Ιδεοψυχαναγκαστική ιαταραχή (ΙΨ ) Το ενδιαφέρον για την ΙΨ είναι ιδιαίτερα αυξηµένο τα τελευταία 10 χρόνια και σηµαντικές αλλαγές έχουν επέλθει στον τρόπο µε τον οποίο βλέπουµε σήµερα το πρόβληµα αυτό και την πιθανή αιτιολογία του. Η ΙΨ τα τελευταία 5 έτη έχει ερευνηθεί τόσο εκτεταµένα όσο καµιά άλλη νευρωτική διαταραχή. Τι είναι η ΙΨ Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨ ), που ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές, είναι µια κατάσταση που µερικές φορές µπορεί να είναι αρκετά σοβαρή και να επιµένει για χρόνια. Το άτοµο που πάσχει από ΙΨ παγιδεύεται από µιά σειρά επαναληπτικών σκέψεων(ιδεοληψίες - obsessions) και συµπεριφορών(ψυχαναγκασµοί - compulsions), που αν και δίχως νόηµα ακόµη και για τον ίδιο τον πάσχοντα, προκαλούν µεγάλη δυσφορία και είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν. Η ΙΨ εµφανίζεται σε ένα φάσµα βαρύτητας που εκτείνεται από το µέτριο έως το πολύ σοβαρό, εάν είναι όµως σοβαρή και παραµείνει χωρίς θεραπεία µπορεί να καταστρέψει την δυνατότητα του ατόµου να λειτουργήσει ικανοποιητικά στην εργασία του, στο σχολείο ή ακόµη και στο σπίτι του. Το καλά νέα είναι ότι, ύστερα από εντατικές έρευνες των τελευταίων ετών, σήµερα υπάρχουν αποτελεσµατικές θεραπείες για την ΙΨ που είναι σίγουρο ότι θα αλλάξουν την φυσική ιστορία της διαταραχής όπως την γνωρίζαµε µέχρι σήµερα. Να σηµειωθεί ότι στην Αγγλική Βιβλιογραφία, η διαταραχή είναι γνωστή µε τα αρχικά OCD από το Obsessive-Compulsive Disorder. Πόσο συχνή είναι η ΙΨ Για πάρα πολλά χρόνια οι ψυχίατροι πίστευαν ότι η ΙΨ ήταν ένα σπάνιο πρόβληµα, διότι µόνο λίγοι από τους ασθενείς αναζητούσαν επαγγελµατική βοήθεια. Αυτό γινόταν κυρίως λόγω του 'παράξενου' περιεχοµένου των ιδεοληψιών, που οι ασθενείς προσπαθούσαν να αποκρύψουν από τους άλλους, όσο και λόγω της έλλειψης κατάλληλης θεραπείας. Το αποτέλεσµα ήταν η νόσος να υποεκτιµηθεί µέχρι την διενέργεια ειδικών επιδηµιολογικών µελετών στον γενικό πληθυσµό, πρώτα στις ΗΠΑ και µετά και σε άλλες χώρες, που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του '80. Οι έρευνες αυτές έδειξαν ότι ένα ποσοστό 2% του πληθυσµού πάσχει από ΙΨ. Το νούµερο αυτό περιλαµβάνει βεβαίως όλες τις µορφές από τις πιό ελαφριές που είναι και οι περισσότερες έως και τις πιό βαριές που είναι οι λιγότερες, ωστόσο ανεβάζει την ΙΨ ως την τέταρτη πιό συχνή ψυχική διαταραχή, µετά την κατάθλιψη, τις φοβίες και την γενικευµένη αγχώδη διαταραχή. Η ΙΨ σύµφωνα µε αυτές τις έρευνες είναι 5 φορές πιό συχνή από την σχιζοφρένεια και την µανιοκατάθλιψη και δυό φορές πιό συχνή από την διαταραχή πανικού. Με βάση το νούµερο αυτό υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα πάνω από 100.000 άνθρωποι πρέπει να πάσχουν αυτή την στιγµή από ΙΨ ποικίλης βαρύτητας. Οι γυναίκες φαίνεται να πάσχουν λίγο πιό συχνά αλλά όχι σε µεγάλο βαθµό, αν και το εύρηµα αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από άλλες έρευνες που έχουν δείξει ίδια αναλογία.
