Οι επιπτώσεις της πρόσφατης διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης και της τρέχουσας δηµοσιονοµικής κρίσης στην ευρωζώνη στο δίκαιο της ΟΝΕ Χρήστος Βλ. Γκόρτσος Αναπληρωτής Καθηγητής ιεθνούς Οικονοµικού ικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθηνών Επισκέπτης Καθηγητής, Europa Institut, Universität des Saarlandesκαι Νοµική Σχολή Αθηνών Φεβρουάριος 2012 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Α. Η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ και οι τρεις (3) θεµελιώδεις ασυµµετρίες της Β. Οι επιπτώσεις της πρόσφατης (2007-2009) διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης στο δίκαιο της ΟΝΕ Γ. Οι επιπτώσεις της τρέχουσας δηµοσιονοµικής κρίσης στην ευρωζώνη στο δίκαιο της ΟΝΕ 2

Α. Η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ και οι τρεις (3) θεµελιώδεις ασυµµετρίες της 1. Το «Ν» της ΟΝΕ: η νοµισµατική ένωση 1.1 Πλήρης νοµισµατική ένωση µε τη δηµιουργία µιας υπερεθνικής, ανεξάρτητηςκεντρικής τράπεζας (ΕΚΤ) στο επίκεντρο ενός Συστήµατος Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) που έχει (µεταξύ άλλων) ως καθήκον τη χάραξη και εφαρµογή µιας ενιαίας νοµισµατικής πολιτικής 1.2 Πρωταρχικός στόχος του ΕΣΚΤ: η διασφάλιση της σταθερότητας του επιπέδου των τιµών (σε περιβάλλον διαφορετικής εξέλιξης του επιπέδου των τιµών στα κράτη µέλη της ευρωζώνης η πρώτη ασυµµετρία) 1.3 Επικουρικός στόχος του ΕΣΚΤ: η στήριξη των γενικών οικονοµικών πολιτικών στην ΕΕ 1.4 Η ευρωπαϊκή νοµισµατική ενοποίηση κορυφώθηκε µε την καθιέρωση ενός ενιαίου νοµίσµατος για τα κράτη µέλη που έχουν εκπληρώσει συγκεκριµένα κριτήρια οικονοµικής και νοµικής σύγκλισης 1.5 εύτερη ασυµµετρία: η ΕΚΤ δεν έχει αναχθεί σε εποπτική αρχή του ευρωπαϊκού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος ή ενός από τους τοµείς του - ειδικός ρόλος στο πλαίσιο της µακρο-προληπτικής επίβλεψής του (στο πλαίσιο λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου Συστηµικού Κινδύνου) 3

Α. Η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ και οι τρεις (3) θεµελιώδεις ασυµµετρίες της 2. Το «Ο» της ΟΝΕ: η οικονοµική ένωση Ατελής οικονοµική ένωση (η τρίτη ασυµµετρία), βασιζόµενη σε τρεις θεµελιώδεις αρχές: ηµοσιονοµική αυτονοµία Συντονισµός οικονοµικών πολιτικών ηµοσιονοµική πειθαρχία Στοιχεία της δηµοσιονοµικής πειθαρχίας Απαγόρευση της νοµισµατικής χρηµατοδότησης του χρέους του ηµοσίου Απαγόρευση της επιβολής της υποχρέωσης των πιστωτικών ιδρυµάτων να αγοράζουν τίτλους έκδοσης του ηµοσίου στην πρωτογενή αγορά no-bail-out clause Καθιέρωση διαδικασίας ελέγχου των υπερβολικών δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων 4

