμο και συμμετέχουν σε ομαδικές εργασίες. Τα σχολεία απομακρυσμένων περιοχών παρακολουθούν μαθήματα από καθηγητές που βρίσκονται σε κεντρικές πόλεις και δεν μπορούν να επισκεφθούν τις περιοχές αυτές. Αυξάνονται οι ευκαιρίες επικοινωνίας και αυξάνεται η συμμετοχή των ατόμων που εκπαιδεύονται. Στις Η.Π.Α., τα συστήματα εκπαίδευσης από απόσταση βελτιώνονται συνεχώς και εφαρμόζονται σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα: Κολέγια, ανοιχτά πανεπιστήμια, εικονικά-δυνητικά πανεπιστήμια, δημοτικά σχολεία και γυμνάσια. Ιδρύματα δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων και διαρκούς κατάρτισης, 19

παραδίδουν μαθήματα ή σεμινάρια μέσω του Internet και μέσω ψηφιακής τηλεόρασης σε μαθητές από όλο τον κόσμο. Σύντομα, το ίδιο αναμένεται να γίνει στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής ένωσης με την σύνδεση δημοτικών σχολείων, γυμνασίων, λυκείων και πανεπιστημίων κάθε χώρας στο Internet. 2. Σε άτομα με ειδικές ανάγκες Η εκπαίδευση από απόσταση επίσης απευθύνεται και σε ειδικές κατηγορίες ατόμων με κινητικά προβλήματα που δεν μπορούν να βγουν από το σπίτι και να παρακολουθήσουν κανονικά μαθήματα στο σχολείο. Για τα άτομα αυτά δημιουργούνται ειδικές υπηρεσίες χειρισμού του υπολογιστή, όπως ανίχνευση της κίνησης των ματιών του χρήστη με ενσωματωμένη κάμερα στον υπολογιστή και αυτόματη ενεργοποίηση των εντολών χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιήσει ο χρήστης ποντίκι ή πληκτρολόγιο. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες μπορούν να έχουν ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση και παρακολουθούν το μάθημα μιας τάξης από απόσταση. Όταν η επικοινωνία γίνεται με γραπτά κείμενα, αυτό ενισχύει την ανωνυμία των εκπαιδευόμενων και έτσι μπορούν να αποκρύψουν από τους άλλους ότι είναι τυφλοί ή έχουν κινητικά προβλήματα και να συμμετέχουν ως ίσοι στην επικοινωνία. Ένα τεχνολογικό μέσο που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας τυφλός είναι ένα σύστημα που συνθέτει φωνή και του ανακοινώνει τα μηνύματα που εμφανίζονται στην οθόνη, ή μπορεί να χρησιμοποιήσει ζωντανή επικοινωνία με ήχο μέσω του Internet. H ισότητα δίνει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στο 20

άτομο με ειδικές ανάγκες. Του δίνει δυνατότητα να επικοινωνήσει με άτομα που ίσως θα δίσταζαν να επικοινωνήσουν μαζί του πρόσωπο με πρόσωπο, διότι συχνά τα άτομα με ειδικές ανάγκες απομονώνονται από τους άλλους και αποτελούν ξεχωριστή μειονότητα. Η εκπαίδευση από απόσταση δίνει στους μαθητές με ειδικά προβλήματα ένα περιβάλλον στο οποίο έχουν αποτελεσματική επικοινωνία με ειδικούς καθηγητές που τους βοηθούν να υπερνικήσουν τις φυσικές δυσκολίες και να αποκτήσουν πλήρη εκπαίδευση. Δημιουργούνται κοινότητες ατόμων με ειδικές ανάγκες και μπορούν να εκπαιδευτούν μαζί ομάδες ατόμων που αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα. Το άτομο με ειδικές ανάγκες έχει πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες, και έχει στη διάθεση του ένα πλήθος προγραμμάτων και υπηρεσιών. Ψυχολόγοι και σύμβουλοι που κατοικούν σε μακρινές περιοχές, επικοινωνούν μαζί του και του παρέχουν οδηγίες από απόσταση. 9 1.5 ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Μονόδρομη υπό μορφή προ-δημιουργημένων υλικών διδασκαλίας που στέλνονται από το ίδρυμα υποστήριξής και περιλαμβάνει σπουδαστές σε αλληλεπίδραση με κείμενα. Αυτού του είδους η επικοινωνία μπορεί να περιγράφει σαν προσομοιωμένη επικοινωνία. Αμφίδρομη π.χ. πραγματική επικοινωνία μεταξύ σπουδαστών και ιδρύματος υποστήριξης. 10 21

