Ο σεβασμός της διαφορετικής καταγωγής στο ελληνικό σχολείο σήμερα. Της Χρύσας Τσελίκα. Εισαγωγή Δεν θα μιλήσω για τον πολιτισμό με την ιδιότητα της γλωσσολόγου ή της δασκάλας ενός γλωσσικού μαθήματος. Ούτε για την διγλωσσία, ούτε για την εκμάθηση της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, ούτε για τις ιδιαίτερες δυσκολίες που μπορεί να έχει ένας αλλοδαπός μαθητής στην εκμάθηση της αγγλικής, ανάλογα με την μητρική του γλώσσα. Θα μιλήσω σαν εκπαιδευτικός που επί 15 χρόνια βρίσκεται στο δημοτικό σχολείο και παρακολουθεί και συμμετέχει στην υπόθεση που λέγεται εκπαίδευση και το πώς πραγματοποιείται (ή όχι) αυτό που λέγεται ισότητα μεταξύ όλων των μαθητών. Δεν θα σταθώ πολύ στην κατάσταση που κυριαρχεί, η οποία σαφώς προσφέρεται για έντονη κριτική. Θα μιλήσω κυρίως με θετικές προτάσεις και παραδείγματα για το πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε στην πράξη κάποιες από τις αρχές της διαπολιτισμικής αγωγής. Για το πώς μπορούμε μέσα από τη δική μας παιδαγωγική στάση και μέσα από βιωματικές δραστηριότητες με τους μαθητές μας, αφ ενός να αλλάξουμε κατά το δυνατόν τις στάσεις των μαθητών μας προς μία πιο αλτρουϊστική και πλουραλιστική κατεύθυνση και αφ ετέρου να στηρίξουμε συναισθηματικά τους αλλοδαπούς μαθητές μας, να ενισχύσουμε την ταυτότητα και την αυτοπεποίθηση τους και να διευκολύνουμε την προσαρμογή τους στο σχολικό περιβάλλον και στη κοινωνία γενικότερα, πέρα από τη λογική της αφομοίωσης. Τι είναι Διαπολιτισμική Αγωγή; Κατά τις Κανακίδου και Παπαγιάννη (1998) είναι το είδος εκπαίδευσης που αντιλαμβάνεται τον πολιτισμό με την πλήρη σημασία του, ως σύνολο δηλαδή που περιέχει τρόπους ζωής, συμβολισμούς, αξίες και γενικά όλα τα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος ως σημείο αναφοράς στις πραγματικές του σχέσεις, για να αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του και για να αναγνωρίζει και να συνειδητοποιεί την προσωπική του αξία μέσα σ αυτόν. Ένας από τους στόχους της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι να διδάσκει τον σεβασμό των άλλων πολιτισμών και των εκπροσώπων τους. Ωστόσο πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι η διαφορετική καταγωγή είναι μία μόνο μορφή διαφορετικότητας και ο σκοπός της παιδαγωγικής επιστήμης όπως διαμορφώνεται σήμερα είναι να διδάσκει την αποδοχή της διαφορετικότητας σε όλες τις μορφές της. Μορφές διαφορετικότητας που μπορεί να υφίστανται «διακρίσεις» από την πλειοψηφία είναι, για παράδειγμα, η οικονομική ή κοινωνική κατάσταση, η οικογενειακή κατάσταση, η αναπηρία, ακόμα και η εμφάνιση. Είναι γνωστό σε όλους τους εκπαιδευτικούς ότι στα σχολικά βιβλία το είδος οικογένειας που συναντάται αποκλειστικά είναι το «κανονικό», σαν να εκλαμβάνεται αρνητικά κάθε άλλη εκδοχή, π.χ. η μονογονεϊκή οικογένεια, που μάλιστα δεν είναι πλέον κάτι σπάνιο. Είναι αυτό που εννοούμε όταν λέμε «το κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα»... Τα Μοντέλα της Δ.Α. (τα κυριότερα μοντέλα φαίνονται στην εικόνα).
