Κύριον Γεώργιον Κορμέντζα Αθήνα, 03/12/2012 Α.Π. 3577. Θέμα: Ημερίδα «Η Αγροτική Επιχειρηματικότητα ως τρόπος ζωής»

VAKAKIS INTERNATIONAL S.A. CONSULTANTS IN AGRICULTURAL DEVELOPMENT Προς (1) τον Περιφερειάρχη Στερεάς Ελλάδας Κύριον Κλέαρχο Περγαντά (2) τον Αντιπεριφερειάρχη Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, Περιφέρειας Στ. Ελλάδας Κυρία Σταμάτη Καπελέρη (3) τον Δήμαρχο Κύμης-Αλιβερίου Κύριον Δημήτρη Θωμά (4) τον Αντιπρόεδρο του ΟΠΕΚΕΠΕ Κύριοι, Κύριον Γεώργιον Κορμέντζα Αθήνα, 03/12/2012 Α.Π. 3577 Θέμα: Ημερίδα «Η Αγροτική Επιχειρηματικότητα ως τρόπος ζωής» Έλαβα γνώση ότι έχετε οργανώσει την πραγματοποίηση της προαναφερόμενης ημερίδας με το τόσο επίκαιρο θέμα. Επίκαιρο, γιατί βρισκόμαστε σε φάση προγραμματισμού της γεωργικής και αγροτικής ανάπτυξης για την επόμενη προγραμματική περίοδο 2014-2020. Επίκαιρο, γιατί το ζητούμενο σήμερα είναι η αξιοποίηση του μεγάλου δυνητικού παραγωγικού δυναμικού της ελληνικής γεωργίας ως «εργαλείο» ανάταξης της Εθνικής Οικονομίας. Επίκαιρο, γιατί αναδεικνύεται ως πρωτοβουλία της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, με την πλέον πολύμορφη συμβολή στην διάρθρωση της γεωργικής παραγωγής της χώρας και με την πλεονεκτικότερη χωροθέτηση ως προς την πρόσβαση στις αγορές τροφίμων. Ευχόμενος επιτυχία στην προσπάθειά σας, παρακαλώ να συνεκτιμήσετε και το ότι: (i) όπως έχει σήμερα η κατάσταση του Δημόσιου Τομέα, η πρωτοβουλία για την εισαγωγή οργανωτικών καινοτομιών στην γεωργία, προκειμένου να αξιοποιηθεί το μεγάλο δυνητικό παραγωγικό δυναμικό της, ανήκει στον ενεργό γεωργικό πληθυσμό, ο οποίος πρέπει οπωσδήποτε να ενημερωθεί και να ενεργοποιηθεί προσχεδιασμένα, (ii) το ζητούμενο είναι η γενικευμένη συλλογική δράση σε τοπικό επίπεδο, βασισμένη στην αμοιβαιότητα και την αλληλεγγύη, και (iii), η προσπάθεια ενίσχυσης μεμονωμένων αγροτών με μικρή κλίμακα παραγωγής, χωρίς ένταξη σε συλλογική προσπάθεια που εξασφαλίζει την απαιτούμενη κρίσιμη αναπτυξιακή μάζα, την αυτοδύναμη τεχνική υποστήριξη, την οικονομική αυτονομία και την εισοδηματική αυτοδυναμία μέσω της αυξημένης αυτοαπασχόλησης, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίον σας επισυνάπτω, ως συμβολή στην προσπάθειά σας, κείμενο με ακατέργαστες και ίσως «άτακτα ερριμένες» απόψεις και θέσεις που αφορούν στην προώθηση οργανικών κλαδικών «επιχειρηματικών συστάδων», κυρίως στην αιγοπροβατοτροφία, την χοιροτροφία και τα κηπευτικά. Ελπίζω, το πρόχειρο αυτό κείμενο να βοηθήσει του συμμετέχοντες στην κατανόηση του χρόνιου προβλήματος της ελληνικής γεωργίας. Με τιμή, Φώτιος Βακάκης Δρ. Γεωπόνος-Γεωργοοικονολόγος Λαοδικείας 9 11, 11528 Αθήνα / Τηλ. 210 7475930 / 210 7475950 / Fax 210 7704370 Email: central@vakakis.gr / info@vakakis.gr