Αν και τα συµπτώµατα της ΙΨ τυπικά αρχίζουν κατά την διάρκεια της εφηβείας ή της νεαρής ενήλικης ζωής, η νόσος µπορεί να αρχίζει ακόµη και από την παιδική ηλικία. Κάποιες µελέτες έχουν δείξει ότι το 30% των ΙΨ στους ενηλίκους έχει αρχίσει στην παιδική ηλικία. εδοµένου ότι η ΙΨ µπορεί να επιφέρει µεγάλα προβλήµατα στην υγιή ανάπτυξή ενός παιδιού, είναι πολύ σηµαντικό, εάν επισηµανθεί κάποιο πρόβληµα, το παιδί να εκτιµηθεί από κάποιον ειδικό γιατρό για να περιορισθούν στο ελάχιστο οι πιθανές συνέπειες στο µέλλον. Χαρακτηριστικά Συµπτώµατα της ΙΨ Α. Ιδεοληψίες (Obsessions) Οι ιδεοληψίες είναι ανεπιθύµητες σκέψεις, εικόνες ή παρορµήσεις οι οποίες 'εισβάλλουν' επαναληπτικά και επίµονα στο µυαλό του πάσχοντα από ΙΨ, χωρίς ο ίδιος να το θέλει. Οι σκέψεις αυτές είναι συνήθως ξένες προς την προσωπικότητα του πάσχοντα (προκαλούν µε άλλα λόγια κατάπληξη ακόµη και στον ίδιο - πώς µπορώ εγώ να σκέφτοµαι κάτι τέτοιο;), έχουν δυσάρεστο περιεχόµενο, και πάντα προκαλούν δυσφορία. Ωστόσο το άτοµο µε ΙΨ πάντα τις αναγνωρίζει ως προϊόν της δικιάς του σκέψης, ακόµη και αν δεν συµφωνεί µαζί τους. Τέλος, το άτοµο προσπαθεί να αντισταθεί σ'αυτές τις σκέψεις και να τις διώξει από το µυαλό του, χωρίς όµως επιτυχία πάντα. Το πιό συχνό θέµα των ιδεοληψιών αφορά πιθανή µόλυνση. Στην περίπτωση αυτή, και η αµυδρά πιθανότητα για την ύπαρξη µικροβίων στο περιβάλλον ή ακόµη και απλώς η παρουσία βρώµας δηµιουργεί στο άτοµο µια υπερβολική αίσθηση απειλής και µια ακατανίκητη τάση να µειώσει την παρουσία αυτών των µολυσµατικών πηγών. Το άτοµο µπορεί να φοβάται ότι θα κολλήσει από το πάτωµα του σπιτιού του, τα πόµολα, τα τραπέζια, ακόµη και από τις απλές κοινωνικές επαφές. Η σκέψη συνήθως είναι του τύπου:'το πόµολο είναι βρώµικο, µπορεί να κολλήσω κάτι' ή 'Ίσως τα χέρια µου να µην είναι καθαρά και να γέµισα µικρόβια'. Άλλο συχνό θέµα είναι αυτό που αφορά σκέψεις 'αµφιβολίας' που φτάνει σε παθολογικά επίπεδα, π.χ. το άτοµο µπορεί να αµφιβάλλει για το αν έκλεισε την βρύση, τον θερµοσίφωνα, το µάτι της κουζίνας και γενικά αµφιβολία για πράγµατα που θα µπορούσαν δυνητικά να βλάψουν τον εαυτό ή τους άλλους. Άλλα συχνά θέµατα ιδεοληψιών αποτελούν επίσης τα εξής: ανάγκη για συµµετρία και τάξη (π.χ. 'τα πράγµατα δεν είναι σωστά τακτοποιηµένα στο τραπέζι'), επιθετικές και σεξουαλικές σκέψεις/παρορµήσεις (π.χ. 'Μπορεί να χάσω τον έλεγχο και να επιτεθώ στα παιδιά µου µε το µαχαίρι της κουζίνας' 'Μού'ρχεται να βρίσω µπροστά του'), σκόρπιες λέξεις/φράσεις που επαναλαµβάνονται χωρίς λόγο, µεταφυσικά θέµατα, η θεωρητική/ψευδοφιλοσοφική συζήτηση µε τον εαυτό για διάφορα θέµατα συνήθως άλυτα που ονοµάζεται ιδεοµηρυκασµός (π.χ. 'ποιό να'ναι το νόηµα της ζωής','πώς να είναι άραγε ο θεός' αλλά και πιό πεζά θέµατα, όπως ποιό να είναι το όνοµα του τάδε κ.λ.π) Β. Ψυχαναγκασµοί (Compulsions)