Η σειρά με την οποία εμφανίζονται στην εικόνα δείχνει και την επιστημονική εξέλιξη από το παλαιότερο μοντέλο μέχρι το πιο σύγχρονο. Παρά αυτό που ίσως θα φαντάζονταν πολλοί από εμάς, το μοντέλο που ακόμα εφαρμόζεται στην πράξη στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι, όπως συμφωνούν οι επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα, το αφομοιωτικό μοντέλο, το λιγότερο δημοκρατικό, το εθνοκεντρικό. Ο αγγλικός όρος: assimilation, και η ερμηνεία: the total absorption of one culture into another so that the first is no longer recognizable. Αυτό, το ότι «δεν αναγνωρίζεται πλέον», είναι κάτι που όλοι εμείς οι εκπαιδευτικοί το έχουμε πολλές φορές βιώσει, σε πρόσωπα μαθητών που κάποια στιγμή πληροφορούμαστε ότι δεν είναι ελληνικής καταγωγής και μένουμε με το στόμα ανοιχτό: «Αλήθεια; Από την Αλβανία; Δεν της φαίνεται καθόλου!». Η αφομοίωση είναι ο τρόπος εκπαίδευσης των αλλοδαπών μαθητών, αλλά και των υπολοίπων μαθητών που έτσι μαθαίνουν ανάλογες στάσεις, που αγνοεί, αν δεν υποτιμά, την διαφορετική καταγωγή και την κουλτούρα των μαθητών αυτών και τους θεωρεί ως άτομα τα οποία οφείλουν να σκέφτονται, να μιλούν και να συμπεριφέρονται ακριβώς όπως και η πλειοψηφία, οι γηγενείς μαθητές δηλαδή, στην προκειμένη περίπτωση σαν Έλληνες. Το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας υποδοχής θεωρεί ότι δείχνει ενδιαφέρον για τους αλλοδαπούς μαθητές βοηθώντας τους να αφομοιωθούν πιο γρήγορα! Στον αντίποδα, η Διαπολιτισμική Αγωγή, με την σημερινή έννοια του όρου, είναι ο πιο σύγχρονος και αποδεκτός επιστημονικά τρόπος αντίληψης της διαχείρισης των διαφορετικών πολιτισμών στο εκπαιδευτικό σύστημα και έχει υιοθετηθεί από τις κυβερνήσεις πολλών ευρωπαϊκών χωρών, οι οποίες κάνουν διάφορες προσπάθειες να τον εφαρμόσουν. Θα έλεγα ότι είναι το ιδανικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στην έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δίνει πραγματικό νόημα στην πρόθεση δια- αφού μιλά για αλληλεπίδραση, ανταλλαγή και αλληλεγγύη. Συνδυάζει την οικουμενική διάσταση του πολιτισμού (τα κοινά σημεία όλων των πολιτισμών) με την αναγνώριση των διαφορών των πολιτισμών σε ένα πλαίσιο ισοτιμίας και επικοινωνίας μεταξύ τους με σκοπό τον αμοιβαίο εμπλουτισμό. Ως προς τις αρχές της Διαπολιτισμικής Αγωγής (βλέπε εικόνα πιο πάνω), θα ήθελα κυρίως να αναφερθώ στο θέμα της καταπολέμησης των προκαταλήψεων. Παραθέτω δύο αποσπάσματα, από ένα κείμενο της Θάλειας Δραγώνα, με τίτλο «Στερεότυπα και Προκαταλήψεις», το οποίο θα βρείτε στην πολύ ενδιαφέρουσα σειρά «Κλειδιά και Αντικλείδια» που έχει γίνει για την Εκπαίδευση των Μουσουλμανοπαίδων, 2002 2004, με υπεύθυνη την Αλεξάνδρα Ανδρούσου, και υπάρχει στο διαδίκτυο με την ίδια ονομασία (www. κleidiakaiantikleidia.gr): 1) Οι άνθρωποι έχουμε μεγάλο ταλέντο στο να διατυπώνουμε την ίδια περιγραφή με αξιολογικά διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το αν αφορά τη δική «μας» ομάδα ή την ομάδα των «άλλων». Πιστεύουμε εύκολα με κάθε ειλικρίνεια ότι (εμείς) «διαθέτουμε γενναιότητα», (εκείνοι) «επιθετικότητα», «έχουμε περηφάνια και αυτοσεβασμό», «έχουν αλαζονεία και εγωισμό», «είμαστε έντιμοι, αλλά δεν πέφτουμε και κορόιδα», «είναι αφελείς, αλλά άμα βρουν την ευκαιρία, θα κλέψουν». 2) Είναι γνωστό ένα ερευνητικό πείραμα το οποίο δείχνει πώς διαπλέκονται με την κοινωνική πραγματικότητα οι γνωστικές διεργασίες κατά τη λειτουργία των στερεοτύπων. Tο πείραμα συνίσταται στην προβολή ενός βίντεο που δείχνει δύο άντρες να μιλάνε και τον ένα να σπρώχνει τον άλλο, σε διαφορετικές εκδοχές. Στη μία ένας λευκός σπρώχνει ένα μαύρο, στην άλλη ένας μαύρος σπρώχνει ένα λευκό, ενώ μετά την προβολή τα υποκείμενα του πειράματος καλούνται να ερμηνεύσουν και να σχολιάσουν τις σκηνές που είδαν. Tα άτομα ερμήνευσαν τις σκηνές του βίντεο πολύ διαφορετικά, ανάλογα με τα φυλετικά τους στερεότυπα. Aντιλήφθηκαν το μαύρο σαν πρόσωπο επιθετικό, ενώ σχολίασαν το λευκό σαν άνθρωπο που έκανε ένα αστειάκι, δείχνοντας ότι δίνουμε τελείως διαφορετικές ερμηνείες στην ίδια «πραγματικότητα», ανάλογα με τις στερεότυπες απόψεις οι οποίες μας διακατέχουν.