Ανασυγκρότηση της Ελληνικής Γεωργίας Με Βασικό Εργαλείο τη Θεσμοθετημένη Συλλογική Δράση «Business Clusters» - «Επιχειρηματικές Συστάδες» - «Τοπικά Δίκτυα Παραγωγής» 1. Η σημαντικότητα της συλλογικής δράσης: Από τη δεκαετία του 1960, οπότε άρχισε η έντονη συζήτηση για την ανάπτυξη, διατυπώθηκαν και εξειδικεύτηκαν τα δύο βασικά αξιώματα της αναπτυξιακής διαδικασίας: Το αξίωμα της συγκέντρωσης των διαθεσίμων πόρων σε χώρους/παρεμβάσεις υψηλής προτεραιότητας και το αξίωμα της ολοκληρωμένης δράσης στο χώρο / παρέμβαση όπου γίνεται η συγκέντρωση των διαθεσίμων πόρων. Το πρώτο συνδέεται με τις ανάγκες της Οικονομίας, Κοινωνίας και Οικολογίας και με τον προσδιορισμό προτεραιοτήτων στην κάλυψή τους, προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η συνολική αποτελεσματικότητα στη χρήση των διαθεσίμων πόρων. Για να συμβεί αυτό στο χώρο / παρέμβαση που πραγματοποιείται η συγκέντρωση των διαθεσίμων πόρων, πρέπει να γίνεται, ταυτόχρονα, παρέμβαση στις τιμές όλων των παραμέτρων που συμβάλλουν άμεσα ή έμμεσα στην αποτελεσματική χρήση των διαθεσίμων πόρων, ώστε κάθε παράμετρος ν αποκτήσει την ευνοϊκότερη τιμή της. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα: Το διαθέσιμο νερό για άρδευση πρέπει να χρησιμοποιείται με την μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα. Αυτό για να συμβεί δεν αρκεί οι πρωτεύουσες διώρυγες να οδηγούν το νερό από την πηγή στην περιοχή άρδευσης, οι δευτερεύοντες και τριτεύοντες αύλακες να το οδηγούν στις αρδευτέες εκτάσεις και τα εγκατεστημένα συστήματα άρδευσης να είναι σύγχρονα. Πρέπει, ταυτόχρονα, οι γεωργοί να έχουν αφομοιώσει τις καλές πρακτικές άρδευσης, να έχουν επιλέξει τις κατάλληλες καλλιέργειες και καλλιεργητικές πρακτικές, ώστε να προκύπτει η βέλτιστη παραγωγή, από ποσοτική, ποιοτική και οικονομική άποψη, να έχουν την κατάλληλη οργάνωση ώστε να προμηθεύονται τις εισροές με τη βέλτιστη αποτελεσματικότητα και να διαθέτουν τα προϊόντα τους από κοινού με το ελάχιστο κόστος. Μόνον εάν πληρούνται όλες αυτές οι προϋποθέσεις η χρήση του νερού για άρδευση προσεγγίζει τον στόχο της συνολικής αποτελεσματικότητας. Η πραγματικότητα αυτή έχει πλέον καταστεί συνείδηση και σε όσους επιχειρούν, κυρίως στον πρωτογενή τομέα, ο οποίος, ειδικά στην Ελλάδα, συγκροτείται από ένα μεγάλο αριθμό μικρού μεγέθους και μεγάλης γεωγραφικής διασποράς μονάδων, που παράγουν ανομοιογενή προϊόντα, η συγκέντρωση και ομοιογενοποίηση των οποίων, προκειμένου να καταστεί αξιόπιστη προσφορά τροφίμων, χρειάζεται κοστοβόρες τεχνικές υποδομές με υψηλό κόστος λειτουργίας. Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίον αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική η συγκέντρωση και ολοκλήρωση των παρεμβάσεων σε ομοειδείς ή/και αλληλοσυσχετιζόμενες δραστηριότητες σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, με τη μορφή των «επιχειρηματικών συστάδων». Η αναγνώριση της σημαντικότητας αυτής τώρα μόλις άρχισε να προκαλεί την προσοχή των υπευθύνων της Χώρας για την χάραξη οικονομικών και επιχειρηματικών πολιτικών σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Μετά από τόσο μεγάλη καθυστέρηση και προκειμένου να αναταχθεί η Εθνική Οικονομία, μέσω της ενεργοποίησης/αξιοποίησης του συγκριτικού πλεονεκτήματος της Ελληνικής γεωργίας, που προσδιορίζει ένα τεράστιο δυνητικό δυναμικό παραγωγής μεσογειακών προϊόντων ποιότητας, η Χώρα πρέπει να επιταχύνει το βηματισμό της, προκειμένου να αξιοποιήσει το προαναφερόμενο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της γεωργίας, το οποίον προσδιορίζεται, κυρίως, σε 1 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

τοπικό επίπεδο, με γνώσεις, δεξιότητες, κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις και περιβαλλοντικές καταστάσεις που οι ανταγωνιστές δεν μπορούν ούτε να αναπαράγουν ούτε να αντιγράψουν την μοναδικότητα που έχουν όλα αυτά, ως σύνολο, σε κάθε γεωγραφικό χώρο. Η πραγματικότητα αυτή, σε συνδυασμό με την ανάγκη προσαρμογής στη διεθνοποίηση των αγορών, οδηγεί, κυρίως τις μικρές επιχειρήσεις, σε νέο τρόπο οργάνωσης, διοίκησης και λειτουργίας, με κύριο συνδετικό στοιχείο την συλλογική δράση και με ζητούμενο την αμοιβαιότητα και την αλληλεγγύη. Σήμερα χρειάζονται τοπικές στρατηγικές συμμαχίες, «επιχειρηματικές συστάδες», συνεργασίες για χρήση βέλτιστης τεχνολογίας, δοκιμασμένων τεχνικών, οργανωτικών και λειτουργικών καινοτομιών, με τη μορφή μιας κρίσιμης μάζας δικτυωμένων επιχειρήσεων, Οργανισμών και Φορέων ενός κλάδου σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Στα πλαίσια της συλλογικής αυτής δράσης όλες οι συνεργαζόμενες επιχειρήσεις πρέπει να είναι ή να καταστούν ανταγωνιστικές, συμπληρωματικές, αμοιβαία εξαρτώμενες (περιλαμβανομένων και εκείνων που προμηθεύουν εισροές και υπηρεσίες) και προσηλωμένες στην επιτυχία της κοινής προσπάθειας στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Δυστυχώς, στην Ελληνική «γεωργία» δεν υπάρχουν ακόμα αυθεντικά παραδείγματα «business clusters» ή «επιχειρηματικών συστάδων», παρά την ανάγκη που υπάρχει για γενικευμένη εφαρμογή μιας τέτοιας οργανωτικής καινοτομίας, προκειμένου να εξουδετερωθεί το μεγαλύτερο μειονέκτημά της, που είναι το μικρό μέγεθος, ο μεγάλος αριθμός και η γεωγραφική διασπορά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Η στόχευση της προσπάθειας για δημιουργία «επιχειρηματικών συστάδων» είναι βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας ως μέσου ανάταξης της Εθνικής Οικονομίας, δεδομένου ότι οι συνεργαζόμενες γεωργικές εκμεταλλεύσεις θα έχουν τη δυνατότητα: να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στην αξιοποίηση του συγκριτικού τους πλεονεκτήματος, να αναπτύξουν ικανότητες και διασυνδέσεις για αποτελεσματική λύση των προβλημάτων τους, να