Η αμφίδρομη διακρίνεται σε Σύγχρονη και Ασύγχρονη εκπαίδευση. Η Σύγχρονη Εκπαίδευση απαιτεί την ταυτόχρονη συμμετοχή όλων των εκπαιδευτών και των εκπαιδευόμενων. Η αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου γίνεται σε πραγματικό χρόνο, και αφορά τόσο την ανταλλαγή απόψεων όσο και εκπαιδευτικού υλικού. Η ταυτόχρονη εμπλοκή μπορεί να επιτευχθεί είτε με το να βρίσκονται στον ίδιο χώρο (τάξη κλπ.) είτε με το να είναι διασυνδεδεμένοι μέσω δικτύου που επιτρέπει την ανταλλαγή ήχου ή/και εικόνας ενώ επιπλέον υπάρχει η δυνατότητα ανταλλαγής αρχείων και ηλεκτρονικού μαυροπίνακα, υλοποιώντας με αυτόν τον τρόπο τη Σύγχρονη Τηλεκπαίδευση. Η Ασύγχρονη Εκπαίδευση δεν απαιτεί την ταυτόχρονη συμμετοχή των μαθητών και των εισηγητών. Οι μαθητές δεν είναι ανάγκη να βρίσκονται συγκεντρωμένοι μαζί στον ίδιο χώρο ή την ίδια χρονική στιγμή. Αντίθετα, μπορούν να επιλέγουν μόνοι τους το προσωπικό τους εκπαιδευτικό χρονικό πλαίσιο και να συλλέγουν το εκπαιδευτικό υλικό σύμφωνα με αυτό. Η ασύγχρονη εκπαίδευση είναι περισσότερο ευέλικτη από τη σύγχρονη. Στο είδος αυτό της εκπαίδευσης ανήκει η Αυτοδιδασκαλία, η Ημιαυτόνομη Εκπαίδευση και η Συνεργαζόμενη Εκπαίδευση. Η Σύγχρονη και η Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση δε λειτουργούν ως ανταγωνιστικές έννοιες, αλλά μπορούν και πολλές φορές επιβάλλεται, να συμπληρώσουν η μία την άλλη. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση μπορεί να προσφέρει στην εκπαιδευτική διαδικασία, την αμεσότητα της επαφής του διδάσκοντα με τους εκπαιδευόμενους, και να δώσει μια άλλη διάσταση στο αντικείμενο της μάθησης. Οι εκπαιδευόμενοι, αν και δε βρίσκονται στον ίδιο τόπο με τον εκπαιδευτή, μπορούν να έχουν 22

μαζί του οπτικοακουστική επικοινωνία, και με αυτό τον τρόπο αποδυναμώνονται οι περιορισμοί των αποστάσεων. Όμως κάθε συνεδρία Σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, είναι ένα γεγονός που μπορεί να έχει αξία και πέραν της χρονικής στιγμής διεξαγωγής της, επειδή ακριβώς απαιτείται χρονικός συντονισμός όλων των παραγόντων. Η μαγνητοσκόπηση της συνεδρίας καθίσταται έτσι απαραίτητη, ώστε οι εκπαιδευόμενοι να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτή και σε μελλοντικές χρονικές στιγμές. Επιπλέον, το μαγνητοσκοπημένο υλικό μπορεί να αξιοποιηθεί και από άλλους εκπαιδευόμενους που δε συμμετείχαν απαραίτητα στο αρχικό γεγονός, διευρύνοντας έτσι το δυνητικό κοινό της εκπαιδευτικής διαδικασίας. 11 23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΕΙΔΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ 24

