ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ :ΕΛΕΝΗ ΜΠΑΛΑΤΣΟΥΚΑ

Τ.Ε.Ι. ΠΑΤΡΑΣ ΣΧΟΛΗ :Σ.Δ.Ο. ΤΜΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΑΔΗΛΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ : ΧΡΙΣΤΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ :ΕΛΕΝΗ ΜΠΑΛΑΤΣΟΥΚΑ Έτος: 2006-2007 - 1 -

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1.1 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ...7 1.1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΠΛΗΡΩΜΩΝ 7 1.1.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΠΛΗΡΩΜΩΝ 10 1.2 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ..11 1.2.1 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ (ΕΞΑΓΩΓΕΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ) 11 1.2.2 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΑΔΗΛΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ (ΠΟΡΟΙ ΠΛΗΡΩΜΕΣ)...14 1.3 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ...... 16 1.3.1 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ...17 1.3.2 ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2.1 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ.20 2.2 ΤΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΈΝΩΣΗ... 23 2.3 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε 26 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΔΗΛΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ-ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ. 3.1 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 38 3.1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 38 3.1.2 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ 38 3.1.3 Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ..39 3.1.4 Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ....40-2 -

3.1.4.1 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΑ ΈΣΟΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ...40 3.1.4.2 ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΑΕΠ..42 3.1.4.3 ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ.43 3.1.5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ..43 3.1.6 Η ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ 44 3.1.7 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 50 3.2 ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 52 3.2.1 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ..52 3.2.2 ΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ...52 3.2.2.1 ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ (ΑΕΠ)..53 3.2.3 Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ.55 3.2.4 Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ...55 3.2.5 Η ΑΝΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 57 3.2.6 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΑ ΕΜΒΑΣΜΑΤΑ- ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ 4.1 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΑ ΕΜΒΑΣΜΑΤΑ...63 4.1.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ.63 4.1.2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ...72 4.1.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ..75 4.2 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ.78 4.2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ.78 4.2.2 ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΥΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΗΜΑΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ 79 4.2.3 ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 83 4.3 ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ Ε.Ε...88 4.4 ΛΟΙΠΟΙ ΠΟΡΟΙ ΠΛΗΡΩΜΕΣ.91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ 5.1 ΑΔΗΛΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.98 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΞΕΝΗ)...100-3 -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διάρθρωση του ισοζυγίου πληρωμών αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής οικονομίας και οφείλεται κυρίως στο συγκριτικό πλεονέκτημα που κατέχει η χώρα στους τομείς προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών και της διεθνούς ναυτιλίας, στην ύπαρξη τριών περίπου εκατομμυρίων Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό και στέλνουν στην πατρίδα σημαντικά ποσά συναλλάγματος. Τα ποσά συναλλάγματος μεταφέρονται με τη μορφή είτε εισοδηματικών είτε κεφαλαιακών μεταβιβάσεων, στη θέση της χώρας στην ΕΟΚ, από όπου εισπράττει τα τελευταία χρόνια σημαντικά ποσά σαν καθαρές εισοδηματικές και κεφαλαιακές μεταβιβάσεις, και στην επεκτατική μακροοικονομική πολιτική που ακολουθήθηκε στην Ελλάδα σε ολόκληρη την περίοδο από το 1964 μέχρι το 1990 με εξαίρεση το χρονικό διάστημα από τον Οκτώβριο του 1985 μέχρι τα μέσα του 1988. Η επεκτατική μακροοικονομική πολιτική οδήγησε σε μια σημαντική αύξηση του δημοσίου εξωτερικού δανεισμού και σε αξιοσημείωτη διόγκωση του εξωτερικού δημόσιου χρέους. Τα πιο πάνω χαρακτηριστικά και η συγκεκριμένη επεκτατική πολιτική συμβάλλουν στην ύπαρξη σημαντικών πλεονασμάτων στο ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών και στο λογαριασμό κεφαλαίων, τα οποία, στο βαθμό που δεν αντικατοπτρίζονται σε αύξηση των συναλλαγματικών διαθεσίμων, αποτελούν τους κύριους προσδιοριστικούς παράγοντες των ελλειμμάτων του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. 1 Είναι ιδιαίτερα αισθητή η ύπαρξη των άδηλων συναλλαγών στο συνολικό ισοζύγιο πληρωμών της Ελλάδος καθώς τα συνεχή πλεονάσματά τους προσπαθούν να καλύψουν ένα σημαντικό μέρος των ελλειμμάτων του εμπορικού ισοζυγίου. Στην περίοδο 1985-1990, σημειώθηκε μία σημαντική αύξηση των πλεονασμάτων του ισοζυγίου άδηλων συναλλαγών και της αυτόνομης εισροής ιδιωτικών κεφαλαίων από το εξωτερικό. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην λήψη σταθεροποιητικών μέτρων από τον Οκτώβριο του 1985 τα ποία είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας. Η έναρξη της πενταετίας 1988-1992 συνέπεσε με τη λήξη της μεταβατικής περιόδου από την πλήρη ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ και με τη ταχεία προώθηση των διαδικασιών για την πλήρη ενοποίηση της εσωτερικής αγοράς της ΕΟΚ.Τα γεγονότα αυτά είχαν ως συνέπεια ριζικές 1.Βλέπε Δ.Κ. Μαρούλης (1990) - 4 -

