ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Επαγγελματική Αγωγή Σχεδιάζω τις Επιλογές μου Γ~ Γυμνασίου Γνωρίζω Επιλέγω Αποφασίζω Σκέφτομαι Συμμετέχω Αξιολογώ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΧΕΔΙΑΖΩ ΤΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΜΟΥ Γ~ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1
2
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΧΕΔΙΑΖΩ ΤΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΜΟΥ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 3
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Επαγγελματική Αγωγή: Σχεδιάζω τις επιλογές μου Γ Γυμνασίου Α Έκδοση 2012 Συγγραφή: Συνεργάστηκαν: Αντώνης Αντωνίου, Καθηγητής ΣΕΑ Στάλω Παπαγεωργίου-Αυξεντίου, Καθηγήτρια ΣΕΑ Μαρία Χαριλάου, Καθηγήτρια ΣΕΑ Γεωργία Χρυσαφιάδου, Καθηγήτρια ΣΕΑ Μαρία Αριστείδου, Καθηγήτρια ΣΕΑ Αθηνά Φτελλέχα, Καθηγήτρια ΣΕΑ Εποπτεία: Επιμέλεια έκδοσης: Σχεδίαση - Ηλεκτρονική επεξεργασία βιβλίου/ εξωφύλλου: Γλωσσική επιμέλεια: Εικονιστικό υλικό: Συντονισμός έκδοσης: Γενικός Συντονισμός: Λένα Νικολάου, Ε.Μ.Ε. Υ.Σ.Ε.Α. Αντώνης Αντωνίου, Καθηγητής ΣΕΑ Ευάγγελος Στεργενάκης, Υ.Α.Π. Μαριάννα Χριστόφια Παλάτου, Υ.Α.Π. Αρχείο Υ.Α.Π. Μαρίνα Άστρα Ιωάννου, Υ.Α.Π. Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υ.Α.Π. ISBN: 978-9963-0-4600-3 Εκτύπωση: 4
Πρόλογος Η συμβουλευτική και επαγγελματική αγωγή στα σχολεία συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια και στη συναισθηματική ανάπτυξη του μαθητή, ώστε σταδιακά να εξελιχθεί σε έναν προβληματιζόμενο, δημοκρατικό και υπεύθυνο πολίτη. Ειδικότερα, όμως, η σωστή πληροφόρηση του μαθητή για τις επιλογές που ανοίγονται μπροστά του, προετοιμάζουν την απρόσκοπτη και δημιουργική ένταξή του στην επαγγελματική και κοινωνική ζωή. Για την επίτευξη των πιο πάνω, είναι αναγκαίο ο μαθητής να αποκτήσει αυτογνωσία. Χρειάζεται, επίσης, να ενημερωθεί για τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές και σύμφωνα με τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, τις ικανότητες και τους μελλοντικούς ακαδημαϊκούς και επαγγελματικούς του στόχους να επιλέξει αυτό που του ταιριάζει καλύτερα. Σε αυτά τα πλαίσια και με γνώμονα την αντιμετώπιση του κάθε μαθητή ως ξεχωριστής προσωπικότητας, η Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής, προχώρησε στην έκδοση αυτού του βιβλίου. Στόχος είναι να συμβάλει στη βαθύτερη κατανόηση, αποδοχή και ανάπτυξη του μαθητή, στη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων του και στην περαιτέρω βελτίωση δεξιοτήτων, όπως αυτές της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της αναζήτησης πληροφοριών, λύσεων και διεξόδων. Με τα πιο πάνω χαιρετίζω την έκδοση αυτού του βιβλίου και συγχαίρω όλους όσοι εργάστηκαν για την υλοποίησή του. Δρ Ζήνα Πουλλή Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης 5
Περιεχόμενα Πρόλογος 5 Εισαγωγή στη Συμβουλευτική 9 Κεφάλαιο Α Εισαγωγή στην Επαγγελματική Αγωγή 16 Κεφάλαιο Β Γνωρίζω τον εαυτό μου; 22 Πρώτη Δραστηριότητα / Αξιολόγηση 24 Κεφάλαιο Γ Αυτογνωσία 34 Δεύτερη Δραστηριότητα: Τα όνειρά μου και τα όνειρα των άλλων 36 Τρίτη Δραστηριότητα: Φιλοφρονήσεις και κριτικές μεταξύ συμμαθητών 40 Τέταρτη Δραστηριότητα: Προτιμήστε την εταιρεία μας 44 Δεύτερη Αξιολόγηση 63 Κεφάλαιο Δ Το εκπαιδευτικό σύστημα 68 Πέμπτη Δραστηριότητα: Γνωρίζω την Τεχνική Σχολή 71 ~Έκτη Δραστηριότητα: Γνωρίζω το Ενιαίο Λύκειο 78 Έβδομη Δραστηριότητα: Σπουδές και επιλογές 87 Τρίτη Αξιολόγηση 90 Κεφάλαιο Ε Αγορά εργασίας 94 ~Όγδοη Δραστηριότητα: Γνωρίζω την αγορά εργασίας 99 ~Ένατη Δραστηριότητα: Επιλογή επαγγέλματος 103 Δέκατη Δραστηριότητα: Γνωρίζω σύγχρονα επαγγέλματα 107 Τέταρτη Αξιολόγηση 124 6
Κεφάλαιο Στ Λήψη απόφασης 126 Παραρτήματα Παράρτημα Α Οδηγός Βιβλίου 138 Παράρτημα Β Ορολογίες 140 Παράρτημα Γ Ερωτηματολόγιο Συμβουλευτικής και 145 Επαγγελματικής Αγωγής Γ Τάξης Γυμνασίου (Έντυπο Υ.Σ.Ε.Α. Β5) Βιβλιογραφία 148 7
8