2.1 ΜΟΝΤΕΛΑ E-LEARNING Τα βασικά μοντέλα e-learning που επικρατούν διεθνώς είναι πέντε: Το μοντέλο των εικονικών πανεπιστημίων το οποίο αφορά την άμεση παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης από πανεπιστήμια ή ιδιωτικούς φορείς που διοργανώνουν σεμινάρια. Ειδικότερα ο φορέας παρέχει τις υπηρεσίες του μέσω του διαδικτύου άμεσα στον τελικό χρήστη είτε πρόκειται για ένα άτομο είτε πρόκειται συνολικά για μια επιχείρηση. Το μοντέλο αυτό αποτελεί για τα περισσότερα πανεπιστήμια συμπλήρωμα της παραδοσιακής εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το πρόγραμμα όμως σπουδών που προσφέρεται με τις μεθόδους τηλεκπαίδευσης διαφέρει ανάμεσα στα δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Συγκεκριμένα τα δημόσια ιδρύματα προσφέρουν ένα πρόγραμμα σπουδών με ποικιλία γνωστικών αντικειμένων ενώ τα ιδιωτικά ιδρύματα παρέχουν περισσότερο συγκεκριμένα προγράμματα που απευθύνονται σε καθορισμένους τομείς της αγοράς. Τα πλεονεκτήματα που μπορεί να αποκομίσει ο εκπαιδευόμενος από το μοντέλο των εικονικών πανεπιστημίων η πρόσβαση σε διαφορετικά αντικείμενα μέσω ενός μόνο καναλιού επικοινωνίας, η επαρκής υποστήριξη καθώς και η στενή επαφή με το εκπαιδευτικό προσωπικό. Το συγκεκριμένο όμως μοντέλο έχει πλεονεκτήματα και για τα πανεπιστήμια που παρέχουν υπηρεσίες e-learning. Ειδικότερα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα μπορούν να έχουν τα παρακάτω οφέλη: 25

Επιλογή συγκεκριμένων ομάδων εκπαιδευομένων για συγκεκριμένα αντικείμενα με τη χρήση σύγχρονων μεθόδων marketing. Εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος κατά την πραγματοποίηση συνεργασιών με άλλα πανεπιστήμια. Άμεσος έλεγχος της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, άμεση υποστήριξη στους εκπαιδευόμενους, καθώς και άμεση τεχνική υποδομή και υποστήριξη. Στενή συνεργασία μεταξύ του εκπαιδευτικού προσωπικού και των εκπαιδευομένων για την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού υλικού. Το μοντέλο των εικονικών πανεπιστημίων έχει και μερικά μειονεκτήματα. Καταρχήν απαιτούνται αρκετοί πόροι και σημαντικές προσπάθειες για την απόκτηση πείρας στις συγκεκριμένες υπηρεσίες, ενώ η προσπάθεια κάλυψης όλων των πλευρών της εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσω τηλεκπαίδευσης από ένα μόνο ίδρυμα μπορεί να αυξήσει σημαντικά το κόστος. Επιπλέον οι εκπαιδευόμενοι έχουν περιορισμένες εναλλακτικές λύσεις σε περίπτωση που δεν μείνουν ικανοποιημένη από το επίπεδο εκπαίδευσης. Τέλος το εύρος του εκπαιδευτικού προγράμματος που προσφέρει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα είναι περιορισμένο με αποτέλεσμα να παρουσιάζει καθυστέρηση η προσαρμογή του προγράμματος στις ανάγκες της αγοράς. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι λόγω του μεγάλου κόστους ένα μικρό εκπαιδευτικό ίδρυμα δεν μπορεί να ανανεώσει και να εμπλουτίσει άμεσα το πρόγραμμα σπουδών του με νέα αντικείμενα που απευθύνονται στις νέες απαιτήσεις της αγοράς. 26

Το μοντέλο των e-εκπαιδευτικών συνεταιρισμών και κοινοπραξιών αφορά την συνεργασία δύο ή περισσότερων εταίρων για την παροχή μαθημάτων μέσω ενός προγράμματος τηλεκπαίδευσης. Το συγκεκριμένο μοντέλο προσφέρει τη δυνατότητα σε δύο εταιρείες ή εκπαιδευτικά ιδρύματα να αποκομίσουν σημαντικά οφέλη, αξιοποιώντας κάθε ένα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του άλλου. Τα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν οι εκπαιδευόμενοι από το συγκεκριμένο μοντέλο είναι η πρόσβαση και επιλογή από λίστα διαφορετικών θεμάτων, καθώς και η αξιόλογη υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από την άλλη μεριά, τα οφέλη που αποκομίζουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι ο καταμερισμός του κόστους για την δημιουργία ενός προγράμματος σπουδών, η δυνατότητα αξιοποίησης των δυνατών σημείων κάθε συνεργαζόμενου ιδρύματος και η καλύτερη αποδοτικότητα μέσω κοινών και συντονισμένων υπηρεσιών σε θέματα, όπως η τεχνολογική υποδομή και υποστήριξη, η ανάπτυξη μαθημάτων, κ.λ.π. Τα πιθανά μειονεκτήματα που προκύπτουν από ένα κοινοπρακτικό σχήμα είναι τα ακόλουθα: Ο συντονισμός μπορεί να αποδειχθεί δύσκολος, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει πρόβλημα στη λήψη αποφάσεων. Η προσπάθεια για την εξασφάλιση κοινών μέτρων ποιότητας μπορεί να αποδειχθεί επίσης δύσκολη και να οδηγήσει σε προστριβές. Τα πλεονεκτήματα από τον καταμερισμό του κόστους δεν είναι τόσο μεγάλα όπως στην περίπτωση ενός επιχειρηματικού μοντέλου συνεργασίας με περισσότερους εμπλεκομένους. 27