μεταβολές στην εξωτερική πολιτική της χώρας έτσι ώστε να υπάρξει η πλήρης αναθεώρηση της μακροοικονομικής πολιτικής η οποία σημαντικά επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα των κλάδων της οικονομίας που είναι εκτεθειμένοι στο διεθνή ανταγωνισμό. Η αποδυνάμωση της εμπορικής πολιτικής (πολιτική προώθησης των εξαγωγών και υποκατάστασης των εισαγωγών ) συνεπάγεται την ανάγκη για γρήγορη εξισορρόπηση των μακροοικονομικών ανισορροπιών της οικονομίας και γενικά για διατήρηση της ανταγωνιστικότητας σε ικανοποιητικά επίπεδα. Η εξισορρόπηση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, η μείωση του εξωτερικού χρέους και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, όπως αυτή μετράται με την πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία της δραχμής με βάση το σχετικό κατά μονάδα κόστος εργασίας, αποτελούν επίσης απαραίτητες προϋποθέσεις για την σταδιακή απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων μέχρι το τέλος του 1992 ή και το τέλος του 1994. 2 Σύμφωνα με όλα τα δεδομένα, η πενταετία 1998-1992, θα έπρεπε να είχε εξελιχθεί σε μια πενταετία προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται από τη λειτουργία της μέσα στην ενοποιημένη, σε μεγάλο βαθμό, αγορά της ΕΟΚ. Στην τριετία 1986-1988 έγιναν πράγματι σημαντικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση και σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις σε όλους τους τομείς και ιδιαίτερα στις άδηλες συναλλαγές. Όμως από τις αρχές του 1989 και μετά σημειώνεται μια ανησυχητική αντιστροφή της πορείας προς σταθεροποίηση και εξυγίανση της οικονομίας. Για την επόμενη πενταετία 1990-1995 παρατηρείται σταθερή άνοδος του ισοζυγίου των άδηλων συναλλαγών, ενώ μέχρι και το 2000 η πορεία της ελληνικής οικονομίας χαρακτηρίζεται ικανοποιητική χωρίς ιδιαίτερες διακυμάνσεις. 2.Βλέπε Δ.Κ. Μαρούλης (1989). - 5 -

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - 6 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ 1.1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΠΛΗΡΩΜΩΝ Το ισοζύγιο των διεθνών πληρωμών ή απλά ισοζύγιο πληρωμών περιλαμβάνει όλες τις οικονομικές συναλλαγές ανάμεσα στους κατοίκους μίας χώρας και τους κατοίκους των άλλων χωρών στη διάρκεια μιας περιόδου, συνήθως ενός έτους. Κάτοικοι μιας χώρας θεωρούνται τα Φυσικά ή Νομικά πρόσωπα ημεδαπά ή αλλοδαπά που έχουν το κέντρο της οικονομικής τους δραστηριότητας στην επικράτειάς της. Η περίοδος στην οποία αναφέρεται το ισοζύγιο πληρωμών είναι το ένα έτος. Όλες οι συναλλαγές καταγράφονται με την διπλογραφική μέθοδο χρεώσεων - πιστώσεων. Από λογιστική άποψη, το ισοζύγιο πληρωμών είναι ένας λογαριασμός στον οποίο καταχωρούνται όλες οι διεθνείς οικονομικές συναλλαγές μιας χώρας ως κονδύλια χρεώσεων πιστώσεων και στην οποία επέρχεται πάντα ισορροπία. Επιπλέον, κάθε συναλλαγή που δημιουργεί υποχρέωση πληρωμής προς τις άλλες χώρες εμφανίζεται ως χρέωση στο ισοζύγιο πληρωμών. Ενώ κάθε συναλλαγή που δημιουργεί απαίτηση πληρωμής από τις άλλες χώρες, εμφανίζεται ως πίστωση. Υπάρχει όμως και η περίπτωση όπου μία χώρα έχει πληρωμές μεγαλύτερες από τις εισπράξεις και συνεπώς είναι αναγκασμένη να μειώσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα ή να καταφύγει σε εξωτερικό δανεισμό. Υπάρχει δηλαδή, από οικονομικής άποψης, η έννοια του ελλείμματος ή πλεονάσματος στο ισοζύγιο πληρωμών. Η κατάσταση ανισορροπίας στο ισοζύγιο πληρωμών εξηγείται με την διάκριση ανάμεσα στις α) αυτόνομες συναλλαγές και στις β)συναλλαγές εξισωτικού χαρακτήρα. Αυτόνομες είναι οι συναλλαγές που δεν εξαρτώνται από την κατάσταση του ισοζυγίου, ενώ οι εξισωτικές γίνονται ακριβώς για να εξισώσουν τις χρεώσεις με τις πιστώσεις. Με άλλα λόγια, το έλλειμμα ή το πλεόνασμα είναι οι διαφορά ανάμεσα στις αυτόνομες εισπράξεις και τις αυτόνομες πληρωμές. Ένας από τους βασικότερους σκοπούς που εξυπηρετεί η σύνταξη του ισοζυγίου Πληρωμών είναι να δώσει, συνοπτικά την εικόνα των πηγών - 7 -

