Γιατί να μη χορεύω στις μύτες; Κείμενο της Celia Sparger, φυσιοθεραπεύτριας της Sadler s Wells School, συγγραφέως των βιβλίων Anatomy of Ballet και Beginning Ballet. Η συγγραφέας εκφράζει τη βαθύτατη ευγνωμοσύνη της στους διευθυντές της Σχολής Ρωσικού Μπαλλέτου του Τσέλσι για τη βοήθεια και τη συνεργασία τους, καθώς και για το ότι χορήγησαν τις φωτογραφίες για το κείμενο αυτό. Στις φωτογραφίες βλέπετε κορίτσια σε διάφορα στάδια της ανάπτυξής τους, από τη στρουμπουλή εξάχρονη μέχρι τη μαθήτρια που, έπειτα από χρόνια ολόκληρα προσεκτικής εξάσκησης, είναι επιτέλους έτοιμη να χορέψει στις μύτες (sur les pointes). Όλες οι φωτογραφίες, με εξαίρεση την 5η, είναι του G.B.L. Wilson. Είναι πιο εύκολο να πούμε πότε ένα κορίτσι δε θα πρέπει ν αρχίσει τη δουλειά στις pointes παρά να δώσουμε ένα συγκεκριμένο όριο ηλικίας ή να πούμε πόση εκπαίδευση χρειάζεται πριν αρχίσει τη δουλειά στις pointes. Παιδιά της ίδιας περίπου ηλικίας εμφανίζουν πολύ μεγάλη διαφορά στο ύψος και στη δύναμη. Η φυσική κλίση και η ευχέρεια δεν μπορούν να τυποποιηθούν και, όπως γνωρίζει η κάθε δασκάλα κι ο κάθε δάσκαλος, αυτές οι δυο ιδιότητες ορίζουν κατά κύριο λόγο το πότε πρέπει να αρχίσει η δουλειά στις pointes. Στο κείμενο αυτό, ωστόσο, κάνω ορισμένες υποδείξεις, οι οποίες μπορεί να είναι χρήσιμες για τις δασκάλες που τις ταλαιπωρούν μερικές μητέρες (που οπωσδήποτε υπάρχουν), οι οποίες έρχονται μαζί με τις κόρες τους για το πρώτο μάθημα κουβαλώντας τα ειδικά παπούτσια και περιμένοντας να δουν τις μικρούλες να διδάσκονται «χορό στις pointes». Η πιο σημαντική προϋπόθεση για τη δουλειά στις pointes είναι ο καλός συντονισμός ολόκληρου του σώματος, που το κάθε μέρος του προσαρμόζεται σωστά και χωρίς ένταση σε οποιαδήποτε καινούρια στάση δίχως να χάσει τη «σωστή του θέση», που θα πρέπει να την έχει χωνέψει καλά με τις ασκήσεις στην μπάρα και στο κέντρο.
ΠΡΩΤΟΝ. Είναι σωστή η θέση του σώματος του παιδιού; Μπορεί το παιδί να στέκει και να κινείται δίχως να χαλάσει τη σωστή αυτή θέση; ΔΕΥΤΕΡΟΝ, δύναμη. Μπορούν όλες οι ασκήσεις στα μισά δάχτυλα (sur les demi-pointes) να γίνουν με το γόνατο του σκέλους που στηρίζει απόλυτα ίσιο; Αν όχι, οι μύες της πλάτης, του ισχίου, της κοιλιάς και ιδιαίτερα των μηρών δεν έχουν ακόμα δυναμώσει όσο πρέπει, οπότε οι μηροί δεν μπορούν να είναι καλά σηκωμένοι και δεν μπορούν να βαστάξουν κι αυτοί ένα μέρος από το βάρος του σώματος που, κατά συνέπεια, πέφτει όλο στα πόδια. Τότε υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να πάθουν βλάβη τα πόδια και, πιθανότατα, οι αρθρώσεις των γονάτων και η σπονδυλική στήλη. ΤΡΙΤΟΝ, τα πόδια. (α) Είναι τα πόδια τελείως απαλλαγμένα από κάθε τάση να καμπυλώνονται προς τα μέσα ή προς τα έξω; Αν όχι, οι αρθρώσεις των αστραγάλων, κατά κύριο λόγο, θα υφίστανται μεγάλη ένταση. (β) Είναι οι αρθρώσεις των αστραγάλων όσο πρέπει εύκαμπτες ώστε να σχηματίζουν με το εμπρόσθιο μέρος των ποδιών ορθή γωνία όταν το παιδί στέκεται σε μισά δάχτυλα; (γ) Είναι τα δάχτυλα των ποδιών στη σωστή θέση μέσα στα μαλακά παπούτσια, δηλαδή ούτε σφιγμένα, ούτε στραβωμένα;