Οι περισσότεροι άνθρωποι µε ΙΨ προσπαθούν να εξουδετερώσουν το άγχος που συνδέεται µε τις ιδεοληψίες τους µε διάφορες επαναληπτικές και επίµονες πράξεις/συµπεριφορές που ονοµάζονται ψυχαναγκασµοί ή καταναγκασµοί. Οι ψυχαναγκασµοί ποτέ δεν προκαλούν από µόνοι τους ευχαρίστηση (όπως π.χ. συµβαίνει όταν ο χαρτοπαίκτης παίζει χαρτιά). Το άτοµο όµως νιώθει αναγκασµένο να κάνει την ψυχαναγκαστική πράξη γιατί έτσι θα του φύγει το άγχος που του έχει προκαλέσει η ιδεοληψία. Χαρακτηριστικά οι καταναγκασµοί απαιτούν πολύ χρόνο πράγµα που τους διαχωρίζει από φυσιολογικές επαναληπτικές συµπεριφορές Συνήθως, συγκεκριµένοι τύποι ιδεοληψιών ακολουθούνται από συγκεγκριµένου τύπου ψυχαναγκασµούς. Έτσι οι ιδεοληψίες µόλυνσης συνήθως συνοδεύονται από ψυχαναγκαστικό πλύσιµο π.χ. των χεριών. Αυτό µπορεί να πάιρνει τόση διάρκεια που το άτοµο να παθαίνει τοξικές δερµατίτιδες και τα χέρια του να είναι κόκκινα και ερεθισµένα. Οι ιδεοληψίες αµφιβολίας συνοδεύονται από ψυχαναγκασµούς ελέγχου. Έτσι το άτοµο ελέγχει εάν έκλεισε το µάτι, τον θερµοσίφωνα, σε αντίθεση όµως µε τον φυσιολογικό έλεγχο, ο ψυχαναγκαστικός έλεγχος παίρνει πολύ χρόνο, π.χ. το άτοµο µπορεί να 'χρειάζεται' να ελέγξει 100 φορές ότι έκλεισε την πόρτα πρίν φύγει. Άλλοι συχνοί ψυχαναγκασµοί είναι οι εξής: µέτρηµα (που πολλές φορές συνοδεύει άλλους καταναγκασµούς όπως το πλύσιµο των χεριών), επανάληψη συγκεκριµένων λέξεων ή φράσεων, συχνές ερωτήσεις επιβεβαίωσης προς τους άλλους ή ανάγκη για εξοµολόγηση, ψυχαναγκασµοί τάξης και συµµετρίας, η ψυχαναγκαστική φύλαξη άχρηστων αντικειµένων κ.λ.π. Κάποιοι πάσχοντες από ΙΨ έχουν έναν συγκεκριµένο τύπο καταναγκασµού. Άλλοι όµως έχουν πολλαπλούς καταναγκασµούς που µπορεί να εναλλάσσονται µε την πάροδο του χρόνου. Κοινό στοιχείο όλων των ψυχαναγκασµών είναι ότι η σύνδεσή τους µε την ιδεοληψία που υποτίθεται ότι προσπαθούν να εξουδετερώσουν είναι πολύ χαλαρή. Έτσι, ένα άτοµο µπορεί να έχει την ιδεοληψία 'Μπορεί να κόλλησα AIDS από την βρωµιά στο πάτωµα' και να απαντά στο άγχος αυτής της σκέψης µε εντατικό πλύσιµο των χεριών, αν και γνωρίζει ότι ο ιός του AIDS ούτε κολλά από το πάτωµα ούτε φεύγει µε το πλύσιµο. Επίσης, ο πάσχων από ΙΨ γνωρίζει ότι δεν χρειάζεται να ελέγξει 100 φορές τον θερµοσίφωνα, νιώθει αναγκασµένος όµως να το κάνει γιατί αλλιώς πιστεύει ότι δεν θα του φύγει το άγχος. Οι πάσχοντες έχουν πλήρη αίσθηση της πραγµατικότητας, γνωρίζουν την µαταιότητα αυτών που σκέφτονται και κάνουν είναι όµως παγιδευµένοι στα δίχτυα µιάς αρρώστιας που σε πολλές περπτώσεις δεν γνωρίζουν ούτε την ύπαρξή της. Αντίσταση: Οπως αναφέρθηκε οι περισσότεροι πάσχοντες από ΙΨ προσπαθούν να αντισταθούν στις σκέψεις τους και να τις αποµακρύνουν από το µυαλό τους. Το ίδιο συµβαίνει και µε τους καταναγκασµούς στους οποίους προσπαθούν να µην ενδώσουν. Αρκετοί είναι σε θέση να ελέγχουν τα συµπτώµατά τους κατά τις ώρες της δουλειάς τους ή το σχολείο, ή όταν είναι έξω από το σπίτι. Αλλά µε την πάροδο των µηνών και των ετών η αντίσταση µπορεί να µειώνεται και όταν συµβαίνει αυτό η ΙΨ µπορεί να γινεται πιό εµφανής και πιό σοβαρή. Σε σοβαρές περιπτώσεις που ευτυχώς είναι λίγες η κατανάλωση χρόνου στις καταναγκαστικές πράξεις µπορεί να είναι τόσο µεγάλη που ο πάσχων δεν µπορεί να συνεχίσει τις άλλες του δραστηριότητες.