Εισαγωγή στη Συμβουλευτική Το όραμα για έξυπνη και διατηρήσιμη ανάπτυξη, χωρίς αποκλεισμούς, με υψηλή απασχόληση είναι κοινό (European Council, 2010). Βασική προϋπόθεση στην ανάπτυξη είναι να αποκτηθεί μια κοινή ορολογία (OECD, 2004), να συμφωνηθεί τι είναι συμβουλευτική και επαγγελματική αγωγή, το είδος της συμβουλευτικής που πρέπει να προσφέρεται και ποιοι είναι αυτοί που προσφέρουν αυτές τις υπηρεσίες. Για αυτό το λόγο είναι σημαντικό να οριστούν αυτές οι έννοιες και να συμφωνηθούν τα βήματα που χρειάζονται για την επίτευξη αυτών των στόχων. Η συμβουλευτική ορίζεται ως μια σχέση αλληλεπίδρασης μέσα από την οποία ο συμβουλευόμενος, αφού νιώσει την ασφάλεια και αποδοχή του συμβούλου, αφήνει τις εμπειρίες του να βγουν στην επιφάνεια. Συμβουλευτική είναι η επιστημονική βοήθεια και στήριξη που δίνεται στα άτομα, με βάση συγκεκριμένη μεθοδολογία, έτσι ώστε να προσδιορίζουν και να επιτυγχάνουν τους προσωπικούς και επαγγελματικούς τους στόχους. Η καθοδήγηση σταδιοδρομίας ή καριέρας προσδιορίζεται όπως αναφέρεται από τον πρωτεργάτη αυτής της επιστήμης, ως η διαδικασία παροχής συμβουλών για τον προσανατολισμό καριέρας ενός ατόμου (Parson, 1909). Η συμβουλευτική, είναι σύμφωνα με τους Bor et al. (2002), η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ συμβούλου και συμβουλευομένου, μέσα από την οποία ο συμβουλευόμενος επαναπροσδιορίζει το πρόβλημα και το επανατοποθετεί με τρόπο που να δίνονται λύσεις και νόημα στο πρόβλημα. Η συμβουλευτική σταδιοδρομίας ή καριέρας είναι ταυτόσημες έννοιες και ορίζονται ως το σύνολο της επαγγελματικής και εργασιακής διαδρομής και της ιεραρχικής ανέλιξης ενός ατόμου (Κατσανέβας, 2004). Διεθνώς, η συμβουλευτική σταδιοδρομίας δίνει έμφαση στη διαδικασία με την οποία ένα νεαρό άτομο αποκτά αυτογνωσία και επιλέγει το επάγγελμα ή τα επαγγέλματα που θα ασκήσει, μέσα από συζήτηση και συμβουλευτική ανταλλαγή σκέψεων και απόψεων με τον σύμβουλο καριέρας (Watts, 2009). Όπως αναφέρει ο Κασσωτάκης (2002), η συμβουλευτική καριέρας στηρίζεται στην ανάπτυξη ατομικής αυτογνωσίας, στη διερεύνηση των επαγγελματικών επιλογών που υπάρχουν και στην ορθολογιστική επιλογή των κατάλληλων επαγγελμάτων. Η συμβουλευτική στα σχολεία είναι μέρος του οργανισμού που λέγεται σχολείο (Gysbers, Hughey, Starr & Lapan, 1992) και τα 9
προβλήματα επιλύονται με τη συνεργασία της οικογένειας, φίλων, συνομηλίκων και καθηγητών με τους Καθηγητές ΣΕΑ (Bor et al., 2002). Όταν αναφερόμαστε σε Καθηγητές ΣΕΑ, σύμφωνα με τους Λεβέντη (2004) και Παύλου (2004), εννοούμε τους καθηγητές της ειδικότητας αυτής οι οποίοι διορίζονται στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου και έχουν, πέραν των διδακτικών καθηκόντων που έχουν άλλοι καθηγητές, την ευθύνη της διεξαγωγής ατομικών και ομαδικών συνεντεύξεων με μαθητές, με σκοπό τη βοήθειά τους να επισημάνουν και να αναπτύξουν τις ικανότητές τους, να συνειδητοποιήσουν τα ενδιαφέροντα και τις προσωπικές ανάγκες και προσδοκίες τους, να αποκτήσουν όλες τις απαραίτητες αντικειμενικές πληροφορίες για τους εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς κλάδους και να πάρουν ελεύθερα αποφάσεις για τη σταδιοδρομία τους. Έχουν, επίσης, υποχρέωση να διεξάγουν ατομικές και ομαδικές συμβουλευτικές συνεντεύξεις με μαθητές και αποφοίτους με σκοπό να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν προσωπικά τους προβλήματα μη ψυχοπαθολογικής φύσης. Αναλαμβάνουν, τέλος, διδακτικά καθήκοντα του μαθήματος της Επαγγελματικής Αγωγής. Απαιτείται από αυτούς να έχουν μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην καθοδήγηση ή/και τη συμβουλευτική ή/και τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Εξίσου σημαντικός είναι και ο ορισμός της συμβουλευτικής σχέσης. Βασικό χαρακτηριστικό της συμβουλευτικής σχέσης είναι αυτό της πρόθεσης τουλάχιστον του συμβούλου να προαγάγει την ανάπτυξη, την εξέλιξη, την ωριμότητα, τη βελτίωση της λειτουργικότητας στη συνύπαρξη με τον άλλο (Rogers, 1961). Κατά συνέπεια, μια υποβοηθητική σχέση μπορεί να προσδιοριστεί ως μια συνάρτηση, στην