δημιουργήσουν περιβάλλον καινοτομίας και δημιουργικότητας, να έχουν πρόσβαση στη μεταφορά γνώσεων, να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους και να χρησιμοποιήσουν εξειδικευμένες υπηρεσίες. Επομένως, η ελληνική γεωργία, για να προχωρήσει με ταχύτητα στην δημιουργία «επιχειρηματικών συστάδων» πρέπει να διευκολυνθεί με την προσαρμογή του νομοθετικού πλαισίου, με την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των ενδιαφερομένων για την γενικευμένη εφαρμογή τέτοιων οργανωτικών καινοτομιών, ανασχεδιάζοντας, από μηδενική βάση, την οικονομική στρατηγική της Χώρας σε ότι αφορά την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα. 2. Οι συνέπειες της έλλειψης στρατηγικού προγραμματισμού της ελληνικής γεωργίας: Πιθανολογώ και εκτιμώ ότι περιγράφω την ελληνική πραγματικότητα όταν ισχυρίζομαι ότι το κύριο εμπόδιο για την αξιοποίηση του μεγάλου δυναμικού της Ελληνικής γεωργίας είναι η έλλειψη στρατηγικού προγραμματισμού ανάπτυξής της, η οποία προσδιορίζει τρείς μεγάλες και αλληλοσχετιζόμενες απουσίες: (i) απουσία στοχευμένης Γεωργικής Έρευνας, για να τεθεί στη διαδικασία της γεωργικής παραγωγής μεγαλύτερο μέρος του «απεριόριστου» παραγωγικού δυναμικού των φυτών, μέσω της γονιδιωματικής τεχνολογίας και τεχνολογικών και οργανωτικών καινοτομιών στην παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία των γεωργικών προϊόντων, (ii) απουσία στοχευμένων και επαρκών Δημοσίων και Ιδιωτικών επενδύσεων, που αξιοποιούν την εκάστοτε 2 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

διαθέσιμη γεωργική τεχνολογία, αυξάνουν την παραγωγή και βελτιώνουν την παραγωγικότητα και (iii), απουσία συστηματικής εθνικής προσπάθειας προώθησης των προϊόντων της ελληνικής γεωργίας σε αγορές στόχους, με φερέγγυα πιστοποίηση της ποιότητας, με κατάλληλη συσκευασία, με σύγχρονες τεχνικές μάρκετινγκ και με κατάλληλες στρατηγικές συνεργασίες. 3. Επίκαιρες προκλήσεις που δέχεται η ελληνική γεωργία και στις οποίες καλείται ν ανταποκριθεί: Εκτός από την πολυδιάστατη κρίση, τη πιθανολογούμενη κλιματική αλλαγή και λειψυδρία, την αυξανόμενη αστάθεια των τιμών των γεωργικών προϊόντων και των γεωργικών εισροών και την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, επίκαιρες προκλήσεις είναι: (1) Το «αξίωμα» ότι, με σταθερή ή/και μειούμενη την χρησιμοποιούμενη έκταση γεωργικής γης και την ποσότητα νερού για άρδευση, η μέγιστη δυνατή απόδοση της «γεωργίας» σε όρους παραγωγής και η ελάχιστη δυνατή περιβαλλοντική επιβάρυνση από τη λειτουργία της, είναι αντικρουόμενοι στόχοι. Επομένως, οι γεωργοί θα κληθούν να αξιοποιήσουν νέες τεχνολογικές μεθόδους διαχείρισης των καλλιεργειών και εκτροφών, που θα προκαλούν την μικρότερη δυνατή συνολική περιβαλλοντική όχληση κατά μονάδα παραγομένου προϊόντος. (2) Η ενδεικνυόμενη στροφή της γεωργικής παραγωγής