Ο ενδιάμεσος είναι ένα επιχειρηματικό μοντέλο τηλεκπαίδευσης στο οποίο ένας ενδιάμεσος, συνήθως μια ιδιωτική επιχείρηση, αναλαμβάνει την παροχή μαθημάτων που έχουν σχεδιαστεί από γνωστά πανεπιστήμια. Για να διατηρηθεί η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών πραγματοποιούνται συμφωνίες μεταξύ των πανεπιστημίων και του ενδιάμεσου, οι οποίες περιέχουν αυστηρούς όρους σχετικά με την εμπλοκή νέων ιδρυμάτων. Στο συγκεκριμένο μοντέλο δίνεται μεγάλη έμφαση στην ποιότητα των μαθημάτων και στην αποκλειστικότητα που έχει ο ενδιάμεσος για τα μαθήματα αυτά. Οι εταιρείες που αναλαμβάνουν τον ρόλο του ενδιάμεσου είναι διατεθειμένες να καταβάλλουν μεγάλα ποσά προκειμένου να συνεργαστούν με γνωστά πανεπιστήμια ενώ οι πελάτες στους οποίους στοχεύουν είναι συνήθως μεγάλες εταιρείες. Τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει ο εκπαιδευόμενος κυρίως εξαιτίας της φήμης των ιδρυμάτων που συμμετέχουν σε ένα τέτοιο επιχειρηματικό μοντέλο, είναι η αυξημένη ζήτηση στην αγορά εργασίας, η υψηλή ποιότητα τόσο στο περιεχόμενο των μαθημάτων όσο και στα εκπαιδευτικά μέσα με τα οποία αυτά παρέχονται και τέλος πληθώρα μαθημάτων προς επιλογή. Από την άλλη μεριά τα οφέλη που αποκομίζουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι τα εξής: Πλεονεκτήματα μέσω της συνεργασίας με άλλα πανεπιστήμια. Καλύτερη διαφήμιση και προώθηση εξειδικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Εξασφάλιση χρηματοδότησης για την ανάπτυξη των μαθημάτων. 28

Επικέντρωση αποκλειστικά στην εκπαιδευτική διαδικασία και όχι στην τεχνολογική υποδομή και υποστήριξη που απαιτείται για την παροχή μαθημάτων τηλεκπαίδευσης. Τα πιθανά μειονεκτήματα του συγκεκριμένου μοντέλου είναι η εξάρτηση των πανεπιστημίων από τον ενδιάμεσο και οι κίνδυνοι αποτυχίας που υπάρχουν σε περίπτωση που δημιουργηθεί πρόβλημα είτε σε ένα από τα πανεπιστήμια είτε με τον ενδιάμεσο. Οι εκπαιδευτικές πύλες είναι ένα μοντέλο τηλεκπαίδευσης στο οποίο οι διάφοροι παροχής υπηρεσιών προωθούν μαθήματα ή εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω μιας πύλης την οποία λειτουργεί ένας ενδιάμεσος. Ειδικότερα ο ιδιοκτήτης της πύλης παρέχει κάποιο χώρο σε αυτή έναντι πληρωμής. Η πύλη παρέχει εργαλεία αναζήτησης ώστε οι εκπαιδευόμενοι να επιλέγουν τα μαθήματα που επιθυμούν, ενώ η αναζήτηση γίνεται με βάση το περιεχόμενο, τον παροχέα ή το μάθημα. Τα οφέλη που αποκομίζουν οι εκπαιδευόμενοι είναι η πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό μαθημάτων και η δυνατότητα σύγκρισης των διαφορετικών παροχών, των προσφερόμενων μαθημάτων και του κόστους. Αντίστοιχα τα οφέλη για τους παροχής των υπηρεσιών συνοψίζονται στην δυνατότητα προώθησης των υπηρεσιών τους στην παγκόσμια αγορά και στην παροχή υπηρεσιών χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερο κόστος και τεχνογνωσία. Στα πιθανά μειονεκτήματα που μπορεί να έχει το συγκεκριμένο μοντέλο τηλεκπαίδευσης, εντάσσεται η αδυναμία ελέγχου των νέων μελών της πύλης. Οι τοπικές συνεργασίες είναι ένα μοντέλο στο οποίο αρκετά εκπαιδευτικά ιδρύματα συνήθως από την ίδια γεωγραφική περιοχή συνεργάζονται με στόχο να αποκομίσουν κάποια κοινά οφέλη. Η 29