Ντροπή και Μυστικότητα: Οι πάσχοντες από ΙΨ συχνά προσπαθούν να αποκρύψουν την διαταραχή τους αντί να αναζητήσουν θεραπεία. Αρκετές φορές έτσι κατορθώνουν µε επιτυχία να κρύψουν τα συµπτώµατά τους από την οικογένειά τους, τους φίλους τους ή τους συναδέλφους τους. Μια ατυχής συνέπεια αυτής της µυστικότητας είναι και το γεγονός ότι πολλοί πάσχοντες δεν παίρνουν την κατάλληλη ιατρική βοήθεια παρά αφού περάσουν πολλά χρόνια από την έναρξη της διαταραχής. Μέχρι τότε µπορεί να έχουν προσαρµόσει την ζωή τους έτσι ώστε να είναι συµβατή µε την αρρώστια τους, πληρώνοντας όµως το τίµηµα της χαµηλής ποιότητας και των περιορισµών. Χρονιότητα: Η ΙΨ συνήθως κρατάει χρόνια, ακόµη και δεκαετίες. Τα συµπτώµατα µπορεί να υφεθούν από περίοδο σε περίοδο, και µπορέι να υπάρχουν µεγάλες χρονικές περίοδοι που τα συµπτώµατα να είναι πολύ ήπια. Παραµένει ωστόσο το γεγονός ότι η ΙΨ είναι µιά χρόνια διαταραχή. Μπορεί κανείς να τρελαθεί από ΙΨ ; Ένας συχνός φόβος αυτών που πάσχουν από ΙΨ είναι ότι κάποια στιγµή λόγω της έντονης ψυχολογικής πίεσης που υφίστανται θα 'σπάσουν' και µπορεί να τρελαθούν. Αυτό είναι απολύτως λανθασµένο. Στην πραγµατικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο: ο κίνδυνος να 'τρελαθεί' κάποιος µε ΙΨ είναι πολύ µικρότερος από κάποιον που δεν έχει ΙΨ και σχεδόν αποκλείεται. Οι αιτίες της σχιζοφρένειας είναι εντελώς διαφορετικές από αυτές της ΙΨ και τα δυο προβλήµατα δεν σχετίζονται καθόλου. Μερικές φορές κάποιες ιδεοληψίες έχουν τέτοιο παράξενο περιεχόµενο που οι πάσχοντες µπορεί να το ταυτίζουν µε το παραλήρηµα ενός ατόµου µε σχιζοφρένεια. Ωστόσο το χαρακτηριστικό του παραληρήµατος δεν είναι τόσο το αλλόκοτο του περιεχοµένου αλλά µάλλον το γεγονός ότι ο πάσχων έχει ακλόνητη βεβαιότητα για την αλήθεια του. Αντίθετα, στις ιδεοληψίες ο πάσχων γνωρίζει το παράδοξο αυτού που σκέφτεται, απλώς νιώθει αναγκασµένος να το σκέφτεται. Αυτό είναι πολυ διαφορετικό από την 'τρέλα'. Πού οφείλεται η ΙΨ ; Η παλιά αντίληψη ότι η ΙΨ είναι το αποτέλεσµα του τρόπου ανατροφής ή γεγονότων που συνέβησαν κατά την διάρκεια της ζωής έχει εξασθενήσει πολύ ύστερα από την όλο και αυξανόµενη απόκτηση γνώσεων σχετικών µε την συµµετοχή νευροβιολογικών παραγόντων στην αιτιολογία της. Σήµερα πιστεύουµε ότι τον πρωταρχικό ρόλο στην διαταραχή παίζουν οι βιολογικοί παράγοντες, δεν παραµερίζουµε όµως τον τρόπο µε τον οποίο ψυχολογικοί παράγοντες συµµετέχουν στην διατήρηση και διαιώνισή της. Το κυριότερο στοιχείο υπέρ της νευροβιολογικής βάσης της ΙΨ το έχουµε από το γεγονός ότι οι ασθενείς εµφανίζουν πολύ καλή ανταπόκριση σε µια ειδική κατηγορία φαρµάκων που επιδρούν στην ουσία σεροτονίνη, που υπάρχει σε αφθονία στον εγκέφαλο και αποτελεί έναν από τους βασικούς νευροµεταβιβαστές του. Ο τρόπος µε τον οποίο οι νευροβιολογικοί αυτοί παράγοντες αλληλεπιδρούν µε άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες καθώς και οι αντίστοιχοι γνωστικοί µηχανισµοί αποτελεί αντικείµενο εντατικής έρευνας.