σε αμιγώς διατροφικό πρότυπο, εις βάρος (κυρίως) των βιομηχανικών φυτών, για κάλυψη των αναγκών διατροφής του μελλοντικού κόσμου των 9 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, από τα οποία, σύμφωνα με τις προβλέψεις του FAO, ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα πεινάνε, ένα δισεκατομμύριο θα υποσιτίζονται και περίπου 3 δισεκατομμύρια θα προσπαθούν να ανέβουν στην αλυσίδα τροφίμων. Υποστηρίζουμε ότι η στροφή αυτή της ελληνικής γεωργίας πρέπει να σχεδιαστεί και να εφαρμοστεί με ευρεία συναίνεση, εις τρόπον ώστε σύντομα να υποκατασταθούν οι εισαγωγές και να αυξηθούν δραστικά οι εξαγωγές γεωργικών προϊόντων. (3) Η ανάγκη ένταξης στη γεωργική παραγωγή και μέρους των νέων ατόμων που μετακινούνται από τις πόλεις στα χωριά, στα πλαίσια της παρατηρούμενης «αστυφυγίας». Τα άτομα αυτά δεν έχουν τη δυνατότητα να εντάξουν την πρωτοβουλία τους σε ένα πλαίσιο έστω και στοιχειώδους υποστήριξης, ώστε να πιθανολογήσουν την επιτυχία της. Υποστηρίζουμε ότι ένα τέτοιο πλαίσιο πρέπει να διαμορφωθεί κατά προτεραιότητα, ώστε ο ενθουσιασμός των ατόμων αυτών να μην εξουδετερωθεί από την απογοήτευση που θα αισθανθούν όταν αντιληφθούν ότι η πρωτοβουλία τους: (i) δεν εντάσσεται σε κλαδικό και χωροταξικό αναπτυξιακό σχεδιασμό, (ii) δεν υποστηρίζεται από οριζόντιες ενέργειες ενημέρωσής τους για την φύση της αγροτικής κοινωνίας και της γεωργικής παραγωγής και (iii), δεν συνδέεται αμφίδρομα με ένα δίκτυο Γεωργικής Έρευνας, Αγρολογικού Πειραματισμού και ελέγχου της οικονομικής βιωσιμότητάς της. Οι προκλήσεις αυτές αφορούν στην Οικονομία, στο Περιβάλλον και στις Αγροτικές Περιοχές και, επομένως, εντάσσονται στους τρεις στόχους της ΚΓΠ για την αγροτική ανάπτυξη της περιόδου 2014-2020 και αφορούν: (i) στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του αγροδιατροφικού τομέα και των εισοδημάτων (οικονομικές προκλήσεις) και ειδικότερα, στην θεσμοθέτηση όχι μόνο διαδικασιών παραγωγής γεωργικών προϊόντων και κοστολόγησης των διαδικασιών αυτών, προκειμένου να καλυφθεί το κόστος που συνεπάγεται η τήρησή τους αλλά και συστημάτων 3 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

πιστοποίησης της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων και έγκυρου ελέγχου της λειτουργίας των συστημάτων αυτών, ώστε να υπάρξει εγγύηση ότι το αυξημένο κόστος έχει ουσιαστικό αντίκρισμα σε όρους απαιτήσεων των καταναλωτών, (ii) στην αύξηση της παραγωγής δημοσίων περιβαλλοντικών αγαθών, στην προώθηση της πράσινης ανάπτυξης μέσω κατάλληλων καινοτομιών και δράσεων άμβλυνσης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (περιβαλλοντικές προκλήσεις) και (iii), στην υποστήριξη του δυναμισμού των αγροτικών περιοχών, προώθησης της διαφοροποίησης της οικονομίας τους και αξιοποίησης της κοινωνικής και διαρθρωτικής ποικιλομορφίας τους. Στα