ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Πανεπιστηµιακές παραδόσεις στις Γενικές Αρχές του Αστικού ικαίου Μάθηµα: Εµπορικό ίκαιο ιδάσκων: Βασίλης Τουντόπουλος Επιµέλεια ύλης: Ιωάννα Σιαµαντζιούρα, νοµικός-υποψήφια διδάκτωρ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Βιβλιογραφία 3 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ 5 1. Έννοια και ουσία του ικαίου 5 2. Πηγές του ικαίου - Ιεράρχηση των κανόνων δικαίου 6 3. Ιδιωτικό και ηµόσιο ίκαιο 8 4. Ερµηνεία και διάπλαση των κανόνων δικαίου 10 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ: ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΙΚΑΙΟΥ 11 5. Ικανότητα δικαίου Ικανότητα για δικαιοπραξία 11 6. Η προστασία της προσωπικότητας 14 7. Το νοµικό πρόσωπο (έννοια-φύση-διακρίσεις-ρυθµίσεις) 15 8. Το σωµατείο- Ενώσεις προσώπων-το ίδρυµα-επιτροπή εράνων 19 9. Η Αστική Εταιρία Εταιρίες µε και χωρίς νοµική προσωπικότητα 22 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΤΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 24 10. Έννοµη σχέση- Περιουσία- Επιχείρηση 24 11. Αξίωση-Ένσταση-Κατάχρηση και Προστασία δικαιώµατος 25 12. Παραγραφή και Αποσβεστική προθεσµία 27 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΟΙ ΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ 28 13. ικαιοπραξία - Οιονεί δικαιοπραξία - Υλική πράξη 28 14. ιακρίσεις και προϋποθέσεις κατάρτισης δικαιοπραξιών 29 15. Ο τύπος της δικαιοπραξίας 30 16. Η σύναψη της σύµβασης 31 17. Ιδιαίτερες περιπτώσεις σύναψης συµβάσεων 32 18. Η ευθύνη από τις διαπραγµατεύσεις 33 19. Η ανήθικη δικαιοπραξία 34 20. Η ερµηνεία της δικαιοπραξίας 34 21. Ελαττωµατικές δικαιοπραξίες 34 Ι. Ανυπόστατη 35 ΙΙ. Άκυρη 35 ΙΙΙ. Ακυρώσιµη 36 22. Η αίρεση 38 23. Η αντιπροσώπευση 39

3 Βιβλιογραφία Αλεξανδρίδου, ίκαιο Εµπορικών Εταιριών-Προσωπικές Εταιρίες, τεύχος Α, 2007 Αλεξανδρίδου, ίκαιο προστασίας καταναλωτή, Ελληνικό-Κοινοτικό, 2008 Αλεξανδρίδου, Το δίκαιο του Ηλεκτρονικού Εµπορίου, ελληνικό και κοινοτικό, 2004 Αλικάκος, Κατάχρηση εµπράγµατου δικαιώµατος, 2007 Αρµαµέντος/Σωτηρόπουλος, Προσωπικά δεδοµένα Ερµηνεία κατ άρθρο. Οι τροποποιήσεις του ν. 2472/1997 από τους ν. 3741/2006 και 3625/2007, 2008 Αρχανιωτάκης, Η παραγραφή εν επιδικία, ΝοΒ 2001, σελ. 961 Βαθρακοκοίλης, Ερµηνεία-Νοµολογία Αστικού Κώδικα, τόµ. Α, Γενικές αρχές, 2001 Βαλτούδης, Πώληση της επιχείρησης. Η ανώµαλη εξέλιξη της σύµβασης, Ελλ νη 2007, σελ. 665 Βλαστός, Αστικά σωµατεία, συνδικαλιστικές και εργοδοτικές οργανώσεις, 2002 Γεωργακόπουλος, Ερµηνεία Ν. 2190/20 περί Ανωνύµων Εταιριών, υπό έκδοση Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου, 2002 Γεωργιάδης, Έννοια, φύση και λειτουργία των ουσιαστικών ενστάσεων, Τιµ. τόµ. Βαβούσκου ΙΙ, 1990 Γεωργιάδης, Η εξασφάλιση των πιστώσεων, 2008 Γεωργιάδης, Η σύναψη συµβάσεως µέσω του διαδυκτίου, 2003 Γεωργιάδης, Νέες µορφές συµβάσεων της σύγχρονης οικονοµίας, 2008 Γεωργιάδης, Σύντοµη Ερµηνεία του Αστικού Κώδικα, τόµ. 1- άρθρα 1-946, 2010 Γεωργιάδης/Σταθόπουλος, Αστικός Κώδιξ, Κατ άρθρο ερµηνεία, τόµ. Ι άρθρα 1-286, 1978 αγτόγλου, Γενικό διοικητικό δίκαιο, 2004 ελούκας, Η εµπορική επιχείρηση, 1980 ωρής, Εισαγωγή στο Αστικό ίκαιο, τεύχος Α, 1991 Καΐσης/ Παρασκευόπουλος, Προστασία προσωπικών δεδοµένων, 2001 Καρακατσάνης, Η νοµική φύση του νοµίµου τύπου της δηλώσεως βουλήσεως, 1980 Καράκωστας/Τριάντος/Βαρελά, Αστικός Κώδικας, τόµ. ΙΙ, 2005 Καράσης, Το πρόβληµα της εφαρµογής της ΑΚ 149 2 επί πωλήσεως µετοχών ανώνυµης εταιρίας, Ελλ νη 2000, σελ. 311 Μάρκου, Η αστική ευθύνη των µελών του.σ. στην ανώνυµη εταιρία, Ελλ νη 2000, σελ. 900 Μαστροκώστας, Η εκκαθάριση της Ο.Ε., 2006 Μπώλος, Προσυµβατική ευθύνη και εφαρµοστέο δίκαιο µετά τον Κανονισµό 864/2007 Ρώµη II-, ΧρΙ, 2009, σελ. 585

4 Παµπούκης, ιορισµός προσωρινής διοικήσεως επί συγκρούσεων συµφερόντων στην Ο.Ε. και στην Ε.Ε. ΕπισκΕ 2001, σελ. 335 Παντελίδου, Τίµηµα και εικονικότητα, ΝοΒ 2001, σελ. 1272 Παπαγιάννης, Εισαγωγή στο Ευρωπαϊκό ίκαιο, 2007 Παπαζήση, Προσωπικότητα και παγκοσµιοποίηση, ΕπιστΕπετΑρµ 2001, σελ. 277 Παπανικολάου, Οι καταπλεονεκτικές δικαιοπραξίες, 1980 Παπαστερίου, Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου, 2009 Παπαχρίστου, Η οιονεί δικαιοπραξία, 1989 Παυλόπουλος, Συµβολή στη νοµική θεµελίωση των ορίων της αναδροµικής ισχύος του νόµου, ΤοΣ 1985, σελ. 297 Περάκης, Το ίκαιο της Ανώνυµης Εταιρίας, 2010 Πιτσιρίκος, Σύγχρονα µέσα επικοινωνίας για την κατάρτιση τυπικών δικαιοπραξιών ως ζητήµατα της σχέσεως εγγράφου τύπου και δικαιοπραξίας, 2002 Ρόκας, Εµπορικές Εταιρίες, 2008 Ρούσσος, ίκαιο Νοµικών Προσώπων, 2010 Σεραφείµ, Συνδικαλιστικό και σωµατειακό δίκαιο, 2006 Σιδέρης, Παραγραφή αξιώσεων από άκυρη σύµβαση εργασίας, ΕΝ 2005, σελ. 737 Σινανιώτη-Μαρούδη, Η διαµόρφωση της ευθύνης στον όµιλο επιχειρήσεων, ΕΕµπ 2003, σελ. 529 Σπηλιωτόπουλος, Εγχειρίδιο ιοικητικού ικαίου, τεύχ. Ι, 1993 Σταθόπουλος, ικαιοσύνη, ενόραση και Λόγος, 2002, σελ. 5 Σταθόπουλος, σε Σταθόπουλο/Αυγουστιανάκη, Εισαγωγή στο αστικό δίκαιο, 1992 Σταµάτης, Η θεµελίωση των νοµικών κρίσεων-εισαγωγή στη µεθοδολογία του δικαίου, 2006 Τέλλης, ιαχείριση και εκπροσώπηση της Ο.Ε., 2001 Τουντόπουλος, Ευθύνη των ιδρυτών για πληµµέλειες κατά την ίδρυση ανώνυµης εταιρίας, ΕπισκΕ 2008, σελ. 339 Τουντόπουλος, Η θεωρία της έδρας στο κοινοτικό δίκαιο µετά την απόφαση Centros, του ΕΚ, ΕΕ 2000, σελ. 342 Τουντόπουλος, Ναυτική ηµοσιότητα και Νέες Τεχνολογίες, Επιθ.Ναυτ. ικ. 2007, σελ. 161 Φίλιος, Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου, 2009 Ψυχοµάνης, Περί του εγγράφου τύπου της σύµβασης εµπορικής αντιπροσωπείας, Αρµ 2003