ειδοποιός διαφορά του μοντέλου των τοπικών συνεργασιών από το μοντέλο των e- εκπαιδευτικών συνεταιρισμών και κοινοπραξιών είναι ότι στο πρώτο μοντέλο απαιτείται για την ομαλή συνεργασία σημαντική προσπάθεια μεταξύ πολλών μελών, ενώ στο δεύτερο τα μέλη είναι πολύ λιγότερα και οι ρόλοι τους είναι σαφώς καθορισμένοι. Στο μοντέλο των τοπικών συνεργασιών τα μέλη μπορεί να είναι αποκλειστικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, ή συνδυασμοί πανεπιστημίων με ιδιωτικές επιχειρήσεις, ενώ σε λίγες περιπτώσεις ο ενδιάμεσος αναλαμβάνει πιο ενεργό ρόλο. Το πρόβλημα στο συγκεκριμένο μοντέλο τηλεκπαίδευσης είναι ότι δεν υπάρχει επικύρωση σπουδών με αποτέλεσμα οι εκπαιδευόμενοι να είναι πιο διστακτικοί. Γενικά το μοντέλο των τοπικών συνεργασιών αν και δεν αποτελεί προς το παρόν την καλύτερη λύση μπορεί στο μέλλον να χρησιμοποιηθεί έτσι ώστε ο ενδιάμεσος να προσφέρει ένα πρόγραμμα σπουδών προερχόμενο από συνδυασμό των προγραμμάτων που προσφέρονται από τα διάφορα συνεργαζόμενα πανεπιστήμια. Τα οφέλη που αποκομίζει ο εκπαιδευόμενος από ένα πρόγραμμα σπουδών που υποστηρίζεται από το συγκεκριμένο μοντέλο είναι τα ακόλουθα: Επιλογή από μεγάλο αριθμό μαθημάτων και προγραμμάτων σπουδών. Επαρκής υποστήριξη και υψηλό επίπεδο μαθημάτων. Μειωμένο κόστος υλοποίησης ενός προγράμματος τηλεκπαίδευσης. Συνεργασία με αλλά ιδρύματα, με αποτέλεσμα τη συνεχή βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. 30

Όσον αφορά στα μειονεκτήματα του μοντέλου τοπικών συνεργασιών, αυτά εστιάζονται κυρίως στα εξής: δυσκολίες στη συνεργασία, υποχωρήσεις εκ μέρους των μελών προκειμένου να υπάρξει αποδοτικότερη συνεργασία και δημιουργία μεγάλου ανταγωνισμού μεταξύ πανεπιστημίων που προσφέρουν παρόμοια προγράμματα σπουδών. Από προσπάθειες που έχουν γίνει στο παρελθόν έχει αποδειχτεί ότι για την επιτυχία ενός τέτοιου μοντέλου απαιτούνται πολιτική υποστήριξη από τις τοπικές αρχές, χρηματοδότηση, συνεργασία μεταξύ των μελών, σαφείς στόχοι και επιχειρηματικά πλάνα. 12 2.1.1 ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ Περιγράφονται τρία διαφορετικά μοντέλα εκπαίδευσης εξ αποστάσεως που εφαρμόζονται συνήθως από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ορίζονται ως μοντέλο Α, μοντέλο Β, μοντέλο Γ. Το μοντέλο Α είναι μια μεγάλη τηλετάξη από συνδεδεμένες τάξεις σχολείων που βρίσκονται σε πολλές περιοχές, το μοντέλο Β υποστηρίζει την ανεξάρτητη μάθηση των εκπαιδευομένων με την καθοδήγηση των καθηγητών και το μοντέλο Γ είναι συνδυασμός ανεξάρτητης μάθησης και τηλετάξης. Περιγραφή "Σε αυτό το μοντέλο διανέμεται στους εκπαιδευόμενους οδηγός σπουδών μέσω του δικτύου υπολογιστών και ο εκπαιδευόμενος καθορίζει την εκπαίδευση του με τον δικό του ρυθμό αλλά σε τακτά 31