Η ΙΨ µερικές φορές συνοδεύεται από κατάθλιψη, διαταραχές πρόσληψης τροφής, διαταραχές από κατάχρηση ουσιών, διαταραχές προσωπικότητας ή άλλες αγχώδεις διαταραχές. Επίσης, γνωστή είναι και η σχέση της µε διαταραχές που έχουν ως σύµπτωµά τους τα τικς (όπως το σύνδροµο Tourette) καθώς και µε την σωµατοδυσµορφική διαταραχή (στην οποία παραµορφώνεται η εικόνα που έχει κανείς για το σώµα του) και την υποχονδρίαση. Με τις διαταραχές τίκς φαίνεται να υπάρχει µια γενετική σχέση, και σίγουρα οι γενετικές µελέτες της ΙΨ µπορεί να βοηθήσουν πάρα πολύ στο να αποκαλυφθεί η µοριακή βάση της διαταραχής. Οι συνυπάρχουσες διαταραχές µπορεί να δυσκολέψουν τόσο την σωστή διάγνωση της ΙΨ όσο και την θεραπεία της. Σε µια προσπάθεια να επισηµανθούν οι βιολογικοί παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για την έκλυση ή την διατήρηση της ΙΨ, οι ερευνητές έχουν χρησιµοποιήσει µιά εξέταση υψηλής τεχνολογίας που ονοµάζεται Τοµογραφία Εκποµπής Ποζιτρονίων, που φέρεται συνήθως στην βιβλιογραφία µε την συντοµογραφία PET (από το Positron Emission Tomography). Με την εξέταση αυτή είναι δυνατή η µελέτη του εγκεφάλου εν ζωή. Τα ευρήµατα από το PET είναι πολύ σηµαντικά και σε γενικές γραµµές έχουν δείξει ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα των ατόµων µε ΙΨ διαφέρει σηµαντικά από εκείνη ατόµων χωρίς ΙΨ. Κυρίως έχει αναφερθεί αυξηµένη δραστηριότητα στον κογχοµετωπιαίο φλοιό (που εµπλέκεται στην αντίληψη του φόβου και του κινδύνου) και στον κερκοφόρο πυρήνα των βασικών γαγλίων (που σχετίζεται µε την ικανότητα έναρξης και λήξης διαφορετικών σκέψεων και πράξεων). Η παρακάτω τοµογραφία δείχνει την διαφορά των ασθενών µε ΙΨ από άτοµα χωρίς ΙΨ. Στο δεξιό τµήµα φαίνεται ο εγκέφαλος ενός ασθενή µε ΙΨ. Σε σύγκριση µε τον αριστερό φαίνεται καθαρά η αυξηµένη δραστηριότητα (πιό φωτεινά τµήµατα) στον µετωπιαίο φλοιό (Η τοµογραφία έιναι από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου της Καλιφόρνια). Ποιές ακριβώς είναι οι συνέπειες αυτής της διαφορετικής εγκεφαλικής δραστηριότητας δεν είναι απολυτως ξεκαθαρισµένο. Ωστόσο, φαίνεται ότι επηρεάζεται η διαδικασία επεξεργασίας των πληροφοριών που εισέρχονται στον εγκέφαλο, και αυτό µπορεί να έχει αποτελέσµατα στις σκέψεις και τις αντιλήψεις των ασθενών και άρα και στην συµπεριφορά τους. Οι συνέπειες της ΙΨ στην σκέψη και στην συµπεριφορά έχουν αρχίσει να µελετώνται πιό εντατικά τα τελευταία χρόνια, και εφρµογές της γνωσιακής-συµπεριφορικής µεθόδου έχουν δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσµατα σε συνδυασµό πάντα µε τα φάρµακα. Πώς θα καταλάβω εάν έχω ΙΨ ;
