ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ;

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ; Οι διάφορες θεραπευτικές επιλογές για ασθενείς µε διαγνωσµένο καρκίνο του προστάτη: 1. Στενή παρακολούθηση 2. Ριζική προστατεκτοµή 3. Ακτινοθεραπεία 4. Ορµονοθεραπεία 5. Χηµειοθεραπεία Είναι σηµαντικό οι ασθενείς να είναι ενηµερωµένοι για τις διάφορες θεραπείες, και πρέπει να αισθάνονται άνετα να τις συζητήσουν µε τον ουρολόγο ή τον ογκολόγο τους. Οποιαδήποτε θεραπεία και αν κάνει ο ασθενής, θα πρέπει να έχει συνεχή παρακολούθηση, η οποία µπορεί να περιλαµβάνει αιµατολογικό έλεγχο του PSA και σπινθηρογράφηµα οστών, αξονικές τοµογραφίες ή και απλές ακτινογραφίες εφ όσον υπάρχει κλινική ένδειξη γι αυτό. 1. Στενή παρακολούθηση Ο καρκίνος µπορεί να ανακαλυφθεί τυχαία, κατά τη διάρκεια εγχείρησης για αφαίρεση του προστάτη επειδή αυτός αποφράσσει τη ροή των ούρων. Μπορεί ακόµη να ανακαλυφθεί από βιοψία που γίνεται λόγω ψηλού PSA, χωρίς ο ασθενής να έχει οποιαδήποτε συµπτώµατα. Τότε η ενδεδειγµένη αγωγή είναι η στενή παρακολούθηση, νοουµένου ότι: (α) ο ασθενής είναι άνω των 75 ετών, και (β) τα χαρακτηριστικά του όγκου είναι τέτοια ώστε να τον κατατάσσουν στην οµάδα των λεγοµένων «φιλικών» καρκίνων του προστάτη οι οποίοι δεν εξελίσσονται. Ο ασθενής παρακολουθείται σε τακτά χρονικά διαστήµατα από τον ιατρό του, και αν αναπτύξει κάποιο πρόβληµα, τότε ο ιατρός θα πράξει ανάλογα. 2. Ριζική προστατεκτοµή Η ριζική προστατεκτοµή είναι µία χειρουργική επέµβαση µε σκοπό την αφαίρεση ολόκληρου του προστάτη και των σπερµατοδόχων κύστεων. Αυτή η εγχείρηση µπορεί να γίνει µε µία τοµή στο κάτω µέρος της κοιλίας, ή µε τοµή µεταξύ πρωκτού και οσχέου. Αυτές είναι πολύπλοκες, µεγάλες εγχειρήσεις οι οποίες χρειάζονται εισαγωγή στο νοσοκοµείο/ κλινική για περίπου µία εβδοµάδα. Η εγχείρηση αυτή δεν πρέπει να συγχύζεται µε τη συνηθισµένη προστατεκτοµή, η οποία γίνεται µε τη διουρηθρική οδό όπου, επειδή εµποδίζει τη ροή των ούρων, αφαιρείται µόνο µέρος προστατικού ιστού, αφήνοντας πίσω το µεγαλύτερο µέρος του αδένα. Το πλεονέκτηµα της ριζικής προστατεκτοµής είναι το γεγονός ότι µε αυτήν αφαιρείται ο καρκίνος που είναι πάνω στον προστάτη µε την ελπίδα ότι θα θεραπεύσει την ασθένεια οριστικά. Υποστηρίζεται από κάποιους ως η πιο αποτελεσµατική θεραπεία για καρκίνο του προστάτη σε αρχικά στάδια, αν και εξίσου καλά αποτελέσµατα έχει δώσει και η ακτινοθεραπεία για τα συγκεκριµένα στάδια. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι κίνδυνοι οι οποίοι συνδέονται µε τη ριζική προστατεκτοµή. Είναι µεγάλη επέµβαση, και χρειάζονται κάποιες εβδοµάδες µέχρι που ο ασθενής να αναρρώσει τελείως. υστυχώς, ο προστάτης βρίσκεται πολύ κοντά τόσο στον σφιγκτήρα που ελέγχει την εγκράτεια των ούρων, όσο και στα νεύρα που προκαλούν τη στύση. Στο παρελθόν, η

αφαίρεση του αδένα συχνά προκαλούσε βλάβη σε αυτούς τους µηχανισµούς, καταλήγοντας σε µετεγχειρητική ακράτεια των ούρων και σεξουαλική ανικανότητα. Οι νέες χειρουργικές τεχνικές έχουν µειώσει την εµφάνιση σοβαρής µορφής ακράτειας, ενώ ελάχιστα έχει βελτιωθεί η συχνότητα πρόκλησης σεξουαλικής ανικανότητας. 3. Ακτινοθεραπεία Στην ακτινοθεραπεία χρησιµοποιείται υψηλής ενέργειας ακτινοβολία, η οποία έχει στόχο την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων, αφήνοντας τα υγιή κύτταρα άθικτα. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί σε δύο περιπτώσεις: (α) για να θεραπεύσει καρκίνο αρχικού σταδίου ο οποίος είναι περιορισµένος στον προστατικό αδένα ή στους γύρω ιστούς (γι αυτό ονοµάζεται ριζική ακτινοθεραπεία), και (β) για να θεραπεύσει όγκους οι οποίοι έχουν εξαπλωθεί στα κόκαλα και οι οποίοι προκαλούν πόνο. Η ακτινοθεραπεία είναι µια ανώδυνη διαδικασία, όπως είναι µια ακτινογραφία, ωστόσο µπορεί να υπάρξουν κάποια προβλήµατα λόγω των παρενεργειών που συνδέονται µε αυτήν. Η ριζική ακτινοθεραπεία για όγκους εντοπισµένους στον προστάτη µπορεί να δοθεί µε δυο τρόπους, είτε σαν εξωτερική ακτινοβολία, είτε µε την εµφύτευση στον προστάτη ραδιενεργών σωµατιδίων. Στην εξωτερική ακτινοβολία οι ακτίνες κατευθύνονται από ένα µηχάνηµα στον προστάτη, όπως και στις ακτινογραφίες. Η θεραπεία δίνεται για πέντε µέρες την εβδοµάδα επί 4-7 εβδοµάδες, και οι ασθενείς έρχονται σαν εξωτερικοί ασθενείς. Εάν η ακτινοθεραπεία δίνεται για να θεραπεύσει τα κόκαλα, τότε µόνο µικρός αριθµός θεραπειών είναι απαραίτητες. Η ριζική ακτινοθεραπεία µπορεί επίσης να δοθεί µε τη χρησιµοποίηση ραδιενεργών σωµατιδίων τα οποία είναι περίπου το µισό του µεγέθους ενός κόκκου ρυζιού. Αυτά τα σωµατίδια, συνήθως 80-100 σε αριθµό, διοχετεύονται µέσα από βελόνες οι οποίες περνούν µέσα από το δέρµα, πίσω από το όσχεο και µπροστά από το ορθό, και ακολούθως στον προστάτη. Η διαδικασία εκτελείται κάτω από γενική αναισθησία του ασθενούς. Έχει το πλεονέκτηµα να είναι, είτε ηµερήσια θεραπεία, είτε διαδικασία µε µια διανυκτέρευση, µε τους ασθενείς να επιστρέφουν στις καθηµερινές τους συνήθειες και ασχολίες πάρα πολύ γρήγορα. Αυτή η θεραπεία δεν γίνεται προς το παρόν στην Κύπρο. Η διαδικασία είναι σχετικά καινούρια, και οι πρώτοι ασθενείς είχαν θεραπευθεί στα τέλη του 1980. Τα αποτελέσµατα της τεχνικής αυτής στη θεραπεία ασθενών µε καρκίνο του προστάτη φαίνεται να είναι το ίδιο καλά όσο και µε τη ριζική προστατεκτοµή ή την εξωτερική ακτινοβολία, αλλά ακόµη βρίσκεται στα αρχικά της βήµατα. Το πλεονέκτηµα της ριζικής ακτινοθεραπείας είναι ότι µπορεί να θεραπεύσει τον καρκίνο του προστάτη στα αρχικά του στάδια, χωρίς να παραστεί ανάγκη µιας µεγάλης χειρουργικής επέµβασης. Είναι ασυνήθιστο να προκαλέσει ακράτεια ούρων, και η σεξουαλική ανικανότητα είναι πολύ πιο σπάνια συγκριτικά µε τη χειρουργική επέµβαση. Προγραµµατισµός Ακτινοθεραπείας Για τον προγραµµατισµό της Ακτινοθεραπείας ο ασθενής πρέπει να επισκεφθεί το Ακτινοθεραπευτικό Τµήµα δύο φορές µέσα σε διάστηµα µίας εβδοµάδας.

Στην πρώτη επίσκεψη διάρκειας περίπου µίας ώρας, θα εξηγηθεί στον ασθενή η διαδικασία που θα ακολουθηθεί και θα γίνει ενηµέρωση για το τι είναι ακτινοθεραπεία. Ακολούθως, µε ένα ειδικό µηχάνηµα - τον εξοµοιωτή - θα ληφθούν κάποιες µετρήσεις του σώµατος. Στη συνέχεια ο ασθενής υποβάλλεται σε αξονική τοµογραφία της υπό ακτινοβόληση περιοχής. Έτσι τελειώνει η πρώτη επίσκεψη. Στη δεύτερη επίσκεψη εντός της ίδιας εβδοµάδας, στον εξοµοιωτή γίνεται ο έλεγχος και η επιβεβαίωση των µετρήσεων και των υπολογισµών που εν τω µεταξύ έχει κάµει ο ακτινοθεραπευτής στην αξονική τοµογραφία που λήφθηκε στην πρώτη επίσκεψη. Μετά την ολοκλήρωση του προγραµµατισµού αρχίζει η θεραπεία η οποία είναι συνεχής, εκτός Σαββάτου και Κυριακής, και απαιτεί µόνο 10-15 λεπτά ηµερησίως. Η ακτινοβολία αυτή καθ αυτή διαρκεί 1-2 λεπτά µόνο. Οι παρενέργειες από τη ακτινοθεραπεία είναι συνήθως περιορισµένες στους ασθενείς που παίρνουν ριζική θεραπεία. Μετά τη θεραπεία, οι περισσότεροι ασθενείς µπορούν είτε να οδηγήσουν το αυτοκίνητό τους, είτε να επιστρέψουν στην εργασία τους. Οι περισσότερες από τις παρενέργειες ρυθµίζονται µε την πάροδο του χρόνου (6-8 εβδοµάδες από το τέλος της ακτινοθεραπείας), ενώ ορισµένες (σε ποσοστό 3% 6%) ίσως να επιµείνουν για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα. Η ακτινοθεραπεία του προστάτη µπορεί να ενοχλήσει την ουροδόχο κύστη, το ορθόν έντερο και τον πρωκτό. Είναι πιθανόν κατά τη διάρκεια της νύχτας ο ασθενής να ξυπνά δύο ή τρεις φορές για να ουρήσει και είναι επίσης δυνατό να έχει κάψιµο κατά την ούρηση. Είναι πολύ υποβοηθητικό κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας να λαµβάνει αρκετά υγρά κυρίως νερό, δύο έως τρία λίτρα την ηµέρα, το οποίο θα βοηθήσει στο να ξεπλένεται η ουροδόχος κύστη και η ούρηση να είναι λιγότερο επώδυνη. Τα τελευταία υγρά θα πρέπει να λαµβάνονται γύρω στις εννέα το βράδυ. Η διάρροια επίσης είναι µια συχνή παρενέργεια η οποία εµφανίζεται περί το τέλος της όλης σειράς της ακτινοθεραπείας (έκτη έως έβδοµη εβδοµάδα) και µπορεί εύκολα να ρυθµιστεί µε αντιδιαρροϊκά χάπια και µε τη λήψη τροφής χαµηλής περιεκτικότητας σε ίνες (τροφές µε χαµηλό υπόλειµµα). Η ακτινοθεραπεία µπορεί επίσης να προκαλέσει κούραση ειδικά όταν ο ασθενής ξυπνά αρκετές φορές το βράδυ για να ουρήσει. Έτσι συνιστάται όπως κατά την διάρκεια της ακτινοθεραπείας, ξεκουράζεται όσο περισσότερο µπορεί. Αυτές οι παρενέργειες εξαφανίζονται συνήθως τέσσερις µε έξι εβδοµάδες µετά το τέλος της ακτινοθεραπείας και αν παρ ελπίδα επιµένουν τότε θα πρέπει να ενηµερωθεί ο θεράπων ιατρός. Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, είναι σηµαντικό να λαµβάνονται αρκετά υγρά και η δίαιτα θα πρέπει να είναι υγιεινή, χαµηλής περιεκτικότητας σε ίνες και εµπλουτισµένη µε ψηλής περιεκτικότητας σε ενέργεια, ποτά και υποκατάστατα, τα οποία διατίθεται στα φαρµακεία. Ένα από τα µεγαλύτερα πλεονεκτήµατα της ακτινοθεραπείας στον καρκίνο του προστάτη είναι ότι ο κίνδυνος σεξουαλικής ανικανότητας και ακράτειας ούρων είναι σηµαντικά χαµηλότερος σε σύγκριση µε τη ριζική προστατεκτοµή.

Θα πρέπει να υπογραµµιστεί ότι η ακτινοθεραπεία είναι ασφαλής τόσο για όσους την υφίστανται όσο και για το περιβάλλον τους και κατά συνέπεια στη διάρκεια της ακτινοθεραπείας δεν ακτινοβολούν τους δίπλα τους, που µπορεί να είναι τα παιδιά ή τα εγγόνια τους. Γενικά, οι παρενέργειες είναι παρόµοιες στις δύο µορφές ακτινοθεραπείας, αλλά λιγότερο συχνές στους ασθενείς που θεραπεύονται µε ραδιενεργά σωµατίδια. Σε αυτή την οµάδα, ορισµένοι ίσως να έχουν δυσκολία στην ούρηση και να µην µπορούν να ουρήσουν καθόλου, και να χρειάζονται ουρηθρικό καθετήρα για ορισµένες εβδοµάδες. Ίσως κάποιοι ασθενείς να έχουν πρόβληµα ακράτειας ούρων εάν είχε προηγηθεί διουρηθρική αφαίρεση του προστάτη. 4. Ορµονοθεραπεία Όταν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί πέραν του προστάτη στους λεµφαδένες ή τα κόκαλα, η ορµονοθεραπεία ίσως να είναι πολύ αποτελεσµατική στο να µικραίνει τον όγκο και να µειώνει τις επιπλοκές από την ασθένεια. εν προσφέρει ίαση, αλλά µπορεί να κρατήσει τον καρκίνο υπό έλεγχο για κάποια χρόνια. Ορισµένοι ασθενείς επίσης παίρνουν µια σειρά ορµονοθεραπείας πριν πάρουν τη ριζική ακτινοθεραπεία. Αυτό είναι χρήσιµο εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί έξω από τον προστατικό αδένα (στους γύρω ιστούς), αλλά δεν έχει ακόµα φτάσει τους λεµφαδένες και τα κόκαλα. Η ορµονοθεραπεία µπορεί να συνεχιστεί από 1 έως 3 χρόνια µετά το τέλος της ακτινοθεραπείας σε τοπικά προχωρηµένο καρκίνο. Όπως έχει αναφερθεί και προηγουµένως, ο προστατικός αδένας και ο καρκίνος του προστάτη είναι κάτω από την επιρροή της τεστοστερόνης, της ανδρικής ορµόνης, η οποία βοηθά τον όγκο να µεγαλώνει και να εξαπλώνεται. Με τη διακοπή της λειτουργίας παραγωγής τεστοστερόνης από τον οργανισµό µε ορχιδεκτοµή ή µε LHRH, η ανάπτυξη του όγκου στο 70% των ασθενών σταµατά πλήρως. Υπάρχουν πολλοί τρόποι χορήγησης ορµονοθεραπείας. Οποιαδήποτε µέθοδος εξουδετέρωσης της τεστοστερόνης και εάν επιλεγεί από τον ασθενή, σίγουρα κάποιες παρενέργειες είναι αναµενόµενες, όπως, εξάψεις, απώλεια σεξουαλικής επιθυµίας, ανικανότητα και περιστασιακά ευαισθησία στους µαστούς ή πολύ πιο σπάνια µεγέθυνση των µαστών. (i) (ii) Χειρουργική Επέµβαση Οι όρχεις οι οποίοι παράγουν την τεστοστερόνη µπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά µε µια µικρή επέµβαση, που ονοµάζεται ορχιδεκτοµή, η οποία µπορεί να γίνει εντός µίας ηµέρας. Ωστόσο, η επέµβαση είναι µη αναστρέψιµη και είναι µια επιλογή που ορισµένοι άνδρες την βρίσκουν απαράδεκτη. εν αληθεύει ότι οι άνδρες µετά από µια τέτοια διαδικασία µπορεί να παρουσιάσουν σηµεία θηλυκότητας. Θεραπεία µε ενέσεις Η ένεση ενός παράγοντα, ο οποίος καλείται ανάλογο LHRH, έχει παρόµοια δράση µε την ορχιδεκτοµή στην παραγωγή της τεστοστερόνης, καθώς αυτοί παραµένουν στη θέση τους. Η ένεση αυτή χορηγείται κάθε ένα ή τρεις µήνες από τον ιατρό ή τη νοσηλεύτρια. Επειδή µπορεί να υπάρξει µία αρχική αύξηση της τεστοστερόνης µετά την πρώτη ένεση, η χορήγηση αντι-ανδρογόνων σε µορφή χαπιών για δύο εβδοµάδες, επιβάλλεται ώστε να σταµατήσουν τη δράση της

ορµόνης. Εξάψεις, ευαισθησία στο στήθος και ανικανότητα είναι συχνές παρενέργειες από θεραπείες τέτοιας µορφής. (iii) Αντι-ανδρογόνα (χάπια) Χωρίζονται σε αυτά που εµποδίζουν την παραγωγή τεστοστερόνης και σε αυτά που εµποδίζουν τη δράση της. Αυτή η θεραπεία συνεπάγεται καθηµερινή λήψη ενός χαπιού. Ορισµένοι τύποι των φαρµάκων αυτών έχουν και τις δύο δράσεις. Φάρµακα τα οποία έχουν αυτή τη διπλή δράση µπορούν να χρησιµοποιηθούν από µόνα τους για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη, ωστόσο τείνουν να προκαλούν ανικανότητα και έλλειψη σεξουαλικής επιθυµίας πιο συχνά, παρά τα φάρµακα τα οποία διακόπτουν τη δράση της τεστοστερόνης. Η οµάδα φαρµάκων µε αυτή τη δράση χρησιµοποιείται συνήθως στους ασθενείς που έχουν κάνει επέµβαση ορχιδεκτοµής, ή σε αυτούς που κάνουν συστηµατική ένεση LHRH. Τα αντι-ανδρογόνα χάπια προκαλούν συχνά ναυτία και διάρροια ή σπάνια αναστρέψιµη ηπατική βλάβη. 5. Χηµειοθεραπεία Η χηµειοθεραπεία περιλαµβάνει φάρµακα που επιτίθενται στα καρκινικά κύτταρα και αποτρέπουν την ανάπτυξή τους. Είναι θεραπεία δεύτερης ή τρίτης γραµµής για ασθενείς µε προχωρηµένο στάδιο καρκίνου του προστάτη, ο οποίος δεν ελέγχεται πια µε την ορµονοθεραπεία. Αυτοί οι ασθενείς έχουν σχεδόν πάντα µεταστάσεις στα κόκαλα. Υπάρχει ένας αριθµός διαφόρων παραγόντων οι οποίοι διατίθενται σήµερα, και σύντοµα καινούρια φάρµακα θα είναι διαθέσιµα, τα οποία ίσως να είναι αποτελεσµατικά στο να ελέγχουν την ασθένεια στα πιο προχωρηµένα της στάδια. Περισσότερες πληροφορίες µπορείτε να βρείτε στο βιβλιάριο «Κατανοώντας τη Χηµειοθεραπεία».