χρονικά διαστήματα επικοινωνεί μέσω δικτύου υπολογιστών με άλλους μαθητές της ίδιας τάξης και σε αυτές τις κοινές συναντήσεις παρακολουθούν μάθημα από καθηγητές του κέντρου τηλεκπαίδευσης". Χαρακτηριστικά του Μοντέλου Γ "Τα περιεχόμενα του κύκλου μαθημάτων παρουσιάζονται σε έντυπη μορφή, σε δισκέτες υπολογιστή, σε ταινίες βίντεο και σε σελίδες του Ιστού (WWW). Όλα τα μαθήματα με αυτές τις μορφές, οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να τα παρακολουθούν ο καθένας ξεχωριστά ή κατά ομάδες, σε τόπο και χρόνο που επιλέγουν οι ίδιοι (π.χ. ο καθένας από προσωπικό υπολογιστή στο σπίτι του, στο γραφείο του, ή όλοι μαζί σε κάποια εξοπλισμένη σχολική αίθουσα). Τα ηλεκτρονικά μέσα που χρησιμοποιούνται για την παρουσίαση των μαθημάτων χρησιμοποιούνται για μια περίοδο ενός έτους. Συνήθως κάθε ταινία video που μοιράζεται στους εκπαιδευόμενους περιέχει όλα τα μαθήματα ενός μόνο καθηγητή. Τα ίδια μαθήματα που περιέχονται στην ταινία video παρουσιάζονται σε ψηφιακή μορφή μέσα από το δίκτυο υπολογιστών. Σε τακτά χρονικά διαστήματα συνδέονται οι εκπαιδευόμενοι κατά ομάδες ταυτόχρονα στο δίκτυο υπολογιστών και επικοινωνούν μεταξύ τους με σύγχρονη αλληλεπιδραστική επικοινωνία. Οι συναντήσεις αυτές αποτελούν τηλετάξεις που ο χρόνος και ο τόπος λειτουργίας τους καθορίζονται από τον καθηγητή ο οποίος καθοδηγεί από απόσταση τους εκπαιδευόμενους, απαντάει σε απορίες και παρουσιάζει μαθήματα μέσω του δικτύου υπολογιστών. 32

Ο σκοπός στις τηλετάξεις αυτές είναι να συζητούν οι μαθητές με τον καθηγητή, να αναλύουν και να διευκρινίζουν τις έννοιες του μαθήματος, να συμμετέχουν σε ομαδική επίλυση προβλημάτων και ασκήσεων, να γίνονται ομαδικές εργασίες, ή ομαδικά πειράματα με προγράμματα εξομοίωσης των εργαστηρίων και γενικά να γίνονται ασκήσεις που βοηθούν τους μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα το μάθημα που διδάσκεται." 13 2.2 ΠΡΌΤΥΠΑ E-LEARNING Τα πλέον γνωστά ανοιχτά πρότυπα για πλατφόρμες e-learning είναι τα παρακάτω: Τ.120: Είναι μια σειρά από πρότυπα του ΙΤ-U (International Telecommunication Union) που δημιουργήθηκε για πραγματικού χρόνου επικοινωνίες μεταξύ πολλών σημείων (όπως απαιτείται στο e-learning). Η.323: είναι επίσης ένα ΙΤ-U πρότυπο για φωνή και βίντεο μέσω ΙP, δηλαδή στο διαδίκτυο αλλά και στα επιχειρησιακά δίκτυα (Intranets). Έχει γίνει επίσης αποδεκτό από το ΙΜΤC (Instructional Teleconferencing Multimedia Consortium) που έχει 150 μέλη από ενδιαφερόμενες εταιρείες του κλάδου. IMS Πρότυπα: Το Instructional Management System είναι μια ανοιχτή ένωση εταιρειών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που 33