5 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ 1. Έννοια και ουσία του ικαίου 1. Τι ονοµάζουµε ίκαιο και µε ποια στοιχεία ορίζεται η έννοια αυτή; ίκαιο είναι το σύνολο των γενικών και αφηρηµένων κανόνων, οι οποίοι ρυθµίζουν ετερόνοµα και επιτακτικά την εξωτερική συµπεριφορά των µελών µιας κοινωνίας που είναι οργανωµένη σε κράτος. Από τον ορισµό αυτό προκύπτει ότι τα στοιχεία της έννοιας του ικαίου είναι τα ακόλουθα: α) ρύθµιση της εξωτερικής συµπεριφοράς, β) ρύθµιση επιτακτική (οι κανόνες είναι υποχρεωτικοί), γ) ρύθµιση ετερόνοµη (επιβάλλεται στο µέλος της κοινωνίας από µια ξένη βούληση, τη βούληση της Πολιτείας), δ) Ρύθµιση γενική και αφηρηµένη, ε) Ρύθµιση µόνο των σηµαντικότερων εκφάνσεων της ζωής µας. 2. Τι είναι Θετικό και τι Φυσικό ίκαιο; Θετικό ή Θετό ή τεθειµένο: το δίκαιο που έθεσε ο νοµοθέτης µιας χώρας και ισχύει εντός των ορίων της σε δεδοµένο χρόνο. ηλαδή οι γραπτοί κανόνες. Φυσικό δίκαιο ή ιδανικό δίκαιο ή κατ ουσίαν δίκαιο: η ιδέα της ικαιοσύνης. Η απόλυτη αξία της ικαιοσύνης, που αποτελεί αφενός το µέτρο µε το οποίο αξιολογείται το Θετικό δίκαιο και αφετέρου την κατευθυντήρια γραµµή προς συνεχή βελτίωση και προαγωγή του Θετικού δικαίου. 3. Ποιες είναι οι θεµελιώδεις αρχές που διαπνέουν το ιδιωτικό δίκαιο; 1) Ο σεβασµός της προσωπικότητας: η υπέρτατη αξία, την οποία πρέπει να υπηρετεί µε κάθε τρόπο το δίκαιο. 2) Η αρχή της ιδιωτικής αυτονοµίας (ή αυτονοµίας της ιδιωτικής βούλησης). Κυριότερη µορφή εκδήλωσής της είναι η συµβατική ελευθερία (ΑΚ 361). Η αρχή αυτή επιτάσσει το κάθε πρόσωπο να ρυθµίζει µόνο του τις περιουσιακές και προσωπικές σχέσεις του κατά τρόπο που ανταποκρίνεται στην ελεύθερη βούλησή του. 3) Η αρχή της ασφάλειας των συναλλαγών: η ρύθµιση των περιουσιακών και προσωπικών σχέσεων που αφορούν ορισµένο πρόσωπο πρέπει να είναι σταθερή και σαφής για τα τρίτα πρόσωπα που έρχονται σε συναλλακτική επαφή µαζί του.

6 4) Η αρχή της (αντικειµενικής) καλής πίστης (ΑΚ 281 και 288) : επιτάσσει στα υποκείµενα του δικαίου να ενεργούν κατά τρόπο που δεν έρχεται σε αντίθεση µε την εντιµότητα και την ευπρέπεια που απαιτούνται στις συναλλαγές. 5) Η προστασία του ασθενέστερου: για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης, η έννοµη τάξη προστατεύει τα ασθενή πρόσωπα, τα οποία για διάφορους λόγους (π.χ. άγνοια των συναλλαγών, µειωµένη ικανότητα αντίληψης) διατρέχουν τον κίνδυνο να γίνουν αντικείµενα εκµετάλλευσης. Τι γίνεται όµως σε περίπτωση σύγκρουσης των θεµελιωδών αρχών µεταξύ τους; Οι θεµελιώδεις αυτές αρχές δεν έχουν απόλυτη ισχύ, δηλαδή δεν εφαρµόζονται πάντα απαρέγκλιτα. Αντίθετα, ο νοµοθέτης κρίνει σε κάθε περίπτωση ποια αρχή πρέπει να επικρατήσει σε βάρος των άλλων και προκρίνει ανάλογα την ενδεικνυόµενη λύση. 2. Πηγές του ικαίου- Ιεράρχηση των κανόνων δικαίου 4. Ποιες είναι οι πηγές του δικαίου; Οι πηγές του δικαίου µε την έννοια του γενεσιουργού λόγου, του τρόπου παραγωγής των κανόνων δικαίου διακρίνονται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς. Πρωτογενείς πηγές: ο νόµος, το έθιµο, οι γενικώς παραδεδεγµένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου (οι εθιµικοί κανόνες του διεθνούς δικαίου) και το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κοινοτικό δίκαιο). ευτερογενείς πηγές (αποτελούν πηγές δικαίου µόνο στην έκταση που κάποια πρωτογενής πηγή παραπέµπει σ αυτές): οι διεθνείς συµβάσεις, οι συλλογικές συµβάσεις εργασίας, η καλή πίστη (η ευθύτητα, εντιµότητα και ειλικρίνεια που πρέπει να τηρεί κάποιος στις συναλλαγές), τα χρηστά ήθη (οι κρατούσες αντιλήψεις του µέσου, χρηστού και δίκαιου ανθρώπου για την κοινωνική ηθική), οι συνήθειες και τα συναλλακτικά ήθη (οι συνήθειες που κρατούν στις συναλλαγές). 5. Ποια είναι η έννοια του νόµου και ποιες είναι οι διακρίσεις του; Νόµο αποτελεί κάθε γραπτή πράξη της Πολιτείας που θέτει κανόνα δικαίου, ανεξάρτητα από το όργανο που τη θέσπισε και τη διαδικασία µέσα από την οποία προήλθε. Εποµένως, ο νόµος αποτελεί το γραπτό δίκαιο. Οι νόµοι διακρίνονται σε τυπικούς και σε ουσιαστικούς. Τυπικοί ονοµάζονται όλοι οι νόµοι που θεσπίζονται από τη Βουλή.