προσφοράς και ζήτησης συναλλάγματος. Μ άλλα λόγια συνοψίζει για μια ορισμένη στιγμή τις συναλλαγές μιας χώρας που δημιουργούν υποχρεώσεις πληρωμής προς τις άλλες και τις συναλλαγές που δημιουργούν απαιτήσεις από τις άλλες χώρες. Κύρια χαρακτηριστικά της διάρθρωσης του ελληνικού ισοζυγίου είναι: α. Ο ι εξαγωγές αγαθών καλύπτουν παραδοσιακά ένα πολύ μικρό μέρος των εισαγωγών και υπηρεσιών (35,7% περίπου). Το υπόλοιπο καλύπτεται από τους άδηλους πόρους (57,4%) και από την καθαρή εισροή κεφαλαίων (11,8%). Τα στοιχεία αυτά αφορούν την διετία 1987-1988. Σαν αποτέλεσμα αυτής της διάρθρωσης, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου διατηρείται σε μόνιμη βάση σε πολύ υψηλά επίπεδα (πάνω από 14% του ΑΕΠ). Επίσης οι εξαγωγές αγαθών ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκονται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα συγκρινόμενες με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ, ακόμα και με εκείνες που βρίσκονται σε ανάλογο επίπεδο ανάπτυξης με την Ελλάδα. β. Παρά την τεράστια εισροή εισοδηματικών μεταβιβάσεων (άδηλοι πόροι μείον τουρισμός ) και ιδιωτικών κεφαλαίων από το εξωτερικό,ένα αξιόλογο ποσοστό (12,6% την περίοδο 1986-1990) των εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών χρηματοδοτείται στην Ελλάδα από επίσημο δημόσιο δανεισμό από το εξωτερικό. Αργότερα το ποσοστό μειώθηκε δραματικά και έγινε αρνητικό (υπήρξε αρνητικό καθαρός δανεισμός από το εξωτερικό, δηλαδή η πληρωμή χρεολυσιών ήταν υψηλότερη από το νέο δανεισμό ) το 1988 και μετά. Οι εξελίξεις στην διετία 1987-1988 οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην εφαρμογή ενός σταθεροποιητικού προγράμματος ή στην ουσιαστική εξάντληση των δυνατοτήτων της χώρας να διατηρεί το επίπεδο διαβίωσης στην εγχώρια οικονομία σε υψηλότερα επίπεδα από ό,τι της επιτρέπει η εγχώρια παραγωγική δυναμικότητα της οικονομίας και οι μεταβιβάσεις εισοδημάτων και ιδιωτικών κεφαλαίων από το εξωτερικό. Αυτή η διαφορά που μέχρι τώρα καλυπτόταν με καθαρό δημόσιο εξωτερικό δανεισμό, δεν μπορεί να συνεχίσει να υφίσταται αφού εξαντλήθηκαν τα περιθώρια του Δημοσίου να χρηματοδοτεί αυτή τη διαφορά με περαιτέρω αυξήσεις του εξωτερικού δημόσιου χρέους. Τα πιο πάνω σημαντικά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του ελληνικού ισοζυγίου πληρωμών οφείλονται αναμφισβήτητα στα κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας (συγκριτικό πλεονέκτημα στην προσφορά υπηρεσιών τουρισμού και ναυτιλίας, ύπαρξη τριών περίπου Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό, η θέση της χώρας στην ΕΟΚ οπό όπου εξασφαλίζονται σημαντικά ποσά καθαρών συναλλαγματικών εισπράξεων κ.λπ.) και στην οικονομική πολιτική που ακολουθείται τα τελευταία είκοσι ή και περισσότερα χρόνια. Στο βαθμό που η βασική επιδίωξη της πολιτικής στην περίοδο 1985-2000 είναι η προώθηση της ανάπτυξης του βιομηχανικού και του γεωργικού τομέα της οικονομίας, δηλαδή των τομέων εκείνων οι οποίοι - 8 -

είναι κατεξοχήν εκτεθειμένοι στο διεθνή ανταγωνισμό, η πιο πάνω διάρθρωση θα θεωρείται προβληματική για τους εξής ακόλουθους λόγους : α. Η εισροή σε μόνιμη βάση εισοδηματικών και κεφαλαιακών μεταβιβάσεων χρηματικών πόρων από το εξωτερικό συμβάλλει στη διατήρηση της πραγματικής συναλλαγματικής αξίας της δραχμής σε υπερτιμημένα επίπεδα και μειώνει ουσιαστικά την ανταγωνιστικότητα των πιο πάνω κλάδων. β. Τα τεράστια και συνεχή πλεονάσματα του ισοζυγίου των άδηλων συναλλαγών και του λογαριασμού κεφαλαίων αυξάνουν την ροπή προς κατανάλωση στην εγχώρια οικονομία, ευνοούν το εμπόριο και τις εισαγωγές σε βάρος της εγχώριας παραγωγής, ευνοούν γενικά την παραγωγή μη εμπορεύσιμων προϊόντων σε βάρος της παραγωγής διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων, ευνοούν, τέλος, την προσπάθεια εκ μέρους των οικονομούντων ατόμων για ανάληψη επενδύσεων και για απασχόληση στους προστατευόμενους από το διεθνή ανταγωνισμό τομείς της οικονομίας, π.χ. στο Δημόσιο, στα προσωπικά επαγγέλματα, στο εμπόριο, σε βιομηχανικούς και γεωργικούς κλάδους με εξαιρετικά υψηλή προστασία κ.λπ. 3 Συμπερασματικά, το Ισοζύγιο Πληρωμών αποτελεί τον καθρέπτη των διαρθρωτικών και δομικών χαρακτηριστικών της οικονομίας μιας χώρας. 3.Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε Δ.Κ. Μαρούλης (1989). - 9 -

1.1.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΠΛΗΡΩΜΩΝ Το ισοζύγιο πληρωμών αποτελείται από : Α. Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Το Εμπορικό Ισοζύγιο(Εισαγωγές Ιδιωτών και Δημοσίου Εξαγωγές ). Ισοζύγιο Άδηλων Συναλλαγών (Άδηλοι Πόροι Άδηλες Πληρωμές ). Β. Ισοζύγιο Κίνησης Κεφαλαίων Ιδιωτικός Τομέας Δημόσιος Τομέας Διάγραμμα 1. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΠΟΣΑ USD 15000 10000 5000 0-5000 -10000-15000 -20000-25000 1984 1987 1990 1993 1996 1999 ΕΤΗ ΕΜΠ.ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΙΣΟΖ.ΤΡΕΧΟΥΣ ΩΝ ΙΣΟΖ.ΑΔΗΛΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ - 10 -