αναπτύσσουν μια σειρά από πρότυπα για κατανεμημένη, ανοιχτή εκπαιδευτική διαδικασία και αντικείμενα. AICC: Είναι ένας οδηγός και πρότυπο του Aviation Industry Computer Based Training Committee που είναι η πλέον διαδεδομένη, με ώριμες τεχνικές προδιαγραφές για ανταλλαγή μαθημάτων και παρακολούθηση της απόδοσης. SCORM (Sharable Content Object Reference Model): Το SCORM αναπτύχθηκε από το ADL (Advanced Destributed Learning), πρωτοβουλία του υπουργείου Εθνικής Άμυνας της Αμερικής (Department of Defense). Σκοπός του SCORM είναι να συνενώσει τα υπόλοιπα πρότυπα. Αυτή τη στιγμή αποτελεί το πιο δημοφιλή πρότυπο. Βασίζεται και αυτό στην XML. Η σημασία των προτύπων είναι γνωστή. Ειδικά όταν πρόκειται για νέες τεχνολογίες απαιτείται μεγαλύτερη προσοχή ώστε να μην υπάρξει μελλοντικό κλείδωμα σε μια ιδιωτική αρχιτεκτονική από όπου δεν μπορούμε π.χ. να μεταφέρουμε μαθήματα από άλλα συστήματα ή προς άλλα συστήματα κτλ. Το μέγεθος της Εταιρείας που δημιούργησε και υποστηρίζει στην ανάπτυξη της τεχνολογίας παίζει εξαιρετική σημασία, εάν δηλαδή μπορεί η εταιρεία παρακολουθήσει και να συμμετέχει στις Επιτροπές Προτύπων. Επίσης η μέχρι σήμερα συμπεριφορά της εταιρείας είναι το καλύτερο κριτήριο αξιολόγησης της Εταιρείας και Τεχνολογιών όσο αφορά τα Πρότυπα. Μια απλή δήλωση ότι θα πληρεί μελλοντικά τα υπάρχοντα πρότυπα ή αυτά που θα αναπτυχθούν, δεν θα πρέπει να γίνει αποδεκτή. Πολλά θα εξαρτηθούν για την επιτυχία των στόχων της Γ.Γ.Ε.Τ από το κατά πόσο οι τεχνολογίες που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι ανοιχτές. 14,15,16 34

2.3 ΣΤΟΧΟΙ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ E-LEARNING Απαιτείται η υποστήριξη της ανάπτυξης της εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης και βασισμένη στις σύγχρονες τεχνολογίες εκπαίδευση στην χώρα μας. Η μετάβαση θα πρέπει να επιτευχθεί στα επόμενα λίγα χρόνια 2-3. Οι γενικοί στόχοι που επιδιώκονται στα πλαίσια της πολιτικής προώθησης της εκπαίδευσης και απασχόλησης είναι: Αύξηση της Παραγωγικότητας στις Επιχειρήσεις α) λόγω της ειδικής τεχνογνωσίας και μεταφοράς τεχνολογίας στα θέματα ανάπτυξης, χρήσης και υποστήριξης προηγμένων εκπαιδευτικών προϊόντων και β) μέσα από ένα σωστά και σύγχρονα εκπαιδευμένο (ή εκπαιδευόμενο με νέες δεξιότητες) προσωπικό. Δημιουργία έμπειρων στελεχών - αποφοίτων των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, οι οποίοι θα έχουν όχι μόνο γνώσεις αλλά και εμπειρία. Εμπειρία που απέκτησαν μέσα από 'εικονικές εμπειρίες σε εικονικά εργασιακά περιβάλλοντα' που πλησιάζουν την πραγματικότητα. Αναπροσαρμογή και επανεκπαίδευση του υποαπασχολούμενου εργατικού δυναμικού της χώρας (π.χ. άνεργοι απόφοιτοι ΑΕΙ) για πλήρωση κενών θέσεων (π.χ. έλλειψη περίπου 50.000 την επόμενη 5-ετία στον ITC κλάδο). 35