Επίσης, δυο λόγια για την ενσυναίσθηση, έναν όρο κυρίαρχο και στη συζήτηση για τις μαθησιακές δυσκολίες και τα προβλήματα συμπεριφοράς. Πρώτα-πρώτα αφορά τον εκπαιδευτικό, κυρίως στο θέμα της συνεργασίας με τους γονείς, καθώς συνεργασία χωρίς κατανόηση δεν μπορεί, βέβαια, να υπάρξει. Όσον αφορά τα παιδιά, όμως, θα ήθελα να μοιραστώ αυτό που μου έκανε εντύπωση μέσα από τις συνεντεύξεις που είχαμε κατά την πραγματοποίηση διαπολιτισμικού προγράμματος. Σε ερώτηση- έκκληση που αφορά αλλοδαπή μαθήτρια της ΣΤ τάξης, η οποία μόλις έχει έρθει στην Ελλάδα και έχει παντελή άγνοια της γλώσσας, προς συμμαθητές της οι οποίοι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται να την βοηθήσουν: «για φαντάσου να ήσουν στη θέση της», η απάντηση που λάβαμε από ορισμένους ήταν: «δεν θα ήμουν» ή «δεν πρόκειται να βρεθώ σ αυτή τη θέση». Πράγμα που μάλλον σημαίνει ότι η ενσυναίσθηση δεν είναι εύκολη υπόθεση...! Ας δούμε τώρα το ρόλο του εκπαιδευτικού, όπως πιστεύουμε ότι θα ήταν ιδανικά. Ένα σχόλιο στο θέμα των προκαταλήψεων και πάλι. Κατά την πλοήγησή μου στο διαδίκτυο ανακάλυψα ένα τεστ των πανεπιστημίων Harvard, Boston και Washington που ονομάζεται test of hidden biases το οποίο προτείνεται στους ενήλικους για να τσεκάρουν τον εαυτό τους και να δουν αν πράγματι είναι ελεύθεροι προκαταλήψεων ή αν αυτές στην πραγματικότητα βρίσκονται κρυμμένες κάπου βαθιά μέσα τους (ισχύει και για άτομα που έχουν τις καλύτερες προθέσεις). Για όποιον θέλει να το δοκιμάσει οι υπεύθυνοι προειδοποιούν ότι θα πρέπει πρώτα να είναι σίγουροι ότι δεν θα δυσαρεστηθούν αν παρ ελπίδα βρεθούν να έχουν αρνητικά αποτελέσματα και δεν θα «ζητήσουν τα ρέστα». Η ηλεκτρονική διεύθυνση όπου μπορείτε να βρείτε το τεστ είναι η www.tolerance.org. Ένα άλλο σημαντικό θέμα που θα ήθελα να θίξω, ως προς τον ρόλο του δασκάλου, είναι η λεγόμενη αυτοεκπληρούμενη προφητεία, όρο τον οποίο έχουμε όλοι ξανακούσει, είναι όμως κάτι που μάλλον το ξεχνάμε και άθελά μας το εφαρμόζουμε τις περισσότερες φορές εις βάρος κάποιων μαθητών μας. Οι αλλοδαποί μαθητές είναι συχνά θύματα αυτής της πραγματικότητας, όπως και πολλοί από τους μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες ή με προβλήματα συμπεριφοράς. Το γεγονός ότι αν ο δάσκαλος περιμένει από τον μαθητή να αποτύχει, αυτό συμβάλλει στο να γίνει πράγματι έτσι, είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο. Η Δραγώνα αναφέρει το παρακάτω πείραμα στο κείμενο της που προανέφερα. 3) Είναι γνωστές σε όλους τους εκπαιδευτικούς οι έρευνες των Rosenthal και Jacobson οι οποίες απέδειξαν ότι ο τεχνητά, για τις ανάγκες του πειράματος, παραπλανημένος δάσκαλος ασυνείδητα συμπεριφέρθηκε διαφορετικά στα παιδιά που νόμιζε ότι έχουν «υψηλή» και διαφορετικά στα παιδιά που νόμιζε ότι έχουν «χαμηλή» νοημοσύνη, για να αποδειχθεί ότι τα