Α. Η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ και οι τρεις (3) θεµελιώδεις ασυµµετρίες της ιατάξεις της Συνθήκης για το συντονισµό των οικονοµικών πολιτικών και τη διαδικασία ελέγχου των υπερβολικών δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων εξειδικεύτηκαν µε παράγωγο δίκαιο (Κανονισµοί 1466/97 και 1467/97 του Συµβουλίου): Σύµφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης για την τροποποίηση του δεύτερου κανονισµού απαιτείται οµοφωνία Θεµελιώδες κενό: έλλειψη µηχανισµών διαχείρισης κρίσεων 3. Επισήµανση: µε τη Συνθήκη της Λισσαβώνας δεν επήλθαν τροποποιήσεις στο πρωτογενές δίκαιο της ΟΝΕ: καθιερώθηκαν νέες διατάξεις για τα κράτη µέλη µε νόµισµα το ευρώ (άρθρα 136-137 ΣΛΕΕ) 5

Β. Οι επιπτώσεις της πρόσφατης (2007-2009) διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης στο δίκαιο της ΟΝΕ Μέτρα αναφορικά µε τη χάραξη και εφαρµογή της νοµισµατικής πολιτικής: προσφυγή της ΕΚΤ στις καλούµενες «πολιτικές ισολογισµού» (balance-sheet policies) παράλληλα προς την πολιτική επιτοκίων (µέσω αναπροσαρµογής του κανονιστικού πλαισίου της ΕΚΤ) 1. Εν µέσω της κρίσης (2007) µέχρι σήµερα: προσφυγή στην πιστωτική πολιτική (credit policy) Κυρίως: επηρεασµός των συνθηκών στη διατραπεζική αγορά (λόγω της «τραπεζο-κεντρικής» σύνθεσης του ευρωπαϊκού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος) Επιµήκυνση χρόνου πράξεων ανοικτής αγοράς ιεύρυνση του φάσµατος των αποδεκτών εξασφαλίσεων ιεύρυνση του φάσµατος των αποδεκτών αντισυµβαλλοµένων Γραµµές συναλλαγµατικών swaps µεταξύ κεντρικών τραπεζών Χαλάρωση συνθηκών για δανεισµό τίτλων 6

Β. Οι επιπτώσεις της πρόσφατης (2007-2009) διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης στο δίκαιο της ΟΝΕ Επηρεασµός των αγορών χρήµατος και κεφαλαίου Αγορά εµπορικών γραµµατίων και συναφών τίτλων βραχυχρόνιας διάρκειας Αγορά χρεωστικών τίτλων από τιτλοποιήσεις Αγορά χρεωστικών τίτλων έκδοσης επιχειρήσεων µακροχρόνιας διάρκειας 2. Μάϊος 2010: προσφυγή στην πολιτική οιονεί διαχείρισης χρέους (quasi debt-management policy) 7

Γ. Οι επιπτώσεις της τρέχουσας δηµοσιονοµικής κρίσης στην ευρωζώνη στο δίκαιο της ΟΝΕ Βασικοί άξονες: ανασχεδιασµός του περιεχοµένου της οικονοµικής ένωσης (κατά βάση, εντός του πλαισίου της ΣΛΕΕ) καιδιατήρηση του νέου κανονιστικού πλαισίου για τη νοµισµατική πολιτική (υπό Β) 1. Μέτρα ενίσχυσης της Ελληνικής οικονοµίας (110 δις ευρώ, σε συνεργασία µε ΝΤ) µέσω δανεισµού 2. Καθιέρωση «ευρωπαϊκών µηχανισµών σταθεροποίησης και σταθερότητας» για τη χρηµατοδοτική ενίσχυση κρατών µελών της ευρωζώνης: τρία σκέλη ιευκόλυνση ύψους 60 δις ευρώ (βάσει του άρθρου 122.2 της ΣΛΕΕ) αναφορικά µε την κοινοτική αλληλεγγύη (EFSM) ανεισµός ύψους µέχρι 440 δις ευρώ µέσω ενός «οχήµατος ειδικού σκοπού» (SPV) που θα δανείζεται στις αγορές µε την εγγύηση των (υπολοίπων) κρατών µελών της ευρωζώνης (EFSF) Συµµετοχή του ΝΤ µε χρηµατοδοτική ενίσχυση ύψους ίσου µε το ήµισυ των προαναφερθέντων 8