Οι ειδικότεροι στόχοι που επιδιώκονται μέσω της παρούσας δράσης του e-learning είναι: Ανάπτυξη καινοτόμων (τεχνολογικά) προϊόντων και υπηρεσιών e- learning (με business plan). Επισημαίνεται ότι η τεχνολογική καινοτομία συνίσταται σε: Ολοκλήρωση τεχνολογιών, υλικού, μεθόδων, προϊόντων. Ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Ανάπτυξη νέων (τεχνολογικά υπηρεσιών). Ανάπτυξη ή προσαρμογή τεχνολογιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών e- learning. Οι στόχοι αυτοί οδηγούν στους παρακάτω μεταστόχους: Ανάπτυξη Τεχνογνωσίας και μεταφοράς τεχνογνωσίας με δημιουργία έμπειρων στελεχών. Παροχή ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης σε απομακρυσμένα σημεία. Τεχνολογική διευκόλυνση της συνεχούς επανεκπαίδευσης και δια βίου και εξ αποστάσεως επιμόρφωσης. Εστίαση σε κατάλληλες τεχνολογίες. Η έμφαση στα έργα θα δοθεί στην υλοποίηση τελικών προϊόντων και υπηρεσιών, στην επίδειξη σε λίγα σχολεία, ή σε 1-2 επιχειρήσεις. Θα πρέπει να περιλαμβάνουν δείγμα όσο αφορά το περιεχόμενο (προτάσεις εντάσεως τεχνολογίας και όχι συλλογής υλικού). 17 36

2.4 ΛΕΙΤΟΥΡΓΊΑ ΣΥΣΤΗΜΆΤΩΝ E-LEARNING Η αποκαλούμενη προσέγγιση συστημάτων συμπεριλαμβάνει ένα αόριστο αλλά παρόλα αυτά βοηθητικό κανόνα σχετιζόμενο με την ολιστική φιλοσοφική θεωρία. Ο Von Wright χαρακτηρίζει τη θεωρία συστημάτων σαν ένα περισσότερο ανώριμο μείγμα ελεύθερων φιλοσοφικών ιδεών και μαθηματικά μη ακριβές. Η ολιστική θεωρία τονίζει το όλο (το σύστημα) και μελετά τα επιμέρους τμήματα του όχι σαν ξεχωριστές οντότητες άλλα σαν συστατικά του όλου. Η γνώση του σκοπού που εξυπηρετεί το σύστημα για παράδειγμα δημιουργείται για την κατανόηση των λειτουργιών των επιμέρους τμημάτων του. Τα συστατικά του συστήματος της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι για παράδειγμα οι σπουδαστές με τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, οι εκπαιδευτικοί και οι διοικητικοί υπάλληλοι της υπηρεσίας υποστήριξης, τα αντικείμενα διδασκαλίας και τα προγράμματα σπουδών, οι στόχοι, η παρουσίαση του θέματος, η αλληλοεπίδραση σπουδαστών καθηγητών, οι σύμβουλοι εκπαίδευσης και οι σπουδαστές, η αποτίμηση της μάθησης, η αξιολόγηση των μαθημάτων και του συστήματος και οι κανονισμοί οργάνωσης- διοίκησης. Κατά την παρούσα εξέταση της εφαρμογής της εκπαίδευσης εξ αποστάσεως, επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας περισσότερο στις διαδικασίες όπως π.χ. περισσότερο στη δημιουργία εκπαιδευτικών υλικών παρά στα μαθήματα, πιο πολύ στη διδασκαλία παρά στους εκπαιδευτικούς, στη μάθηση περισσότερο παρά στους ίδιους τους σπουδαστές. 18 37

2.5 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ E-LEARNING Computer Based Training (CBT) To CBT περιλαμβάνει όλες τις τεχνολογίες που αφορούν την εκπαίδευση με τη χρήση πολυμέσων. Το μέσο που χρησιμοποιείται εδώ είναι κυρίως το CD-ROM με το οποίο ο εκπαιδευόμενος μπορεί να πάρει ένα μάθημα η μια σειρά μαθημάτων μέσα από τον προσωπικό του υπολογιστή. Μέσα από το CBT παρέχεται η δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο να έχει μια περιορισμένη αλληλεπίδραση με το μέσο, κυρίως με ασκήσεις και τυποποιημένες ερωτήσεις, αλλά το περιβάλλον στο οποίο μαθαίνει είναι απομονωμένο και δεν παρέχει βοήθεια σε απορίες. Το CBT χρησιμοποιήθηκε πολύ στο παρελθόν, αλλά έδειξε ότι πρέπει να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τις άλλες τεχνολογίες 38