οποία ένας από τους ενδιαφερόμενους προτίθεται να φέρει στην επιφάνεια, από τη δική του πλευρά ή και από τις δύο πλευρές, περισσότερη εκτίμηση και έκφραση, περισσότερη λειτουργική χρήση των κρυμμένων προσόντων του (Δημητρόπουλος, 2004). Αυτός ο ορισμός αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν τοποθετηθεί εντός διαφορετικών πλαισίων. Αν για παράδειγμα γίνει χρήση αυτού του ορισμού από τους Καθηγητές ΣΕΑ στα σχολεία τότε μέσα από τον διπλό τους ρόλο υποβοηθούν και φέρνουν στην επιφάνεια προσωπικά συναισθήματα αλλά και κρυμμένα προσόντα, δεξιότητες και ικανότητες. Αν οι σύμβουλοι αυτοί εργάζονται στις υπηρεσίες του Τμήματος Εργασίας, τότε η συμβουλευτική διαδικασία έχει να κάνει κυρίως με την προσφορά 10
πληροφόρησης και μέσα από τη συμβουλευτική σχέση που δημιουργείται ενημερώνεται ο πελάτης για τη διαθεσιμότητα θέσεων στους διάφορους τομείς απασχόλησης. Παράλληλα, προετοιμάζεται για την επανένταξή του στην αγορά εργασίας. Στα κοινοτικά, κρατικά και ιδιωτικά συμβουλευτικά κέντρα μπορεί η έννοια του πιο πάνω ορισμού να αλλάξει παντελώς μορφή και η προσοχή να στραφεί αποκλειστικά στη ψυχοθεραπευτική σχέση συμβούλου και συμβουλευομένου. Υπάρχουν, επίσης θεραπευτικά κέντρα τα οποία προσφέρουν εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες και εστιάζουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένους τομείς, όπως τις ουσίες εξάρτησης, διατροφικές διαταραχές, κ.ά. Ανάλογες διαφοροποιήσεις υπάρχουν σε σχέση με τον τελικό χρήστη των υπηρεσιών που προσφέρονται, το νομοθετικό πλαίσιο, την αποστολή της κάθε υπηρεσίας, αλλά και τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους. Αντίστοιχες διαφοροποιήσεις υπάρχουν σε σχέση με το ακαδημαϊκό υπόβαθρο αυτών που προσφέρουν τις υπηρεσίες, αλλά και τους στόχους της συμβουλευτικής συνάντησης προσωπικούς, εκπαιδευτικούς, επαγγελματικούς. Το ζητούμενο, μέσα από τις συμβουλευτικές υπηρεσίες που προσφέρουν οι Καθηγητές ΣΕΑ στα σχολεία, είναι η προώθηση προτεραιοτήτων και δράσεων που έχουν τεθεί και σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διά Βίου Καθοδήγησης και Πολιτικής (ELGPN, 2011) οι οποίες αφορούν τα εξής: Απόκτηση Δεξιοτήτων Διαχείρισης Σταδιοδρομίας (Career Management Skills) Ενίσχυση της πρόσβασης στις Υπηρεσίες Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Widening Access) Ανάπτυξη μηχανισμών συνεργασίας και συντονισμού για τη Συμβουλευτική και τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό και την ανάπτυξη σχετικών πρακτικών και πολιτικής (Cooperation and coordination mechanisms in guidance, practice and policy development) 11
Διασφάλιση ποιότητας των Υπηρεσιών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Quality assurance / evidence based practice and policy) Απαραίτητο επίσης, είναι να κατανοηθεί από όλους τους συμβουλευομένους και κυρίως τους μαθητές και τους γονείς ότι ο Καθηγητής ΣΕΑ: δεν εκφράζει τη γνώμη του για το τι πρέπει να κάνει ο μαθητής δεν διοχετεύει τους μαθητές σε εκπαιδευτικούς κλάδους δεν διοχετεύει τους μαθητές σε επαγγέλματα σύμφωνα με τις ανάγκες της οικονομίας δεν κάνει κρατικό προγραμματισμό δεν παρέχει απλά πληροφόρηση δεν κουβεντιάζει απλά με τους μαθητές (Λεβέντης, 1996) Σε αυτή την πορεία των επιλογών, από πολύ νωρίς, ο μαθητής έχει τη δυνατότητα εντός της σχολικής μονάδας: να λάβει μέρος σε ατομική και ομαδική συνέντευξη να διδαχθεί μέσα από το μάθημα της Επαγγελματικής Αγωγής να πληροφορηθεί για τις επιλογές μετά το Γυμνάσιο, μετά το Λύκειο ή την Τεχνική Σχολή, μετά το Πανεπιστήμιο να επισκεφθεί τόπους εκπαίδευσης ή και εργασίας να αξιοποιήσει τεστ, ασκήσεις και ψηφιακό υλικό Μέσα από μια οριοθετημένη συμβουλευτική διαδικασία ο συμβουλευόμενος: θα αξιολογήσει, τον εαυτό του αρχίζοντας από τα ατομικά χαρακτηριστικά, θα στοχοθετήσει το μέλλον του, αφού ενημερωθεί για το εκπαιδευτικό σύστημα, θα προσαρμόσει τις επιλογές του, μέσα από την ενημέρωση για την αγορά εργασίας, και θα λάβει αποφάσεις μέσα από ένα δομημένο σύστημα επιλογών. 12