1.2 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 1.2.1 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Το εμπορικό Ισοζύγιο είναι η λογιστική κατάσταση που δείχνει την κίνηση σε αξία ή όγκο του συνόλου των εξαγόμενων και εισαγόμενων αγαθών σε μια χώρα, σε μία ορισμένη χρονική περίοδο, συνήθως ένα έτος. Επιπλέον είναι δυνατόν να καταρτίζονται εμπορικά ισοζύγια για την κίνηση των εμπορευμάτων ανάμεσα σε δύο χώρες ( διμερή εμπορικά ισοζύγια) ή μιας χώρας και μιας ομάδας από άλλες χώρες, π.χ. ανάμεσα σε Ελλάδα και ΕΟΚ, ή ακόμα για ορισμένα βασικά εμπορεύματα χωριστά (π.χ. πετρέλαιο ). Στο εμπορικό ισοζύγιο η αξία των εξαγωγών (πωλούμενα αγαθά και υπηρεσίες υπό των μονίμων κατοίκων μιας χώρας εις το εξωτερικό) εκτιμάται σε τιμές F.O.B., ενώ η αξία των εισαγωγών (αγορές αγαθών και υπηρεσιών των μονίμων κατοίκων της χώρας τα οποία παράγονται στο εξωτερικό εκτιμάται σε τιμές C.I.F. 4 Οι εισαγωγές αποτελούν πηγή εισροής συναλλάγματος. Αν οι εξαγωγές είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές, το εμπορικό ισοζύγιο είναι πλεονασματικό. Αντίθετα αν οι εισαγωγές είναι μεγαλύτερες από τις εξαγωγές, τότε το εμπορικό ισοζύγιο είναι ελλειμματικό. 5 Το εμπορικό Ισοζύγιο της Ελλάδας είναι παραδοσιακά σημαντικά ελλειμματικό (της τάξεως του 14% του ΑΕΠ ) και αυτό αποτελεί ίσως το πιο βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής οικονομίας. Αποτελεί την εκδήλωση του γεγονότος ότι η ελληνική οικονομία αφενός διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα στους τομείς υπηρεσιών, όπως ο τουρισμός και η διεθνής εμπορική ναυτιλία και αφετέρου διαθέτει σημαντικές πηγές εισοδηματικών μεταβιβάσεων, όπως οι Έλληνες μετανάστες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Επομένως, το εμπορικό ισοζύγιο είναι ελλειμματικό εξαιτίας της ύπαρξης των μεγάλων πλεονασμάτων στο ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών και στο λογαριασμό κεφαλαίων. Αν τα πλεονάσματα αυτά αυξηθούν σε μεγαλύτερο επίπεδο από 4.Τιμές F.O.B. :είναι οι τιμές οι οποίες περιλαμβάνουν και τα έξοδα από τον τόπο παραγωγής μέχρι τα εθνικά σύνορα. Τιμές C.I.F. :είναι οι τιμές οι οποίες περιλαμβάνουν τα έξοδα δι ασφάλιστρα και μεταφορικά από τα σύνορα της χώρας προέλευσης μέχρι τα αντίστοιχα εθνικά. 5. Βλέπε κεφ.5 Χρηστίδης Γ. - 11 -

το σημερινό, είναι αναπόφευκτο ότι θα αυξηθεί και το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου ακόμη περισσότερο. 6 Η επιδεινούμενη ελλειμματικότητα του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου αποτελεί στην ουσία μία εναλλακτική όψη του γενικότερου και πολύ σοβαρού προβλήματος που αντιμετωπίζει η χώρα, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, το οποίο συνιστάται στις φτωχές επιδόσεις στον τομέα των εξαγωγών αγαθών και στη ραγδαία αυξανόμενη εισαγωγική διείσδυση στους περισσότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας. Δεδομένου ότι την ίδια περίοδο ακολουθούνται μακροοικονομικές πολιτικές περιορισμού της εγχώριας ζήτησης, αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων είναι η αποβιομηχάνιση που παρατηρείται σε ορισμένους κλάδους και οι βαθιές διαρθρωτικές μεταβολές και οι μειωμένοι ρυθμοί αύξησης της παραγωγής σε άλλους κλάδους. Συνεπώς, ελλειμματικότητα του εμπορικού ισοζυγίου επηρεάζεται τόσο από τις εξαγωγές όσο κι από τις εισαγωγές. Από την πλευρά των εξαγωγών, οι σημαντικότερο παράγοντες είναι οι εξής : α. Η χαμηλή εισοδηματική ελαστικότητα των εξαγόμενων ελληνικών προϊόντων, σε σύγκριση με εκείνη των περισσότερων ανταγωνιστριών χωρών. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ελληνική οικονομία να μην εκμεταλλεύεται πλήρως την άνοδο της ζήτησης που προέρχεται από την ανάπτυξη των εξαγωγικών της αγορών. Τούτο οφείλεται στο ότι σημαντικό ποσοστό του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών αποτελείται από αγαθά αγροτικής παραγωγής και εν γένει ενδιάμεσα αγαθά, ενώ και όσα χαρακτηρίζονται τελικά, σε μικρό μόνο ποσοστό αφορούν αγαθά πολυτελείας ή /και υψηλής τεχνολογίας που, όπως είναι γνωστό, εμφανίζουν υψηλή εισοδηματική ελαστικότητα. β. Η σταδιακή χειροτέρευση της ανταγωνιστικότητας κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στη μεταποίηση αλλά και το χαμηλό επίπεδο της ανταγωνιστικότητας που αφορά τη συσκευασία, την τυποποίηση,τις συνθήκες διαθέσεως κ.τ.λ. γ. Το υψηλό εισαγωγικό περιεχόμενο των εξαγόμενων προϊόντων. Αυτό επισημαίνει το φαύλο κύκλο του εμπορικού ισοζυγίου, αφού μία 6. Αυτού του απλού γεγονότος γινόμαστε μάρτυρες στη δεκαετία 1985-1995. Σε περίοδο λιτότητας, χαμηλών αναπτυξιακών ρυθμών και σχετικά υψηλών ρυθμών αύξησης των εξαγωγών, έχουμε αύξηση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου. Οι εισαγωγές αγαθών αυξάνονται κατά υψηλότερο ρυθμό από τις εξαγωγές, γιατί η αγοραστική δύναμη στην οικονομία έχει αυξηθεί από τις πολύ υψηλές εισροές κεφαλαίων από το εξωτερικό. Οι παρεμβάσεις της ΤτΕ στις αγορές χρήματος και συναλλάγματος και η αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων μόνο μερικά και πρόσκαιρα είναι δυνατόν να περιορίσουν την αύξηση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε Δ.Κ. Μαρούλη, Κλ. Β. Ε.υστρατόγλου 1996. - 12 -