Ένα άτοµο µε ΙΨ εµφανίζει ιδεοληψίες και καταναγκασµούς σε τέτοια έκταση που να επηρεάζεται πλέον η καθηµερινή λειτουργικότητά του. Οι ασθενείς µε ΙΨ δεν θα πρέπει να συγχέονται µε άτοµα που µερικές φορές τα ονοµάζουµε 'ψυχαναγκαστικά' στην καθηµερινή ζωή. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε ανθρώπους τελειοµανείς µε πολύ υψηλά στάνταρντς, τόσο στην εργασία τους όσο και εκτός εργασίας. Μερικές φορές αυτή η 'ψυχαναγκαστικότητα' µπορεί να βοηθάει την επίτευξη ενός στόχου και να ανεβάζει την αυτο-εκτίµηση ενός ατόµου, διαφέρει όµως από τα σοβαρά συµπτώµατα των ασθενών µε ΙΨ. Πώς µπορεί να θεραπευτεί η ΙΨ Έρευνες τόσο σε ανθρώπους όσο και σε πειραµατόζωα έχουν βοηθήσει στην απόκτηση γνώσεων που οδήγησαν σε διάφορες θεραπείες της ΙΨ µε αποδεδειγµένη πλέον αποτελεσµατικότητα. Σε γενικές γραµµές οι θεραπείες διακρίνονται σε δυο είδη: Α) Φαρµακευτικές θεραπείες και Β) Ψυχοθεραπείες, και κυρίως η συµπεριφορική θεραπεία µε ή χωρίς γνωσιακή θεραπεία. Φαρµακευτική Αγωγή : Κλινικές έρευνες των τελευταίων ετών έδειξαν ότι φάρµακα τα οποία επιδρούν στον νευροµεταβιβαστή σεροτονίνη µπορούν να µειώσουν σε σηµαντικό βαθµό τα συµπτώµατα της ΙΨ. Τα φάρµακα αυτά είναι συνήθως γνωστά ως 'αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης' (Serotonin Reuptake Inhibitors), και το πρώτο που κυκλοφόρησε ήταν το τρικυκλικό αντικαταθλιπτικό Κλοµιπραµίνη, που στο εµπόριο φέρεται µε την ονοµασία 'ANAFRANIL'. Στην συνέχεια κυκλοφόρησαν και άλλα παρόµοια φάρµακα που ήταν ακόµη πιό εκλεκτικά για την σεροτονίνη, γι' αυτό και ονοµάστηκαν 'εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης'. Τα φάρµακα αυτά στο εξωτερικό είναι γνωστά µε την συντοµογραφία SSRIs από τις λέξεις 'Selective Serotonin Reuptake Inhibitors'. Στην χώρα µας κυκλοφορούν τα εξής: Η φλουοξετίνη µε το εµπορικό όνοµα 'LADOSE', η παροξετίνη µε το εµπορικό όνοµα 'SEROXAT', η φλουβοξαµίνη µε το εµπορικό όνοµα 'DUMYROX', και η σερτραλίνη µε το εµπορικό όνοµα 'SEROPRAM'. Μεγάλες µελέτες έδειξαν ότι περισσότεροι από το 75% των ασθενών µε ΙΨ µπορούν να βοηθηθούν από τα φάρµακα αυτά τουλάχιστον σε αρκετό βαθµό, και 50% των ασθενών µπορούν να βοηθηθούν πάρα πολύ. Τα φάρµακα αυτά µειώνουν την ένταση τόσο των ιδεοληψιών όσο και των ψυχαναγκασµών. Η βελτίωση των συµπτωµάτων δεν φαίνεται συνήθως αµέσως αλλά µπορεί να πάρει ένα µήνα ή και περισσότερο. Εάν κάποιος ασθενής δεν απαντήσει καλά σε ένα από αυτά τα φάρµακα ή εµφανίσει µη αποδεκτές παρενέργειες, µπορεί να ωφεληθεί από άλλο φάρµακο αυτής της κατηγορίας. Μελέτες επίσης διεξάγονται για ασθενείς που εµφανίζουν µικρή µόνο ανταπόκριση, µε σκοπό την προσθήκη στο βασικό φάρµακο και άλλων φαρµάκων που θα µπορούσαν να ενισχύσουν την δράση του. Να σηµειωθεί ότι τα φάρµακα αυτά χρησιµοποιούνται επίσης και για την θεραπεία της κατάθλιψης. Ωστόσο υπάρχουν πολύ περισσότερα αντικαταθλιπτικά τα οποία δεν
