ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΘΗΣ ΣΤΟ M.D.D.E. M.Sc. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΛΟΣ Ε.Ε.Κ.Ψ.Υ. ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Δ.Ε.Π. Υ. ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΙΔΙΚΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Ν. ΜΑΚΡΗΣ «ΠΑΜΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ» Mail: babis_papaiannu@live.cm Τηλ.: 6972665699 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ (ΔΑΔ) Ή ΑΛΛΙΩΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ Οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού είναι νευροψυχιατρικές καταστάσεις που εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία κλινικής έκφρασης και προκύπτουν από πολυπαραγοντικές αναπτυξιακές δυσλειτουργίες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Είναι πολύπλοκες διαταραχές που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο βιώνει τον κόσμο που τον περιβάλλει και αλληλεπιδρά με αυτόν. Μοιάζει σα να υπάρχει αδυναμία να συνδυαστούν οι πληροφορίες που λαμβάνονται. Ακούν, βλέπουν, αισθάνονται αλλά με διαφορετικό τρόπο και έτσι το συνολικό βίωμα και η κατανόηση είναι διαφορετικά. Η έννοια του φάσματος υπονοεί την εντυπωσιακή ποικιλία κλινικής έκφρασης. Ορισμένοι δεν επικοινωνούν και δε μιλούν καθόλου και χρειάζονται υποστήριξη και επίβλεψη εφ όρου ζωής, ενώ άλλοι αναπτύσσουν πολύ καλή ομιλία και δυσκολεύονται να κάνουν φίλους και να τα βγάζουν πέρα με τους ανθρώπους και άλλοι ζουν κανονικά και τα καταφέρνουν αρκετά καλά χωρίς να συνειδητοποιούν ότι μερικά από αυτά που βιώνουν έχουν σχέση με τον αυτισμό.. πώς είναι δυνατόν? Τα άτομα με αυτισμό μπορεί να συνοδεύονται με οποιαδήποτε νοημοσύνη από βαθιά νοητική υστέρηση, ως και νοημοσύνη πολύ υψηλότερη της φυσιολογικής όπως και ο γενικός πληθυσμός. Επομένως η διαφορετική νοημοσύνη και ο διαφορετικός βαθμός της βαρύτητας του αυτισμού είναι κυρίαρχοι παράγοντες που ευθύνονται για την μεγάλη ποικιλία κλινικής έκφρασης. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΥΤΙΣΜΟΥ Διαγνωστικά κριτήρια από το DSM IV Αυτιστική διαταραχή Α.
Έκδηλη έκπτωση στη χρήση πολλών εξωλεκτικών συμπεριφορών όπως η βλεμματική επαφή, η έκφραση του προσώπου, η στάση του σώματος και οι χειρονομίες για τη ρύθμιση της κοινωνικής συναλλαγής Αποτυχία στην ανάπτυξη ανάλογων με το αναπτυξιακό επίπεδο σχέσεων με συνομίληκους Έλλειψη αυθόρμητης επιδίωξης συμμετοχής σε απολαύσεις, ενδιαφέροντα ή επιτεύγματα με άλλους ανθρώπους (π.χ. με μια έλλειψη να υποδεικνύει, να θέτει ή να τονίζει θέματα ενδιαφέροντος) Έλλειψη κοινωνικής ή συγκινησιακής αμοιβαιότητας Καθυστέρηση ή ολική έλλειψη της ανάπτυξης της ομιλούμενης γλώσσας (η οποία δε συνοδεύεται από μια προσπάθεια αντιστάθμισης μέσα από εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας όπως οι χειρονομίες ή η μίμηση) Σε άτομα με επαρκή ομιλία, έκδηλη έκπτωση της ικανότητας να αρχίζουν ή να διατηρήσουν μια συζήτηση με άλλους Στερεότυπη και επαναληπτική χρήση της γλώσσας ή χρήση ιδιοσυγκρασιακής γλώσσας Έλλειψη ποικίλλοντος, αυθόρμητου παιχνιδιού με παίξιμο ρόλων ή κοινωνική μίμηση, ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο Περιορισμένα, επαναληπτικά και στερεότυπα πρότυπα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων, όπως εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα: ενασχόληση περιβαλλόμενη με ένα ή περισσότερα στερεότυπα και περιορισμένα πρότυπα ενδιαφέροντος, η οποία είναι μη φυσιολογική είτε