7 Ουσιαστικοί νόµοι ονοµάζονται οι πράξεις της ιοίκησης (προεδρικά διατάγµατα, υπουργικές αποφάσεις, αποφάσεις οργάνων Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αστυνοµικών διευθύνσεων κλπ) µε τις οποίες ρυθµίζονται συγκεκριµένα θέµατα. 6. Τι είναι έθιµο και ποιες είναι οι προϋποθέσεις δηµιουργίας του; Έθιµο είναι άγραφος κανόνας δικαίου που δηµιουργείται µε τη µακρά, οµοιόµορφη και αδιάκοπη τήρηση ορισµένης συµπεριφοράς από τα µέλη της κοινωνίας, µε την πεποίθηση ότι τηρώντας τη συµπεριφορά αυτή εφαρµόζουν κανόνα δικαίου. Προϋποθέσεις δηµιουργίας του εθίµου θεωρούνται: α) Μακρά, οµοιόµορφη και αδιάκοπη τήρηση ορισµένης συµπεριφοράς, δηλαδή συµπεριφορά που δεν είναι συµπτωµατική. β) Πεποίθηση των µελών της κοινωνίας, ότι µε την τήρηση της συµπεριφοράς αυτής συµµορφώνονται σε κανόνες δικαίου. ηλαδή η άσκηση να προέρχεται από την πεποίθηση του µέλους ότι εφαρµόζει κανόνα δικαίου. 7. Πως ιεραρχούνται οι κανόνες δικαίου; Επειδή οι κανόνες δικαίου δεν έχουν όλοι την ίδια αξία, ιεραρχούνται ως εξής: Στην κορυφή της (νοητής) πυραµίδας βρίσκεται το Σύνταγµα, ακολουθούν οι ιεθνείς Συµβάσεις και το Ευρωπαϊκό ίκαιο. Στη βάση της βρίσκονται οι Τυπικοί και οι Ουσιαστικοί Νόµοι. Το µοντέλο αυτό της πυραµίδας λειτουργεί ως εξής: Κάθε κανόνας δικαίου πρέπει να συµφωνεί µε υπέρτερό του κανόνα. ηλαδή, Οι ιεθνείς Συµβάσεις και το Ευρωπαϊκό ίκαιο πρέπει να συµφωνούν µε το Σύνταγµα. Οι νόµοι πρέπει να είναι σύµφωνοι µε τις ιεθνείς Συµβάσεις, το Ευρωπαϊκό ίκαιο και το Σύνταγµα. 8. Πότε αρχίζει η ισχύς ενός νόµου και πως επέρχεται η κατάργησή του; Έναρξη ισχύος του νόµου: Στην τελευταία διάταξη του νόµου ορίζεται συνήθως από πότε αρχίζει η ισχύς του. Αν δεν ορίζεται, τότε η ισχύς του νόµου αρχίζει δέκα ηµέρες µετά από τη δηµοσίευσή του στην Εφηµερίδα της Κυβέρνησης (τυπική ισχύς του νόµου). Η ουσιαστική ισχύς του νόµου, δηλαδή η έναρξη εφαρµογής του νόµου ενδέχεται να διαφέρει από την τυπική ισχύ του. Από την έναρξη ουσιαστικής ισχύος ενός νόµου ισχύει γι αυτόν το αξίωµα ότι «άγνοια νόµου δεν συγχωρείται». Κατάργηση του νόµου: Οι τρόποι κατάργησης ενός νόµου είναι οι ακόλουθοι (άλλος τρόπος κατάργησης ενός νόµου δεν είναι νοητός, εποµένως δεν επέρχεται η κατάργηση ενός νόµου µε αχρησία):

8 α) η κατάργησή του µε νεότερο νόµο: µπορεί να γίνει ρητά (όταν ο νεότερος νόµος προβλέπει µε ρητή διάταξη την κατάργηση του παλαιότερου), ή σιωπηρά (έµµεσα), όταν ο νεότερος νόµος ρυθµίζει το ίδιο θέµα κατά τρόπο αντίθετο και β) η κατάργηση του νόµου µε έθιµο: το (νεότερο) έθιµο µπορεί να καταργήσει νόµο. Επειδή, όµως, το έθιµο είναι προϊόν της ιδιωτικής βούλησης, δεν µπορεί να καταργήσει κανόνες δηµόσιας τάξης (π.χ. η ικανότητα δικαίου δεν µπορεί να αποκλειστεί µε τυχόν αντίθετη συµφωνία των µερών). 9. Τι είναι η αρχή της µη αναδροµικότητας του νόµου; Κάθε νέος νόµος ορίζει για το µέλλον, δεν έχει αναδροµική δύναµη, δηλαδή δεν εφαρµόζεται σε γεγονότα και νοµικές πράξεις προγενέστερα της ισχύος του. Παραδείγµατος χάριν, το Σύνταγµα απαγορεύει την αναδροµικότητα των ποινικών νόµων. Υφίστανται, όµως, και εξαιρέσεις, δηλαδή ο νοµοθέτης µπορεί να προσδώσει στον νόµο αναδροµική δύναµη: - Αν δεν προσβάλλονται θεµελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα. - Αν οι συνέπειες ευνοούν τους ενδιαφερόµενους. - Αν ο σκοπός που επιδιώκεται µε την επιβολή του νόµου είναι καθολικός, κυρίως για λόγους γενικότερου κοινωνικού ή δηµόσιου συµφέροντος. 3. Ιδιωτικό και ηµόσιο ίκαιο 10. Ποια είναι η βασική διάκριση του ικαίου; Το σύνολο των νόµων που ισχύουν σε ένα κράτος αποτελούν την έννοµη τάξη. Το δε δίκαιο διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες, το ηµόσιο και το Ιδιωτικό. ηµόσιο ίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων δικαίου που ρυθµίζουν αφενός την οργάνωση και τη λειτουργία του Κράτους και αφετέρου τις σχέσεις, στις οποίες εµπλέκεται φορέας κρατικής εξουσίας. Ιδιωτικό ίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων δικαίου που ρυθµίζουν σχέσεις µεταξύ φυσικών ή νοµικών προσώπων, τα οποία δεν ασκούν στη συγκεκριµένη περίπτωση δηµόσια εξουσία. 11. Ποιοι είναι οι κυριότεροι κλάδοι του ηµόσιου ικαίου; 1. Το Συνταγµατικό ίκαιο µε αντικείµενο τους κανόνες που ρυθµίζουν τη µορφή του πολιτεύµατος, την άσκηση της κρατικής εξουσίας, τις σχέσεις κράτους πολιτών.

