Η ΜΗΝΙΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (Ο αποστομωτικός λόγος στην αρχαία Ελληνική γραμματεία) ΤΑΞΗ Β (και Γ ) Γυμνασίου ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ομήρου Ιλιάδα και παράλληλα κείμενα ΕΙΔΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Ερευνητική εργασία (project ) μακράς διάρκειας ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ 8 διδακτικές ώρες ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Το προτεινόμενο διδακτικό σχέδιο, με τη μορφή project μακράς διάρκειας, υιοθετεί τις αρχές του κριτικού γραμματισμού (ΠΣ σ. 35), υπηρετώντας τους παρακάτω ειδικότερους στόχους του ΠΣ (ΠΣ, σ.36): Οι μαθητές και οι μαθήτριες να έρθουν σε επαφή με ένα ευρύ φάσμα κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (ρητορική, φιλοσοφία, θέατρο, ποίηση, ιστοριογραφία) και να είναι σε θέση να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά των διαφορετικών αυτών ειδών καθώς και τη λειτουργικότητά τους, δηλαδή το σκοπό για τον οποίο γράφονται. Να αντιληφθούν το αξιακό σύστημα των κειμένων και να τα συνδέσουν με το πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής Να κατανοήσουν την πολλαπλότητα προσεγγίσεων ενός κειμένου και να επιχειρούν δικές τους ερμηνευτικές προσεγγίσεις Να σχηματίσουν μέσα από την κριτική θεώρηση των κειμένων μια εικόνα για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και να επιχειρήσουν να διερευνήσουν πώς συνδέεται η εικόνα αυτή με την εικόνα που έχουν για το σύγχρονο ελληνικό και δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό Και, επιπλέον, (ΠΣ 115-8): Να κατανοήσουν την Ιλιάδα ως ποιητική ανθρωπογεωγραφία με ιδιαίτερο σύστημα αξιών, ιδεών και αντιλήψεων Να κατανοήσουν ότι ο ποιητής, αν και καθιστά την μῆνιν του Αχιλλέα έναρξη αλλά και θεματικό κέντρο της πλοκής, στο έργο του αντικατοπτρίζει την προϊστορία και το τέλος του πολέμου και μετατρέπει την Ιλιάδα σε έπος του δεκαετούς Τρωικού πολέμου. Να εκτιμήσουν την μετάπλαση του τρωικού μύθου σε επικό ποίημα με κεντρικό θεματικό πυρήνα και δευτερεύοντα επεισόδια. Να διαπιστώσουν ομοιότητες και διαφορές της Ιλιάδας και της Οδύσσειας σε κάθε επίπεδο
Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία της προφορικότητας του έργου Να συνειδητοποιήσουν το λόγο για τον οποίο η Ιλιάδα θεωρείται η μήτρα του τραγικού είδους Να μπορούν να κατανοήσουν το ρόλο των ομιλιών, που αποτελούν μη πολεμικές ή αντιπολεμικές παύσεις του έπους ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύμφωνα με το νέο ΠΣ για την διδασκαλία της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Γυμνάσιο, βασική επιδίωξη είναι η διδασκαλία ολόκληρης της Ιλιάδας του Ομήρου με βάση κάποιους θεματικούς άξονες, και η σύνδεση του έπους με παράλληλα κείμενα που θα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων των κατοικούντων στον Ελλαδικό χώρο καθόλη την ιστορική τους διαδρομή. Το προτεινόμενο διδακτικό σχέδιο δομείται με θεματικό άξονα την μῆνιν του Αχιλλέα, η οποία συνιστά και το θεματικό πυρήνα του έπους, και διερευνά τις πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες γένεσης της μέσα από τη σύγκριση διαλόγων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, καθώς