λειτουργούν στην ΙΨ. Επίσης τα φάρµακα αυτά εµφανίζουν ειδικό αποτέλεσµα έναντι των συµπτώµάτων της ΙΨ, δεν θεραπεύουν δηλαδή απλώς την κατάθλιψη που µερικές φορές συνοδεύει την ΙΨ. Τα φάρµακα, λοιπόν, προσφέρουν σηµαντική βοήθεια στον έλεγχο των συµπτωµάτων της ΙΨ. Πολύ συχνά όµως, εάν ο ασθενής τα διακόψει, µπορεί να συµβεί υποτροπή. Γι'αυτό τον λόγο, ακόµη και όταν τα συµπτώµατα έχουν υφεθεί εντελώς, οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ανάγκη των φαρµάκων για µεγάλο διάστηµα, µερικοί ακόµη και δια βίου. Συµπεριφορική Ψυχοθεραπεία: Κατ'αρχήν θα πρέπει να τονιστεί ότι ψυχοθεραπεία και ψυχανάλυση δεν είναι ταυτόσηµες έννοιες όπως πιστεύουν µερικοί. Ψυχοθεραπεία είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε µορφές θεραπείας οι οποίες στοχεύουν στην επίλυση προβληµάτων ψυχολογικής υφής µέσω της δηµιουργίας µιάς σχέσης µε έναν ειδικό θεραπευτή και µε την χρησιµοποίηση ειδικών τεχνικών που βασίζονται σε µια συγκεριµένη θεωρία. Οι τεχνικές αυτές είναι βεβαίως καθαρά ψυχολογικές, δηλαδή το µόνο επικοινωνιακό µέσον που χρησιµοποιούν είναι ο λόγος. Υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπειών, όπως η ψυχαναλυτική (που βασίζεται στην θεωρία του Freud), η συµπεριφορική, η γνωσιακή (που σήµερα συνήθως συνδυάζεται µε την συµπεριφορική), η διαπροσωπική, η συστεµική, η οικογενειακή κ.λ.π. Μετά την απαραίτητη αυτή εισαγωγή θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η συµπεριφορική ψυχοθεραπεία έχει συστηµατικά µελετηθεί και έχει βρεθεί να παρουσιάζει σηµαντικό θεραπευτικό αποτέλεσµα στην ΙΨ. Τελευταία µελετάται επίσης µε σηµαντικά αποτέλεσµατα και η γνωσιακή-συµπεριφορική ψυχοθεραπεία που είναι γνωστή στο εξωτερικό µε την συντοµογραφία CBT από τις λέξεις 'Cognitive - Behavioral Psychotherapy'. Η παραδοσιακή (συνήθως ψυχαναλυτικού τύπου) ψυχοθεραπεία η οποία στοχεύει στο να αποκτήσει ο ασθενής 'εναισθησία', να καταλάβει δηλαδή τι είναι αυτό που έχει, σε γενικές γραµµές δεν έχει αποδειχτεί ότι βοηθάει στην ΙΨ. Μια από τις πιό συχνά χρησιµοποιούµενες τεχνικές της συµπεριφορικής ψυχοθεραπείας στην ΙΨ είναι και η λεγόµενη 'έκθεση και παρεµπόδιση της απάντησης', γνωστή στα Αγγλικά µε τον όρο 'exposure and response prevention'. Σ'αυτήν την τεχνική ο ασθενής εκούσια και συνειδητά προσπαθεί να έρθει αντιµέτωπος µε ό,τι τον ενοχλεί, είτε άµεσα είτε στην φαντασία του. Την ίδια στιγµή ο ασθενής ενθαρρύνεται να αποφύγει να απαντήσει µε τον συνηθισµένο τρόπο, δηλαδή µε το να εκτελέσει τον ψυχαναγκασµό που συνδέεται