παιδιά, στη συνέχεια, συμμορφώθηκαν με τις προσδοκίες του πειραματικά παραπλανημένου δασκάλου. Για το θέμα της γλώσσας θα ήθελα να προσθέσω ότι ο εκπαιδευτικός μπορεί να δείξει έμπρακτα ότι κάθε γλώσσα έχει αξία με πολύ απλό κι εύκολο τρόπο, μαθαίνοντας ο ίδιος, όπως προτείνει και ο Γκόβαρης (2001), κάποιες λέξεις ή φράσεις στη μητρική γλώσσα του αλλοδαπού μαθητή/ των αλλοδαπών μαθητών της τάξης και χρησιμοποιώντας τις κάπου - κάπου. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να δείξει, επίσης, ότι κάθε γλώσσα, και όχι μόνο αυτή που χρηστικά μαθαίνουμε σαν δεύτερη γλώσσα, άρα και η μητρική, αποτελεί για όποιον την μιλάει ή την γράφει γνωστικό κεφάλαιο που όλοι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη, και στην ακαδημαϊκή και στην επαγγελματική του πορεία. Να ενημερώσει τους μαθητές του για την νέα Ευρωπαϊκή θέση που υποστηρίζει την πολυγλωσσία (στα πλαίσια αυτής της θέσης εφαρμόζεται σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και εν μέρει και στην Ελλάδα η πρακτική του portfolio του ατομικού φακέλου που κάθε μαθητής διατηρεί και ενημερώνει διαρκώς ο ίδιος, όπως αυτός κρίνει, για τις γλωσσικές του ικανότητες, κοινωνικές δεξιότητες και άλλα στοιχεία αυτοαξιολόγησης). Εμείς, όπως θα δείτε στα παραδείγματα που παραθέτουμε πιο κάτω, προτείνουμε και κάποιες πιο «ριζοσπαστικές» δραστηριότητες που δοκιμάσαμε με επιτυχία, για να δείξουμε το σεβασμό μας σε μια διαφορετική γλώσσα, το κυρίαρχο στοιχείο ενός διαφορετικού πολιτισμού. Επειδή, όπως λέει και ο Cummins (2005), «όταν οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνουν τους πολιτισμικά διαφέροντες μαθητές να αναπτύξουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό που φέρνουν από το σπίτι τους και να αξιοποιήσουν την προηγούμενη εμπειρία τους, τότε μαζί με τους μαθητές τους αμφισβητούν την αντίληψη της ευρύτερης κοινωνίας ότι τα χαρακτηριστικά αυτά είναι κατώτερα ή χωρίς αξία». Εκπαιδευτικό Υλικό και Δραστηριότητες παραδείγματα. Ατομική εργασία στην Γ τάξη Δημοτικού, όπου το διδασκόμενο στην ξένη γλώσσα (αγγλική) λεξιλόγιο, εμφανίζεται σε άλλες δύο γλώσσες: την «κυρίαρχη» γλώσσα (ελληνική) και την μητρική γλώσσα της μαθήτριας (ουκρανική). Θα μπορούσε πιο απλά να γίνει μία μόνο εικόνα με τριπλές επεξηγήσεις. Η συγκεκριμένη εργασία έγινε αφίσα για τον τοίχο (σε μεγέθυνση).
