ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ (Σ.Θ.Ε.Τ.) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σχεδιασμός χώρου και αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στην περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΕYA ΜΕΛΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΚΡΙΣΗΣ: ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΤΡΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2006

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ O τόπος μας είναι κλειστός, όλο βουνά που έχουν σκεπή το χαμηλό ουρανό μέρα και νύχτα. Δεν έχουμε ποτάμια δεν έχουμε πηγάδια δεν έχουμε πηγές μονάχα λίγες στέρνες, άδειες κι αυτές, που ηχούν και που τις προσκυνούμε. Ήχος στεκάμενος κούφιος, ίδιος με την μοναξιά μας Ίδιος με την αγάπη μας, ίδιος με τα σώματα μας Γ. Σεφέρης Εικόνα 1 : Δεξαμενή νερού (στέρνα) στην αυλή παραδοσιακής κυπριακής οικίας Φωτογραφία Magda Ohnefalsch Richter, Berlin 1913 Πηγή: Hμερολόγιο 2005 Τράπεζας Κύπρου Σελ. ii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εκπόνηση της εργασίας αυτής διήρκεσε από τις αρχές Οκτωβρίου 2005 έως και τον Φεβρουάριο του 2006. Η επιλογή του θέματος ήταν αποτέλεσμα μιας μακράς επαγγελματικής ενασχόλησης με την αντιπλημμυρική προστασία του πολεοδομικού συγκροτήματος της Πάτρας μεσα από την οποία εδραιώθηκε η αντίληψη ότι η συμβατική μέθοδος κατασκευής δικτύων αποχέτευσης ομβρίων δεν μπορεί να αποτελεί την σημερινή απάντηση στο προβλημα της αστικής απορροής. Η πεποίθηση αυτή ενισχύθηκε από την συμμετοχή μου στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα DAYWATER ως εκπροσώπου της ΔΕΥΑ Πάτρας oπου για πρώτη φορά έγινα κοινωνός της προβληματικής των αειφορικών μεθόδων διαχείρισης και των εναλλακτικών πρακτικών. Οφείλω να ευχαριστήσω θερμά για την πολύτιμη βοήθεια τους: Tον Επίκουρο Καθηγητή του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου κ. Εμμανουήλ Αφτιά, Διπλ. Πολ. Μηχανικό ΕΜΠ, DEA Universite de Toulouse, Diplome και Dr Ecole National Superieure d' Hydraulique de Toulouse, ο οποίος συστηματικά και επί σειρά ετών με βοήθησε με τις συμβουλές και υποδείξεις του και μου γνώρισε τις εναλλακτικές τεχνικές. Την κ. Ελένη Χούλη, PhD student, Cereve Ecole Nationale des Ponts et Chaussées, για την συμβολή της στην συγκέντρωση της απαραίτητης βιβλιογραφίας. Τον κ. Σπύρο Τυροδήμο, Πρόεδρο της «Α.Ε ΒΙΟ.ΠΑ Γλαύκου Πάτρας», Δημοτικό Σύμβουλο και Αντιπρόεδρο της ΔΕΠΑΠ, που έθεσε στην διάθεση μου όλα τα στοιχεία του φακέλου του ΒΙΟΠΑ με πολύτιμο για την παρούσα εργασία υλικό. Το μελετητή κ. Χόνδρο Σταύρο ο οποίος είχε την καλοσύνη να επιτρέψει τη χρήση των στοιχείων και του φωτογραφικού υλικού της μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων δημιουργίας ΒΙΟΠΑ Γλαύκου Πάτρας. Την κ. Εύα Αθανασοπούλου, επιβλέπουσα της παρούσας εργασίας για το αμέριστο ενδιαφέρον και την πολύτιμη βοήθειά της. Τέλος αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω την τη σύζυγο μου Σοφία για τη φιλολογική επιμέλεια του κειμένου και γιατί, μαζί με την κόρη μου Ανδριανή μου παρείχαν την απαραίτητη ενθάρρυνση και κυρίως την ανοχή τους στο διάστημα της φοίτησης μου στο ΕΑΠ και της συγγραφής της εργασίας αυτής. Πάτρα, Φεβρουάριος 2006 Σελ. iii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η τρομακτική επέκταση της αστικοποίησης έφερε σοβαρές και εξαιρετικά δυσμενείς αλλαγές τόσο στην υδρολογία όσο και στην ποιότητα του νερού και την οικολογική ισορροπία της αστικοποιημένης περιοχής. Για την αντιμετώπιση των πλημμυρικών υδάτων στις αστικές περιοχές αναπτύχθηκαν κυρίως δίκτυα αποχέτευσης όμβρίων, ωστόσο, σήμερα, η κλασσική αυτή προσέγγιση αντιμετώπισης της απορροής των ομβρίων και των ποσοτικών και πολύ περισσότερο των περιβαλλοντικών επιπτώσεών της, καθίσταται υδραυλικά αδιέξοδη, τεχνικά προβληματική, περιβαλλοντικά επιβαρυντική, οικονομικά δυσβάστακτη και διαχειριστικά λανθασμένη. Η αιεφορική προσέγγιση του θέματος προσπαθεί να «μιμηθεί» την φύση. Αυτό, πέραν των άλλων, σημαίνει ότι η διαχείριση των νερών της βροχής αντιμετωπίζεται όχι απλά ως ένα τεχνικό έργο αλλά πρωτίστως ως σχεδιασμός του χώρου με έμφαση στην λειτουργικότητα, την αύξηση της θελκτικότητας της περιοχής και την διατήρηση της βιοποικιλότητας. Για την επίτευξη του στόχου της αειφορικής διαχείρισης της αστικής απορροής έχουν αναπτυχθεί πλήθος τεχνικών, διατάξεων και διαχειριστικών μέτρων τόσο δομικών όσο και ρυθμιστικών που στοχεύουν στην μείωση των επιπτώσεων από την αστικοποίηση με την εξοικονόμηση νερού, την αντιπλημμυρική προστασία, την απορρύπανση, την επανατροφοδότηση των υδροφορέων, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάδειξη της αισθητικής αξίας του. Στην παρούσα εργασία περιγράφονται τόσο οι Βέλτιστες αυτές Τεχνικές Διαχείρισης (ΒΕΤ) της απορροής όσο και τα όρια εφαρμογής τους, το κόστος, η μεθοδολογία λήψης