9 2. Το ιοικητικό ίκαιο µε αντικείµενο τους κανόνες που ρυθµίζουν την οργάνωση και λειτουργία της ηµόσιας ιοίκησης και τις σχέσεις της µε τους πολίτες. 3. Το Ποινικό ίκαιο περιλαµβάνει τους κανόνες δικαίου που ορίζουν ποιες πράξεις είναι αξιόποινες (εγκλήµατα), καθώς και τις ποινές που επισύρουν. 4. Η ικονοµία περιλαµβάνει τους κανόνες που ρυθµίζουν τη διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον των δικαστηρίων. 5. Το ηµόσιο ιεθνές ίκαιο περιλαµβάνει τους γραπτούς και άγραφους (εθιµικούς) κανόνες που ρυθµίζουν τις σχέσεις µεταξύ κρατών ή διεθνών οργανισµών. 12. Ποιοι είναι οι κυριότεροι κλάδοι του Ιδιωτικού ικαίου; 1. Το Αστικό ίκαιο που ρυθµίζει τις έννοµες σχέσεις όλων των προσώπων εκτός αυτών που είναι φορείς δηµόσιας εξουσίας. Αλλά και οι φορείς δηµόσιας εξουσίας υπάγονται στο ιδιωτικό δίκαιο εφόσον µετέχουν στις συναλλαγές ως ιδιώτες. Όπως παραδείγµατος χάριν, το ηµόσιο µισθώνει κτήριο για να στεγάσει υπηρεσίες του. 2. Το Εµπορικό ίκαιο αποτελεί το δίκαιο των εµπόρων και των εµπορικών πράξεων. Και αυτό διαιρείται σε επιµέρους κλάδους όπως: το γενικό εµπορικό δίκαιο, το δίκαιο των εµπορικών εταιριών, το πτωχευτικό δίκαιο, το δίκαιο των αξιογράφων (επιταγές, συναλλαγµατικές, φορτωτικές κλπ), το δίκαιο της βιοµηχανικής ιδιοκτησίας (διακριτικά γνωρίσµατα δηλαδή επωνυµία, διακριτικός τίτλος, σήµα κλπ, την ευρεσιτεχνία, τον αθέµιτο ανταγωνισµό), το ασφαλιστικό δίκαιο, το αεροπορικό δίκαιο και το ναυτικό δίκαιο (που εκτός από τµήµα του εµπορικού δικαίου, έχει και δηµόσια διάσταση στις διεθνείς συµβάσεις όπως στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος). 3. Το Εργατικό ίκαιο περιλαµβάνει τους κανόνες που ρυθµίζουν τη σχέση εξαρτηµένης (µισθωτής) εργασίας µεταξύ εργοδότη και εργαζόµενου. 4. Το ίκαιο της Πνευµατικής ιδιοκτησίας ρυθµίζει το δικαίωµα στα πνευµατικά δηµιουργήµατα, όπως π.χ. το δικαίωµα του συγγραφέα πάνω στα προϊόντα της διάνοιάς του. 5. Το Ιδιωτικό ιεθνές ίκαιο περιέχει κανόνες που ορίζουν το εφαρµοστέο δίκαιο σε µια βιοτική σχέση που συνδέεται µε περισσότερες έννοµες τάξεις. Υπάρχει, τέλος και ένας κλάδος ικαίου που δεν εντάσσεται στο ηµόσιο και Ιδιωτικό ίκαιο. Ονοµάζεται ίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή Κοινοτικό ή Ευρωπαϊκό και αποτελεί µια αυτόνοµη έννοµη τάξη, που η Ελλάδα συµµετέχει από το 1981. Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι: α) η υπεροχή του Κοινοτικού επί του εθνικού ικαίου και

10 β) η άµεση εφαρµογή των διατάξεων του Κοινοτικού ικαίου στις εθνικές έννοµες τάξεις των κρατών µελών. 13. Ποιοι είναι οι κλάδοι του Αστικού ικαίου; Με βάση την κατανοµή της ύλης του Αστικού Κώδικα σε πέντε βιβλία, διαιρούµε το αστικό δίκαιο στους εξής κλάδους: 1. Τις Γενικές Αρχές που περιέχουν γενικούς κανόνες, οι οποίοι εφαρµόζονται σε όλες τις έννοµες σχέσεις µεταξύ ιδιωτών. 2. Το Ενοχικό δίκαιο ρυθµίζει τις ενοχικές σχέσεις, δηλαδή τις σχέσεις µεταξύ οφειλέτη και δανειστή. Το ενοχικό δίκαιο διακρίνεται περαιτέρω σε γενικό ενοχικό (που περιέχει κανόνες που ισχύουν για όλες τις ενοχικές σχέσεις) και σε ειδικό ενοχικό (που ρυθµίζει ιδιαίτερες ενοχικές σχέσεις). 3. Το Εµπράγµατο δίκαιο περιέχει κανόνες που ρυθµίζουν τις εµπράγµατες σχέσεις, δηλαδή τις σχέσεις των προσώπων προς τα πράγµατα (π.χ. κυριότητα). 4. Το Οικογενειακό δίκαιο ρυθµίζει τις οικογενειακές σχέσεις (π.χ. διαζύγιο). 5. Το Κληρονοµικό δίκαιο ρυθµίζει την τύχη των έννοµων σχέσεων του προσώπου µετά το θάνατό του (π.χ. ευθύνη για τα χρέη της κληρονοµιάς). 4. Ερµηνεία και διάπλαση των κανόνων δικαίου 14. Τι ονοµάζουµε ερµηνεία των κανόνων δικαίου και ποια είναι τα κριτήριά της; Ερµηνεία καλείται η εξακρίβωση και αποκάλυψη του νοήµατος ενός κανόνα δικαίου. Κριτήρια ερµηνείας: Ο εφαρµοστής του δικαίου κατά την ερµηνεία των κανόνων δικαίου χρησιµοποιεί τα ακόλουθα ερµηνευτικά εργαλεία, µεθόδους όταν κάτι δεν είναι απόλυτα κατανοητό: Α) Γραµµατική ερµηνεία: ο ερµηνευτής ανακαλύπτει το νόηµα του κανόνα δικαίου από το νόηµα των λέξεων που χρησιµοποίησε ο νοµοθέτης. Β) Συστηµατική ερµηνεία: η έρευνα της θέσης του κανόνα δικαίου µέσα στο όλο σύστηµα δικαίου. Πρέπει να επιτευχθεί εναρµόνιση του κανόνα µέσα σε άλλους κανόνες δικαίου, δηλαδή να µην αλληλοσυγκρούονται. Γ) Τελολογική ερµηνεία (ratio, το τέλος δηλαδή σκοπός): ερµηνεία κανόνων µε βάση τον σκοπό που επιδιώκει ο νοµοθέτης. ) Ιστορική ερµηνεία: η ιστορική καταγωγή, το κοινωνικό πρόβληµα που οδήγησε στη θέσπισή του.

11 Μια συνεπής ερµηνεία χρησιµοποιεί και τα τέσσερα παραπάνω κριτήρια. Είναι σύνηθες, όµως, η εφαρµογή των κριτηρίων να οδηγεί σε διαφορετικά ερµηνευτικά προβλήµατα. Σ αυτήν την περίπτωση υπερισχύει το ερµηνευτικό αποτέλεσµα της τελολογικής µεθόδου, γιατί η πραγµάτωση του σκοπού του κανόνα δικαίου είναι ο λόγος ύπαρξής του. 15. Ποια είναι τα βασικότερα αξιώµατα-δόγµατα των κανόνων δικαίου; [1] Ο κανόνας υπέρτερης ισχύος κατισχύει του κανόνα ελάσσονος ισχύος. [2] Ο ειδικός κανόνας υπερισχύει του γενικού. [3] Ο µεταγενέστερος κανόνας δικαίου υπερισχύει του προγενέστερου. Τι προκρίνεται σε περίπτωση που συγκρούονται τα αξιώµατα [2] και [3]; ηλαδή τι θα γίνει όταν έχουµε έναν κανόνα δικαίου «προγενέστερο ειδικό» και έναν «µεταγενέστερο γενικό»; Ποιος θα υπερισχύσει; Θα υπερισχύσει ο ειδικός προγενέστερος γιατί το αξίωµα «ο ειδικός υπερισχύει του γενικού» είναι ισχυρότερο του αξιώµατος «ο µεταγενέστερος υπερισχύει του προγενέστερου». ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΙΚΑΙΟΥ 5. Η ικανότητα δικαίου 16. Τι ονοµάζουµε ικανότητα δικαίου; Ικανότητα δικαίου ή προσωπικότητα υπό στενή έννοια είναι η ικανότητα να είναι κάποιος φορέας ή υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Ο άνθρωπος καλείται και φυσικό πρόσωπο για να αντιδιαστέλλεται από τα νοµικά πρόσωπα. Εποµένως, υποκείµενα δικαίου είναι τα φυσικά (ΑΚ 34) και τα νοµικά πρόσωπα (ΑΚ 61). 17. Τι είναι δικαιοπρακτική ικανότητα ή ικανότητα για δικαιοπραξία; ιακρίνεται από την ικανότητα δικαίου; Ικανότητα για δικαιοπραξία είναι η ικανότητα ενός προσώπου (φυσικού ή νοµικού) να καταρτίζει δικαιοπραξίες και να συνάπτει συµβάσεις. Η ικανότητα δικαίου είναι όρος ευρύτερος από τη δικαιοπρακτική ικανότητα γιατί υποκείµενα δικαίου είναι και τα πρόσωπα τα οποία στερούνται δικαιοπρακτικής ικανότητας. Παράδειγµα: Ένας ανήλικος έχει ικανότητα δικαίου, όχι όµως ικανότητα για δικαιοπραξία.