Οι φωτογραφίες που ακολουθούν θα χρησιμεύσουν για να επισημάνουμε ορισμένα από τα σημεία αυτά. Στις φωτογραφίες βλέπετε συνηθισμένα, φυσιολογικά παιδιά (ούτε εξαιρετικά προικισμένα, ούτε εξαιρετικά άγαρμπα), που μπορούμε να τα συναντήσουμε σε οποιαδήποτε τάξη μπαλλέτου, και που θέλουν όλο κι όλο να μάθουν πότε θα τ αφήσουμε να χορέψουν στις pointes. Εικόνα 1 Εικόνα 1: Ένα εξάχρονο κοριτσάκι, στρουμπουλό και με τη μεγάλη κοιλίτσα και τη βαθουλωμένη («λορδωμένη») πλάτη, πράγμα απόλυτα φυσιολογικό για την ηλικία του και για το σωματικό του τύπο. Σε μισά δάχτυλα, όταν αντικρίζει και κρατά την μπάρα, η θέση του σώματος της μικρούλας φαίνεται πολύ καλύτερη, αν όμως της επιτρεπόταν να χορέψει στις pointes, οι μαλακοί ιστοί γύρω απ τα κόκαλα των ποδιών και των γονάτων θα πάθαιναν σοβαρές βλάβες και η πίεση στη βάση της πλάτης θα μπορούσε να προκαλέσει στο παιδί μια κάκωση που θα το ταλαιπωρούσε πιθανότατα για όλη του τη ζωή. Καμιά μητέρα δε θα ήθελε να διακινδυνεύσει κάτι τέτοιο, αν ήξερε πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα αυτά.
Εικόνα 2 Εικόνα 2: Εννέα χρονών. Η πλάτη είναι λίγο βαθουλωμένη («λορδωμένη») και, κατά συνέπεια, το κεφάλι είναι κάπως προς τα εμπρός. Το τελευταίο το επιτείνει η δυσκολία της μικρής να κρατήσει ισορροπία στα μισά δάχτυλα, γιατί οι μύες των μηρών και της κοιλιάς είναι αδύναμοι. Απαιτείται να γίνει πολλή δουλειά ακόμα πριν διανοηθεί να χορέψει στις pointes. Εικόνα 3 Εικόνα 3: Δέκα χρονών. Βαθουλωμένη («λορδωμένη») πλάτη που η μικρούλα μπορεί να διορθώσει, καταβάλλοντας όμως προσπάθεια. Δεν έχει γίνει ακόμη συνηθισμένη στάση του σώματός της η σωστή και, κατά συνέπεια, όσο καλά κι αν εκτελεί τις κινήσεις σε μισά δάχτυλα, δεν είναι ακόμη έτοιμη για τίποτε άλλο.
Εικόνα 4 Εικόνα 4: Ένα θαυμάσιο πόδι, που θα μπορούσε να καταστραφεί αν έκανε έστω και για λίγα λεπτά ασκήσεις στις pointes. Προσέξτε τα μακριά εύκαμπτα δάχτυλα. Το χάλασμα της σωστής στάσης του κεφαλιού, όταν δουλεύει σε μισά δάχτυλα, δείχνει καθαρά ότι οι μύες της πλάτης και των μηρών χρειάζονται πολλή εξάσκηση πριν μπορέσουν να συνεισφέρουν κι αυτοί, παίρνοντας το βάρος απ τα πόδια, προστατεύοντας έτσι τα δάχτυλα από ενδεχόμενη βλάβη και διατηρώντας σε καλή κατάσταση την καμάρα του ποδιού. Sur les pointes. Μία μαθήτρια έτοιμη να χορέψει στις pointes. Όλα τα μέρη του σώματος συντονίζονται σωστά, η θέση του σώματος είναι σωστή, τα γόνατα ίσια και τα πόδια χρησιμοποιούνται σωστά.