Για μεγαλύτερες ηλικίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν βιβλία και κείμενα αγγλικά, όπως αυτό: A life like mine, της UNICEF, ένα βιβλίο που μιλάει (και κυρίως δείχνει, με πολλές φωτογραφίες) για τις ανάγκες, τα δικαιώματα και τον τρόπο ζωής πραγματικών παιδιών από πολλές διαφορετικές χώρες σε όλο τον κόσμο. Αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και ελληνικές πηγές που υπάρχουν σε αφθονία (π.χ. παραμύθια με θέμα την διαφορετικότητα) και είτε να μεταφράσουμε με τα παιδιά κάποια κομμάτια ή να φτιάξουμε περίληψη στα αγγλικά, είτε να δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά, παίρνοντας ιδέες από αυτές να φτιάξουν ατομικά ή ομαδικά μια δική τους ιστορία στα αγγλικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ιστορία του μικρού κόκορα, του Ρίκο Κοκορίκο από το Πόρτο-Ρίκο, που οι γονείς των συμμαθητών του κάνουν μεγάλη φασαρία, γιατί δεν θέλουν ένα ξένο παιδί στο διπλανό θρανίο με το δικό τους παιδί -Ο Ρίκο Κοκορίκο, Σ Μαντουβάλου. Αλλά και στο διαδίκτυο μπορούμε να βρούμε άφθονο υλικό, το οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτούσιο ή κατάλληλα διασκευασμένο, ανάλογα με την ηλικία των μαθητών μας. Μπορούμε εκτός από κείμενα να χρησιμοποιήσουμε οπτικό υλικό, όπως τα πολύ «εύγλωττα» Lego posters, που προσφέρονται στους εκπαιδευτικούς από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, στην ιστοσελίδα της: www.unhcr.org/teach. Εδώ βλέπουμε το πιο χαρακτηριστικό ίσως πόστερ που μας δίνει να καταλάβουμε με μια απλή άσκηση-παιχνίδι τα στερεότυπά μας: SPOT THE REFUGEE. Ποιος από αυτούς είναι άραγε ο πρόσφυγας; (ή ποιος είναι ο μετανάστης, ο ξένος κλπ). Έτσι μας δίνεται η ευκαιρία να διδάξουμε πως δεν μπορείς να κρίνεις κάποιον από την εμφάνιση. Για να μπορείς να πεις ότι γνωρίζεις κάποιον πρέπει πρώτα να τον πλησιάσεις και να τον ακούσεις, να μάθεις τι σκέφτεται και πώς νοιώθει!(υπάρχουν lesson plans στην ιστοσελίδα αυτή, με όλες τις κατευθύνσεις). Μια άλλη απλή άσκηση, που μπορεί να γίνει και ομαδική δραστηριότητα, και στα αγγλικά, είναι αυτή που δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι ανάμεσα σε «εμάς» και στους «άλλους», υπάρχουν πάντα και ομοιότητες. Στην αρχή τα παιδιά δυσκολεύονται να βρουν ομοιότητες, αλλά με περισσότερη σκέψη, και ενθάρρυνση από τον εκπαιδευτικό, τελικά τα καταφέρνουν (μπορεί να γίνει και σαν διαγωνισμός ποια ομάδα θα βρει τις περισσότερες ομοιότητες).