σε ένταση είτε σε εστίαση (εμφανώς άκαμπτη εμμονή σε ειδικές, λειτουργικές συνήθειες ή τελετουργίες στερεότυποι και επαναληπτικοί κινητικοί μανερισμοί (χτυπήματα ή συστροφές των χεριών ή των δακτύλων, ή περίπλοκες κινήσεις ολόκληρου του σώματος επίμονη ενασχόληση με τμήματα αντικειμένων Καθυστερήσεις ή ανώμαλη λειτουργικότητα σε τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες περιοχές με έναρξη πριν την ηλικία των 3 ετών. κοινωνική συναλλαγή γλώσσα, όπως χρησιμοποιείται στην κοινωνική επικοινωνία ή συμβολικό ή φαντασιωτικό παιχνίδι ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ASPERGER Α. ποιοτική έκπτωση στην κοινωνική συναλλαγή, όπως εκδηλώνεται με τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα: έκδηλη έκπτωση στη χρήση πολλών εξωλεκτικών συμπεριφορών, όπως η βλεμματική επαφή, η έκφραση του προσώπου, οι στάσεις του σώματος και οι χειρονομίες για την ρύθμιση της κοινωνικής συναλλαγής
αποτυχία στην ανάπτυξη ανάλογων με το αναπτυξιακό επίπεδο σχέσεων με συνομίληκους έλλειψη αυθόρμητης επιδίωξης συμμετοχής σε απολαύσεις, ενδιαφέροντα ή επιτεύγματα με άλλους ανθρώπους (π.χ. με μια έλλειψη να υποδεικνύει, να θέτει ή να τονίζει θέματα ενδιαφέροντος ή συγκινισιακής αμοιβαιότητας). Β. περιορισμένα, επαναληπτικά και στερεότυπα πρότυπα συμπεριφοράς και δραστηριοτήτων, όπως εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα: ενασχόληση περιβαλλόμενη με ένα ή περισσότερα στερεότυπα και περιορισμένα πρότυπα ενδιαφέροντος, η οποία είναι μη φυσιολογική είτε σε ένταση, είτε σε εστίαση εμφανώς άκαμπτη εμμονή σε ειδικές, μη λειτουργικές συνήθειες ή τελετουργίες στερεότυποι και επαναληπτικοί μαννερισμοί (π.χ. χτυπήματα ή συστροφές των χεριών ή των δακτύλων ή περίπλοκες κινήσεις ολόκληρου του σώματος) επίμονη ενασχόληση με τμήματα αντικειμένων Γ. η διαταραχή προκαλεί κλινικά σημαντική έκπτωση στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλες σημαντικές περιοχές της λειτουργικότητας. Δ. δεν υπάρχει κλινικά σημαντική γενική καθυστέρηση στη γλώσσα (π.χ. χρήση μεμονωμένων λέξεων στην ηλικία των 2 ετών, χρήση επικοινωνιακών φράσεων στην ηλικία των 3 ετών). Ε. δεν υπάρχει κλινικά σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη των γνωσιακών λειτουργιών ή στην ανάπτυξη ανάλογων με την ηλικία δεξιοτήτων αυτό εξυπηρέτησης, της προσαρμοστικής συμπεριφοράς (άλλης εκτός της κοινωνικής συναλλαγής) και της περιέργειας για το περιβάλλον κατά την παιδική ηλικία. ΣΤ. δεν πληρούνται τα κριτήρια για άλλη ειδική Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή ή για σχιζοφρένεια. ΔΙΑΧΥΤΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΜΕΝΗ ΑΛΛΙΩΣ (ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΑΤΥΠΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ) Αυτή η κατηγορία θα πρέπει να χρησιμοποιείται όταν υπάρχει μια βαριά και διάχυτη έκπτωση στην ανάπτυξη της αμοιβαίας κοινωνικής συναλλαγής ή των δεξιοτήτων λεκτικής και εξωλεκτικής επικοινωνίας, ή σε παρουσία στερεότυπων συμπεριφορών, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων, αλλά δεν πληρούνται τα κριτήρια μιας ειδικής Διάχυτης Αναπτυξιακής Διαταραχής, σχιζοφρένειας, σχιζότυπης διαταραχής της προσωπικότητας ή αποφευκτικής διαταραχής της προσωπικότητας. Για παράδειγμα, αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει το «άτυπο αυτισμό», περιπτώσεις οι οποίες δεν πληρούν τα κριτήρια της Αυτιστικής Διαταραχής, λόγω της μεγαλύτερης ηλικίας έναρξης, άτυπης ή υπό τη συμπτωματολογία ή όλων αυτών.
ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Αυτή η διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή ορίζεται από μη φυσιολογική ή και διαταραγμένη ανάπτυξη, η οποία εκδηλώνεται πριν από την ηλικία των 3 ετών, και από το χαρακτηριστικό τύπο μη φυσιολογικής λειτουργικότητας που εκδηλώνεται σε τρεις ταυτόχρονα περιοχές: την κοινωνική συναλλαγή την επικοινωνία και την περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά. Η διαταραχή συμβαίνει στα αγόρια τρεις έως τέσσερις φορές συχνότερα, σε σχέση με τα κορίτσια. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Συνήθως, δεν προηγείται κάποια περίοδος αναμφισβήτητα φυσιολογικής ανάπτυξης, αλλά εφόσον προηγηθεί, οι ανωμαλίες γίνονται εμφανείς πριν από την ηλικία των 3 ετών. Πάντοτε, υπάρχουν ποιοτικά ελλείμματα στην αμοιβαία κοινωνική συναλλαγή, τα οποία παίρνουν τη μορφή της ανεπαρκούς εκτίμησης των κοινωνικο συναισθηματικών ερεθισμάτων, όπως δείχνουν η έλλειψη ανταποκρίσεων στα συναισθήματα των άλλων ή και συμπεριφορά που δεν προσαρμόζεται ανάλογα με το κοινωνικό περιβάλλον, η ελάχιστη χρήση κοινωνικών σημάτων, η ανεπαρκής ολοκλήρωση κοινωνικών, συναισθηματικών και επικοινωνιακών συμπεριφορών και ιδιαίτερα, η έλλειψη κοινωνικοσυναισθηματικής αμοιβαιότητας. Επίσης, αποτελεί καθολικό φαινόμενο η ύπαρξη ποιοτικών ελλειμμάτων στην επικοινωνία. Τα ελλείμματα αυτά παίρνουν τη μορφή αδυναμίας κοινωνικής χρήσης των γλωσσικών ικανοτήτων που διαθέτει το παιδί (όποιες κι αν είναι αυτές) μειωμένης ικανότητας για παιχνίδι που απαιτεί προσποίηση και κοινωνική μίμηση, ανεπαρκούς συγχρονισμού και έλλειψης αμοιβαιότητας στη συναλλαγή μέσω διαλόγου, ανεπαρκούς γλωσσικής εκφραστικής ευελιξίας και σχετικής έλλειψης δημιουργικότητας και φαντασίας στις διαδικασίες της σκέψης, έλλειψης συναισθηματικής ανταπόκρισης στις λεκτικές και μη λεκτικές εκδηλώσεις των άλλων ανθρώπων, μειωμένης δυνατότητας χρήση διακυμάνσεων ή έμφασης στα εκφραστικά μέσα που αντανακλούν μεταβολές σχετιζόμενες με την επικοινωνία, καθώς και έλλειψη συνοδών κινήσεων για να τονισθεί ή να αποσαφηνισθεί ο προφορικός λόγος. Επιπλέον, η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από περιορισμένα, επαναλαμβανόμενα και στερεότυπα πρότυπα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων, τα οποία παίρνουν τη μορφή ακαμψίας και στασιμότητας σε πολλές όψεις της καθημερινής λειτουργίας. Αυτό συνήθως ισχύει τόσο για νέες δραστηριότητες όσο και για τις οικείες συνήθειες και τρόπους παιχνιδιού. Ιδιαίτερα, κατά την πρώιμη παιδική ηλικία, δυνατόν να παρατηρηθεί ειδική προσήλωση σε ασυνήθιστα αντικείμενα, συνήθως σκληρής αφής. Τα παιδιά δυνατόν να επιμένουν να ακολουθούν συγκεκριμένες καθημερινές πρακτικές σε τελετουργίες μη λειτουργικού χαρακτήρα. Είναι συνηθισμένο το ειδικό ενδιαφέρον για μη λειτουργικά στοιχεία των αντικειμένων (όπως η οσμή ή η αφή). Τέλος, ενδέχεται να αντιστέκονται σε μεταβολές στην καθημερινή ζωή ή σε λεπτομέρειες του ατομικού περιβάλλοντος (όπως η μετακίνηση διακοσμητικών αντικειμένων ή επίπλων στην οικογενειακή κατοικία). Εκτός αυτών των ειδικών διαγνωστικών χαρακτηριστικών, συχνά τα αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν πληθώρα άλλων μη ειδικών προβλημάτων, όπως φόβο ή φοβίες, διαταραχές του ύπνου και της διατροφής, εκρήξεις θυμού και επιθετικότητα. Πολύ συχνά αυτοτραυματίζονται (π.