πλαίσια των προαναφερόμενων προκλήσεων πρέπει να σχεδιαστεί το μέλλον της ελληνικής γεωργίας με ρεαλισμό. Είμαστε εκτεθειμένοι στον ανταγωνισμό και, επομένως, υποχρεωμένοι να στηρίξουμε την εξωστρέφειά της. Με βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών προϊόντων. Με συλλογική δράση και αμοιβαιότητα συμφερόντων. Με εφαρμογή συστημάτων παραγωγής φιλικών στο περιβάλλον. Με ορθολογική χρήση των εδαφικών και υδατικών πόρων. Με οργανική σύνδεση της φυτικής με τη ζωική παραγωγή. Με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με δοκιμασμένες τεχνικές, οργανωτικές και θεσμικές καινοτομίες. Με τη δημιουργία μιας νέας γενιάς επαγγελματιών γεωργών, ικανής, με οργανωμένη συλλογική δράση σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, να προσφέρει αγροτικά προϊόντα πιστοποιημένων προδιαγραφών και χαμηλού κόστους που ζητούν οι καταναλωτές, με την ελάχιστη συνολική περιβαλλοντική επιβάρυνση και την μέγιστη παραγωγή δημοσίων περιβαλλοντικών αγαθών κατά μονάδα προϊόντος. 4. Η θεσμοθετούμενη νέα κοινή πολιτική για την γεωργική και αγροτική ανάπτυξη: Με τις ευκαιρίες που παρέχει το θεσμοθετούμενο νέο πλαίσιο υποστήριξης της Γεωργικής και Αγροτικής Ανάπτυξης για την περίοδο 2014-2020, τα Κ-Μ μπορούν να ιεραρχήσουν και να συνδυάσουν μέτρα για την αντιμετώπιση των αναγκών της γεωργίας και των αγροτικών περιοχών. Κύρια σημεία της θεσμοθετούμενης νέας κοινής πολιτικής είναι ότι: (i) αντικαθίστανται οι άξονες προτεραιότητας από τρεις στόχους και έξι προτεραιότητες, (ii) καθιερώνεται η δυνατότητα χρηματοδότησης θεματικών υποπρογραμμάτων, τα οποία συνιστούν σημαντική καινοτομία και δυνητικά αφορούν σε νέους γεωργούς, σε μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις, σε ορεινές περιοχές και σε βραχείς αλυσίδες εφοδιασμού (συνεργασία, σύσταση ομάδων παραγωγών, συστήματα ποιότητας, επενδύσεις σε υλικά στοιχεία ενεργητικού και δράσεις καινοτομίας και μεταφοράς γνώσεων), (iii) ενθαρρύνεται η σύσταση Ομάδων Παραγωγών, (iv) ενισχύεται η προσέγγιση Leader, (v) εντάσσονται εργαλεία διαχείρισης κινδύνων, (vi) δίδεται έμφαση στην καινοτομία και τη μεταφορά γνώσεων σε δράσεις ενημέρωσης και παροχής υπηρεσιών συμβούλων, (vii) ενισχύεται η ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και μικρών/μεσαίων επιχειρήσεων, (viii) προωθούνται και συντονίζονται μέτρα για το περιβάλλον, σε συνέργεια και συμπληρωματικότητα με το «πρασίνισμα» του Πυλώνα 1. Το Πρόγραμμα Γεωργικής και Αγροτικής Ανάπτυξης που θα καταρτιστεί στα πλαίσια της θεσμοθετούμενης κοινής πολιτικής για την περίοδο 2014-2020, εάν συνδυαστεί με ένα Εθνικό Μακροπρόθεσμο Σχέδιο Επενδύσεων Ανασυγκρότησης της Ελληνικής Γεωργίας, με στόχευση την ανάταξη της Εθνικής Οικονομίας, μπορεί να υποστηρίξει προσχεδιασμένα τον αγροτικό πληθυσμό 4 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