12 Εποµένως, ο ανήλικος µπορεί να αποκτήσει ένα ακίνητο από κληρονοµιά ή δωρεά του παππού του, δεν µπορεί όµως να αγοράσει έγκυρα ένα ποδήλατο. 18. Σε ποια πρόσωπα ο νόµος απονέµει ικανότητα για δικαιοπραξία; Ικανοί για δικαιοπραξία είναι οι ενήλικοι, δηλαδή αυτοί που συµπλήρωσαν το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους (ΑΚ 127). Εξαιρούνται όµως τα πρόσωπα που για λόγους υγείας είναι ανίκανα ή περιορισµένα ικανά για δικαιοπραξία. 19. Ποιοι θεωρούνται ανίκανοι για δικαιοπραξία; 1. Απολύτως ανίκανος για δικαιοπραξία είναι αυτός που δεν έχει συµπληρώσει το δέκατο έτος της ηλικίας του (νήπιο) και αυτός που βρίσκεται σε πλήρη στερητική δικαστική συµπαράσταση (ΑΚ 128). Πλήρη στερητική δικαστική συµπαράσταση είναι η κατάσταση στην οποία τίθεται µε δικαστική απόφαση ορισµένο πρόσωπο (π.χ. άτοµα που πάσχουν από ψυχική ή διανοητική διαταραχή, τοξικοµανείς, αλκοολικοί, σωµατικά ανάπηροι) και κατά τη διάρκεια της οποίας το πρόσωπο αυτό είναι ανίκανο για µερικές (µερική στερητική δικαστική συµπαράσταση) ή όλες (πλήρης στερητική δικαστική συµπαράσταση) τις δικαιοπραξίες. 2. Ανίκανος για δικαιοπραξία είναι και αυτός που κατά το χρόνο που γίνεται η δήλωση βούλησής του δεν έχει συνείδηση των πράξεών του (π.χ. µέθη, υψηλός πυρετός, λήψη ναρκωτικών ουσιών) ή βρίσκεται σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιόριζε αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του (π.χ. σχιζοφρένεια, παράνοια) (ΑΚ 131). 20. Ποιες είναι οι συνέπειες της ανικανότητας για δικαιοπραξία; 1) Η δήλωση βούλησης που έγινε από ανίκανο πρόσωπο, και κατά συνέπεια και η δικαιοπραξία της οποίας αποτελεί ουσιώδες στοιχείο, είναι άκυρη (ΑΚ 130). Κατά την κρατούσα γνώµη την ακυρότητα µπορεί να επικαλεστεί όποιος έχει έννοµο συµφέρον π.χ. ο δανειστής αυτού που έκανε τη δήλωση (απόλυτη ακυρότητα). 2) Άκυρη είναι επίσης και η δήλωση βούλησης που απευθύνεται σε ανίκανο πρόσωπο. Κατ εξαίρεση, για λόγους προστασίας των συναλλαγών, δικαιοπραξίες που επιχειρούνται από πρόσωπα ανίκανα για δικαιοπραξία είναι έγκυρες εφόσον αφορούν τις συναλλαγές της καθηµερινής ζωής ή ανήκουν στις µαζικές συναλλαγές, όπως για παράδειγµα η αγορά εφηµερίδας και τροφίµων µικρής αξίας ή η πληρωµή εισιτηρίου λεωφορείου από ανηλίκους.

13 21. Ποιοι θεωρούνται περιορισµένα ικανοί για δικαιοπραξία; Περιορισµένη ικανότητα για δικαιοπραξία (ΑΚ 129) έχουν: 1. οι ανήλικοι που συµπλήρωσαν το δέκατο έτος, 2. όποιοι βρίσκονται σε µερική στερητική δικαστική συµπαράσταση και 3. όποιοι βρίσκονται σε επικουρική δικαστική συµπαράσταση Το πρόσωπο που υποβάλλεται σε µερική στερητική δικαστική συµπαράσταση είναι ικανό για όλες τις δικαιοπραξίες πλην αυτών που προβλέπονται στη δικαστική απόφαση που το έθεσε σε δικαστική συµπαράσταση. Τις δικαιοπραξίες αυτές µπορεί να τις ενεργήσει µόνο µέσω του δικαστικού συµπαραστάτη του. Ο τελευταίος είναι ο νόµιµος αντιπρόσωπός του. Για να υποβληθεί ένα πρόσωπο σε επικουρική δικαστική συµπαράσταση απαιτείται δικαστική απόφαση η οποία ορίζει αν η συµπαράσταση καλύπτει όλες ή µερικές δικαιοπραξίες του συµπαραστατούµενου (πλήρης ή µερική συµπαράσταση). Οι δικαιοπραξίες που καλύπτονται από την επικουρική συµπαράσταση είναι έγκυρες µόνο, αν προηγηθεί συναίνεση του δικαστικού συµπαραστάτη. 22. Ποια είναι τα στάδια ικανότητας του ανηλίκου και ποιο είναι το κύρος των δικαιοπραξιών που επιχειρούν οι περιορισµένα ικανοί; Η ικανότητα του ανηλίκου αυξάνεται σταδιακά µε την αύξηση της ηλικίας του: α) Ο ανήλικος που συµπλήρωσε το δέκατο έτος (ΑΚ 134) είναι ικανός για δικαιοπραξίες από τις οποίες αποκτά και µόνο έννοµο όφελος (όταν του προσπορίζει δικαίωµα ή τον απαλλάσσει από υποχρέωση). Παράδειγµα: ο ανήλικος µπορεί να αποδεχθεί δωρεά αλλά δεν είναι ικανός να συνάψει πώληση. β) Ο ανήλικος που συµπλήρωσε το δέκατο τέταρτο έτος (ΑΚ 135) είναι επιπλέον ικανός να διαθέτει ελεύθερα καθετί που κερδίζει από την προσωπική του εργασία (π.χ. µισθοί, δώρα, φιλοδωρήµατα) ή που του δόθηκε για να το χρησιµοποιεί ή να το διαθέτει ελεύθερα (π.χ. παιχνίδια, ρούχα, βιβλία). Παραδείγµατα: ο δεκατετράχρονος ανήλικος µπορεί µε τα χρήµατα που κέρδισε από την εργασία του να αναλάβει µετοχές ανώνυµης εταιρίας. γ) Ο ανήλικος που συµπλήρωσε το δέκατο πέµπτο έτος (ΑΚ 136) της ηλικίας του είναι επιπλέον ικανός να συνάπτει, µε τη γενική συναίνεση των προσώπων που ασκούν την επιµέλειά του, σύµβαση εργασίας ως εργαζόµενος. δ) Ο έγγαµος ανήλικος (ΑΚ 137) είναι ικανός για κάθε δικαιοπραξία απαραίτητη για τη συντήρηση ή βελτίωση της περιουσίας του, καθώς και για τις τρέχουσες ανάγκες της οικογένειάς του. ε) Το κύρος των δικαιοπραξιών του περιορισµένα ικανού:

14 Οι δικαιοπραξίες για τις οποίες τηρήθηκαν οι παραπάνω προϋποθέσεις (ΑΚ 134-137) είναι έγκυρες. Αν οι προϋποθέσεις δεν τηρήθηκαν, οι δικαιοπραξίες είναι άκυρες (ΑΚ 130). 6. H προστασία της προσωπικότητας 23. Πως ορίζεται η έννοια της προσωπικότητας; Έννοια: προσωπικότητα υπό ευρεία έννοια είναι όλες εκείνες οι αστάθµητες αξίες οι οποίες απαρτίζουν την ουσία του ανθρώπου (ΑΚ 57). Το δικαίωµα στην προσωπικότητα είναι δικαίωµα: α. προσωπικό και όχι περιουσιακό, β. προσωποπαγές, συνδέεται δηλαδή τόσο στενά µε το πρόσωπο του δικαιούχου, ώστε δεν µπορεί να µεταβιβαστεί ή να κληρονοµηθεί και γ. απόλυτο, δηλαδή στρέφεται κατά πάντων και απαιτεί τον σεβασµό του από κάθε πρόσωπο και κάθε πιθανή προσβολή. Η έννοια της προσωπικότητας (προσωπικότητα υπό ευρεία έννοια) δεν πρέπει να συγχέεται µε την προσωπικότητα υπό στενή έννοια, δηλαδή την ικανότητα δικαίου η οποία αναφέρεται παραπάνω (βλ. ερώτηση 16). 24. Ποιες είναι οι εκδηλώσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας; Αν και το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι ενιαίο, για λόγους συστηµατικούς διακρίνονται διάφορα στοιχεία της που αποτελούν εκδηλώσεις του: Η απαρίθµησή τους είναι ενδεικτική: I. Η φυσική υπόσταση: η ζωή, η σωµατική ακεραιότητα και η υγεία. II. Η ψυχική υπόσταση: ο ψυχικός και συναισθηµατικός κόσµος. III. Η ηθική υπόσταση: κυρίως η τιµή και η αξιοπρέπεια. IV. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας: π.χ. η οικονοµική ελευθερία (στην οποία ανήκει η ελευθερία των συµβάσεων), η ελευθερία της εργασίας κλπ. V. Μέσα προσδιορισµού του προσώπου: όπως το όνοµα, η εικόνα, η φωνή και κάθε άλλο στοιχείο που εξατοµικεύει το πρόσωπο. VI. Το γεννητικό υλικό, το γονιδίωµα (δοµή του DNA) και το γονίδιο: π.χ. η παράνοµη χρήση και η καταστροφή του γεννητικού υλικού συνιστούν προσβολή της προσωπικότητας του προσώπου, επειδή το γεννητικό υλικό ενσωµατώνει τη δυνατότητα του προσώπου να αποκτήσει απογόνους.

15 VII. Το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής και τα προσωπικά δεδοµένα: π.χ. προστατεύονται τόσο τα ιδιωτικά όσο και τα επαγγελµατικά µυστικά. VIII. Η απόλαυση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος; Π.χ. η ακώλυτη χρήση του αιγιαλού. IX. Τα ατοµικά δικαιώµατα: το Σύνταγµα προβλέπει ατοµικά δικαιώµατα, όπως το άσυλο της κατοικίας, το απόρρητο της επικοινωνίας. X. Η µη δυσµενής διάκριση: το Σύνταγµα απαγορεύει τις διακρίσεις µε βάση το φύλλο, τις θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις κλπ. Πρέπει να επισηµανθεί ότι δικαίωµα στην προσωπικότητα έχουν και τα νοµικά πρόσωπα (βλ. ερώτηση 32, αρ. 3) 25. Πως προστατεύεται η προσωπικότητα σε περίπτωση προσβολής της; Αξιώσεις από την προσβολή της προσωπικότητας αποτελούν: α) Αξίωση για άρση της προσβολής. β) Αξίωση για παράλειψη της προσβολής στο µέλλον. γ) Αξίωση για αποζηµίωση. δ) Αξίωση για ικανοποίηση της ηθικής βλάβης: είναι βλάβη µη περιουσιακή, η οποία συνίσταται στον ψυχικό πόνο που αισθάνεται κάποιος λόγω της προσβολής της προσωπικότητάς του. ε) Άλλες δυνατότητες: ο προσβληθείς µπορεί να ζητήσει τη λήψη ασφαλιστικών µέτρων, να προβεί σε αυτοδύναµη προστασία της προσωπικότητάς του (βλ. ερώτηση 60) κ.ά. 7. Το νοµικό πρόσωπο (έννοια-φύση-διακρίσεις-ρυθµίσεις) 26. Ποια είναι η έννοια των νοµικών προσώπων; Νοµικά πρόσωπα είναι ένωση προσώπων για την επιδίωξη ορισµένου σκοπού (σωµατεία, εταιρίες, σύλλογοι, ερανικές επιτροπές κ.ά.) καθώς και σύνολο περιουσίας (ιδρύµατα) στα οποία αναγνωρίζεται από το νόµο η ικανότητα δικαίου, η νοµική προσωπικότητα (ΑΚ 61). 27. Τι ορίζει η αρχή της αυτοτέλειας του νοµικού προσώπου; Με την ίδρυση του νοµικού προσώπου δηµιουργείται ένα νέο υποκείµενο δικαίου, το οποίο έχει αυτοτέλεια απέναντι στους ιδρυτές και τα µέλη του. Το νοµικό πρόσωπο, ως φορέας δικαιωµάτων και υποχρεώσεων, έχει δική του περιουσία, χωριστή και ανεξάρτητη από την περιουσία των µελών του, µε την οποία και ευθύνεται για τα δηµιουργηµένα χρέη. Συνεπώς,