Γ. Οι επιπτώσεις της τρέχουσας δηµοσιονοµικής κρίσης στην ευρωζώνη στο δίκαιο της ΟΝΕ 3. Συντονισµός οικονοµικών πολιτικών: ενίσχυση των µέτρων συµµόρφωσης των κρατών µελών προς τους κανόνες του Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης: τροποποίηση του Κανονισµού 1466/97 και υιοθέτηση νέου Κανονισµού «για την αποτελεσµατική επιβολή της δηµοσιονοµικής εποπτείας στην ευρωζώνη» ενίσχυση της εποπτείας της δηµοσιονοµικής πειθαρχίας των κρατών µελών: «Ευρωπαϊκό Εξάµηνο» υιοθέτηση δύο νέων Κανονισµών για τη νέα «διαδικασία υπερβολικών µακροοικονοµικών ανισορροπιών» Euro plus Pact : ενίσχυση ανταγωνιστικότητας απασχόλησης διατηρησιµότητας δηµοσίων οικονοµικών χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας 9

Γ. Οι επιπτώσεις της τρέχουσας δηµοσιονοµικής κρίσης στην ευρωζώνη στο δίκαιο της ΟΝΕ 4. ηµοσιονοµική πειθαρχία: ενίσχυση των µέτρων συµµόρφωσης των κρατών µελών προς τους κανόνες του Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης: τροποποίηση Κανονισµού 1467/97 Οδηγία «σχετικά µε τις απαιτήσεις για τα δηµοσιονοµικά πλαίσια των κρατών µελών» 5. ιαχείριση κρίσεων: 5.1 Καθιέρωση ενός µόνιµου µηχανισµού διαχείρισης κρίσεων βάσει των εµπειριών που αντλούνται από τον EFSF: Ευρωπαϊκός Μηχανισµός Σταθερότητας (ESM) τροποποίηση άρθρου 136 ΣΛΕΕ 5.2 PSI (Private Sector Initiative): µόνο για την Ελλάδα 10

Γ. Οι επιπτώσεις της τρέχουσας δηµοσιονοµικής κρίσης στην ευρωζώνη στο δίκαιο της ΟΝΕ 6. Η νέα ιακυβερνητική Συνθήκη «για τη Σταθερότητα, το Συντονισµό και τη ιακυβέρνηση στην ΟΝΕ» (31.Ι.2012, 25 κράτη µέλη) θα ισχύει παράλληλα προς τη ΣΛΕΕ συνταγµατική κατοχύρωση των «δηµοσιονοµικών φρένων» (fiscal breaks) η απόφαση για την ύπαρξη υπερβολικών δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων θα λαµβάνεται µε «ανάστροφη» ειδική πλειοψηφία στόχος: µείωση του χρέους κατά 1/20 ανά έτος υπέρβασης του ορίου του 60% (χρέος/αεπ) ex ante γνωστοποίηση της έκδοσης δηµοσίου χρέους καθιέρωση αρµοδιότητας του ικαστηρίου της ΕΕ για την κρίση της συµβατότητας του εθνικού δικαίου προς τις απαιτήσεις της ΣΛΕΕ σχετικά µε τη δηµοσιονοµική πειθαρχία 11

Γ. Οι επιπτώσεις της τρέχουσας δηµοσιονοµικής κρίσης στην ευρωζώνη στο δίκαιο της ΟΝΕ 7. Το νέο χρηµατοδοτικό πρόγραµµα για την Ελλάδα (20.ΙΙ.2012): ενίσχυση 130 δισ. ευρώ µέχρι το 2014 (επιπλέον 35 δισ. ευρώ από το πρόγραµµα του 2010) διαγραφή χρεών ( PSI ) ύψους 53,5% 12