δεδομένη άνοδος των εξαγωγών συνεπάγεται ταυτόχρονα και άνοδο των εισαγωγών. δ. Η ύπαρξη ισχυρών αντικινήτρων στην εξαγωγική προσπάθεια (π.χ. περιπλοκές διοικητικές διαδικασίες, ελλιπής εμπορική αντιπροσώπευση στο εξωτερικό, καθυστέρηση στο συμψηφισμό συναλλαγματικών χρεών και απαιτήσεων των εξαγωγέων, ισχυρές γραφειοκρατικές διαδικασίες στην προώθηση και αξιοποίηση νέων θεσμών. Από την πλευρά των εισαγωγών, οι σημαντικότεροι παράγοντες είναι οι έξης : α. Η υψηλότερη εισοδηματική ελαστικότητα των ελληνικών εισαγωγών σε σύγκριση με εκείνη των εγχωρίως παραγόμενων προϊόντων, με αποτέλεσμα σε περιόδους ανάπτυξης της οικονομίας να παρατηρείται ταχύτερη άνοδος της ζήτησης εγχώριων προϊόντων. β. Η χαμηλή ελαστικότητα των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων, που οδηγεί σε αποδυνάμωση ενός αποτελεσματικού μέσου ελέγχου των εισαγωγών, όπως είναι οι τιμές. Η διαπίστωση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση της Ελλάδος, όπου ο ρυθμός πληθωρισμού είναι σημαντικά υψηλός σε σύγκριση με τις αναπτυγμένες χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, από τις οποίες κυρίως προέρχονται οι ελληνικές εισαγωγές. γ. Το γεγονός ότι σημαντικό ποσοστό των συνολικών εισαγωγών, όπως κεφαλαιακών και ενδιάμεσων αγαθών, καθώς και ορισμένων πρώτων υλών, δεν παράγεται στην εγχώρια αγορά. Επομένως, κατά τη διάρκεια μιας έντονης αναπτυξιακής διαδικασίας της οικονομίας θα πρέπει να αναμένεται σημαντική άνοδος των εισαγωγών των προϊόντων των κατηγοριών αυτών. Άνοδος των εισαγωγών κεφαλαιακών αγαθών θα πρέπει να αναμένεται και στην περίπτωση μετατροπής μιας δεδομένης παραγωγικής διαδικασίας από έντασης εργασίας σε έντασης κεφαλαίου (βλ. π.χ. κλάδους παραγωγής τροφίμων, ποτών και υφαντικών προϊόντων). Αποτέλεσμα της επίδρασης των παραγόντων αυτών ήταν κυρίως η διαρθρωτική αδυναμία της εγχώριας παραγωγής να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις τόσο της εσωτερικής όσο και της εξωτερικής ζήτησης 7. Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του ισοζυγίου πληρωμών το οποίο σχετίζεται με το εμπορικό ισοζύγιο είναι ότι η χώρα δεν έγινε περισσότερο ανοιχτή(όπως αυτό μετρείται με βάση το λόγο του αθροίσματος εξαγωγών και εισαγωγών προς το ΑΕΠ) μετά την ένταξή της στην ΕΕ το 1981 και την απελευθέρωση του εμπορίου που ακολούθησε. Ενώ οι εισαγωγές αγαθών παρέμειναν σχετικά σταθερές γύρω στο 24% του ΑΕΠ, οι εξαγωγές είχαν διαφορετική εξέλιξη. Οι εξαγωγές αγαθών μειώθηκαν από περίπου 17% του ΑΕΠ το 1980 σε λιγότερο από 9% του ΑΕΠ το 1999. 7. Το γεγονός αυτό συνδέεται με τη μείωση της ροπής για επένδυση, τη στασιμότητα ή και χειροτέρευση της ποιοτικής σύνθεσης των επενδύσεων ιδιαίτερα στη μεταποίηση, καθώς και την επιβράνδυση του ρυθμού ανόδου της παραγωγικότητας.βλέπε στην Οικονομική Πολιτική και Ισοζύγιο Πληρωμών του Αθανάσογλου και Ζομπανάκη. - 13 -

Αυτό αντισταθμίστηκε εν μέρει από τις καλύτερες επιδόσεις των εξαγωγών υπηρεσιών, οι οποίες κυμάνθηκαν μεταξύ 6% και 7% του ΑΕΠ μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 90 και στη συνέχεια αυξήθηκαν, φθάνοντας περίπου το 10% του ΑΕΠ το 1999. 8 Παρ όλα αυτά, συγκρινόμενη με την ΕΕ, η οικονομία της Ελλάδας δεν είναι πολύ ανοικτή, ούτε χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό ενοποίησης με τους εμπορικούς εταίρους της χώρας. Αναμφίβολα αυτό οφείλεται εν μέρει στη γεωγραφική θέση της Ελλάδος, που είναι το μόνο μέλος της ΕΕ χωρίς κοινά σύνορα με άλλον εταίρο της ΕΕ. Η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε τη δεκαετία του 90, καθώς οι συγκρούσεις στα Βαλκάνια διέκοψαν τις κύριες εμπορικές οδούς των ελληνικών εξαγωγών προς τις χώρες της ΕΕ. 1.2.2 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΑΔΗΛΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ Το ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών περιλαμβάνει τις συναλλαγές που δεν είναι εμπορευματικές και δημιουργούν είτε εισροή είτε εκροή συναλλάγματος. Για την Ελλάδα, το ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών έχει ιδιαίτερη σημασία. Το πλεόνασμά του αποτελεί βασικό προσδιοριστικό παράγοντα της διάρθρωσης του συνολικού ισοζυγίου πληρωμών, αλλά και της διάρθρωσής της οικονομίας. Το ισοζύγιο άδηλων συναλλαγών διακρίνεται σε άδηλους πόρους και άδηλες πληρωμές και επιπλέον αθροίζει διαφορετικές μεταξύ τους κατηγορίες διεθνών οικονομικών συναλλαγών. Πρόκειται για τρεις κυρίως κατηγορίες συναλλαγών : 9 α. Εξαγωγές και εισαγωγές υπηρεσιών και εμπορευμάτων: Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν οι εισροές από τη ναυτιλία και τον τουρισμό καθώς και οι εκροές για ταξιδιωτικό συνάλλαγμα ελλήνων πολιτών. Τόσο η ναυτιλία όσο και ο τουρισμός αποτελούν εγχώριες παραγωγικές δραστηριότητες με εξαγωγικό προσανατολισμό: Ο τουρισμός εξάγει υπηρεσίες (ενδιαίτησης, ψυχαγωγίας κ.λπ.) αλλά και εμπορεύματα τα οποία αγοράζουν οι αλλοδαποί ανταλλάσσοντας συνάλλαγμα, ευρισκόμενοι βέβαια, όχι στη χώρα τους, αλλά ως τουρίστες στο εσωτερικό. Το γεγονός αυτό όμως δεν αναιρεί το ότι πρόκειται για 8.Βασισμένοι πάντα σε στοιχεία από πηγές (όπως η Τράπεζα της Ελλάδας ή άλλη στατιστική υπηρεσία) δείχνουν μια κάπως διαφορετική εικόνα. Παρ όλα αυτά, το συμπέρασμα είναι σε μεγάλο βαθμό το ίδιο: υπήρξε προοδευτική επιδείνωση όλων των δεικτών των επιδόσεων του εμπορίου από τις αρχές της δεκαετίας του 80 και κάποια βελτίωση στα τέλη της δεκαετίας του 90. 9.Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε στο βιβλίο: Διαρθρωτικά και θεσμικά προβλήματα των Ελληνικών εξαγωγών, υφιστάμενη κατάσταση και προτάσεις πολιτικής. Γ. Μήλιο, Η. Ιωακείμογλου. - 14 -