Προγράμματα που βασίζονται σε μαθητοκεντρικά και ομαδοσυνεργατικά μοντέλα μάθησης, όπως τα περιβαλλοντικά, Αγωγής Υγείας, πολιτιστικά, κλπ, προσφέρονται περισσότερο για την επίτευξη διαπολιτισμικών στόχων, την ισότητα και την αποδοχή, καθώς και για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων που θα ενδυναμώσουν τους αλλοδαπούς μαθητές. Στα πλαίσια ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας για τα συναισθήματα και τις διαπροσωπικές σχέσεις, τα κορίτσια της εικόνας συζητάνε πώς θα αντιδρούσαν σε ένα φανταστικό δυσάρεστο περιστατικό. Δίπλα βλέπουμε το κεντρικό θέμα (με χαρτοκοπτική) μιας μεγάλης αφίσας που κατασκευάστηκε ομαδικά για την παρουσίαση και την διάχυση των αποτελεσμάτων. Για να γίνει δυνατή η ουσιαστική συμμετοχή σε ένα τέτοιο πρόγραμμα ενός αλλοδαπού μαθητή που δεν γνωρίζει καθόλου τη γλώσσα της χώρας υποδοχής, ούτε κάποια δεύτερη γλώσσα, η καλύτερη λύση είναι να ζητήσουμε τη βοήθεια δίγλωσσου ατόμου, που θα παίξει το ρόλο του μεταφραστή/διερμηνέα, όσο πιο συχνά γίνεται, ειδικά στην αρχή. Εδώ βλέπουμε μια φίλη φοιτήτρια, σε μια από τις επισκέψεις της στο σχολείο μας, να εξηγεί μία δραστηριότητα στα αλβανικά στην μαθήτρια της ΣΤ τάξης που δεν ξέρει ακόμα ελληνικά. Στην περίπτωση αυτή τα ερωτηματολόγια και τα φύλλα εργασίας του προγράμματος πρέπει φυσικά να δίνονται μεταφρασμένα. Δίνουμε το δικαίωμα στον μαθητή να απαντήσει στην μητρική του γλώσσα και ζητάμε από δίγλωσσο άτομο της εμπιστοσύνης του μαθητή να μας το μεταφράσει στα ελληνικά.(η άσκηση αυτή είναι από υλικό του Τομέα Ψυχολογίας του Πανεπιστ. Αθηνών).
Te pelquen te kendosh? Po. Σου αρέσει να τραγουδάς; -Ναι. Η πιο «πρωτοποριακή» δραστηριότητα που προτείνουμε είναι να μάθουν και οι συμμαθητές (εθελοντικά), καθώς και ο δάσκαλος, όπως αναφέραμε πιο πάνω, κάτι από τη μητρική γλώσσα του «διαφορετικού» μαθητή της τάξης. Στις εικόνες βλέπετε στιγμιότυπα από το δικό μας «πείραμα». Η μαθήτρια από την Αλβανία «διδάσκει» φράσεις στη γλώσσα της (μεταφράζει, δηλαδή, κάποιες εύκολες για εκείνη ελληνικές φράσεις που έχει προτείνει η εκπαιδευτικός έχει αρχίσει να κάνει κάποια πρόοδο στα ελληνικά) και οι ενδιαφερόμενοι τις αντιγράφουν και τις επαναλαμβάνουν. Αυτό γίνεται σαν special activity, εκτός μαθήματος, σε ξεχωριστή, διαθέσιμη αίθουσα Σε δεύτερη φάση, όσοι ενδιαφέρονται (και είναι οι περισσότεροι) αναλαμβάνουν να φτιάξουν ανά ζεύγη, σε δικό τους χρόνο, μαζί με την Αλβανίδα συμμαθήτριά τους, απλούς διάλογους δικής τους έμπνευσης, στα αλβανικά, τους οποίους όταν μάθουν τους παρουσιάζουν στους υπόλοιπους μαθητές στην τάξη. Αυτό παίρνει και την μορφή παιχνιδιού: «μαντέψτε τι λένε». Ένα τραγούδι στην «άλλη» γλώσσα είναι ένας άλλος τρόπος για να έρθουμε πιο κοντά, διασκεδάζοντας. Εδώ μια παρέα κοριτσιών φεύγει από την τάξη και το κανονικό μάθημα και μαθαίνει να τραγουδά το αγαπημένο ποπ αλβανικό τραγουδάκι της συμμαθήτριάς τους (μια στροφή αρκεί). Αν θελήσουμε να εφαρμόσουμε αυτού του είδους τις δραστηριότητες θα πρέπει, βέβαια, να έχουμε στο νου μας ότι θα υπάρξουν και κάποιες (μεμονωμένες συνήθως) αντιδράσεις, από μαθητές ή γονείς, και θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για το πώς θα τις αντιμετωπίσουμε. Γι αυτό προτείνουμε, εξάλλου, από την αρχή, τη συνεργασία με τους γονείς, οι οποίοι, εκτός των γενικών θεμάτων, θα ενημερώνονται επίσης για το νόημα και τον σκοπό του κάθε προγράμματος (βλέπε εικόνα: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού). Τελειώνοντας, θα ήθελα να παραθέσω την απάντηση στο ερωτηματολόγιο αξιολόγησης του προγράμματος μίας μαθήτριας της ΣΤ τάξης. Στην ερώτηση: «Πώς σου φάνηκε η ιδέα να μάθουν κάποια παιδιά ένα διάλογο στη γλώσσα της συμμαθήτριάς σου από την ξένη χώρα;» απαντά: «Μου φάνηκε συναρπαστικό, αλλά και ότι κάνω κάτι για την Τ..., που ποτέ δεν της έδειξα λίγο από την αγάπη μου». Όσο για την ίδια την αλλοδαπή μαθήτρια γράφει: «Μου άρεσε που έκανα μάθημα αλβανικών στους φίλους μου, γιατί αισθάνθηκα ότι χρησιμεύω κι εγώ σε κάτι»! Και σε ερώτηση για το αν βλέπει κάποιες διαφορές ανάμεσα σε εκείνη και τα άλλα παιδιά της τάξης, απαντά: «Πιστεύω πως υπάρχουν διαφορές, γιατί κάθε παιδί έχει δικά του χαρακτηριστικά και χαρακτήρα και αυτό είναι το μόνο που διαφέρουμε»! ( η υπογράμμιση δική μου).