16 εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη διάταξη στο νόµο, τα µέλη του νοµικού προσώπου δεν έχουν δικαίωµα στην περιουσία του, ούτε ευθύνονται για τα χρέη του. Ο κανόνας αυτός ισχύει και προς την αντίθετη κατεύθυνση, το νοµικό πρόσωπο δηλαδή δεν έχει δικαιώµατα στην περιουσία των µελών του, ούτε ευθύνεται απέναντι στους ατοµικούς δανειστές των µελών του για τα χρέη τους προς αυτούς. 28. Ποια είναι η βασική διάκριση των νοµικών προσώπων; Τα νοµικά πρόσωπα διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες: 1. Στα Νοµικά πρόσωπα δηµόσιου δικαίου (ΝΠ ): ιδρύονται κατά κανόνα µε πράξη της Πολιτείας (νόµο, προεδρικό διάταγµα κλπ) για την επίτευξη δηµόσιων σκοπών. Για το λόγο αυτό είναι φορείς δηµόσιας εξουσίας. Ενδεικτικά παραδείγµατα: το ίδιο το κράτος (δηµόσιο), τα πανεπιστήµια, το Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ι.Κ.Α.), η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. 2. Στα Νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙ ): ιδρύονται από ιδιώτες, επιδιώκουν ιδιωτικούς σκοπούς και διέπονται από το ιδιωτικό δίκαιο. Ενδεικτικά παραδείγµατα: οι εµπορικές εταιρίες, ο συνεταιρισµός, το σωµατείο, το ίδρυµα. 29. Τι είναι ικανότητα και τι σύσταση του νοµικού προσώπου; 1. Ικανότητα δικαίου: τα νοµικά πρόσωπα έχουν προσωπικότητα, δηλαδή ικανότητα δικαίου (ΑΚ 61). Όσον αφορά τις σχέσεις προσωπικού δικαίου: η ικανότητα δικαίου δεν εκτείνεται σε έννοµες σχέσεις που προϋποθέτουν ιδιότητες φυσικού προσώπου π.χ. οικογενειακού δικαίου. Όσον αφορά τις σχέσεις του περιουσιακού δικαίου: το νοµικό πρόσωπο έχει ικανότητα να αποκτήσει περιουσία, δεν µπορεί όµως να κληρονοµηθεί. 2. Σύσταση: το νοµικό πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει: α) µε τη σύστασή του. Για τη σύσταση απαιτούνται δύο πράξεις: «η συστατική», δηλαδή η δικαιοπραξία µε την οποία δηµιουργείται το νοµικό πρόσωπο, και «η καταστατική», δηλαδή το καταστατικό (για το σωµατείο) ή ο οργανισµός (για το ίδρυµα), τα οποία περιέχουν τους όρους διοίκησης και λειτουργίας του νοµικού προσώπου (ΑΚ 63). Οι δύο αυτές πράξεις οι οποίες είναι δυνατό να ενωθούν σε ενιαίο έγγραφο (όπως συµβαίνει στην πράξη), πρέπει να συνταχθούν εγγράφως. β) µε την τήρηση διατυπώσεων δηµοσιότητας που προβλέπονται στις ειδικές διατάξεις για τα επιµέρους νοµικά πρόσωπα. Αξιοσηµείωτο είναι ότι το νοµικό πρόσωπο µε την ολοκλήρωση των διατυπώσεων δηµοσιότητας αποκτά νοµική προσωπικότητα.

17 30. Ποιες είναι οι συνέπειες από την ελαττωµατική σύσταση του νοµικού προσώπου; Ακόµη κι αν η σύσταση ενός νοµικού προσώπου είναι ελαττωµατική, το νοµικό πρόσωπο υφίσταται και συνάπτει έγκυρες συναλλακτικές σχέσεις µε τρίτους, εφόσον έχει αρχίσει να λειτουργεί. Σ αυτή την περίπτωση γίνεται λόγος για ένα «εν τοις πράγµασι» (de facto) νοµικό πρόσωπο και η ακυρότητα της σύστασής του ενεργεί µόνο για το µέλλον. Σκοπός της ρύθµισης είναι η προστασία των τρίτων, οι οποίοι συναλλάσσονται καλόπιστα µε το νοµικό πρόσωπο. 31. Πως επέρχεται η περάτωση του νοµικού προσώπου; Το τέλος του νοµικού προσώπου επέρχεται µε τη λύση και την εκκαθάρισή του. Ειδικότερα: α) η λύση (διάλυση): έχει ως συνέπεια τη λήξη της δραστηριότητας του νοµικού προσώπου ως προς την επιδίωξη του σκοπού του και β) η εκκαθάριση: µετά τη λύση ακολουθεί αυτοδικαίως (δηλαδή χωρίς δικαστική απόφαση ή άλλη διαδικασία) το στάδιο της εκκαθάρισης. Αυτό αποβλέπει στην επαλήθευση του ενεργητικού και παθητικού του νοµικού προσώπου, στη ρευστοποίηση του ενεργητικού, στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών του έναντι τρίτων και την απόδοση του τυχόν υπόλοιπου στα δικαιούµενα πρόσωπα. 32. Τι είναι έδρα, επωνυµία και προσωπικότητα των νοµικών προσώπων; 1. Έδρα: η έδρα είναι για τα νοµικά πρόσωπα ότι η κατοικία για τα φυσικά πρόσωπα, δηλαδή ο τόπος που αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους. Η έδρα του νοµικού προσώπου καθορίζεται από το καταστατικό του (καταστατική έδρα), ενώ αν δεν ορίζεται εκεί, ως έδρα θεωρείται ο τόπος όπου λειτουργεί η διοίκηση του νοµικού προσώπου (πραγµατική έδρα). Σε περίπτωση σύγκρουσης της πραγµατικής µε την καταστατική έδρα επικρατεί η καταστατική. Η πρακτική σηµασία έγκειται στο ότι το νοµικό πρόσωπο ενάγεται στο δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου έχει την έδρα του. 2. Επωνυµία: είναι έννοια αντίστοιχη µε το όνοµα του φυσικού προσώπου. Κάθε νοµικό πρόσωπο πρέπει να έχει µια επωνυµία (αρχή της αναγκαιότητας). Ειδικοί νόµοι ρυθµίζουν την επωνυµία των εµπορικών εταιριών. 3. Προσωπικότητα: τα νοµικά πρόσωπα απολαµβάνουν το γενικό δικαίωµα της προσωπικότητας. Στοιχεία της προσωπικότητας των νοµικών προσώπων είναι η επωνυµία, η φήµη, η πίστη, η ελεύθερη ανάπτυξη της δραστηριότητάς τους σε συνθήκες υγιούς ανταγωνισµού, η σφαίρα του απόρρητου.

18 33. Τι ονοµάζουµε ιοίκηση του νοµικού προσώπου; Καταστατικό όργανο: Η διοίκηση είναι το απαραίτητο όργανο για τη λειτουργία του νοµικού προσώπου, το οποίο φροντίζει τις υποθέσεις του και εκπροσωπεί το νοµικό πρόσωπο δικαστικά και εξώδικα. Η φροντίδα των υποθέσεων περιλαµβάνει τη διαχείριση της περιουσίας του, την επιχείρηση δικαιοπραξιών και υλικών πράξεων, τη λήψη αποφάσεων και γενικότερα την πραγµάτωση του σκοπού του νοµικού προσώπου. Η διοίκηση του νοµικού προσώπου µπορεί να αποτελείται από ένα ή περισσότερα πρόσωπα (φυσικά ή νοµικά), τα οποία δεν είναι απαραίτητο να είναι µέλη του. 34. Ποιες είναι οι συνέπειες σε περίπτωση έλλειψης προσώπων της διοίκησης; Στις περιπτώσεις που: α) λείπουν τα πρόσωπα που απαιτούνται για τη διοίκηση του νοµικού προσώπου π.χ. λόγω παραίτησης, θανάτου, µακράς ασθένειας ή απουσίας, άρνησης να ασκήσουν τα καθήκοντα κλπ. ή β) αν συγκρούονται τα συµφέροντα των προσώπων της διοίκησης προς εκείνα του νοµικού προσώπου, το Μονοµελές Πρωτοδικείο (στην περιφέρεια του οποίου έχει την έδρα του το νοµικό πρόσωπο) αποφασίζει το διορισµό προσωρινής διοίκησης µετά από αίτηση οποιουδήποτε έχει έννοµο συµφέρον (ΑΚ 69). 35. Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να συντρέχουν για να δεσµεύεται το νοµικό πρόσωπο από τις δικαιοπραξίες της διοίκησής του; Το νοµικό πρόσωπο αποκτά δικαιώµατα και υποχρεώσεις από τις δικαιοπραξίες που επιχείρησε η διοίκησή του ως καταστατικό όργανο µε τις εξής προϋποθέσεις (ΑΚ 70): α) τη δικαιοπραξία πρέπει να ενεργεί το όργανο που διοικεί το νοµικό πρόσωπο β) το όργανο αυτό θα πρέπει να ενεργεί µ αυτή του την ιδιότητα, δηλαδή στο όνοµα και για λογαριασµό του νοµικού προσώπου και γ) το όργανο διοίκησης πρέπει να ενεργεί µέσα στα όρια της εξουσίας του, όπως προσδιορίζονται από το καταστατικό. ικαιοπραξίες που δεν πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν δεσµεύουν το νοµικό πρόσωπο. 36. Ποιο είναι το περιεχόµενο «της οργανικής θεωρίας» ή «θεωρίας του βουλητικού οργάνου»; Το νοµικό πρόσωπο έχει δική του βούληση, την οποία εκφράζουν τα πρόσωπα που το διοικούν. Υπό το πρίσµα αυτό, και η ευθύνη του νοµικού προσώπου για ζηµιογόνες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του διαµορφώνεται ως ευθύνη για πράξεις ή παραλείψεις δικές του