εξαγωγές σαν αγορά εγχώριων εμπορευμάτων ή και τουριστικών υπηρεσιών από αλλοδαπούς έναντι συναλλάγματος. Το συγκριτικό πλεονέκτημα που κατέχει η Ελλάδα στον τομέα προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών οφείλεται τόσο σε παράγοντες που έχουν σχέση με την εξωτερική ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών όσο και στις συνθήκες εγχώριας προσφοράς τέτοιων υπηρεσιών. Επιπλέον ο τουρισμός, στον οποίο οφείλεται το ήμισυ έως τα 2/3 των συνολικών εισπράξεων από εξαγωγές υπηρεσιών, είναι ο διεθνώς ανταγωνιστικός τομέας ο οποίος άντεξε τα τελευταία είκοσι έτη, καθώς το μερίδιο της χώρας στις παγκόσμιες αφίξεις τουριστών δεν μειώθηκε. Το 1999 η Ελλάδα κατείχε τη 15 η θέση στον κόσμο μεταξύ των χωρών προορισμού τουριστών και τη 10 η θέση από την άποψη του μεγέθους του τουριστικού της τομέα με κριτήριο τις εισπράξεις από τον τουρισμό. Η ναυτιλία εξάγει υπηρεσίες διεθνούς μεταφοράς εμπορευμάτων και επιβατών. Από οικονομική άποψη η διαδικασία μεταφοράς εμπορεύματος αποτελεί στάδιο της διαδικασίας της παραγωγής του εμπορεύματος αυτού, στάδιο σχηματισμού της αξίας και της υπεραξίας που περιέχει το εμπόρευμα κατά τη στιγμή πραγματοποίησης του στην αγορά. Η ελληνική παράδοση στον τομέα της εμπορικής ναυτιλίας κι ιδιαίτερα η ύπαρξη μιας εργατικής δύναμης εξαιρετικά εξειδικευμένης και μέχρι πρόσφατα φθηνής ως προς τα διεθνή πρότυπα, οδήγησαν στην γρήγορη ανάπτυξη της ελληνικής υπερπόντιας εμπορικής ναυτιλίας, σε τέτοιο βαθμό ώστε αυτή να κατέχει κατά περιόδους τον τίτλο της πρώτης ναυτιλιακής δύναμης στον κόσμο. β. Μεταβιβαστικές πληρωμές (μονομερείς μεταβιβάσεις) από το εξωτερικό, δηλαδή μεταβιβάσεις πόρων χωρίς αντάλλαγμα. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι εισροές (άδηλων) πόρων από την ΕΟΚ, αλλά και το μεταναστευτικό συνάλλαγμα. Η ύπαρξη περίπου τριών εκατομμυρίων Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό, οι οποίοι, διατηρώντας στενούς δεσμούς με την πατρίδα, έστελναν και στέλνουν κάθε χρόνο μεγάλα ποσά συναλλάγματος τα οποία καταγράφονται στις εισπράξεις από άδηλους πόρους ως μεταναστευτικά εμβάσματα. γ. Τόκοι, μερίσματα, κέρδη κ.λπ. από κεφάλαια που έχουν τοποθετηθεί σε επιχειρήσεις ή τράπεζες του εξωτερικού (π.χ. τα εξωτερικά δάνεια που συνάπτει το ελληνικό δημόσιο παραμένουν για ένα χρονικό διάστημα κατατεθειμένα σε τράπεζες του εξωτερικού και αποφέρουν τόκους ), ή αντίστοιχα, που έχουν κατατεθεί από αλλοδαπούς σε επιχειρήσεις και τράπεζες του εσωτερικού. δ. Ασφάλιστρα που είναι εισερχόμενο συνάλλαγμα το οποίο προέρχεται από πληρωμές ασφαλιστικών εταιρειών ως αποζημιώσεις προς τους κατοίκους της χώρας. ε. Υπηρεσίες Δημοσίου όπου κατατίθενται στην Ελλάδα από δαπάνες ξένων διπλωματικών υπηρεσιών, αντιπροσωπειών σε Διεθνείς Οργανισμούς - 15 -