Επίσκεψη σε διαπολιτισμικό σχολείο. Όσα κι αν διαβάσουμε, όσα κι αν πούμε, τίποτα δεν είναι τόσο αποτελεσματικό όσο η προσωπική επαφή με τους ανθρώπους από άλλες χώρες του κόσμου. Ποίημα για την συμφιλίωση, από ιστοσελίδα σχολείου της Αυστραλίας www.teachers.ash.org.au/hippohelper
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Banks, J. (2004). Εισαγωγή στην Πολυπολιτισμική Εκπαίδευση, (επιστ. επιμέλεια-πρόλογος: Ε. Κουτσουβάνου). Αθήνα: Παπαζήσης. Cummins, J. (1999). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Εκπαίδευση με σκοπό την Ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της Ετερότητας. Αθήνα: Gutenberg. Goleman, D. (1998). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Tiedt, P.L. Tiedt, I.M. (1990). Multicultural teaching: A handbook of activities, information, and resources, Boston. Vandenbroeck M., μετάφραση: Βογιατζής Γ. Γεμελιάρης Χ.(2004) Με τη ματιά του Γέτι, Η καλλιέργεια του σεβασμού του «άλλου» στην εκπαίδευση. Αθήνα: Πόλις Βαφέα Α. (επιμ).(1996) Το πολύχρωμο σχολείο. Μία εμπειρία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μέσα από την τέχνη. Αθήνα: Νήσος Γεωργογιάννης, Π. (1997). Εκπάιδευση και Διαπολιτισμική Επικοινωνία. Αθήνα: Gutenberg. Γκόβαρης, Χ. (2001). Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ατραπός. Δραγώνα, Φραγκιουδάκη, Ινγκλέσση (1996). Beyond one s own backyard: Intercultural Teacher Education in Europe. Αθήνα: Νήσος. Ευαγγέλου Ο. Κάντζου Ν. (2005). Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαιδευτικός Ρατσισμός Σχέδια εργασίας για το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό σχολείο. Δίπτυχο. Κανακίδου, Ε. & Παπαγιάννη, Β. (1997). Διαπολιτισμική Αγωγή. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Μάρκου, Γ. (1999). (επιμ). Διαπολιτισμική Αγωγή, θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Αθήνα: Κέντρο Διαπολιτισμικής Αγωγής. Νικολάου, Γ. (2000). Ένταξη και εκπαίδευση των αλλοδαπών μαθητών στο δημοτικό σχολείο. Από την ομοιογένεια στην πολυπολιτισμικότητα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Τσαλίκογλου Παυλοπούλου Φ. ΙΜΕΠΟ- Unicef «Ο συμμαθητής/τρια μου από την άλλη χώρα». Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Η Χρύσα Τσελίκα είναι εκπαιδευτικός Αγγλικής στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και κάτοχος τίτλου ΜΑ στην Γλωσσολογία από το Πανεπιστήμιο του Leeds. Ασχολείται πολλά χρόνια με προγράμματα στο σχολείο για τον Διαπολιτισμό, προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Αγωγής Υγείας, και πρόσφατα συμμετείχε στο πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης αλλοδαπών μαθητών του Κέντρου Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ημερίδα ΠΕΚΑΔΕ -New Horizons in English Language Teaching. 26/6/2008