Η τελική απόφαση ανήκει στον μαθητή, γίνεται ελεύθερα και αβίαστα. Η επιλογή αυτή σηματοδοτεί και οδηγεί στην υλοποίηση των αναγκών του, των θέλω του, που γίνονται στόχοι, οι οποίοι εκπληρώνουν τον επαγγελματικό του σκοπό, το όραμά του και οδηγούν στην επιτυχία του. Γραφείο Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής Σε όλα τα σχολεία λειτουργούν Γραφεία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής, τα οποία υπάγονται στην Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής. Η Υπηρεσία αυτή, της οποίας η συμβολή στην αγωγή των νέων μας θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική, προσφέρει βοήθεια στους ακόλουθους τομείς: Αντιμετώπιση Προσωπικών / Οικογενειακών Δυσκολιών: Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται, μεταξύ άλλων, θέματα σχετικά με την επίδοση, τη συμπεριφορά, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις σχέσεις του μαθητή με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του, τις σχέσεις με το άλλο φύλο, την ενίσχυση της αυτοεικόνας και της αυτοπεποίθησης, τη συναισθηματική του στήριξη και την εκπαίδευσή του για σωστή και αποτελεσματική λήψη αποφάσεων. Επαγγελματική/Εκπαιδευτική Αγωγή: Η Υπηρεσία ασχολείται με τη διερεύνηση των ενδιαφερόντων, των ικανοτήτων και του συστήματος αξιών με βάση το οποίο λειτουργεί ο μαθητής. Επίσης, βοηθά το μαθητή σε θέματα στοχοθέτησης και του παρέχει πληροφορίες για τις επιλογές μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειο, τις απαιτήσεις εισδοχής σε διάφορα τμήματα πανεπιστημίων και τα μεταλυκειακά εκπαιδευτικά συστήματα, τόσο στην Κύπρο όσο και σε χώρες του εξωτερικού. Στο Γραφείο Συμβουλευτικής λειτουργεί βιβλιοθήκη εμπλουτισμένη με οδηγούς σπουδών και επαγγελμάτων που είναι στη διάθεση των μαθητών για πληρέστερη ενημέρωση. Για καλύτερη αντιμετώπιση των περιπτώσεων, το Γραφείο συνεργάζεται στενά τόσο με την οικογένεια του μαθητή όσο και με αρμόδιους φορείς, όπως τους διδάσκοντες καθηγητές, την Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, τη Διεύθυνση του σχο- 13
λείου, την Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, το Τμήμα Υπηρεσιών Κοινωνικής ευημερίας, την Παιδοψυχιατρική Μονάδα κ.ά. Πρέπει να σημειωθεί ότι το απόρρητο των συνεντεύξεων είναι από τις βασικές αρχές της Συμβουλευτικής και τόσο οι μαθητές όσο και οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι διασφαλίζεται απόλυτη εχεμύθεια για το περιεχόμενο των συνεντεύξεων με τους Καθηγητές Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής. Η αρχή της εχεμύθειας συμβάλλει τα μέγιστα στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ του Συμβούλου και των συμβουλευομένων μαθητών / γονέων. Η συνεργασία των γονιών με το Γραφείο Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής του σχολείου, με στόχο πάντοτε την αποτελεσματικότερη παροχή βοήθειας προς τους μαθητές, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη. Στόχος των Καθηγητών ΣΕΑ είναι: Ο σεβασμός της ετοιμότητας του κάθε μαθητή να μιλήσει για τον εαυτό του ή να κάνει επιλογές Να προσφερθεί σε όλους τους μαθητές η ευκαιρία να διερευνήσουν τις ουσιώδεις έννοιες της επαγγελματικής αγωγής Να προσφερθεί σε όλους τους μαθητές η δυνατότητα να εμπλακούν στις δραστηριότητες Οι δραστηριότητες να είναι ενδιαφέρουσες, σημαντικές και ευχάριστες Να υπάρχουν τόσο ομαδικές όσο και ατομικές εργασίες. 14
Κατά συνέπεια, ο κυρίαρχος στόχος είναι σαφής. Κάθε μαθητής πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί πλήρως, αναλόγως των γενικών και ειδικών ικανοτήτων και δυνατοτήτων του. Η αύξηση της γνώσης του εαυτού θα οδηγήσει στις σωστές επιλογές (Tomlinson, 1999). Ο σύμβουλος σε αυτή τη διαδικασία γνωρίζει ότι ο μαθητής μπορεί να διδάξει και αυτός να μάθει γιατί είναι και οι δύο μέρος του μαθησιακού περιβάλλοντος του σχολείου. Το εκπαιδευτικό τρίγωνο σύμβουλος, μαθητές, περιεχόμενο επαγγελματικής αγωγής είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Ηγέτης είναι ο Σύμβουλος, όμως αν μοιραστεί αυτή την ηγεσία με τους μαθητές του, σε ένα κλίμα προσωπικής ανάπτυξης, η οποία περιστρέφεται γύρω από τον στόχο της αυτογνωσίας, τότε το αποτέλεσμα θα είναι σαφώς βελτιωμένο για όλους. 15