και αποστολών, τα προξενικά τέλη και οι εισπράξεις από τις κατασκευές των ελληνικών έργων υποδομής για λογαριασμό των χωρών μελών του ΝΑΤΟ. Γίνεται, λοιπόν, από τα παραπάνω προφανές ότι οι άδηλοι πόροι δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν ένα ενιαίο σύνολο, σαν μια κατηγορία εξωτερικών συναλλαγών, αλλά να καταχωρείται κάθε επιμέρους κονδύλι των άδηλων πόρων στην κατηγορία των εξωτερικών συναλλαγών στην οποία ανήκει: Είτε στις εμπορικές συναλλαγές (εισαγωγές και εξαγωγές εμπορευμάτων και υπηρεσιών), είτε στις κινήσεις και τα κέρδη κεφαλαίου, είτε στις μεταβιβαστικές πληρωμές. 1.3 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ Το ισοζύγιο κίνησης κεφαλαίων περιλαμβάνει τις κάθε είδους κινήσεις κεφαλαίων και το νομισματικό χρυσό και αποτελείται από δύο βασικές ροές κεφαλαίου: α. ροές κεφαλαίου ιδιωτικού τομέα,οι οποίες διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Οι βραχυπρόθεσμες κινήσεις ιδιωτικών κεφαλαίων αναφέρονται σε βραχυπρόθεσμες εμπορικές πιστώσεις, εμπορικά γραμμάτια, καταθέσεις σε τράπεζες κ.λπ. Οι μακροπρόθεσμες κινήσεις ιδιωτικού τομέα αναφέρονται σε γνήσιες ιδιωτικές διεθνείς επενδύσεις όπου οι επενδυτές αφού λαμβάνουν υπόψιν τους κινδύνους και άλλους συναφείς παράγοντες, επενδύουν εκεί που βρίσκουν τη μεγαλύτερη απόδοση για τα κεφάλαιά τους. Επίσης, οι μακροπρόθεσμες κινήσεις ιδιωτικών κεφαλαίων αναφέρονται σε δάνεια ιδιωτικών επιχειρήσεων και εμπορικές πιστώσεις που έχουν διάρκειας μεγαλύτερη του ενός έτους. β. ροές κεφαλαίου δημόσιου τομέα οι οποίες αναφέρονται σε συναλλαγές κεφαλαίων των δημόσιων υπηρεσιών. Η ανάλυση της κίνησης κεφαλαίων δυσχεραίνεται από την έλλειψη διαθεσίμων συγκρίσιμων στατιστικών στοιχείων. Μέχρι το 1997, τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την κίνηση ιδιωτικών κεφαλαίων σύμφωνα με τις γενικές κατηγορίες που αντιστοιχούν στο κανονιστικό πλαίσιο της εποχής, αλλά δεν μπορούν να συσχετιστούν εύκολα με οικονομικά μεγέθη όπως ξένες άμεσες επενδύσεις και οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου. Στην πράξη, όλες οι μεσοπρόθεσμες και - 16 -

μακροπρόθεσμες ροές κεφαλαίων κατατάσσονται στις κατηγορίες των επιχειρηματικών κεφαλαίων 10 και των επενδύσεων σε ακίνητα. Οι καθαρές εισροές κεφαλαίων του ιδιωτικού τομέα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη χρηματοδότηση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Ήταν κατά μέσο όρο, μόλις πάνω από 1,5 δισεκ. δολ. την περίοδο 1985-1998. Ενδιαφέρον είναι ότι αυτές οι ροές κεφαλαίων άρχισαν να μειώνονται μετά το 1997, αφού αυξήθηκαν έντονα την περίοδο 1994-1996. Η εξέλιξη αυτή αποτελούσε, σε κάποιο βαθμό, αναμενόμενη αντίδραση ύστερα από μια περίοδο σημαντικών εισροών κερδοσκοπικών κεφαλαίων, όταν οι επενδυτές θέλησαν να επωφεληθούν από τις υψηλότερες ονομαστικές αποδόσεις στην Ελλάδα σε σύγκριση με τις περισσότερες άλλες προηγμένες οικονομίες. Περίπου το 1/3 των ροών κεφαλαίων την περίοδο αυτή χρησιμοποιούνταν για την αγορά ακινήτων, συνήθως από απόδημους Έλληνες. Τα λεγόμενα επιχειρηματικά κεφάλαια (χωρίς τις αποσβέσεις) αντιπροσωπεύουν λίγο περισσότερο από το ήμισυ των ροών κεφαλαίων του ιδιωτικού τομέα. Πληροφορίες για τις ξένες άμεσες επενδύσεις είναι διαθέσιμες σε σταθερή βάση μόνο για την περίοδο μετά το 1997. 11 Οι διαθέσιμες πηγές πληροφοριών δείχνουν ότι η Ελλάδα δεν είναι σημαντικός αποδέκτης των ξένων άμεσων επενδύσεων, αφού την δεκαετία του 90 η Ελλάδα απορρόφησε μόνο το 1% περίπου των ΞΑΕ που κατευθύνονταν σε χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ. Οι εισροές κεφαλαίων του δημόσιου τομέα είναι σημαντική πηγή χρηματοδότησης των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Κατά μέσο όρο κάλυπταν το 80% του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών περίοδο 1985-1998. Λόγω των συσσωρευμένων δανείων, οι δαπάνες για χρεολυσία του δημοσίου χρέους από 400 εκατ. δολ. το 1980 σε 6,7 δισεκ. δολ. το 1998. 1.3.1 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ Στις αρχές της δεκαετίας του 80 η Ελλάδα είχε σχετικά χαμηλό επίπεδο συναλλαγματικών διαθεσίμων, τα οποία κάλυπταν τις εισαγωγές για περίπου ενάμιση μήνα. Μετά την κρίση του 1985-1986 η χώρα άρχισε να ενισχύει το επίπεδο των συναλλαγματικών διαθεσίμων της με τη βοήθεια των υψηλών ονομαστικών επιτοκίων που ήταν αναγκαία για την προσπάθεια 10.Τα επιχειρηματικά κεφάλαια ορίζονται ως κεφάλαια ή δάνεια που εισάγονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις με ή χωρίς την τήρηση του ΝΔ 2687/53. 11. Ενίοτε, τα ποσά που καταχωρίζονται στα επιχειρηματικά κεφάλαια ερμηνεύεται (π.χ από τον ΟΟΣΑ) ότι αντιστοιχούν επακριβώς στην έννοια των ξένων άμεσων επενδύσεων. Αυτό δεν είναι ορθό, καθώς τα σχετικά ποσά περιλαμβάνουν και κεφάλια κίνησης. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε στο Ισοζύγιο πληρωμών και η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδος. Νικόλαος Θ. Τσαβέας. - 17 -