µε την ιδεοληψία. Για τον σκοπό αυτό βοηθιέται τόσο από τον θεραπευτή του όσο και από άλλα άτοµα του συγγενικού συνήθως περιβάλλοντος. Για παράδειγµα, ένας ασθενής που έχει µια ιδεοληψία σχετική µε µικρόβια και στην συνέχεια πλένει τα χέρια του µε ψυχαναγκαστικό τρόπο, µπορεί να ενθαρρυνθεί να αγγίξει εκούσια τα χέρια του σ'ένα τραπέζι, που έχει την ιδέα ότι µπορεί να τον µολύνει. Στην συνέχεια εµποδίζεται να πλύνει τα χέρια του για αρκετές ώρες µέχρις ότου καταλαγιάσει το άγχος που το προκάλεσε το πείραµα αυτό. Αν αυτό επαναλαµβάνεται τακτικά, τότε το άγχος από τις ιδεοληψίες προοδευτικά µειώνεται και έτσι αρκετοί ασθενείς
µπορούν εύκολα να κατανικήσουν την τάση που νιώθουν για να εκετελέσουν τον ψυχαναγκασµό. ιάφορες µελέτες έχουν βρεί την τεχνική αυτή να λειτουργεί γαι την πλειοψηφία των ασθενών που την βγάζουν εις πέρας ολόκληρη. Αρκετοί όµως ασθενείς δεν µπορούν να την ακολουθήσουν. Για τον σκοπό αυτό απαιτείται να έχουν υψηλό κίνητρο και µια θετική και αποφασισµένη στάση σχετικά µε την θεραπεία. Για τους ασθενείς για τους οποίους η θεραπεία λειτουργεί, το αποτέλεσµα φαίνεται να διαρκεί για έτη ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται από τακτικές συνεδρίες παρακολούθησης. Άλλες µελέτες έχουν δείξει ότι ο συνδυασµός της συµπεριφορικής θεραπείας και µε γνωσιακές τεχνικές, σ'αυτό που ονοµάζεται γνωσιακή-συµπεριφορική ψυχοθεραπεία, µπορεί να είναι εξίσου αποτελεσµατικός. Οι τεχνικές αυτές στοχεύουν στην αλλαγή του τρόπου µε τον οποίο οι πάσχοντες σκέφτονται σχετικά µε την διαταραχή τους. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι τα δυο αυτά είδη θεραπείας δεν είναι ανταγωνιστικά, και ότι οι περισσότεροι ασθενείς µπορεί να ωφεληθούν ιδιαίτερα από τον συνδυασµό τόσο φαρµακευτικής αγωγής όσο και κάποιας ψυχοθεραπευτικής παρακολούθησης.. Γιατί αξίζει να αναζητήσω θεραπεία Για δύο κυρίως λόγους: ιότι υπάρχει θεραπεία µε επιστηµονικά τεκµηριωµένο επιτυχηµένο αποτέλεσµα. ιότι η πιθανότητα να περάσει από µόνη της η διαταραχή είναι πολύ µικρή. Τι να διαβάσω Στα Αγγλικά υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία που µπορούν να σας προσφέρουν έγκυρη ενηµέρωση για το πρόβληµά σας. Ένα από αυτά που συστήνεται ανεπιφύλακτα είναι το βιβλίο των P. DeSilva & S. Rachman: 'Obsessive - Compulsive Disorder: the facts' από την Oxford University Press. Στα Ελληνικά δεν υπάρχει κάποιο σηµαντικό βιβλίο για αυτο-βοήθεια µε την εξαίρεση του βιβλίου του I. Marks 'Νικήστε τις Φοβίες'(εκδόσεις Λήθη), το οποίο όµως δεν είναι αφιερωµένο αποκλειστικά στην ΙΨ, αλλά αναφέρεται γενικά στις αγχώδεις διαταραχές. Έχει όµως και ένα τµήµα για την ΙΨ και µπορεί εκεί κανείς να διαβάσει για τις συµπεριφορικέςµεθόδους θεραπείας. Πέτρου Σκαπινάκη, Ψυχιάτρου