αποφάσεων για την επιλογή τους, οι ανάγκες συντήρησης τους κλπ Η διαχείριση των ομβριων απορροών, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, προϋποθέτει γενικότερο σχεδιασμό με κυρίαρχο στοιχείο τον σχεδιασμό του χώρου. Προϋποθέτει την συνάντηση της υδραυλικής με την χωροταξία και την πολεοδομία, την κτιριακή αρχιτεκτονική και την αρχιτεκτονική του τοπίου. Με βάση τις παραπάνω αρχές διερευνώνται οι δυνατότητες εφαρμογής των βέλτιστων τεχνικών διαχείρισης στον χώρο του υπό κατασκευή Βιοτεχνικού Πάρκου Πατρών μεσα από την ανάλογη οργάνωση του χώρου αυτού με σκοπό να αναδειχθούν οι δυνατότητες εφαρμογής των εναλλακτικών αντιλήψεων στον Ελλαδικό χώρο, τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν και οι δυσκολίες που εμφανίζονται. Σελ. iv

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. ABSTRACT Urbanization expanded tremendously, thus brunging about grave and extremely adverse changes to the hydrology, as well as to the water quality and the ecological balance of urbanized areas. In order to deal with flood waters in urban areas, mostly drainage systems were developed. However, the expansion of networks that collect water and transport it to the sea is a classic approach of dealing with rainwater runoff that has grave quantity and environmental consequences and is thus nowadays hydraulically inefficient, technically doubtful, environmentally aggravating and management erroneous. The sustainable approach to the problem is a practice trying to imitate nature. This means, among others, that rainwater management is regarded not just as a technical work, but primarily as planning of the area emphasizing on functionality, on making the area more attractive and on conserving biodiversity. In order to manage urban runofff in a aeiphorian manner, numerous structural, as well as regulating techniques, regulations and administrative measures have been developed, all aiming in minimizing urbanization consequences by water saving, flood-controls, de-polllution, re-supplying the watertable, natural environment protection and setting off the environment s aesthetic value. In the present paper, we describe runoff Best Management Practice (BMP), as well as the limits to its application, the cost, the methodology by which desicions should be taken, maintenance needs etc. In conclusion, a prerequisite for rainwater runoff management is general planning, where area planning is predominant and presupposes a collaboration between hydraulics, country planning, urban planning, architecture and outdoor planning. Based on the above mentioned principles, we investigate the possibility of applying the Best Managemenet Practice in the area of the Industrial Park of Patra which is under construction, as well as the corresponding organization of this area, showing the possibilities of applying these alternative approaches in Greece and seeing the advantages and the difficulties arising from this application. Σελ. v

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. ΟΡΟΛΟΓΙΑ Αερισμός / Aeration: Παροχή αέρα για την διευκόλυνση βιολογικών και χημικών διαδικασιών. Άλγη / Algae: Aερόβιοι οργανισμοί που φωτοσυνθέτουν και αναπτύσσονται με απλά ανόργανα συστατικά χρησιμοποιώντας το φως ως πηγή ενέργειας. Ανάπτυξη, βιώσιμη / Sustainable Development: Ανάπτυξη με το στόχο την περιβαλλοντική ποιότητα και την ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων σε επίπεδα που να εξασφαλίζουν τις σημερινές και μελλοντικές γενιές. Ανάπτυξη χαμηλού αντίκτυπου / Low Impact Development: Όρος που συναντάται στην αμερικανική βιβλιογραφία και χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον σχεδιασμό του χώρου με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον. Ανοιχτός χώρος/ Open Space: Όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το τμήμα του εδάφους στο οποίο, είτε δεν υπάρχει ανθρώπινη παρέμβαση, ή έχει διαμορφωθεί ως χώρος αναψυχής ή πρασίνου. Στους ανοικτούς χώρους περιλαμβάνονται επίσης όλοι οι φυσικοί βιότοποι (δάση, υγρότοποι κ.α) και πολλές φορές η καλλιεργήσιμη γη. Απονιτροποίηση /Denitrification: Αναγωγή των νιτρικών και των νιτρωδών ιόντων από μια μεγάλη ποικιλία βακτηριακών οργανισμών σε αναερόβιες συνθήκες. Απόπλυση / washoff : Ένας από τους βασικούς μηχανισµούς που συνεισφέρουν στην ποιότητα της αστικής απορροής και ορίζεται ως η ενέργεια / ορµή της βροχής που παρασύρει τους ρύπους από τις επιφάνειες. Απορροή / Runoff: Η ροή νερού που δημιουργείται από μια βροχόπτωση και επίσης ο όγκος νερού που διέρχεται από συγκεκριμένη θέση ενός υδατορέυματος σε ορισμένο χρονικό διάστημα. υποδερμική και επιφανειακή απορροή. Διακρίνεται σε υπόγεια, Απορροή, Eπιφανειακή / Surface Runoff : H απορροή στην επιφάνεια της γης και ειδικά εντός των υδατορευμάτων. Απορροή, Αστική / Urban Runoff : Aπορροή αστικών περιοχών. Απορρόφηση / Absorption: Διείσδυση μιας ουσίας σε άλλη (πχ διάλυση ενός διαλυτού αερίου σε ένα υγρό) Αστική περιοχή / Urban area: Περιοχές με σημαντικό πληθυσμό και κατά κανόνα σημαντικές πυκνότητες οίκησης. Αστικοποίηση / Urbanization: Μόνιμη, διαρκής και μεγάλης έκτασης μετατόπιση του πληθυσμού και των δραστηριοτήτων από την ύπαιθρο στις πόλεις. Αστικοποίησης, βαθμός: Το ποσοστό του συνολικού πληθυσμού μιας χώρας που ζει σε πόλεις Βαρέα μέταλλα / Heavy metals: Μέταλλα υψηλής πυκνότητας (κάδμιο, χρώμιο, αρσενικό, κοβάλτιο, χαλκός, μόλυβδος, υδράργυρος, νικέλιο και ψευδάργυρος) τα οποια μπορούν να προκαλέσουν μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς κινδύνους, σημαντικές βλάβες στους οργανισμούς και στην ανθρώπινη ζωή. Σελ. vi

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Βασική Ροή / Base flood: Η συνήθως μόνιμη ροή των υδατορευμάτων που προέρχεται από πηγές υπογείων υδάτων. Βασικό Σχέδιο/ Master Plan: Σύνολο στοιχείων, χαρτών, μελετών κλπ, το οποίο αποτελεί την βάση και την επιστημονική τεκμηρίωση για την λήψη αποφάσεων σχεδιασμού μακροπρόθεσμων πολιτικών ανάπτυξης μιας περιοχής. Βέλτιστες Τεχνικές (ΒΕΤ) / Best Management Practice (BMP): Οι Βέλτιστες από τις γνωστές Πρακτικές που είναι συμβατές με τον στόχο για την αειφορική ανάπτυξη. Η μεθοδολογία της ανάπτυξης ΒΕΤ δεν αναφέρεται μόνο στην διαχείριση των ομβρίων αλλά αποτελεί σύγχρονη μεθοδολογία για την οργάνωση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και παρεμβάσεων και την διαχείριση των πόρων με στόχο την αειφορία. Βιοδιάσπαση / Biodegradation: Αποσύνθεση των οργανικών ουσιών από μικροοργανισμούς. Βιολογική απαίτηση οξυγόνου (BOD) / Biochemical oxygen demand (BOD): Έμμεσο μέτρο της συγκέντρωσης των βιολογικά διασπάσιμων υλικών στο νερό και ειδικά στα οργανικά απόβλητα. Βιολογικό φίλτρο / Biofilter: Σύστημα επεξεργασίας νερού με συνδυασμένο σύστημα χώματος και βλάστησης για τη διήθηση, την προσρόφηση και τη βιολογική απομάκρυνση των ρύπων. ΒΙΟ.ΠΑ. (Βιοµηχανικό Πάρκο): Σύμφωνα με τον Ν. 2545/97 είναι ο χώρος ο οποίος καθορίζεται, οριοθετείται, πολεοδοµείται και οργανώνεται σύµφωνα µε τις διατάξεις του Νόµου αυτου, προκειµένου να λειτουργήσει ως χώρος υποδοχής, κάθε βιοµηχανικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας Χαµηλής Όχλησης και επαγγελµατικών εργαστηρίων. Βιοποικιλότητα /Biodersity: Η ποικιλομορφία σε διάφορα βιολογικά επίπεδα (ποικιλότητα σε επίπεδο γενετικού υλικού, ποικιλομορφία των ατόμων ενός πληθυσμού, ποικιλότητα που παρουσιάζει μια ολόκληρη βιοκοινότητα). Βιότοπος /Habitat: Συγκεκριμένη περιοχή με κατάλληλο περιβάλλον, συνθήκες και προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου οργανισμού. Βρεχόμενη Περίμετρος / Wetted Perimeter: το τμήμα της περιμέτρου ενός κλειστού η ανοικτού αγωγού το οποίο είναι σε επαφή με το νερό που ο αγωγός μεταφέρει Βροχή σχεδιασμού / Design storm: Υποθετική Βροχόπτωση που χρησιμοποιείται ως βασικό μέγεθος για τον σχεδιασμό των υδραυλικών έργων ώστε να είναι δυνατή η ασφαλής παροχέτευση της. Επιλέγεται με βάση τα μετεωρολογικά δεδομένα της περιοχής και αναλόγως της φύσης και της σπουδαιότητας των έργων. «Γκρι» Νερό/ Greywater: Νερό μετά την χρήση του σε νεροχύτες, λουτρά, ντους και ηλεκτρικές οικιακές συσκευές πριν φθάσει στον υπόνομο ή την σηπτική δεξαμενή. Διάβρωση / Erosion: η φθορά της επιφάνειας του εδάφους και γενικότερα των γεωλογικών σχηματισμών από το τρεχούμενο νερό, τον αέρα, τον πάγο ή Σελ. vii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. άλλους παράγοντες καθώς και η αποσύνδεση και μετακίνηση τεμαχίων χώματος ή βράχου υπό την επίδραση των ανωτέρω παραγόντων. Διαπερατότητα / Perneability: Μέγεθος με το οποίο εκτιμάται η ευκολία με την οποία ένα ρευστό, συνήθως το νερό, μπορεί να διέλθει από ένα πορώδες μέσο (πχ έδαφος). Διαπνοή / transpiration: η έξοδος του νερού από τα στόματα των φύλλων των φυτών, δηλαδή τους πόρους ή τα ανοίγματα της επιδερμίδας των φύλλων. Διάχυτη (μη σημειακή) ρύπανση /non point pollution, diffuse pollution: Ρύπανση που προκύπτει από τις δραστηριότητες χρήσης του εδάφους (αστικές, αγροτικές, εμπορικές, βιομηχανικές κα), που είναι διασκορπισμένες σε όλη την υπόψη περιοχή και δεν εντοπίζεται σημειακά. Διήθηση / Infiltration: η μετάβαση του νερού μέσω του εδάφους προς τα βαθύτερα στρωματά και τους υπόγειους υδροφορείς. Δίκτυο αποχέτευσης, / Sewer System: Το σύνολο των ανοικτών και κλειστών αγωγών που αποτελούν δίκτυο, μέσω των οποίων μεταφέρονται συνήθως ακάθαρτα η βρόχινα νερά από την θέση συλλογής τους σε υδάτινο αποδέκτη ή εγκατάσταση επεξεργασίας. Στο δίκτυο συμπεριλαμβάνονται και τα υπόλοιπα αναγκαία τεχνικά έργα (αντλιοστάσια, φρεάτια κλπ). Οι κλειστοί αγωγοί ονομάζονται συνήθως και υπόνομοι. Δίκτυο αποχέτευσης, Παντορροϊκό / Combined sewer: Σύστημα αποχέτευσης