και αρχαιοελληνικών τραγωδιών κυρίως που διδάσκονται στο Γυμνάσιο. Μια τέτοια σύγκριση αναδεικνύει τα κοινά σημεία αλλά και τις διαφορές πολιτισμικού υπόβαθρου των κοινωνιών της προϊστορικής και της ιστορικής Ελλάδας, υπηρετώντας έτσι τον επιδιωκόμενο ολιστικό χαρακτήρα της διδακτικής προσέγγισης της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Καθώς η φιλολογική έρευνα έχει από καιρό αναδείξει την έγερση τραγικών ερωτημάτων και αδιεξόδων ήδη στον Όμηρο, η προτεινόμενη διδακτική παρέμβαση οικοδομείται πάνω σε αυτή τη βασική έννοια προς διερεύνηση: τι είναι ένα αποστομωτικό επιχείρημα και πώς αντιδρά ο άνθρωπος, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα τέτοιο αδιέξοδο; Η όλη μαθησιακή διαδικασία κατατείνει στην δημιουργία και υποστήριξη ενός μαθησιακού wiki με θέμα Η μήνις του Αχιλλέα και το αποστομωτικό επιχείρημα στην αρχαία Ελληνική γραμματεία. ΣΚΟΠΟΣ Η διερεύνηση της ισχύος ενός αποστομωτικού επιχειρήματος στην αρχαία Ελληνική γραμματεία, όπως αυτό που οδηγεί στη μῆνιν του Αχιλλέα, και των πιθανών τρόπων αντίδρασης σε αυτό το αδιέξοδο ΣΤΟΧΟΙ (α) γνωστικοί στόχοι Να διερευνήσουν τη γνωστική αξία ενός αποστομωτικού επιχειρήματος στα ομηρικά έπη Να κατανοήσουν την ποιητική και δραματική λειτουργία ενός τέτοιου επιχειρήματος στα έπη Να αναζητήσουν και να αναστοχαστούν πάνω στους πιθανούς τρόπους αντίδρασης σε μια τέτοια πρόκληση (β) δεξιότητες Να αναγνωρίζουν ένα τέτοιο επιχείρημα τόσο στο έπος, όσο και στην καθημερινή ζωή
Να αναπτύξουν και να υποστηρίξουν ένα wiki με αυτό το θέμα, σε συνεργασία με άλλες εκπαιδευτικές κοινότητες (γ) στάσεις ζωής ταυτότητες Να κατανοήσουν τις διαπροσωπικές και κοινωνικές συνέπειες ενός τέτοιου επιχειρήματος Να αισθάνονται ότι μπορούν να ανταποκρίνονται με επάρκεια σε κάτι τέτοιο στην καθημερινότητά τους ΦΑΣΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Α ΦΑΣΗ a) Διερεύνηση αποστομωτικών επιχειρημάτων στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια : Αγαμέμνονας προς Αχιλλέα, Αγαμέμνονας προς Χρύση, Ερμής προς Καλυψώ b) Αποσαφήνιση των ειδικών συνθηκών, των σχέσεων εξουσίας και του πολιτισμικού υπόβαθρου τέτοιων διαλόγων c) Πρώτη προσπάθεια ορισμού ενός τέτοιου επιχειρήματος στον Όμηρο στο πλαίσιο του υποστηριζόμενου wiki Β ΦΑΣΗ d) Ερμηνευτική προσέγγιση της μήνιδος του Αχιλλέα ως πιθανής μορφής αντίδρασης σε μια τέτοια πρόκληση e) Αναζήτηση σε άλλα λογοτεχνικά και θεατρικά έργα τέτοιων επιχειρημάτων και διερεύνηση άλλων πιθανών μορφών αντίδρασης ή στάσεων απέναντι σε αυτά f) Αποκωδικοποίηση και προσπάθεια ορισμού στο υποστηριζόμενο wiki των πιθανών μορφών αντίδρασης σε ένα αποστομωτικό επιχείρημα ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Αποστομωτικά επιχειρήματα a. Αγαμέμνονας προς Αχιλλέα b. Αγαμέμνονας προς Χρύση c. Δίας προς Ήρα d. Οδυσσέας προς Θερσίτη e. Ερμής προς Καλυψώ Παθητική αντίδραση a. Η αγέρωχη αποχώρηση (μῆνις Αχιλλέα) b. Η υποταγή (Ισμήνη προς Κρέοντα, Ήρα προς Δία, Καλυψώ προς Ερμή) c. Η άρνηση της πραγματικότητας στρατηγική της αφέλειας (Ιοκάστη προς Οιδίποδα) Ενεργητική αντίδραση a. Η ανένδοτη αντίσταση (Αντιγόνη προς Κρέοντα, Προμηθέας προς Δία) b. Η ένδοξη αυτοχειρία (χορός του Ζαλόγγου) c. Η ηθική υπονόμευση της ισχύος του αντιπάλου (Τειρεσίας προς Οιδίποδα) d. Η καταλυτική απάντηση (Αλέξανδρος στο Γόρδιο δεσμό, Οιδίποδας προς Σφίγγα)