19 και όχι τρίτων προσώπων (ΑΚ 71). Η ύπαρξη ευθύνης είναι αναγκαστικού δικαίου, δηλαδή δεν µπορεί να αποκλεισθεί µε διάταξη του καταστατικού και προϋποθέτει: 1. Πράξη ή παράλειψη που να παράγει υποχρέωση αποζηµίωσης. Πρόκειται κυρίως για αθέτηση ενοχικής υποχρέωσης (πχ. υποχρέωση απόδοσης πράγµατος), για ευθύνη από διαπραγµατεύσεις και για αδικοπραξίες. 2. Πράξη ή παράλειψη των αντιπροσωπευτικών οργάνων: δηλαδή των καταστατικών του οργάνων. Γίνεται δεκτό ότι η ευθύνη υπάρχει και για άλλα πρόσωπα που οι αρµοδιότητές τους προσδιορίζονται στο καταστατικό π.χ. διευθυντής υποκαταστήµατος. 3. Πράξη ή παράλειψη κατά την ενάσκηση των καθηκόντων τους: η πράξη ή παράλειψη του οργάνου πρέπει να τελεί σε εσωτερική συνάφεια µε την εκτέλεση των καθηκόντων του (π.χ. το όργανο κατά τη σύναψη σύµβασης στο όνοµα του νοµικού προσώπου διαπράττει απάτη σε βάρος του αντισυµβαλλόµενου). Γίνεται δεκτό ότι τέτοια συνάφεια υπάρχει και όταν η πράξη ή η παράλειψη αποτελεί υπέρβαση ή και κατάχρηση της εξουσίας του οργάνου αλλά σε καµιά περίπτωση όταν έγινε επ ευκαιρία της εκτέλεσης των καθηκόντων του (π.χ. το νοµικό πρόσωπο δεν ευθύνεται όταν κατά την υπογραφή σύµβασης το όργανο διέπραξε κλοπή σε βάρος πελάτη του αντισυµβαλλόµενου που βρισκόταν στον ίδιο χώρο). Επιπροσθέτως, αν το όργανο είναι υπαίτιο, ευθύνεται και το ίδιο για την πράξη ή παράλειψη. Όµως, για την ευθύνη του οργάνου είναι αναγκαίο να υφίσταται πταίσµα του, παρόλο που η ευθύνη του νοµικού προσώπου για το ίδιο ζηµιογόνο γεγονός είναι αντικειµενική (ανεξάρτητη από την ύπαρξη πταίσµατος του ίδιου του νοµικού προσώπου). 4. Νόµιµος λόγος ευθύνης: πρέπει να συντρέχει νόµιµος λόγος ευθύνης, δηλαδή να υπάρχει άλλη διάταξη που να θεσπίζει ευθύνη κάποιου προσώπου για ζηµιογόνο πράξη. 8. Το σωµατείο- Ενώσεις προσώπων που δεν αποτελούν σωµατείο- Το ίδρυµα - Επιτροπή εράνων. 37. Τι είναι σωµατείο και πως γίνεται η σύστασή του; Έννοια: Σωµατείο είναι ένωση είκοσι τουλάχιστον προσώπων, η οποία επιδιώκει σκοπό µη κερδοσκοπικό και έχει αποκτήσει νοµική προσωπικότητα κατά τους όρους του νόµου (ΑΚ 78). Σύσταση: για τη σύσταση απαιτούνται είκοσι τουλάχιστον πρόσωπα τα οποία θα υπογράψουν εγγράφως το καταστατικό και την ιδρυτική πράξη, που στην πράξη ενώνονται σε ένα έγγραφο. Στη συνέχεια πρέπει να υποβληθεί αίτηση στο Πολυµελές Πρωτοδικείο της έδρας

20 του σωµατείου για την εγγραφή του στο βιβλίο των σωµατείων. Με την εγγραφή στο βιβλίο αυτό το σωµατείο αποκτά νοµική προσωπικότητα. 38. Ποιοι µπορούν να αποκτήσουν την ιδιότητα του µέλους σωµατείου και πως παύει η ιδιότητα µέλους; Μέλη του σωµατείου: µπορούν να είναι φυσικά ή νοµικά πρόσωπα. Από την ίδρυσή του το σωµατείο αριθµεί τουλάχιστον είκοσι µέλη (αρχικά ή ιδρυτικά), ενώ άλλα πρόσωπα µπορούν να καταστούν µέλη και µετά την ίδρυση του σωµατείου (µεταγενέστερα ή νέα µέλη). Απώλεια ιδιότητας µέλους: η ιδιότητα µέλους παύει µε την απώλειά της. Οι λόγοι απώλειας µπορεί να είναι γενικοί (π.χ. θάνατος µέλους, διάλυση σωµατείου) και ειδικοί, που προβλέπονται από τον ΑΚ. Αυτοί είναι η αποχώρηση µέλους και η αποβολή. Ειδικότερα, η αποχώρηση µέλους είναι ελεύθερη. Ενώ η αποβολή µέλους γίνεται είτε για λόγους που προβλέπονται στο καταστατικό είτε για σπουδαίο λόγο όπως σοβαρή παράβαση σωµατειακών υποχρεώσεων. 39. Ποια είναι τα όργανα της διοίκησης του σωµατείου; Τα όργανα της διοίκησης του σωµατείου αλλά και όλων των εταιριών µε σωµατειακή µορφή (κεφαλαιουχικές) είναι: α) Το ιοικητικό Συµβούλιο που αφενός εκπροσωπεί το σωµατείο στις σχέσεις του µε τους τρίτους (εξουσία προς τα έξω) και αφετέρου εκτελεί τις αποφάσεις της γενικής συνέλευσης και γενικά επιµελείται τις υποθέσεις του σωµατείου (εξουσία προς τα έσω) και β) Η Γενική Συνέλευση (συνέλευση των µελών), που αποτελεί το ανώτατο όργανο του σωµατείου και αποφασίζει για κάθε απόφαση που δεν υπάγεται στην αρµοδιότητα άλλου οργάνου. Π.χ. εκλέγει τα πρόσωπα της διοίκησης, αποφασίζει για την είσοδο ή την αποβολή µέλους, για την τροποποίηση του καταστατικού κλπ 40. Πως επέρχεται η διάλυση του σωµατείου; Η διάλυση του σωµατείου επέρχεται µε τρεις τρόπους: α) µε απόφαση της γενικής συνέλευσης, β) αυτοδικαίως, όταν αυτό προβλέπεται από το καταστατικό π.χ. λήξη διάρκειας του σωµατείου ή όταν τα µέλη µείνουν λιγότερα από δέκα και γ) µε απόφαση του Μονοµελούς Πρωτοδικείου µετά από αίτηση της διοίκησης του σωµατείου ή του ενός πέµπτου των µελών του ή της εποπτεύουσας αρχής για τους λόγους που προβλέπει ο νόµος. Με τη διάλυση του σωµατείου παύει η ιδιότητα των µελών, καταργούνται τα όργανά του και το σωµατείο περνά στο στάδιο της εκκαθάρισης.