το οποίο αποτελείται από ένα μόνον δίκτυο σωλήνων στον οποίο παροχετεύονται μαζί υγρά απόβλητα και βρόχινα νερά. Δίκτυο αποχέτευσης, Χωριστικό/ Separate Storm Sewer System: Σύστημα αποχέτευσης αποτελούμενο από δυο ξεχωριστά δίκτυα σωλήνων στα οποία παροχετεύονται ξεχωριστά τα υγρά απόβλητα και βρόχινα νερά. Εκβολή / Outfall: Το σημείο όπου τα καθαρά, ρυπασμένα ή επεξεργασμένα νερά (προερχόμενα από μια επιφάνεια, το τέλος ενός αγωγού η ενός υδατορεύματος) εισέρχονται σε έναν αποδεκτή συνήθως υδάτινο συνήθως μέσω ειδικής διάταξης (διάταξη εκβολής). Έλεγχος πηγής / Source control : Ο έλεγχος της απορροής ή της ρύπανσης στην πηγή του η κοντά σε αυτήν. Εξάτμιση / evaporation: To σύνολο του νερού που διαφεύγει στην ατμόσφαιρα με τον μετασχηματισμό του νερού από την υγρή ή την στερεά μορφή του στην αέρια. Εξατμισοδιαπνοή / Evapotranspiration: To σύνολο του νερού που διαφεύγει στην ατμόσφαιρα με τις διαδικασίες της εξάτμισης και της διαπνοής. Επαναφόρτιση /Recharge: H τροφοδότηση των υπόγειων υδροφορέων συνήθως από την κατείσδυση του νερού της βροχής στο έδαφος. Επεξεργασία / Treatment: Βελτίωση της ποιότητας του ύδατος με φυσικά, χημικά ή/και βιολογικά μέσα. Επικίνδυνα απόβλητα / Hazardous Waste: Συνδυασμός αποβλήτων τα οποία λόγω της ποσότητας, της συγκέντρωσης, ή των φυσικών, χημικών, ή μολυσματικών χαρακτηριστικών τους, μπορούν να προκαλέσουν ή να συμβάλουν σημαντικά στην εμφάνιση θανάτων ή νόσων και σοβαρών βλαβών του περιβάλλοντος. Σελ. viii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Επικουρικότητα / Subsidiarity : Αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης σύμφωνα με την οποίαν ένα προβλημα πρέπει να ρυθμιστεί κατά το δυνατόν πλησιέστερα στην πηγή του. Επιφάνεια Διαπερατή / Pervious surface: Επιφάνεια που επιτρέπει την εισροή των βρόχινων νερών στα υποκείμενα στρώματα του εδάφους η τις υποκείμενες κατασκευές. Επιφάνεια Στεγανή (διαπερατή) / Impermeable surface: Τεχνητή συνήθως, μη πορώδης επιφάνεια που δεν επιτρέπει στο νερό να την διαπεράσει και έτσι παράγει επιφανειακή απορροή. Επιφανειακά νερά / Surface Water: To σύνολο του νερού που βρίσκεται στην επιφάνεια (ποταμοί, ρεύματα, λίμνες, υγρότοποι κα) Ετήσια πλημμύρα / Annual flood: Η ισχυρότερη βροχόπτωση που στατιστικά μπορεί να αναμένεται σε οποιοδήποτε δεδομένο έτος. Ευτροφισμός / Eutrophication: Ανεπιθύμητη κατάσταση λιμνών και θαλασσών που δημιουργείται με το συνεχή εμπλουτισμό των υδάτων με θρεπτικά στοιχεία. Η ύπαρξη όλων αυτών των απαραίτητων θρεπτικών υλικών στο νερό προκαλεί υπέρμετρη ανάπτυξη των φυτικών κυρίως οργανισμών με διατάραξη της υπάρχουσας ισορροπίας. Ιζηματογένεση / Sedimentation: Η διαδικασία δημιουργίας ιζημάτων με την καθίζηση των αιωρουμένων στερεών του νερού λόγω της βαρύτητας. Κλίνη φίλτρου / Filter Bed: To τμήμα μιας κατασκευής η έργου το οποίο στεγάζει τα υλικά φίλτρανσης. Κατακρημνίσεις / Precipitation: To φαινόμενο της μεταφοράς στην επιφάνεια της γης ποσοτήτων νερών σε διάφορες μορφές (βροχή, χιόνι, χαλάζι) από την ατμόσφαιρα λόγω της υγροποίησης των υδρατμών της (συνώνυμο: υετός). Κολοβακτηρίδια /Coliforms or Coliform bacteria: Μικροοργανισμοί κοινοί στον ανθρώπινο και άλλους οργανισμούς. Τα κολοβακτηρίδια χρησιµοποιούνται ως επιστηµονικός δείκτης της καθαρότητας του πόσιµου νερού και της πιθανής παρουσίας ασθενογόνων µικροοργανισµών. Κράτηση (detention): H διάταξη που καθυστερεί την απορροή προς τα κατάντη με ελεγχόμενο τρόπο (προσωρινή αποθήκευση μέρους του όγκου των βρόχινων νερών). Κράτηση εκτεταμένη / Extended detection: Σχεδιαστικό χαρακτηριστικό λιμνών και δεξαμενών κράτησης, που προβλέπει τη βαθμιαία απελευθέρωση ενός όγκου του ύδατος σε χρόνο μεγαλύτερο από το χρόνο που απαιτείται κανονικά για την αντιπλημμυρική προστασία. Ο πρόσθετος αυτός χρόνος χρησιμοποιείται για την πλήρη ανάπτυξη των φυσικών διεργασιών που απαιτούνται για την αφαίρεση των ρύπων. Κριτήρια / Criteria: Σύνολο προτύπων που συμφωνούνται από τους αρμόδιους φορείς και πρόσωπα ότι το προτεινόμενο σύστημα πρέπει να ικανοποιήσει. Λεκάνη απορροής / Watershed, catchment, drainage basin, cathch basin, river basin: Η επιφάνεια του εδάφους η οποία συνεισφέρει βρόχινα νερά τα οποία περνούν από συγκεκριμένο σημείο κάποιου υδατορέυματος (συνήθως την έξοδό του). Σελ. ix