Αποστομωτικά επιχειρήματα στην υπηρεσία ενός σχεδίου a. Στο όνομα της θρησκείας (Ελένη προς Θεονόη) b. Στην υπηρεσία ενός κρυφού σκοπού (Ιφιγένεια προς Θόα) ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ (α) Η υλοποίηση του διδακτικού σεναρίου υποστηρίζεται τεχνολογικά από την πλατφόρμα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης www.epimorfomenoifilologoi.gr, με εβδομαδιαίο κύκλο ροής εργασιών (β) Η όλη μαθησιακή διαδικασία κατατείνει στην υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού wiki στο πλαίσιο του οποίου οι ομάδες εργασίας συνεργάζονται για την εννοιολόγηση του λήμματος «η μῆνις του Αχιλλέα και το αποστομωτικό επιχείρημα στην αρχαία Ελληνική γραμματεία» (www.achillesire.wikispaces.com ) ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ i. Προκρίνεται η ομαδοσυνεργατική μέθοδος συνεργασίας της εκπαιδευτικής κοινότητας, η οποία αποτελείται από 3-4 Τμήματα της Β Τάξης ενός Γυμνασίου, και 1-2 Τμήματα της Γ Τάξης. Βασικός στόχος του Διδακτικού Σχεδίου είναι η ολιστική επεξεργασία μιας θεματικής ενότητας μέσα από τη συνεργασία περισσοτέρων τμημάτων, ακόμη και από διαφορετικές τάξεις, έτσι ώστε να οικοδομηθεί μια εκπαιδευτική κοινότητα δράσης μέσα στο σχολείο. Για την επίτευξη ενός τέτοιου στόχου πρέπει το ΔΣ να έχει μια ευρεία αναφορά σε κείμενα και να είναι ανοικτό στην εξέλιξή του: κάθε κοινότητα αναλαμβάνει να ερευνήσει το θέμα έως κάποιο σημείο, αλλά αφήνει το πεδίο ελεύθερο στην επόμενη να το κρίνει αναστοχαστικά, να το ανασχεδιάσει, να το βελτιώσει κτλ. Για αυτό το λόγο είναι αναγκαία μια πλατφόρμα wiki, η οποία επιτρέπει την εποπτεία της ολοένα εξελισσόμενης και διευρυνόμενης συζήτησης. ii. Προτείνεται, επιπλέον, η μέθοδος Jigsaw για την οργάνωση και λειτουργία των ομάδων 1, η οποία συνδυάζει τα πλεονεκτήματα της ομαδικής συνεργασίας κατά την έρευνα με την ανάδειξη ειδικών (experts) για κάθε θέμα. Σε διδακτικά σχέδια μακράς διάρκειας με ομάδες αυτό είναι κρίσιμο, γιατί επιτρέπει τη λειτουργία της τεχνικής της χιονοστιβάδας (snowball) στην τελική διαπραγμάτευση των ομάδων. Η διαπραγμάτευση μεταξύ ομάδων είναι εξαιρετικά γόνιμη για την πολυπρισματική εξέταση ενός γνωστικού αντικειμένου. iii. Η όλη εκπαιδευτική διαδικασία δεν εξαντλείται σε μια σειρά δραστηριοτήτων αναζήτησης και έκθεσης υλικού και ψηφιακών πόρων, παρά νοηματοδοτείται από την αναζήτηση μιας τελικής ανάγνωσης του θέματος από την εκπαιδευτική κοινότητα δράσης, σύμφωνα με τις αρχές της Νέας Μάθησης των Kalantzis &Cope. Η κοινότητα λειτουργεί ως φορέας σχεδιασμού και υλοποίησης μιας εκδοτικής προσπάθειας, της συμπαραγωγής ενός γνωστικού αντικειμένου (learning object), το οποίο 1 Πρβλ. το σχεδιασμό του ΔΣ της Χ. Κοζεσιάν Ανθρώπινες σχέσεις στην Ιλιάδα: οι ομηρικές ομιλίες, για τη Β Γυμνασίου, στον Οδηγό για τα ΠΣ του Νέου Σχολείου, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011