χ. με δάγκωμα του καρπού) ιδιαίτερα όταν συνυπάρχει βαριά νοητική καθυστέρηση. Τα περισσότερα αυτιστικά άτομα χαρακτηρίζονται από έλλειψη αυθορμητισμού, πρωτοβουλίας και δημιουργικότητας
στην οργάνωση του ελεύθερου χρόνου τους και δυσκολεύονται στη χρήση εννοιών, στη λήψη αποφάσεων στην εργασία τους (ακόμη και όταν η ικανότητά τους αρκεί για την εκτέλεση των καθηκόντων τους). Η ειδική εκδήλωση των ελλειμμάτων που χαρακτηρίζουν τον αυτισμό μεταβάλλεται, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αλλά τα ελλείμματα παραμένουν κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής με όμοιους σε γενικές γραμμές τύπους προβλημάτων κοινωνικοποίησης, επικοινωνίας και ενδιαφερόντων. Για να τεθεί η διάγνωση, πρέπει να έχουν παρουσιαστεί ανωμαλίες στην ανάπτυξη πριν από την ηλικία των 3 ετών, αν και το σύνδρομο είναι δυνατόν να διαγνωσθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Στον αυτισμό, ο δείκτης νοημοσύνης μπορεί να βρίσκεται σε οποιοδήποτε επίπεδο, αλλά περίπου στα τρία τέταρτα των περιπτώσεων συνυπάρχει σημαντική νοητική υστέρηση. Περιλαμβάνονται: Αυτιστική διαταραχή, βρεφικός Αυτισμός, βρεφική ψύχωση, σύνδρομο του Kanner. ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Εκτός από τις άλλες παραλλαγές της διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής, είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη τα παρακάτω: ειδική αντιληπτική αναπτυξιακή διαταραχή της γλώσσας με δευτεροπαθή κοινωνικο συναισθηματικά προβλήματα διαταραχή προσκόλλησης στην παιδική ηλικία αντιδραστικού τύπου ή μη αναστελλόμενη διαταραχή προσκόλλησης στην παιδική ηλικία νοητική υστέρηση με κάποια συναφή συναισθηματική διαταραχή ή διαταραχή της συμπεριφοράς σχιζοφρένεια με ασυνήθιστα πρώιμη έναρξη και σύνδρομο Rett ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΥΤΙΣΜΟΣ Όλα τα ευρήματα συγκλίνουν ότι 5 στα 10.000 άτομα εμφανίζουν την κλινική εικόνα του κλασικού αυτισμού (Kanner) ενώ αν συμπεριληφθεί όλο το φάσμα της κλινικής έκφρασης υπολογίζεται σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες μετρήσεις ότι προσβάλλονται περίπου 1 στα 100 άτομα. Οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού εντοπίζονται ανεξάρτητα κοινωνικής τάξης, κουλτούρας και εθνικότητας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν επιδημιολογικές έρευνες αλλά υπολογίζονται τα ίδια ποσοστά. Είναι συχνότερες στους άντρες διεθνώς σε αναλογία άντρες προς γυναίκες περίπου 4 προς 1. ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ? Δάσκαλοι, ειδικοί ψυχικής υγείας και γονείς την τελευταία δεκαετία συχνά αναρωτιούνται αν αυξάνουν οι αριθμοί. Η συχνότητα διάγνωσης διαταραχών αυτιστικού φάσματος σαφώς αυξάνεται αλλά αυτό που δεν ξέρουμε είναι αν αυτή η αύξηση είναι πραγματική. Παράγοντες φαινομενικής αύξησης είναι η κατανόηση της έννοιας του φάσματος και η διεύρυνση του ορισμού του αυτισμού, η ενημέρωση επαγγελματιών που εργάζονται με παιδιά και επομένως παραπέμπουν στις υπηρεσίες υγείας καθώς και
η εκπαίδευση των ειδικών της υγείας. Εάν έχει σημειωθεί πραγματική αύξηση παράγοντες όπως η διατροφή ή η έκθεση σε περιβαλλοντική μόλυνση δε μένει παρά να αποδειχθούν. ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ? Υπάρχουν ισχυρά συγκλίνουσες επιστημονικές ενδείξεις ότι τα συμπτώματα των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού προκύπτουν από διάχυτη μειονεξία στην ανάπτυξη διάφορων λειτουργιών του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η αιτιολογία φαίνεται πολυπαραγοντική, δεν υπάρχει δηλαδή μια μεμονωμένη βιολογική αιτία, αλλά οι ενδείξεις είναι πλέον συντριπτικές για κληρονομικούς παράγοντες με πολύπλοκη και πολυδιάστατη γονιδιακή συμβολή. Οι πρόσφατες έρευνες υπολογίζουν εμπλοκή έως και 15 γονιδίων. Ήδη έχει αναγνωρισθεί γονίδιο που εμπλέκεται στον αυτισμό και είναι πολύ πιθανό τα επόμενα χρόνια να αναγνωρισθούν όλα τα γονίδια που εμπλέκονται. Εντούτοις, αποκλειστικά τα γονίδια δεν μπορούν να εξηγήσουν πλήρως ορισμένες παραμέτρους της διαταραχής. Πιστεύουμε ότι κάποιος πρέπει να έχει τη γονιδιακή ευαλωτότητα να αναπτύξει αυτισμό αλλά για να εκδηλωθεί ο αυτισμός θα πρέπει τα γονίδια να ενεργοποιηθούν από κάποιο περιβαλλοντικό παράγοντα ο οποίος δεν είναι σαφής. Μπορεί να είναι προγεννητικός παράγοντας ή σε περιγεννητικό επίπεδο. Μερικοί πιστεύουν ότι ο παράγοντας να είναι κάποιο χημικό αίτιο ή μόλυνση. Έρευνες γίνονται σε πολλαπλά και ανεξάρτητα επίπεδα όσον αφορά ελλείψεις ενζύμων, βιταμινών και μετάλλων, τροφικές αλλεργίες, προσβολή από ιούς, ενοχοποίηση εμβολίων κ.α. ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Ο ΑΥΤΙΣΜΟΣ? Αν και ο αυτισμός δεν μπορεί να θεραπευτεί, υπάρχουν όμως θεραπευτικές παρεμβάσεις που μπορούν να βοηθούν τα άτομα με αυτισμό να αποκτούν κοινωνικο επικοινωνιακές δεξιότητες και να βελτιώνεται η ποιότητα της ζωής τους. Μερικά παιδιά με σύνδρομο Asperger ή με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας, με την κατάλληλη παρέμβαση και υποστήριξη από γονείς, δασκάλους και ειδικούς εμφανίζουν σημαντική βελτίωση και μετά μεγάλης δυσκολίας διακρίνονται από τα συνομίληκα παιδιά, ωστόσο, δεν θεωρούμε ότι θεραπεύτηκαν. Καθώς υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία κλινικής έκφρασης και προβλημάτων που συνδέονται με τον αυτισμό, έτσι υπάρχει και μια μεγάλη ποικιλία θεραπευτικών παρεμβάσεων. Οι επικρατέστερες διεθνώς έγκυρες προσεγγίσεις είναι οι ακόλουθες: Μέθοδος TEACCH (treatment and educatin f autistic and related cmmunicatin handicapped children) Μέθοδος ABBA (applied behavir analysis) Θεραπεία της καθημερινής ζωής (higashi schl) SPELL (structure, psitive attitudes, empathy, lw, links) Φαρμακευτικές και βιοχημικές προσεγγίσεις Θεραπεία που στηρίζεται στη διατροφή και δίαιτα ΑΛΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ 1. Αισθητηριακή ολοκλήρωση και αισθητηριακή χαλάρωση