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Λίμνη εξισορρόπησης / Balancing pond: Τεχνητή λίμνη που κατασκευάζεται με σκοπό να μειώσει τον πλημμυρικό κίνδυνο με την αποθήκευση μέρους της απορροής κατά τη διάρκεια της αιχμής της πλημμυράς και την ελεγχόμενη απελευθέρωση της στην συνεχεία. Μικρόβια/ Microbes: Οργανισμοί ελάχιστου μεγέθους αόρατοι με γυμνό μάτι και είναι το χαμηλότερο επίπεδο της τροφικής αλυσίδας. Περιλαμβάνουν τα βακτηρίδια, τους μύκητες, αμοιβάδες κ.α Νιτροποίηση / Nitrification : Aερόβια βιολογική διαδικασία δύο σταδίων κατά την οποία αυτότροφα βακτήρια οξειδώνουν τα αμμωνιακά ιόντα σε νιτρώδη και στη συνέχεια σε νιτρικά. Oικοσύστημα - ecosystem: Σύνολο που διέπεται από ένα ολοκληρωµένο σύστηµα φυσικών, χηµικών, βιολογικών και οικο-κοινωνικών λειτουργιών οι οποίες µε τη σειρά τους εξασφαλίζουν την παρουσία µιας ή περισσοτέρων βιοκοινότητων σε ένα βιότοπο. Όμβριες καμπύλες (καμπύλες έντασης διάρκειας συχνότητας) / Intensity douration frequency Curves: Έκφραση της μέγιστης έντασης βροχής δεδομένης διάρκειας και περιόδου επαναφοράς Ορθή πρακτική οικοκυρικής, νοικοκύρεμα»/ Good Housekeeping Practice: Σύνολο καθημερινών πρακτικών που αναφέρονται στον καθαρισμό, την συντήρηση, την διαχείριση των υλικών με ορθολογικό τρόπο που ελαχιστοποιεί την παραγωγή και την διασπορά των ρύπων. Οχετός / Culvert: Μικρού μήκους κλειστός αγωγός μέσω του οποίου η απορροή διέρχεται κάτω από ένα ανάχωμα (συνήθως κάτω από οδό). Παράνομη σύνδεση: Οποιαδήποτε σύνδεση σε δίκτυο η σε άλλη διάταξη αποχέτευσης χωρίς την απαιτούμενη άδεια από τον αρμόδιο φορέα και χωρίς τήρηση των προϋποθέσεων, ορίων και κανόνων που ο φορέας αυτός θέτει. Παροχή / Discharge: O όγκος του νερού που περνά ένα σημείο έλεγχου στην μονάδα του χρόνου (εκφράζεται συνήθως ως κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο). Περιβάλλον, δομημένο/ Built Environment: Το αστικό περιβάλλον που αποτελείται από κτήρια, δρόμους, υποδομές, διαμορφωμένους χώρους και εν γένει από τα προϊόντα των ανθρωπίνων παρεμβάσεων στον αστικό χώρο. Περιβάλλον, φυσικό: Το σύνολο των οργανισμών του πλανήτη, οι ανόργανες και οργανικές ενώσεις, οι φυσικοί παράγοντες καθώς και οι σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών. Πλημμύρα / Flood: Η κατάκλιση περιοχών από το νερό εξαιτίας είτε μεγάλης επιφανειακής απορροής που δεν μπορεί να παροχετευτεί είτε της υπερχείλισης του νερού από γειτονικά υδατορεύματα. Ποιότητα ζωής /Quality of Life: Πολυδιάστατη και υποκειμενική έννοια η οποία δύσκολα μπορεί να οριστεί και να μετρηθεί. Κατά τον Young, 1983 είναι «ο βαθμός της ικανοποίησης σύμφωνα με τις παρούσες συνθήκες ζωής, έτσι όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος ο άνθρωπος». Συνήθως την εκτιμούμε με βάση τις πτυχές του οικονομικού, κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος Σελ. x

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. που κάνουν μια ανθρώπινη συλλογικότητα να ζει με αξιοπρεπή και επιθυμητό τρόπο και οι οποίες περιλαμβάνουν στοιχεία όπως η οικονομική αναπτυξη, η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και παιδείας, η κατοικία, οι ευκαιρίες απασχόλησης, ο πολιτισμός και η ψυχαγωγία, η ποιότητα και αισθητική του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, η ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών κα. Ποιότητα νερού / Water quality : Όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα χημικά, φυσικά, και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού συνήθως όσον αφορά την καταλληλότητά του για έναν ιδιαίτερο σκοπό. Ποιότητας νερού Κριτήρια / Water Quality Criteria: Tα επίπεδα ρύπων που έχουν επιπτώσεις στην καταλληλότητα του ύδατος για μια δεδομένη χρήση όπως η παροχή πόσιμου νερού, αναψυχή, αλιεία, η γεωργική και βιομηχανική χρήση κα. Ποιότητας νερού Πρότυπα / Water Quality Standard: Aποδεκτά όρια των παραμέτρων ποιότητας του νερού. Πορώδης επίστρωση / porous pavement: Μια διαπερατή επιφάνεια που επιτρέπει τη μετάβαση του ύδατος μέσω των κενών που υπάρχουν στην μάζα της (πόρων). Προεπεξεργασία / Pretreatment: Τεχνικές, διαδικασίες, διατάξεις κλπ που προηγούνται μιας διάταξης επεξεργασίας. Σκοπός της είναι να αφαιρέσει ένα εύρος ρύπων που είτε δεν θα ήταν δυνατόν να αφαιρεθούν στην διάταξη επεξεργασίας είτε θα δημιουργούσαν προβλήματα σε αυτήν. Πρόληψη / Prevention : Σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων για την ορθολογική διαχείριση με στόχο να μειώσει την ρύπανση και τον όγκο της απορροής. Προσρόφηση / Adsorption: Προσκόλληση μιας ουσίας στην επιφάνεια ενός στερεού ή υγρού. Η διαδικασία αυτή χρησιμοποιείται συχνά για την δέσμευση των ρύπων σε ειδικά υλικά πχ ενεργός άνθρακας και την απομάκρυνσή τους. Τα βαριά μέταλλα όπως ο ψευδάργυρος και ο μόλυβδος προσροφώνται συχνά επάνω στα μόρια των ιζημάτων. Πυκνότητα οίκησης / Residential density: Αριθμός κατοικιών ανά μονάδα επιφάνειας εδάφους. Ρύπανση / Pollution: Οποιεσδήποτε αλλαγές στη φυσική, χημική, ραδιολογική ή βιολογική ποιότητα ενός πόρου (αέρας, ύδωρ ή έδαφος) που προκαλείται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που είναι επιβλαβείς στις υπάρχουσες ή πιθανές χρήσεις του πόρου. Ρύπανση σημειακή / Point Source pollutant: Ρύπανση που προκύπτει από μια καθορισμένη με σαφήνεια προέλευση (πχ ρύπανση από συγκεκριμένη βιομηχανία η από συγκεκριμένο αγωγό λυμάτων κλπ) Ρύπος / Pollutant: Οποιοδήποτε αέριο, υγρό, ή στερεό που εισερχόμενο σε έναν φυσικό πόρο τον καθιστά ακατάλληλο για συγκεκριμένο σκοπό η μειώνει κάποια αξία του (πχ αλιεία, κολύμβηση, αισθητική). Στάθμη υπογείων υδάτων (Σ.Υ.Υ.) / Water table: Η στάθμη της ανώτερης επιφάνειας του υπόγειου υδροφορέα Σελ. xi