Εικόνα 5 α β γ Εικόνα 5: - Αριστερά (α): Μαζεμένα και στραβωμένα δάχτυλα, όχι τόσο ασυνήθιστη κατάσταση, όσο θα μπορούσατε να σκεφθείτε. Κέντρο (β): Η σωστή θέση των δαχτύλων όταν είναι στις pointes. Βλέπετε ένα πόδι ασυνήθιστα δυνατό, που μπορεί να σταθεί και χωρίς παπούτσια. Προσέξτε ότι στο πάτωμα πατά το παράβλημα (η προστατευτική επικάλυψη) του μεγάλου δαχτύλου και όχι η μύτη του. Δεξιά (γ): Ένα καλό sur les demi-pointes. Είναι δυσάρεστο που βλέπουμε πολύ συχνά να γίνεται η δουλειά στις pointes πολύ νωρίτερα απ όσο πρέπει σε τάξεις ερασιτεχνών. Σε σοβαρές σχολές μπαλλέτου, δε δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη δουλειά στις pointes και την αφήνουν να έρθει φυσικά έπειτα από αρκετά χρόνια εξάσκησης, την ώρα που πρέπει. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να τονίσουμε ότι εκείνος που θ αποφασίσει πότε ήρθε η κατάλληλη στιγμή, είναι αποκλειστικά και μόνον η δασκάλα. Οι γονείς θα πρέπει να καταλάβουν ότι η δουλειά στις pointes περικλείει πάντα κινδύνους. Ένα κοκκίνισμα, ένας έστω και αδιόρατος πόνος στην περιοχή κοντά στο μεγάλο δάχτυλο, είναι σήμα κινδύνου. Πολλές γυναίκες υποφέρουν και πονούν εξαιτίας διαπλατυσμένων αρθρώσεων στα πόδια τους, χωρίς να έχουν διδαχτεί ποτέ χορό αλλά αυτός δεν είναι λόγος να μας κάνει να βάλουμε τις βάσεις για τέτοιες ενοχλήσεις ήδη από την ηλικία των έξι χρονών με την πρόωρη δουλειά στις pointes.
Οι ποδίατροι υποστηρίζουν ότι η οστεοποίηση (η ανάπτυξη των οστών) του ποδιού αρχίζει από τα οστά της φτέρνας πριν από τη γέννα. Τα οστά των δαχτύλων του ποδιού είναι απ τα τελευταία που αναπτύσσονται, σε ηλικία δεκαέξι με δεκαοχτώ χρονών. Μέχρι τότε, στην περιοχή εκείνη υπάρχει μια μαλακή χόνδρινη μάζα (παρόμοια μ αυτήν που βρίσκεται στο πίσω μέρος των αυτιών και στην άκρη της μύτης). Στην ηλικία των πέντε χρονών, έχουν εμφανιστεί ορισμένα οστά της φτέρνας. Μόνο τα μεσαία τρία μεταταρσιακά και η βάση των δαχτύλων παίρνουν την οριστική τους μορφή στην ηλικία αυτή. Είναι φανερό ότι το πόδι δεν μπορεί να αντέξει μεγαλύτερη απ όση πρέπει πίεση ή ένταση. Στην ηλικία των επτά χρονών, παρόλο που το πόδι έχει οστεοποιηθεί περισσότερο, οι ιστοί των οστών είναι ακόμα υπερβολικά μαλακοί και εύπλαστοι και δεν μπορούν να δεχτούν πίεση και ένταση του ποδιού (όπως ο χορός στις pointes) χωρίς παραμόρφωσή του. Σε ηλικία δέκα χρονών έχουν διαμορφωθεί οριστικά τα οστά, ιδιαίτερα του πρώτου μετατάρσιου και της άρθρωσης του μεγάλου δαχτύλου που κατά κύριο λόγο στηρίζει τη χορεύτρια όταν χορεύει στις pointes. Τα οστά της φτέρνας έχουν αναπτυχθεί καλά, πράγμα που σημαίνει ότι η καμάρα μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί και να στηρίξει όπως πρέπει το πόδι κατά την εκτέλεση των διαφόρων βημάτων του χορού.