iv. είναι αποσαφηνισμένο στα όριά του αλλά ανοικτό στην αναδιατύπωσή του. Μια τέτοια εκδοτική προσέγγιση έχει τα οφέλη που επικαλούνται οι Kalantzis & Cope 2, και επιπλέον, δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας νέας λόγιας παράδοσης, η οποία θα οικοδομηθεί πάνω στην συστηματική συνεισφορά αμέτρητων κοινοτήτων μάθησης από όλο τον κόσμο. Επιπροσθέτως, μια αναθεωρημένη προσέγγιση για τη διδασκαλία των γραπτών κειμένων των παλιών γραμματισμών σε ένα σχολικό περιβάλλον «μετα-τυπογραφικών κειμένων» των νέων γραμματισμών (κατά τους Reinking et al. 3 ), δεν πρέπει να αυτοεγκλωβίζεται σε μια συζήτηση για δεξιότητες του συγγραφέα ή ως έγερση νέων απαιτήσεων από τον αναγνώστη. Οι δεξιότητες αυτές δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ένας εξωτερικός στόχος που πρέπει να κατακτηθεί από τον διδασκόμενο αλλά, αντίθετα, να θεωρούνται μεθοδολογικά εργαλεία για την γόνιμη συνεργασία της κοινότητας και την ψηφιακή έκδοση των πορισμάτων της έρευνας. 2 Kalantzis, M. & B. Cope (2009). Νέες Τεχνολογίες και νέα μάθηση, στο Κουτσογιάννης, Δ. και Αραποπούλου, Μ., (επιμ.) Γραμματισμός, νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση: όψεις του τοπικού και του παγκόσμιου, (μτφ. Μ. Αραποπούλου) Θεσσαλονίκη, Ζήτη: σσ 58-9 3 Reinking, D., M. McKenna, L. Labbo & R. Kieffer (eds) (1998) Handbook of Literacy and Technology: Transformations in a Post-typographic World, NJ: L. Erlbaum
Β ΜΕΡΟΣ. ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ Μετά την υλοποίηση του Σεναρίου και τη συζήτηση στο τμήμα, να γράψετε τα ακόλουθα: 1. Υλοποιήθηκε το σενάριο σύμφωνα με το σχεδιασμό και τους στόχους του; Ενπολλοίς, οι εκπαιδευτικοί και παιδαγωγικοί στόχοι επιτεύχθηκαν, γιατί οι μαθητές εμπλάκηκαν ενεργητικά στο σχεδιασμό του διδακτικού σεναρίου, και επιπλεόν, διαφορετικά Τμληματα από διαφορετικές τάξεις του Γυμνασίου υλοποίησαν από κοινού ένα διδακτικό σενάριο 2. Προκάλεσε το ενδιαφέρον των μαθητών; Παρατηρήθηκε μεγάλη άνοδος του ενδιαφέροντος για τα Ομηρικά Έπη, τα οποία τώρα οι μαθητές τα μελέτησαν ως ένα κοινό τόπο για τα Γυμνασιακά τους χρόνια μέσα από μια ολιστική προσέγγιση. 3. Συμμετείχαν οι μαθητές ενεργητικά στη διδακτική διαδικασία; Οι μαθητές ενεργοποιήθηκαν ιδιαίτερα με την προοπτική της διαπραγμάτευσης της εργασίας τους με άλλες ομάδες και μάλιστα από διαφορετική τάξη 4. Ποιες δυσκολίες παρουσιάσθηκαν; Οι μαθητές δεν είναι εξοικειωμένοι με λογισμικά γλωσσικής ανάλυσης του κειμένου περισσότερο, παρά με έρευνα στο διαδίκτυο. Οι δεξιότητές τους σε πληκτρολόγηση και μορφοποίηση κειμένου είναι πολύ δυσανάλογες με αυτές στο webquest 5. Αν σχεδιάζατε πάλι το σενάριο θα το αλλάζατε όλο η επί μέρους στοιχεία του και ποια; Αιτιολογείστε και γράψτε τα αναλυτικά. Θα λάβαινα ακόμη περισσότερο υπόψη τις προτάσεις των μαθητών για το σχεδιασμό της ερευνητικής εργασίας 6. Σε τι σας ωφέλησε ως εκπαιδευτικό ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και ο αναστοχασμός στο σενάριο; Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος και ο προσανατολισμός του όλου έργου σε μια τελική ανάγνωση με εκδοτικούς όρους, σύμφωνα με τους Kalantzis&Cope, υπήρξε εξαιρετικά γόνιμη διαδικασία, η οποία με έχει πείσει πλήρως για την αξία των στόχων των νέων ΑΠΣ στη γλωσσική διδασκαλία.