Κεφάλαιο Α~ Εισαγωγή στην Επαγγελματική Αγωγή 16
Μέσα από το ταξίδι της επαγγελματικής αγωγής στόχος είναι να αποκτήσετε αυτογνωσία. Η αυτογνωσία, δηλαδή η εις βάθος γνώση του εαυτού σας, θα σας βοηθήσει να κάνετε πιο σωστές επιλογές κατά την εκπαιδευτική και επαγγελματική σας πορεία. Το βιβλίο της Επαγγελματικής Αγωγής γράφτηκε για να καλύψει ένα ευρύ φάσμα μαθησιακής ετοιμότητας, προσωπικών ενδιαφερόντων, εμπειριών και τρόπου με τον οποίο οι μαθητές βλέπουν τον κόσμο και μιλούν γι αυτόν (Tomlinson, 1999). Με αυτό το βιβλίο / τετράδιο / φάκελο του μαθητή, μέσα από διάφορες δραστηριότητες, θα αξιολογήσετε τον εαυτό σας τέσσερις φορές. Η πρώτη αξιολόγηση θα αναφέρεται στα χαρακτηριστικά σας σωματικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, νοητικά, ηθικά στις σκέψεις που κάνετε για επιλογές μετά το γυμνάσιο και σε πιθανά επαγγέλματα που σας ενδιαφέρουν. Στη συνέχεια μελετώντας το κεφάλαιο της αυτογνωσίας θα γνωρίσετε καλύτερα ποιοι είστε και θα κάνετε τη δεύτερη αυτοαξιολόγηση. Ακολούθως θα ενημερωθείτε για το εκπαιδευτικό σύστημα επιλογές μετά το γυμνάσιο και επιλογές μετά το Λύκειο/Τεχνικη Σχολή. Εδώ θα κάνετε την τρίτη αξιολόγηση τοποθετώντας τον εαυτό σας στον εκπαιδευτικό χάρτη. Το επόμενο κεφάλαιο θα σας βοηθήσει να αντιληφθείτε αρκετά πράγματα για την αγορά εργασίας και θα κάνετε την τέταρτη αξιολόγηση του εαυτού σας. Οι τέσσερις αξιολογήσεις λογικό είναι να έχουν κάποια κοινά στοιχεία και κάποιες διαφορές. Επίσης, η τέταρτη αξιολόγηση πολύ πιθανό να είναι πιο ολοκληρωμένη από τις πρώτες τρεις γιατί λαμβάνει υπόψη όλα τα προηγούμενα και διεξάγεται μετά από τις δραστηριότητες που θα γίνουν αυτούς τους μήνες. Ακολουθεί η ενότητα για τη λήψη απόφασης και η επιλογή των μαθητών μεταξύ Λυκείου και Τεχνικής Σχολής. Η επιλογή αυτή συζητείται και προσυπογράφεται από αρκετούς εμπλεκομένους (γονείς, καθηγητές, κ.ά.). Στόχος μας είναι αυτή η συμβουλευτική διαδικασία να γίνει πιο συμμετοχική (ανταλλαγή απόψεων, συνεχής επικοινωνία) χωρίς να είναι παρεμβατική (η τελική απόφαση είναι καθαρά δική σας). Μπορεί να 17
καταγράφονται οι συμφωνίες και οι διαφωνίες χωρίς να επιβάλλονται, να προσυπογράφονται χωρίς να δεσμεύουν ή να υποβάλλουν στον μαθητή τι να κάνει, αφήνοντάς τον να επιλέξει αυτό που πραγματικά τον εκφράζει. Η τελική απόφαση είναι αποκλειστικό δικαίωμα του συμβουλευόμενου μαθητή. Με αυτό τον τρόπο ο μαθητής θα επιλέξει γνωρίζοντας τις συμφωνίες και τις ενστάσεις, τη γνώμη που έχει για τον εαυτό του και τη γνώμη που έχουν οι άλλοι γι αυτόν. Θα επιλέξει με ένα πιο δομημένο τρόπο αποκτώντας συμμάχους ή διαφωνούντες με την εκάστοτε επιλογή του και όλα αυτά πιστεύουμε θα συμβάλουν στην αυτογνωσία. Η ανάπτυξη αυτογνωσίας και η ελεύθερη λήψη απόφασης θα φέρει καλύτερα Μικρές δραστηριότητες για την πρώτη ημέρα: Γνωριμία: Να αναφέρετε το όνομά σας, τα ενδιαφέροντα, τις δυνατότητες και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζετε. Στήριξη: Να ανακαλέσετε ένα περιστατικό που έγινε και να μας πείτε αν νιώσατε τη στήριξη των συμμαθητών σας ή όχι. Τι έγινε; Πώς νιώσατε; Ποιος θα μπορούσε να σας στηρίξει περισσότερο; Θέμα συζήτησης: Ποιο είναι συνήθως το αγαπημένο σου θέμα συζήτησης; (λεφτά, φίλοι, σχέσεις, καριέρα, σπουδές, μελλοντικά σχέδια, λάθη, ατυχήματα, αυτοκίνητα, συγκρούσεις, τηλεόραση, τσακωμοί, όνειρα, εντάσεις στην οικογένεια, ταινίες, πολιτικά, μουσική, υπολογιστές, διάβασμα, μόδα, θρησκεία, βαθμοί, τηλέφωνα). Κάνε μια λίστα με αυτά που μιλάς πιο εύκολα; Ποιο θέμα συνήθως κρύβεις κάτω από το χαλί; Νιώθεις καλά με τα θέματα που συζητάς εύκολα; Πώς μπορείς πιο εύκολα να συζητήσεις δύσκολα για σένα θέματα; 18