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Στέγη, Καφέ / Brown roof: Στέγη με αδιάβροχη μεμβράνη και πάνω από αυτήν συνήθως στρώμα από φυσικό υλικό (πχ αμμοχάλικο). Μερικές φορές αναφέρεται ως εναλλακτική στέγη /alternative roof. Στέγη, Πράσινη / Green roof: Στέγη με την επιφάνεια της φυτεμένη εν όλω η εν μέρει. Μερικές φορές αναφέρεται επίσης ως εναλλακτική στέγη /alternative roof. Στερεά, Ολικά αιωρούμενα στερεά / Total Suspended solids: Το σύνολο των μη διαλυμένων στο νερό στερεών. Στερεά, Ολικά διαλυμένα στερεά / Total dissolved solids: Το σύνολο των διαλυμένων στο νερό στερεών. Συντήρηση / Maintenance: O όρος περιλαμβάνει το σύνολο των δραστηριοτήτων που απαιτούνται μετά την ολοκλήρωση κατασκευής ενός έργου προκείμενου να επιτυγχάνεται η βέλτιστη συνεχής λειτουργία του. Συσσώρευση ρύπων / Pollutants build up: Ένας από τους βασικούς μηχανισµούς που συνεισφέρουν στην ποιότητα της αστικής απορροής και ορίζεται ως το σύνολο των συστατικών που συσσωρεύονται στην επιφάνεια του εδάφους κατά τη διάρκεια του ξηρού καιρού που προηγείται της καταιγίδας. Συχνότητα η περίοδος επαναφοράς / Return frequency: Στατιστικός όρος για το μέσο χρόνο στον οποίον ένα φυσικό φαινόμενο αναμένεται ότι θα συμβεί μια μόνο φορά και θα έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (μέγεθος, ένταση κλπ). Τοπίο / Landscape: Το τμήμα του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος το οποίο αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος σε δεδομένο χρόνο και θέση. Τοπίου, Αρχιτεκτονική / Landscape Architectural: O σχεδιασμός (planning) και η σύνθεση (design) του τοπίου. Υγρότοποι /Wetlands: Oι περιοχές που τροφοδοτούνται με επιφανειακό ή/και υπόγειο νερό με επαρκή συχνότητα και ποσότητα ώστε κάτω από κανονικές συνθήκες να υποστηρίζουν την ενδημική χλωρίδα και πανίδα. Τέτοιες περιοχές είναι τα έλη κ.α Υγρότοπος Τεχνητός / Constructed wetland: Τεχνητό σύστημα υγρότοπου με σκοπό να μετριάσει τις επιδράσεις της αστικής απορροής. Υδάτινο σώμα /Waterbody: Επιφανειακά νερά συμπεριλαμβανομένων των ποταμών, των ρευμάτων, των λιμνών, των θαλασσίων υδάτων, των εκβολών, και των υγρότοπων. Υδρογράφημα / Hydrograph: Γραφική παράσταση που παρουσιάζει την διακύμανση της παροχής ενός υδατορέυματος στο χρόνο. Υδρογραφικό δίκτυο : To σύνολο των υδατορευμάτων μιας περιοχής. Υδροκρίτης / watershed: Τα όρια μιας λεκάνης απορροής. Υδρολογία / Hydrology: H επιστήμη της συμπεριφοράς του ύδατος στην ατμόσφαιρα, στην επιφάνεια της γης, και υπόγεια. Υδρολογικός κύκλος / Hydrologic cycle: Περιγραφικός όρος που περιγράφει σχηματικά την γενική κυκλοφορία του νερού στον πλανήτη η σε ένα επιμέρους φυσικό η τεχνητό οικοσύστημα (πχ μια πόλη). Σελ. xii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Υετογράφημα / Hyetograph: Γραφική παράσταση που παρουσιάζει την διακύμανση της έντασης της βροχόπτωσης στο χρόνο. Υπερχείλιση / Overflow: Η διάταξη που επιτρέπει την απαλλαγή του πλεονάζοντος ύδατος ενός έργου προς ένα άλλο σύστημα (πχ δίκτυο αποχέτευσης ομβριων) η έναν αποδέκτη. Υπόγειος υδροφορέας / Aquifer: Γεωλογικός σχηματισμός που περιέχει υπόγεια νερά. Φέρουσα Ικανότητα / Carrying Capacity: Το επίπεδο χρήσεων γης και ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που μπορεί να υπάρξει σε βάθος χρόνου χωρίς αμετάκλητες αλλαγές στην ποιότητα του αέρα, του νερού, του εδάφους, της χλωρίδας και της πανίδας κλπ. Εκφράζει δηλαδή τα ανώτερα όρια ανάπτυξης που μπορούν να γίνουν ανεκτά χωρίς υπερβολική και μακροπρόθεσμη ζημία. Χημική Απαίτηση οξυγόνου / Chemical oxygen demand (COD): Μέτρο της ποσότητας οξυγόνου που απαιτείται για να οξειδώσει τις οργανικές και οξειδώσιμες ανόργανες ενώσεις στο νερό που χρησιμοποιείται για να καθοριστεί ο βαθμός ρύπανσης αυτου. Χρόνος συγκέντρωσης / Time of Concentration: Ο χρόνος που χρειάζεται το νερό της βροχής για να συγκεντρωθεί από το πιο μακρινό σημείο μιας λεκάνης απορροής σε ένα συγκεκριμένο σημείο εξόδου από αυτήν. ph : Μέτρο της αλκαλικότητας ή της οξύτητας μιας ουσίας. Σελ. xiii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Εισαγωγή Σελ. xiv

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. 1. Σκοπός της εργασίας Το θέμα της παρούσας Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας είναι η ανάδειξη της σημασίας του χωρικού σχεδιασμού στην αειφορική διαχείριση των ομβριων, με την χρήση βέλτιστων τεχνικών και η μελέτη εφαρμογής στην περιοχή του Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας (ΒΙΟΠΑ) Σκοπός της εργασίας είναι η ανάδειξη της παραμέτρου του χωρικού σχεδιασμού ως μια από τις κυρίαρχες πλευρές της αειφορικής διαχείρισης της αστικής απορροής, με την χρήση εναλλακτικών διατάξεων, τεχνικών και μέτρων, που στοχεύουν στην μείωση των επιπτώσεων από την αστικοποίηση με: Aντιπλημμυρική προστασία Eξοικονόμηση νερού Aπορρύπανση Επανατροφοδότηση των υδροφορέων Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και Ανάδειξη της αισθητικής αξίας του. Η Μελέτη εφαρμογής των τεχνικών χωρικού σχεδιασμού στον χώρο με την χρήση των Βέλτιστων Τεχνικών Διαχείρισης (ΒΕΤ) στην θέση όπου προβλέπεται η εγκατάσταση του Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας (ΒΙΟΠΑ), επικεντρώνεται: Στην ανάδειξη των δυνατοτήτων και των πλεονεκτημάτων των ΒΕΤ και του χωρικού σχεδιασμού Στην διερεύνηση των προβλημάτων εφαρμογής λόγω της έλλειψης εμπειρίας, τεχνογνωσίας, νομοθετικού πλαισίου Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου έγινε κυρίως γιατί η περιοχή αυτή σήμερα είναι αδόμητη και συνεπώς δίνεται η δυνατότητα να καταδειχθεί πως η «αξιοποίηση» του μπορεί να γίνει με τρόπο που να είναι συμβατός με τους στόχους της αειφορίας και επιπλέον, είναι σημαντικός σε έκταση ώστε να μπορεί ο σχεδιασμός του χώρου να γίνει με άνεση χωρίς τα προβλήματα και τους περιορισμούς που υπάρχουν στο ήδη δομημένο αστικό περιβάλλον. Οφείλουμε να τονίσουμε ότι η σχέση χώρου και απορροής εξετάζεται και αντιμετωπίζεται από την σκοπιά του υδραυλικού μηχανικού με αποτέλεσμα το βάρος να δίνεται στην ποιοτική και ποσοτική διάσταση της απορροής και όχι στην χωροταξική, πολεοδομική και αρχιτεκτονική θεώρηση της σχέσης αυτής. Σελ. xv

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. 2. Μεθοδολογία Για την πραγμάτωση των σκοπών της εργασίας απαιτείται να προηγηθεί του βασικού θέματος (δεδομένου ότι υπάρχει ελάχιστη εμπειρία στην χώρα μας και παντελής έλλειψη σχετικής ελληνικής βιβλιογραφίας), μια εκτενής ανάπτυξη του θέματος της αειφορικής διαχείρισης των ομβριων και των εναλλακτικών τεχνικών (Βέλτιστες Τεχνικές). Έτσι μεθοδολογικά το θέμα θα αναπτυχθεί με την ακολουθία των παρακάτω προσεγγίσεων : Να διερευνηθούν αρχικά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε από τις βροχοπτώσεις ιδιαίτερα στα πλαίσια της έντονης αστικοποίησης και να αναδειχθούν τα αδιέξοδα της συμβατικής μεθόδου αντιμετώπισης της αστικής απορροής σε τεχνικό, οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο (ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι) Να αναλυθούν οι στόχοι, οι αρχές, τα πλεονεκτήματα, τα όρια και τα προβλήματα των εναλλακτικών μεθόδων (ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ) Να αναλυθούν τα βασικά ποσοτικά και ποιοτικά προβλήματα της αστικής απορροής (ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ) Να περιγράφει ένα συνεκτικό ολοκληρωμένο πλαίσιο (θεσμικό πλαίσιο, οργανωτική συγκρότηση, επιλογές Βέλτιστων Τεχνικών, κόστος, συντήρηση κλπ) αειφορικής διαχείρισης της απορροής (ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV) Nα καταγράφουν οι συνήθεις εναλλακτικές διατάξεις, τεχνικές και δράσεις (ΒΕΤ) και να γίνει συνοπτική περιγραφή για το εύρος εφαρμογής τους, τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους και τις βασικές αρχές σχεδιασμού τους τόσο για τις ρυθμιστικές μη δομικές ΒΕΤ (ΚΕΦΑΛΑΙΟ V), όσο και για τις δομικές ΒΕΤ (ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ) Nα αναδειχθεί η σημασία του χωρικού σχεδιασμού σαν βασικής παραμέτρου της αειφορικής διαχείρισης και να αναλυθούν οι μέθοδοι και οι τεχνικές σχεδιασμού του χώρου που συμβάλλουν σ αυτήν (ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII) Να γίνει τέλος περιγραφή του χώρου του ΒΙΟΠΑ και να διατυπωθεί μια κατά το δυνατόν συνολική πρόταση για τον σχεδιασμό του χώρου με ταυτόχρονη επισήμανση των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν, των δυσκολιών κλπ. (ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIIΙ) Σελ. xvi

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. 3. Προσδοκώμενα αποτελέσματα Βασική προσδοκία της εργασίας είναι να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη, σε αδρές αναγκαστικά γραμμές, εικόνα των εναλλακτικών τεχνικών, διατάξεων και μεθόδων αειφορικής διαχείρισης των ομβριων, να καταδείξει τα πλεονεκτήματα τους σε σχέση με την συμβατική μέθοδο, να αναδείξει την σημασία του σχεδιασμού του χώρου και να παρουσιάσει τις δυνατότητες και τα προβλήματα εφαρμογής τους σε μια υποβαθμισμένη, σχετικά αραιοδομημένη περιοχή, που πρόκειται να υποδεχθεί το οργανωμένο Βιοτεχνικό Πάρκο της Πάτρας. Παράπλευρα αποτελέσματα είναι: η κάλυψη ενός μεγάλου κενού της ελληνικής βιβλιογραφίας και η συνεισφορά στον σχεδιασμό της εγκατάστασης του ΒΙΟΠΑ, ενός σημαντικού έργου για την ανάπτυξη της πόλης των Πατρών Σελ. xvii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. ΠINAKAΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.iii ΠΕΡΙΛΗΨΗ..iv ABSTRACT v ΟΡΟΛΟΓΙΑ..vi ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Σκοπός της εργασίας xv 2. Μεθοδολογία xvi 3. Προσδοκώμενα αποτελέσματα..xvii ΠINAKAΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ xviii ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ..xxi ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ xxiii ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ xxvii ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ xxviii ΚΕΦΑΛΑΙΟ I : Όμβρια: Αστικοποίηση και αειφορία α. Υδρολογικός Κύκλος I-2 β. Οι «αξίες» του νερού..i-4 γ. Το αστικό φαινόμενο..i-5 δ. Συνέπειες της αστικοποίησης στην απορροή.i-8 ε. Η Κλιματική Αλλαγή και οι συνέπειες της I-17 στ. Συμβατική αντιμετώπιση της απορροής..i-19 ζ. Η Ελληνική πραγματικότητα.i-21 η. Αειφορική διαχείριση της απορροής I-24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ II: ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ α. Γενικά Ιστορικό II-2 β. Νομικό Καθεστώς.. II-5 γ. Επίπεδα Διαχείρισης II-8 δ. Τύποι ΒΕΤ...II-9 ε. Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα των ΒΕΤ. II-16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ III: ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ α. Υδρολογία και Υδραυλική της απορροής III-2 Γενικά.III-2 Κριτήρια διαστασιολογήσης ΒΕΤ III-5 Μειώσεις μεγεθών σχεδιασμού III-10 Διαστασιολόγηση ΒΕΤ..III-10 β. Ρύπανση..III-11 Γενικά..III-11 Συνηθέστεροι Ρύποι και πήγες Ρύπανσης III-12 Σελ. xviii

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Ανίχνευση ρύπων ανάλογα με το δίκτυο αποχέτευσης..iii-18 Ρύπανση και χρήσεις γης III-20 Το φαινόμενο της πρώτης έκπλυσης (first flush)..ιii-21 Συγκεντρώσεις ρύπων.iii-23 Μηχανισμοί μεταφοράς των ρύπων..iii-24 Μηχανισμοί απομάκρυνσης των ρύπων..iii-25 Βέλτιστες Τεχνικές και απομάκρυνση ρύπων.iii-26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ α. Γενικά....IV-2 β. Σχέδιο Αειφορικής διαχείρισης της απορροής..iv-3 γ. Ευθύνη Διαχείρισης (Adoption).IV-6 δ. Εταίροι ( Stakeholders) IV-7 ε. Διαχείριση Κινδύνου (Risk Management)..IV-8 στ. Επιλογή ΒΕΤ...IV-9 ζ. Κόστος ΒΕΤ.IV-15 η. Κατασκευή ΒΕΤ.IV-23 θ. Συντήρηση ΒΕΤ.IV-24 ι. Επιστημονικά Εργαλεία Λογισμικό Εξοπλισμός IV-27 ια.θεσμικά ζητήματα.iv-28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΗ ΔΟΜΙΚΕΣ ΒΕΤ α. Γενικά...V-2 β. Μείωση αδιαπέρατων επιφανειών..v-3 γ. Χρήση εναλλακτικών υλικών...v-5 δ. Καθαριότητα..V-5 ε. Μέτρα Καλής Οικοκυρικής V-5 στ. Συντήρηση..V-10 ζ. Ενημέρωση, Εκπαίδευση, Συμμετοχή.V-11 η. Αστυνόμευση V-12 θ. Συνηθέστερες μη δομικές ΒΕΤ...V-12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI: ΔΟΜΙΚΕΣ ΒΕΤ Γενικά VI-2 Πορώδεις / Διαπερατές επιφάνειες (Porous Pavements, Pervius Pavements)..VI-5 Φυτεμένες η «Πράσινες» Στέγες (Vegetated or Green Roofs)...VI-9 Τάφρος διήθησης (Infiltration Trench) VI-13 Υπόγειες δομές διήθησης (Soakaways)..VI-17 Λεκάνες διήθησης (Infiltration Basin)..VI-19 Yγρές Λίμνες (Wet Pond, retention pond)..vi-23 Τεχνητοί Yγρότοποι (Constructed Wetland).VI-28 Λεκάνες / Λίμνες κράτησης (Dry Pond, Detention Pond, Detention Basin, Extended Detention Basin)..VI-33 Ρηχά φυτεμένα κανάλια (Vegetated Swale)..VI-38 Λωρίδες φίλτρων (Vegetated Buffer Strip, Grassed Filter, Filter Strip) VI-42 Κήποι βροχής (Bioretention)..VI-45 Σελ. xix

Σχεδιασμός χώρου καί αειφορική διαχείριση ομβρίων με χρήση βέλτιστων τεχνικών. Μελέτη εφαρμογής στήν περιοχή Βιοτεχνικού Πάρκου Πάτρας. Διατάξεις φίλτρανσης (Media Filter)..VI-50 Διατάξεις αποθήκευσης (On/off line Storage) VI-54 Διατάξεις Επαναχρησιμοποίησης βρόχινου νερού.vi-57 Όρυγμα με διάτρητες σωληνώσεις (Filter drains).vi-59 Ένθετες διατάξεις φρεατίων υδροσυλλογής.vi-60 Διαχωριστές ελαίου-νερού (Oil/water separators) VI-62 Υδροδυναμικοί διαχωριστές (Hydrodynamic separators) VI-64 Συνδυασμένες διατάξεις ΒΕΤ (Multiple Systems) VI-66 Άλλες διατάξεις.vi-68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII: Η ΑΠΟΡΡΟΗ ΚΑΙ Ο ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ α. Γενικά VII-2 β. Πολεοδομικός Σχεδιασμός..VII-8 γ. Μείωση και αποσύνδεση αδιαπέρατων επιφανειών..vii-14 δ. Απορροή και αρχιτεκτονική VII-26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIIΙ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: BIOTEXNIKO ΠΑΡΚΟ ΠΑΤΡΩΝ α. Περιγραφή ευρύτερης Περιοχής.VIII-2 β. Περιγραφή ΒΙΟΠΑ.VIII-6 γ. Προτάσεις για αειφορική διαχείριση της απορροής χώρου ΒΙΟΠΑ..VIII-16 δ. Απλή αριθμητική προσέγγιση...viii-32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμπεράσματα..IX-2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΠΑ 1. Αποφάσεις Έγκρισης Πολεοδομικής Μελέτης ΒΙΟΠΑ..Α-2 2. Πίνακας περιβαλλοντικών επιπτώσεων (από ΜΠΕ ΒΙΟΠΑ)..Α-8 3. Είδος Επιχειρήσεων που αναμένεται να εγκατασταθούν (από ΜΠΕ ΒΙΟΠΑ)..Α-12 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Σελ. xx