σταθεροποίησης, καθώς και των εισροών κεφαλαίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία. Το σύνολο των διαθεσίμων αυξήθηκε από 1,3 δισεκ. δολ. το 1980 σε 14,5 δισεκ. δολ. το 2000. 1.3.2 ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ Το εξωτερικό δημόσιο χρέος είναι τα ποσά που δανείζεται το Ελληνικό Κράτος από ξένες χώρες και Οργανισμούς. Είναι δηλαδή το ποσό που το Ελληνικό Κράτος χρωστάει σε άλλα κράτη, τράπεζες, επιχειρήσεις, ιδιώτες. Το χρέος αυτό το δημιουργούν το Κράτος, οι Δημόσιες επιχειρήσεις και άλλοι οργανισμοί και επιχειρήσεις για τις οποίες εγγυάται το Κράτος την πληρωμή. Η Ελλάδα έχει υψηλά επίπεδα βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων σε ξένο συνάλλαγμα, τα οποία υπερβαίνουν τα συναλλαγματικά διαθέσιμα δημιουργώντας μια γκρίζα προοπτική για την εθνική οικονομία. Συγκεκριμένα η εισροή κεφαλαίων για την αποπληρωμή δανείων του ιδιωτικού τομέα σε ξένο συνάλλαγμα έχει ανέλθει σε επίπεδα ρεκόρ, η πληρωμή χρεολυσίων του δημόσιου τομέα αυξήθηκε δραματικά κατά την τελευταία τριετία, η ανάγκη δανεισμού από το εξωτερικό κατά το 1995 υπέρ-τριπλασιάστηκε έναντι του προηγούμενου έτους. Δανεισμός από το εξωτερικό σε αυτήν την ένταση δεν είναι θεμιτός ούτε μπορεί να αποδειχθεί βιώσιμος μακροπρόθεσμα. Η συνολική δαπάνη εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους της οικονομίας σημείωσε εντυπωσιακή άνοδο κατά το 1995 πλησιάζοντας τα 12 δις δολάρια ή 3,1 τρις δρχ. περίπου. Παράλληλα, η δυνατότητα αποπληρωμής του δημόσιου χρέους περιορίζεται σημαντικά. Ο λόγος της τοκοχρεολυτικής εξυπηρέτησης προς τις τρέχουσες συναλλαγματικές εισπράξεις (debt services ratio) υπέρ-διπλασιάστηκε τα πέντε τελευταία χρόνια και διαμορφώθηκε στο 50% για το 1996. Τα γεγονότα αυτά σε συνδυασμό με: α)την ενδημική καθυστέρηση στην εισροή πόρων από την ΕΕ (λόγω αδυναμίας απορρόφησης των κοινοτικών προγραμμάτων), και β)τις διαρθρωτικές αδυναμίες του ισοζυγίου πληρωμών όπως η υστέρηση των άδηλων πόρων (τουριστικού συναλλάγματος κ.λ.π.), θα δημιουργήσουν σημαντικά προβλήματα στην ελληνική οικονομία και μπορεί να την καταστήσουν ευάλωτη σε μια συναλλαγματική κρίση. Λόγω των διευρυνόμενων ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και του εξωτερικού δανεισμού που χρειαζόταν για τη χρηματοδότησή τους, το εξωτερικό χρέος αυξήθηκε γρήγορα, από μόλις άνω του 22% του ΑΕΠ το 1981(7,9 δισεκ. δολ.) σε 50% του ΑΕΠ το 1985(14,8 δισεκ. δολάρια). - 18 -

Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζονται οι διακυμάνσεις της κίνησης κεφαλαίων και είναι φανερή η ασταθής πορεία της. (διάγραμμα 2) Διάγραμμα 2. ΚΙΝΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 8000 6000 USD 4000 2000 0-2000 -4000-6000 -8000 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 ΕΤΗ 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000-19 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2.1 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η συμμετοχή της Ελλάδας στον ΜΣΙ του ΕΝΣ αποτελεί μεσοπρόθεσμο στόχο της οικονομικής πολιτικής και αναπόσπαστο μέρος της σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας, για την μετάβαση στην τελική φάση της ΟΝΕ. Η επιτυχής συμμετοχή της όμως προϋποθέτει αποκλιμάκωση του πληθωρισμού και βελτίωση των παραγόντων που τον επηρεάζουν, όπως η μείωση των ελλειμμάτων του δημοσίου και του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Για τη Ελλάδα, η πλήρης απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων και η ένταξη στο ΜΣΙ του ΕΝΣ εντάσσονται στην περίοδο μετά το 1992, αυτό όμως δεν δικαιολογεί εφησυχασμό γιατί η χώρα πρέπει να χρησιμοποιήσει την περίοδο που απομένει για να προσαρμόσει την οικονομία της όσο το δυνατόν πιο κατάλληλα, ώστε να μπορέσει το βάρος της πλήρους απελευθέρωσης χωρίς δυσμενείς συνέπειες για την οικονομία. Με τα πιο πάνω, κύρια επιδίωξη της οικονομικής πολιτικής τα επόμενα πέντε χρόνια είναι η δραστική μείωση των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα, η ουσιαστική μείωση του εξωτερικού δημόσιου χρέους της χώρας και η διατήρηση σε όσο τον δυνατόν ικανοποιητικά επίπεδα της ανταγωνιστικότητας των κλάδων της οικονομίας που παράγουν διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα. Τα μέσα πολιτικής που χρησιμοποιήθηκαν για την επίτευξη αυτών των στόχων, είναι η μακροοικονομική και η γενικότερη αναπτυξιακή πολιτική. Συγκεκριμένα, η συναλλαγματική πολιτική είναι οπωσδήποτε άμεσα συνδεδεμένη με τη γενικότερη μακροοικονομική πολιτική και λαμβάνεται από μόνη της για να προωθήσει την ανταγωνιστικότητα των κλάδων της οικονομίας οι οποίοι είναι εκτεθειμένη στον διεθνή ανταγωνισμό. Από την άλλη μεριά, η διολίσθηση της ανταγωνιστικότητας σε ανεκτά επίπεδα, όταν η γενικότερη μακροοικονομική πολιτική είναι τόσο επεκτατική ώστε να δημιουργεί σημαντικές διαφορές στους ρυθμούς αύξησης των τιμών και του κατά μονάδα κόστους παραγωγής ανάμεσα στην Ελλάδα και στους κυριότερους ανταγωνιστές της. Η συναλλαγματική πολιτική εμφανίζεται λιγότερο αποτελεσματική στη μείωση του κόστους του εξωτερικού δανεισμού, τόσο συγκριτικά με τη δημοσιονομική πολιτική, όσο και σε σχέση με την επίδραση της ίδιας της συναλλαγματικής πολιτικής στα υπόλοιπα μεγέθη του εξωτερικού τομέα. - 20 -