αποτελέσματα και σε προέκταση θα οδηγήσει σε ορθότερες για τον μαθητή επιλογές. Όταν η συμβουλευτική διαδικασία λειτουργήσει σωστά, οι εκπαιδευτικές σας επιλογές θα αντικατοπτρίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις πνευματικές-νοητικές και όχι μόνο ικανότητες και θα οδηγούν σε συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς τομείς. Οι επαγγελματικές επιλογές θα γίνονται με βαθύτερη γνώση της αγοράς εργασίας, είτε αυτή είναι η ευρωπαϊκή είτε είναι η κυπριακή. Τέλος, η λήψη απόφασης θα είναι αυστηρότερα οριοθετημένη, θα καθορίζει επαρκώς τους περιορισμούς και τις διεξόδους και θα γίνεται ελεύθερα και αβίαστα, αλλά μέσα από μια σειρά αξιολογήσεων. Σημαντικό είναι, επίσης, ο μαθητής να αναπτύξει ένα καλό σχέδιο δράσης που θα λαμβάνει υπόψη την προσωπικότητά του, τους περιορισμούς πρόσβασης σε σπουδές και τα αναγκαία εφόδια που απαιτούν συγκεκριμένα επαγγέλματα. Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης θα οδηγήσει σε μια ορθότερη επιλογή μαθημάτων και ειδικοτήτων στο Λύκειο και την Τεχνική Σχολή αντίστοιχα. Οι τελικές επιλογές αφορούν την απόφαση του ατόμου για περαιτέρω επιμόρφωση, επαγγελματική κατοχύρωση και ένταξη στην αγορά εργασίας. Αφού γίνουν όλα αυτά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η διά βίου εκπαίδευση, η οποία στηρίζεται από τη διά βίου καθοδήγηση. Ευχόμαστε στον κάθε μαθητή καλή επιτυχία σε αυτό το ταξίδι. Να λάβετε υπόψη ότι η καριέρα δεν επιλέγεται απλά αλλά κτίζεται και περνά μέσα από πολλά σταυροδρόμια. Αφού επιλέξετε και απορρίψετε θα στοχεύσετε όσο πιο ψηλά μπορείτε όριό σας ο ουρανός και τα αστέρια! Εμείς, οι Καθηγητές ΣΕΑ, απλά συμβουλεύουμε το μέλλον εσάς. 19
Τρόπος Μελέτης του Βιβλίου Το βιβλίο αυτό θα χρησιμοποιείται από εσάς και ως προσωπικός φάκελος, όπου θα προστίθενται όλες οι πληροφορίες. Στην αρχή του κάθε κεφαλαίου ή μέσα στις δραστηριότητες θα βρείτε τις λέξεις κλειδιά και στο Παράρτημα Β την επεξήγηση της κάθε ορολογίας. Σε κάθε συνάντηση ακολουθούμε τα πιο κάτω βήματα: Βήμα 1 ο Στην αρχή του μαθήματος διαβάζουμε τις λέξεις κλειδιά και τις επεξηγούμε με βάση το παράρτημα. Μετά επιλύονται οι οποιεσδήποτε απορίες. Βήμα 2 ο Συνεχίζουμε με την πρώτη δραστηριότητα, η οποία συνήθως διεξάγεται στην ολομέλεια της τάξης. Στόχος είναι η εμπλοκή όλων των μαθητών, συνεπώς, πάντοτε λαμβάνουμε υπόψη το μαθησιακό επίπεδο και τα χαρακτηριστικά της κάθε προσωπικότητας. Βήμα 3 ο Χωριζόμαστε σε τέσσερις ομάδες και ορίζεται ένα άτομο από κάθε ομάδα για να παρουσιάσει τα αποτελέσματα στο τέλος. Η όλη διαδικασία εποπτεύεται από τον Καθηγητή ΣΕΑ. Βήμα 4 ο Οι τέσσερις ομάδες παρουσιάζουν τα αποτελέσματά τους τα οποία συζητούνται στην τάξη και βγαίνουν τα συμπεράσματα. Βήμα 5 ο Στο τέλος κάθε κεφαλαίου υπάρχουν παραπομπές σε άλλες πηγές για περαιτέρω μελέτη και ενθάρρυνση για συμπληρωματικές δραστηριότητες. Βήμα 6 ο Ανατροφοδότηση της προηγούμενης δραστηριότητας. 20
21
Κεφάλαιο B~ Γνωρίζω τον εαυτό μου; 22
Σκοπός αυτής της εισαγωγικής δραστηριότητας είναι να γίνει μια αρχική αξιολόγηση του εαυτού σας. Στόχος είναι να κατανοήσετε κάποια χαρακτηριστικά σας και να κάνετε μια αυτοαξιολόγηση με βάση αυτά που γνωρίζετε σήμερα για το άτομό σας. Ακολούθως, αφού ολοκληρώσετε την αυτοαξιολόγησή σας, ο διπλανός σας ή άλλος συμμαθητής σας θα κάνει μια σύντομη αξιολόγηση για σας με στόχο τη σύγκριση των δύο. Για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα ο φίλος ή διπλανός σας μπορεί να σας υποβάλει σχετικές ερωτήσεις. Οι δύο αξιολογήσεις θα σκιαγραφήσουν τη γνώμη που έχετε για τον εαυτό σας και τη γνώμη που έχουν οι άλλοι για εσάς. Αυτή η αρχική δραστηριότητα είναι υποκειμενική και έχει καθαρά γνωσιολογικό χαρακτήρα. Στοχεύει στην απλή καταγραφή κάποιων χαρακτηριστικών σας και ευελπιστεί να λειτουργήσει ως μέτρο σύγκρισης αυτού που γνωρίζετε σήμερα για το άτομό σας και αυτού που θα γνωρίζετε με το τέλος του μαθήματος της επαγγελματικής αγωγής. 23