2. Λογοθεραπεία με κύριο στόχο την επικοινωνία 3. Χρήση PECS και ΜΑΚΑΤΟΝ (υποβοήθηση της επικοινωνίας) 4. Μουσικοθεραπεία 5. Δραματοθεραπεία 6. Ψυχοδυναμικου τύπου θεραπείες 7. Χοροθεραπεία 8. Εργοθεραπεία 9. Προσσέγγιση Optin (Kaufman, 1976) 10. Θεραπεία Hlding 11. Θεραπεία ολοκληρωτικής ακρόασης 12. Κοινωνικές ιστορίες (scial stries Carl Gray) ΣΗΜΕΙΑ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ Η εκπαίδευση και συμμετοχή των γονέων και η έμφαση στην επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση. η χρήση της οπτικής οδού η χρήση του παιχνιδιού η εξατομίκευση της εκπαίδευσης αλλά και η ομαδική εκπαίδευση η λειτουργική προσέγγιση της συμπεριφοράς η σημασία της γενίκευσης των δεξιοτήτων η δυνατότητα προβλεψιμότητας των καταστάσεων ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΕ ΓΟΝΕΙΣ 1. Μη διακόπτετε τις δραστηριότητές τους 2. Οργανώστε δραστηριότητες που να αρέσουν στο παιδί 3. Δώστε του ευκαιρίες να επικοινωνήσει μαζί σας και δημιουργείτε καταστάσεις ώστε το παιδί να ζητήσει ή να δείξει αυτά που θέλει 4. Δώστε πληροφορία για το τι πρόκειται να συμβεί ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού
5. Έχετε κατά νου τις αισθητηριακές τους ευαισθησίες. Μην επιβαρύνονται με ερεθίσματα που τα δυσκολεύουν 6. Απλοποιήστε το λόγο σας και κυρίως να χρησιμοποιείτε οπτικούς τρόπους υποβοήθησης 7. Να τους δείχνετε ενώ τους μιλάτε απλά 8. Αποφεύγετε αόριστους όρους όπως ίσως, πιθανώς κ.α 9. Μην επαναλαμβάνετε αμέσως μια εντολή, δώστε περισσότερο χρόνο ώστε να επεξεργαστεί το λόγο σας 10. Δίνετε ξεκάθαρες επιλογές 11. Δώστε του ένα μέσο για να επικοινωνεί 12. Συχνή συνεργασία με τους ειδικούς ΝΗΣΙΔΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ Μουσική Αριθμητική Συναρμολόγηση Αφύσικη μνήμη Puzzle ΑΓΑΠΗΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Ιππασία Μουσική Κολύμπι Τραγούδι Άμμος Κούνιες Τσουλήθρα Περιστρεφόμενα παιχνίδια Σκαρφάλωμα Ηλεκτρονικοί υπολογιστές παιχνίδια ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ
1. Ο αυτισμός δε θεωρείται πια μορφή ψύχωσης 2. Δεν είναι συνέπεια πρώιμων αλληλεπιδράσεων 3. Δεν είναι μορφή νοητικής στέρησης. Ο αυτισμός μπορεί να συνοδεύεται με οποιοδήποτε επίπεδο νοημοσύνης 4. Δεν είναι μορφή γλωσσικής διαταραχής 5. Δεν χαρακτηρίζεται πάντοτε από ειδικές δεξιότητες 6. Είναι μια ισόβια βιολογικά προσδιορισμένη διαταραχή 7. Έχουν συναισθήματα και μάλλον έντονα αλλά δυσκολεύονται στη συνειδητοποίηση των συναισθημάτων τους 8. Δεν υπάρχει κανένα κέλυφος, υπάρχουν ελλείμματα στην επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση.