ΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΟΦΗ Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ Μαρία Σκουρολιάκου, PhD Επίκουρη Καθηγήτρια Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου
ιαβήτης Ελλάδα: 1,000,000 ασθενείς Αδιάγνωστοι? Παγκοσµίως µια από τις κυριότερες αιτίες αυξηµένης νοσηρότητας και πρόωρης θνητότητας 1 στους 20 θανάτους σε όλες τις ηλικίες, 1 στους 10 θανάτους σε ηλικίες 35-64 10% τύπου Ι και 90% τύπου ΙΙ
ιαβήτης Αίτια «επιδηµίας» Αυξηµένο προσδόκιµο επιβίωσης Παχυσαρκία Μη ισορροπηµένη διατροφή Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας
Αύξηση θνησιµότητας Εξαρτάται από: ιάρκεια νόσου Έλεγχο επιπέδων γλυκόζης στο αίµα Παρουσία και άλλων καρδιοαγγειακών παραγόντων κινδύνου: Κάπνισµα Υπέρταση υσλιπιδαιµία Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας Κεντρική παχυσαρκία
ιάγνωση Σακχ. ιαβήτη Φυσιολογικές τιµές Impaired fasting glucose* Impaired glucose tolerance** Diabetes FPG (σάκχαρο νηστείας) 110 to 126mg/dL * 126mg/dL <110mg/dL 2hr PG (µεταγευµατικό σάκχαρο) <140mg/dL 140 to 200mg/dL ** 200mg/dL HbA1 C 5.7 6.4% 6.5% b C
Παθοφυσιολογία Το πάγκρεας δεν εκκρίνει αρκετή ινσουλίνη Pancreas Το σώµα δεν είναι σε θέση να την χρησιµοποιήσει αποτελεσµατικά Muscle and Fat Cells Cannot Produce Enough Insulin Cannot Use Insulin Effectively
Κατηγοριοποίηση Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 ιαβήτης κύησης ιαταραχή ανοχής γλυκόζης (προ-διαβήτης) ρ
ιαβήτης Τύπου 1 10% των ιαβητικών έχουν ιαβήτη Τύπου 1 Είναι συχνότερο σε παιδιά και έφηβους, αλλά παρατηρείται µια αυξηµένη συχνότητα και σε ενήλικες. Η θεραπεία µε Ινσουλίνη είναι απαραίτητη για την επιβίωση των ασθενών.
Τύπου Ι Κέτωση Σχεδόν πλήρης έλλειψη ινσουλίνης Αυτοάνοσης αιτιολογίας Συνήθως χωρίς συνύπαρξη παχυσαρκίας
ιαβήτης Τύπου 2 90% των ιαβητικών έχουν ιαβήτη Τύπου 2 Εµφανίζεται κυρίως σε ενήλικες (µετά τα 40) αλλά τελευταία παρατηρείται και σε παιδιά Η Υπεργλυκαιµία µ αντιµετωπίζεται µ αρχικά µε δίαιτα και άσκηση, και σε µια δεύτερη φάση µε αντιδιαβητικά δισκία. Για καλύτερο µεταβολικό έλεγχο µπορεί να χρειαστεί συνδυασµός µε ινσουλίνη. Η Ινσουλίνη θα είναι απαραίτητη σε µια τρίτη φάση.
Η αντίσταση στην ινσουλίνη και η δυσλειτουργία του β- κυττάρου είναι µείζονες διαταραχές του τύπου 2 Σ Γενετική προδιάθεση, Παχυσαρκία, υτικός τρόπος ζωής Αντίσταση στην Ινσουλίνη IR β υσλειτουργία b-κυττάρου Type 2 diabetes Rhodes CJ & White MF. Eur J Clin Invest 2002; 32 (Suppl. 3):3 13.
Παράγοντες κινδύνου σε ασυµπτωµατικούς ασθενείς Ισχυρό οικογενειακό ιστορικό Παχυσαρκία Φυλή Γυναίκες µε διαβήτη κύησης Ιστορικό διαταραγµένης ανοχής στη γλυκόζη Υπέρταση ή υπερτριγλυκεριδαιµία Ηλικία >40 ετών
ιαβήτης κύησης 2-4% στο 2 ο και 3 ο τρίµηνο κύησης Πιο συχνά σε µεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες και σε άτοµα µε οικογενειακό ιστορικό διαβήτη Αυξηµένη συχνότητα ανάπτυξης διαβήτη τύπου ΙΙ και διαταραχή ανοχής γλυκόζης
ιαταραχή ανοχής γλυκόζης Επίπεδα γλυκόζης υψηλότερα του φυσιολογικού και χαµηλότερα από εκείνα που καθορίζουν το διαβήτη τύπου ΙΙ Πρόδροµος του τύπου ΙΙ 25% αναπτύσσουν διαβήτη τύπου ΙΙ Αυξηµένη προδιάθεση για καρδιοαγγειακές παθήσεις
ιάγνωση Πολυδιψία Πολυουρία Κόπωση Πολυφαγία Απώλεια βάρους Μη φυσιολογική επούλωση τραυµάτων ιαταραχές όρασης Αυξηµένη συχνότητα λοιµώξεων
Επιπλοκές Οξείες: ιαβητικό υπεργλυκαιµικό υπερωσµωτικό κώµα ιαβητική κετοξέωση Υπογλυκαιµία Λοιµώξεις Μακροπρόθεσµες: Μακροαγγειακές Έµφραγµα µυοκαρδίου Εγκεφαλικό επεισόδιο Περιφερική αρτηριακή νόσος Μικροαγγειακές ιαβητική αµφιβληστροειδοπάθεια, διαβητική νεφροπάθεια, διαβητική νευροπάθεια, σεξουαλική δυσλειτουργία ιαβητικό πόδι
Υπογλυκαιµία Παράγοντες Άσκηση Πρόσληψη αλκοόλ Χρήση φαρµάκων Μειωµένη ηπατική και νεφρική λειτουργία
Συµπτώµατα υπογλυκαιµίας Επίπεδα γλυκόζης < 70 mg/dl Ήπια υπογλυκαιµία µ Τρέµουλο, ταχυκαρδία, αίσθηµα παλµών, πείνα, παραισθησία Μέτρια υπογλυκαιµία Αδυναµία συγκέντρωσης, σύγχυση, κόπωση, διατραχή όρασης, διαταραχή οµιλίας, αργός χρόνος αντίδρασης, ανεξέλεγκτη συµπεριφορά
Συµπτώµατα υπογλυκαιµίας Σοβαρή υπογλυκαιµία Αποπροσανατολισµός Απώλεια αισθήσεων Αδυναµία επαναφοράς από ύπνο Κρίσεις «Ε»
Πρόληψη υπογλυκαιµίας Αναγνώριση συµπτωµάτων Κατανάλωση συχνών γευµάτων Τακτικός έλεγχος επιπέδων γλυκόζης αίµατος και πριν τον ύπνο Κατανάλωση γευµάτων σύµφωνα µε οδηγίες σε σχέση µε το είδος της φαρµακευτικής αγωγής Σχεδιασµός άσκησης, προσαρµογή γευµάτων και δόση ινσουλίνης
Ποιότητα ζωής Ασθενείς µε σταθερά υψηλά επίπεδα γλυκόζης αίµατος (>200 mg/dl) έχουν µειωµένη µ η ποιότητα ζωής Κακή επίδοση στην εργασία, λοιµώξεις, διαταραχή όρασης, υψηλά ποσοστά πτώσεων σε ηλικιωµένουςµ
Φυσιολογικός Αµφιβληστροειδής αµφιβληστροειδής στο διαβήτη Φυσιολογικό νεφρό Νεφρική ασθένεια στίγµα Οπτικός δίσκος αιµορραγία ιαβητική νευροπάθεια είναι µία συχνή επιπλοκή του διαβήτη ανευρύσµατα ουρητήρας Κοκκώδης επιφάνεια Μειωµένη λειτουργία Υγιής λειτουργία Μικρό µέγεθος Κανονικό Κ µέγεθος γ ς Υψηλή πρωτείνη ούρων Χαµηλή πρωτεΐνη ούρων
εξιά στεφανιαία αρτηρία Σέ Στένωση αρτηριών και µείωση της ροής αίµατος κατά τη αρτηριοσκλήρυνση Επικόλληση σωµατιδίων λίπους Βλάβη αγγείων στο πόδι προκαλεί βλάβη ιστών
ιατροφή ιατροφική θεραπεία: πιθανά το σηµαντικότερο συστατικό της θεραπευτικής προσέγγισης στο διαβήτη Στόχοι: Επαναφορά φυσιολογικών επιπέδων γλυκόζης αίµατος Φυσιολογικά επίπεδα αρτηριακής ρ πίεσης Φυσιολογικά επίπεδα λιπιδίων αίµατος Φυσιολογικό σωµατικό βάρος Προώθηση υγείας
ιατροφική συµβουλευτική Αξιολόγηση διατροφικής κατάστασης ιατροφικό ιστορικό, διατροφικές συνήθειες Εκπαίδευση σχετικά µε: Βασικές αρχές διατροφικής αγωγής Σχεδιασµός γευµάτων Επίλυση προβληµάτων Σχεδιασµός εξατοµικευµένου προγράµµατος διατροφής Καθορισµός µ προτεραιοτήτων ρ Ελαχιστοποίηση διαφορών από τη συνήθη δίαιτα του ασθενούς
ιατροφική αξιολόγηση Τακτική επαναξιολόγηση µε σκοπό Καθορισµό αποτελεσµατικότητας επίτευξης στόχων (επίπεδα γλυκόζης, λιπιδίων κλπ) Προσαρµογή του πλάνου διατροφής σύµφωνα µε αλλαγές βάρους, φυσικής δραστηριότητας, φαρµάκων Συνεχόµενη εκπαίδευση και υποστήριξη
Απώλεια βάρους Βελτίωση γλυκαιµικού ελέγχου Αύξηση ευαισθησίας στην ινσουλίνη Μείωση λιπιδίων αίµατος και αρτηριακής πίεσης Καλύτερη ανταπόκριση µε µικρότερη δόση φαρµακευτικής θεραπείας
ιατροφικό πλάνο Μέτριος θερµιδικός περιορισµός Κατανοµή ενέργειας και υδατανθράκων κατά τη διάρκεια της ηµέρας Αύξηση φυσικής δραστηριότητας Αλλαγή συµπεριφοράς Ψυχοκοινωνική υποστήριξη
Θρεπτικά συστατικά Πρωτεΐνη Λίπος Υδατάνθρακες Ζάχαρη και φρουκτόζη Γλυκαντικές ουσίες Βιταµίνες και ιχνοστοιχεία Αλκοόλ
Πρωτεϊνική πρόσληψη 12-20% ενεργειακής πρόσληψης Φυτικής και ζωικής προέλευσης Φυτικές πρωτεΐνες λιγότερο νεφροτοξικές Περιορισµός πρωτεϊνών σε ασθενείς µε νεφροπάθεια
Πρόσληψη λίπους <35% ενεργειακής πρόσληψης Κορεσµένο λίπος <10% ενεργειακής πρόσληψης Πολυακόρεστο λίπος 10% ενεργειακής πρόσληψης Χοληστερόλη < 300 mg Μέτρια αύξηση µονοακόρεστου λίπους πχ ελαιολάδου (έως 25% ενεργειακής πρόσληψης)
Πρόσληψη υδατανθράκων 50-55% ενεργειακής πρόσληψης Έµφαση σε προϊόντα ολικής άλεσης, φρούτα, λαχανικά, σύνθετους υδατάνθρακες Φυτικές ίνες 20-35g
Γλυκαντικές ουσίες Σιρόπι καλαµποκιού, µ,µ µέλι, δεξτρόζη, ξρζη,µ µαλτόζη: αντίστοιχη θερµιδική και γλυκαιµική επίδραση Φρουκτόζη: πιο γλυκιά από ζάχαρη, κατανάλωση µικρότερης ποσότητας, αρνητική επίδραση στα λιπίδια αίµατος Ασπαρτάµη: χωρίς θερµιδική ή γλυκαιµική επίδραση, ασφάλεια;
Οι κυριότερες διατροφικές Συστάσεις για τους διαβητικούς. αβητκούς. Κατανάλωση ποικιλίας τροφών Έµφαση στα δηµητριακά ή στα αρτοποιήµατα που περιέχουν ολικής αλέσεως σπόρους, όπως επίσης στα φρούτα και λαχανικά Επίτευξη και διατήρηση ενός υγιούς βάρους µέσω της φυσικής δραστηριότητας και υγιεινών διατροφικών πρακτικών Περιορισµός νατρίου
Οι κυριότερες διατροφικές συστάσεις για τους διαβητικούς. Υδατάνθρακες (µαζί µε µονοακόρεστα λιπαρά οξέα, 60-80% της ηµερήσιας ενέργειας) Προσθήκη τροφίµων πλούσιων σε φυτικές ίνες όπως σπόρους, φρούτα και λαχανικά Η πρόσληψη της ζάχαρης επιτρέπεται έως το 10% της ηµερήσιας ενέργειας Η χρήση ζαχαρίνης, ασπαρτάµης, ακεσουλφαµικού καλίου, κυκλαµιδίου και σουκραλόζης επιτρέπεται (Γυναίκες που είναι εγκυµονούσες ή θηλάζουν συµβουλεύονται να αποφεύγουν τα κυκλαµικά και την ζαχαρίνη)
Οι κυριότερες διατροφικές συστάσεις για τους διαβητικούς Πρωτεΐνη (15 20% της ηµερήσιας ενέργειας) Οι ενδείξεις δεν δείχνουν πως θα πρέπει να τροποποιηθεί η συνήθης πρόσληψη πρωτεΐνης λόγω του διαβήτη Λίπη (Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα + υδατάνθρακες αποτελούν το 60 80% της ηµερήσιας ενέργειας) Περιορισµός ρ µ των κορεσµένων µ και των trans λιπαρών οξέων < 10% της ηµερήσιας ενεργειακής πρόσληψης Κατανάλωση µονοακόρεστωνό λιπαρών οξέων αντί γιατακορεσµένα Προσθήκη τροφίµων πλούσιων σε πολυακόρεστα ω- 3 λιπαρά οξέα
Οι κυριότερες διατροφικές συστάσεις για τους διαβητικούς Συµπληρώµατα βιταµινών και ιχνοστοιχείων Η συστηµατική χρήση συµπληρωµάτων δεν είναι απαραίτητη,, αλλά µπορεί ρ να ληφθεί υπόψη σε συγκεκριµένες υποοµάδες (πχ., ηλικιωµένοι, έγκυες, αυστηροί χορτοφάγοι) Αλκοόλ Περιορισµένη κατανάλωση (δυο ποτήρια κρασί ηµερησίως για τον άνδρα και ένα για την γυναίκα)
Άσκηση Οφέλη Βελτίωση ανοχής στη γλυκόζη Έλεγχος βάρους Βελτίωση καρδιοαγγειακών παραγόντων Βελτίωση απόκρισης στη φαρµακευτική αγωγή Βελτίωση της µυϊκής µάζας και της ποιότητας ζωής
Οδηγίες για άσκηση Συµβουλή από γιατρό Αποκλεισµός σηµαντικής καρδιοαγγειακής νόσου ή ισχαιµίας Αποφυγή υπογλυκαιµίας µε αυτοπαρακολούθηση επιπέδων γλυκόζης αίµατος πριν και µετά την άσκηση Εξαντλητική άσκηση δεν συστήνεται σε άτοµα µε επιπλοκές
Φαρµακοποιός Επαγγελµατίας υγείας µε τη µεγαλύτερη και συχνότερη επικοινωνία µε τον ασθενή Αρµόδιος για παροχή πληροφοριών σχετικά µε τη φαρµακευτική αγωγή Σύνδεση µε τους υπόλοιπους επαγγελµατίες µ υγείας
Ρόλος Φαρµακοποιού Πρόληψη: ενηµέρωση σχετικά µε παράγοντες κινδύνου και µε τα συµπτώµατα της νόσου Έγκαιρη διάγνωση σύσταση για ιατρική παρακολούθηση Εκπαίδευση σχετικά µε την αυτοπαρακολούθηση επιπέδων γλυκόζης στο αίµα Εκπαίδευση σχετικά µε τον τρόπο και χρόνο λήψης της φαρµακευτικής θεραπείας
Ρόλος Φαρµακοποιού - διατροφή Εκπαίδευση σχετικά µε βασικές αρχές διατροφής Σύσταση για άσκηση και απώλεια βάρους Παραποµπή για παρακολούθηση από ειδικό
Ρόλος Φαρµακοποιού Επικοινωνία µεταξύ των επαγγελµατιών υγείας Εκπαίδευση φαρµακοποιών σε σχέση µε τη φροντίδα των ασθενών µε διαβήτη