1η Δραστηριότητα / αξιολόγηση Καταρχήν αξιολόγηση του εαυτού μου i. Πρώτη αυτοαξιολόγηση (15 λεπτά) ii. Πρώτη ετεροαξιολόγηση -διπλανός/η - φίλος/η- (15 λεπτά) Μέρος Α Τα επόμενα δεκαπέντε λεπτά να αξιολογήσετε τον εαυτό σας με βάση τα δικά σας χαρακτηριστικά. Να εκφραστείτε ελεύθερα για τον εαυτό σας έχοντας κατά νου ότι όταν γνωρίσετε καλά και αποδεχτείτε τη σημερινή σας εικόνα, τότε μόνο θα αλλάξει (Rogers, 1961). 24
Αξιολόγηση διπλανού/ής, φίλου/φίλης (να διαγράψεις ανάλογα) Να ανταλλάξεις βιβλία Επαγγελματικής Αγωγής με το άτομο που κάθεται δίπλα σου. Τα επόμενα δεκαπέντε λεπτά να αξιολογήσεις τον/τη διπλανό/ή, φίλο/φίλη σου με βάση αυτά που γνωρίζεις γι αυτόν/ή. Ονομάζομαι... και γνωρίζω τον/την... για...μήνες/χρόνια. Πιστεύω ότι.......................................... 25
Σε περίπτωση που δεν γνωρίζεις καλά το άτομο που αξιολογείς βοήθησε το άτομο που κάθεται δίπλα σου να κατανοήσει περισσότερο τον εαυτό του, κάνοντας του τις ακόλουθες ερωτήσεις. Γράψε πιο πάνω τις απαντήσεις που θα σου δώσει προσθέτοντας τις δικές σου απόψεις. Άκουγε με προσοχή γιατί μέσα από αυτή την επικοινωνία θα μάθεις πολλά για αυτόν που αξιολογείς. 1. Ποιο είναι το κυριότερο θέμα που σε απασχολεί σήμερα; 2. Στη ζωή σου τι θεωρείς πιο σημαντικό; 3. Αν είχες περισσότερο χρόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας με τι θα ήθελες να ασχοληθείς; 4. Αν είχες περισσότερα λεφτά απ ό,τι χρειάζεσαι, τι θα τα έκανες; 5. Τι θα ήθελες να αποκτήσεις στο μέλλον; 6. Αν μπορούσες να κάνεις οποιοδήποτε επάγγελμα, τι θα επέλεγες; 7. Ποιο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς σου πιστεύεις ότι οι φίλοι σου θεωρούν πιο σημαντικό; 8. Σε ποιο βαθμό θεωρείς ότι εκμεταλλεύεσαι τις ικανότητές σου; 9. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ποιες δραστηριότητες σε ευχαριστούν ή σε δυσαρεστούν; 26
Μέρος Β Με βάση τις πιο πάνω αξιολογήσεις διαπιστώνω τα εξής: Πραγματικός Εαυτός (αυτό που πιστεύω για μένα) Κοινά Σημεία Φαινομενικός Εαυτός (αυτό που πιστεύουν οι άλλοι για μένα)............ 27
............... Τελικά πόσο καλά γνωρίζεις τον εαυτό σου; (υπογράμμισε αυτό που ισχύει) καθόλου καλά αρκετά καλά πολύ καλά πάρα πολύ καλά Είμαι έτοιμος για τις δραστηριότητες της αυτογνωσίας 28
Εναλλακτική Δραστηριότητα Να χωριστείτε σε ομάδες των δύο ή τριών και να υποβάλετε τις πιο κάτω ερωτήσεις, οι οποίες θα σας βοηθήσουν να ανακαλύψετε πράγματα για τον εαυτό σας. Μπορείτε αν θέλετε να κρατάτε σημειώσεις. Στο τέλος θα γράψετε μια έκθεση για τον εαυτό σας βασισμένη στις απαντήσεις σας. 1. Σου αρέσει ο εαυτός σου; Αν ήθελες να αλλάξεις κάτι τι θα ήταν; 2. Μπορείς να προσδιορίσεις πέντε χαρακτηριστικά σου; 3. Ποια μαθήματα σου αρέσουν περισσότερο και γιατί; 4. Σου αρέσει να εκφράζεις αυτό που νιώθεις; 5. Περιέγραψε τι είδους φιλίες έχεις; 6. Νιώθεις περήφανος/η για δραστηριότητες που ολοκλήρωσες μέχρι στιγμής; 7. Σου αρέσει ο ανταγωνισμός ή και να λαμβάνεις μέρος σε διαγωνισμούς; 8. Χρειάζεσαι συχνά επιβεβαίωση; 9. Ζηλεύεις όταν ο/η φίλος/η σου πάρει ψηλότερο βαθμό στο διαγώνισμα; 10. Τι σου αρέσει να κάνεις στον ελεύθερό σου χρόνο; 11. Υπάρχει κάποιο μάθημα που σου αρέσει αλλά δεν τα καταφέρνεις; Πώς νομίζεις θα μπορούσες να βελτιωθείς; 29
Εναλλακτική Δραστηριότητα 12. Πώς βλέπεις τον εαυτό σου σε δέκα χρόνια; 13. Τι θέλεις να σπουδάσεις; 14. Λες ψέματα στους γονείς σου; 15. Πώς αντιδράς όταν τσακώνονται δύο φίλοι σου; 16. Σου αρέσει να είσαι με κόσμο ή μόνος/η σου; 17. Σου αρέσει να ασκείς έλεγχο (να κάνεις κουμάντο); 18. Σου αρέσει η σειρά και η οργάνωση στον προσωπικό σου χώρο; Αναλαμβάνεις το συγύρισμα μόνος/η σου ή το κάνουν οι άλλοι; 19. Είσαι περίεργος/η; 20. Οι αποφάσεις που παίρνεις βασίζονται στη λογική ή στην καρδιά σου; 21. Ακολουθείς πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της ημέρας ή ό,τι τύχει; 22. Δυσκολεύεσαι να κάνεις φίλους; 23. Σου αρέσει να λαμβάνεις μέρος σε εξωσχολικές δραστηριότητες; 24. Ποια, νομίζεις, είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς σου που δεν αρέσουν στους άλλους; 30
Άσκηση για το σπίτι Να ζητήσετε από τον/την καλύτερο/η σας φίλο/η να δώσει μια περιγραφή της προσωπικότητας σας μέσα από τα δικά του/της μάτια. Με αυτή την άσκηση θα έχετε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς σας βλέπουν οι άλλοι, έτσι θα μπορείτε μελλοντικά να έχετε μια εικόνα της προσωπικότητάς σας. Να καταγράψετε στο σπίτι τις απόψεις του/της φίλου/ης σας και να κάνετε την αυτοκριτική σας. 31
32
33
Κεφάλαιο Γ~ Αυτογνωσία 34
Με βάση τη συζήτηση των αξιολογήσεων ανάλυση των δύο αξιολογήσεων και συζήτηση / παρουσίαση των κοινών σημείων και την ανάδειξη της διαφοράς μεταξύ του φαινομενικού και του πραγματικού εαυτού (Rogers, 1961), οι περισσότεροι είστε τώρα πιο έτοιμοι για την ενεργητική συμμετοχή σας στις δραστηριότητες της αυτογνωσίας. Οι δραστηριότητες που ακολουθούν ευελπιστούμε ότι θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη της αυτογνωσίας και κατά συνέπεια της ετοιμότητάς σας για ορθότερες επιλογές στη ζωή. Η δεύτερη αξιολόγηση θα γίνει όταν ολοκληρωθούν οι πιο κάτω δραστηριότητες. Στόχος, επίσης, είναι να αναπτυχθεί η αυτοεικόνα σας και αυτό θα επιτευχθεί μέσα από τη σωστή αυτοεκτίμηση. Πώς κτίζεται η αυτοεκτίμηση; Μέσα από τη σωστή αυτοανάλυση, αξιολόγηση και συνεχή ανάπτυξη της αυτοεικόνας. Με τις συνεχείς αξιολογήσεις των σημαντικών άλλων και τις προσωπικές σας επιλογές αυξάνετε και η γνώση της εικόνας σας, η αυτοαντίληψή σας. Κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτοεκτίμηση είναι η προσωπική κρίση της αξίας του ατόμου, η οποία εκφράζεται με τις στάσεις που υιοθετεί ο κάθε ένας από εμάς αναφορικά με τον εαυτό του. Ο όρος υποδηλώνει ουσιαστικά την προσωπική εκτίμηση και τις κυρίαρχες αντιλήψεις του ατόμου για τον εαυτό του. Καθορίζει τον βαθμό στον οποίο ο κάθε ένας από εμάς πιστεύει ότι είναι ικανός, επιτυχημένος, σημαντικός και άξιος. Η αυτοπεποίθηση του ατόμου συνήθως σταθεροποιείται κατά την περίοδο της ενηλικίωσης, συνεπώς, είναι μια συνεχής διαδικασία με αρκετά σκαμπανεβάσματα και συνεχείς αλλαγές. Όσο πιο ενδυναμωμένη είναι η αυτοεικόνα του ατόμου, τόσο πιο ανθεκτικό γίνεται στις καθημερινές δυσκολίες που αντιμετωπίζει. 35
2η Δραστηριότητα Τα όνειρά μου και τα όνειρα των άλλων Στόχοι της δραστηριότητας: Να μάθει ο μαθητής ότι είναι υπεύθυνος για τις επιλογές του, να γνωρίζει γιατί πραγματικά επιλέγει κάτι, ώστε να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του. Λέξεις κλειδιά: Αυτογνωσία Σχεδιασμός Προγραμματισμός Κίνητρα Ικανότητες Δεξιότητες Μέρος Α Στη δραστηριότητα αυτή, στον χώρο που ακολουθεί, να γράψετε στις δύο στήλες για τα όνειρα που έχουν οι γονείς σας για σάς. Να αναφέρετε όλες τις φράσεις που ακούσατε αυτά τα χρόνια, όλες τις παραινέσεις, τις φιλοδοξίες και τις εισηγήσεις των γονιών σας για το δικό σας μέλλον. Θα αναφέρετε, συνεπώς, αυτά που θέλουν οι γονείς σας να κάνετε όταν μεγαλώσετε σπουδές, επάγγελμα, εργοδότηση στον δημόσιο, στον ιδιωτικό τομέα, αυτοεργοδότηση, εργοδότηση στην οικογενειακή επιχείρηση, τον τρόπο ζωής σας, πού θα ήθελαν να ζείτε όταν μεγαλώσετε, τι αγαθά να έχετε, ποια είναι τα ανεκπλήρωτα όνειρα, κ.ά., όπως και τον βαθμό πίεσης δηλαδή πόσο συχνά επαναλαμβάνονται όλα αυτά: 1 σπάνια 2 συχνά 3 πολύ συχνά 4 κάθε εβδομάδα 5 καθημερινά 36
Να συμπληρωθεί σε δέκα λεπτά. Σε κάθε τετράγωνο γράφω και μια φράση. Βάζω ένα Χ στη συχνότητα Μητέρα 1 2 3 4 5 Πατέρα 1 2 3 4 5 37
Μέρος Β Να χωριστείτε σε τέσσερις ομάδες και με βάση τα πιο πάνω να συζητήσετε για δέκα λεπτά αυτά που γράψατε στο Μέρος Α. Στη συζήτηση να σχολιάσετε αν σκοπεύετε να ανταποκριθείτε ή όχι στα σχέδια των γονιών σας και αν τα νιώθετε πραγματικά δικά σας σχέδια. Βασικά συμπεράσματα: 1. 2. 3. 4. Μέρος Γ Τα πιο πάνω σχέδια, με τα οποία συμφωνείτε και νιώθετε ότι σας εκφράζουν, πώς μπορείτε να τα αξιοποιήσετε; Τι ικανότητες, δεξιότητες πρέπει να αναπτύξετε για να πετύχετε τον στόχο σας; Αυτά που κάνετε τώρα συνδέονται με αυτές τις προοπτικές; Πώς βλέπετε τον εαυτό σας σε είκοσι χρόνια; Σας ικανοποιεί αυτή η εικόνα; 38