να πορευθεί πρώτος και να δείξει την έξοδο από την κρίση. Ένας τέτοιος συνδυασμός θα πρέπει να υποστηρίζει: (1) Τη διαμόρφωση στρατηγικής για την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας με ορίζοντα την επόμενη εικοσαετία». Η στρατηγική αυτή πρέπει να εξειδικεύεται με ένα «Εθνικό Σχέδιο Επενδύσεων Ανασυγκρότησης της Ελληνικής Γεωργίας», η ανάκαμψη της οποίας, από την μακροχρόνια συρρίκνωσή της, χρειάζεται επενδύσεις για την παραγωγή προϊόντων αιχμής, όπως είναι: (i) η ολοετής και εξωστρεφής παραγωγή υδροπονικών θερμοκηπιακών προϊόντων, (ii) η υποκατάσταση των εισαγωγών χοιρινού κρέατος, (iii) η προώθηση εξωστρεφούς παραγωγής τυριού «ΦΕΤΑ ΠΟΠ», (iv) η πώληση του ελαιολάδου τυποποιημένου και εμφιαλωμένου ως εθνικού προϊόντος ειδικών χαρακτηριστικών και διαιτολογικής αξίας, με ελληνικό brand σε αγορές-στόχους, (v) η δημιουργία αγροδιατροφικών αλυσσίδων φρούτων και κηπευτικών, με οργανική σύνδεση των γεωργών με την μεταποιητική βιομηχανία τροφίμων και τους εξαγωγείς και, μέσω αυτών, με αγορές-στόχους, (vi) η παραγωγή ζωικών προϊόντων από ζώα των οποίων η διαχείρισή θα ικανοποιεί συνθήκες ευζωίας και η διατροφή θα στηρίζεται σε «εγγυημένο ελληνικό πρότυπο εγχώριας παραγωγής ζωοτροφών φυτικής προέλευσης». (2) Την παραγωγή προϊόντων πιστοποιημένης ποιότητας και ειδικών χαρακτηριστικών, μέσω των οποίων θα επιδιώκεται, παράλληλα με την μείωση του κόστους παραγωγής, η αύξηση των τιμών που απολαμβάνει ο γεωργός, λόγω ποιότητας και ειδικών χαρακτηριστικών των προϊόντων που παράγει. (3) Την θεσμοθέτηση και λειτουργία δικτύων μετασυλλεκτικού χειρισμού, μεταποίησης και πώλησης/διανομής των προϊόντων και δικτύων προμήθειας των γεωργικών εισροών. Τα δίκτυα αυτά πρέπει να έχουν την μορφή Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας με αποτελεσματικό τεχνικό και οικονομικό management. Αποκλειστικοί μέτοχοι και χρήστες των υπηρεσιών που θα παρέχουν οι επιχειρήσεις αυτές θα είναι οι γεωργοί, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η εκροή εισοδημάτων έξω από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, με την απώλεια εσόδων από πωλήσεις ή/και με αυξημένες δαπάνες προμηθειών, περιορίζοντας την παρασιτική δράση των μεσαζόντων στο κύκλωμα διακίνησης των προϊόντων προς τους καταναλωτές. (4) Την καθιέρωση ειδικού «εργαλείου» επιβλεπόμενης χρηματοπιστωτικής υποστήριξης των Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας με ευνοϊκούς όρους, δεδομένου ότι οι αποκλειστικοί μέτοχοί τους -οι παραγωγοί-, υπό καθεστώς υψηλού βαθμού αβεβαιότητας και υψηλού κινδύνου: (i) χρησιμοποιούν φυσικούς πόρους κοινωνικής ιδιοκτησίας, την αειφορία των οποίων πρέπει να προάγουν, (ii) παράγουν δημόσια περιβαλλοντικά αγαθά και προϊόντα διατροφής του πληθυσμού και (iii), καλύπτουν προσχεδιασμένες απαιτήσεις της Εθνικής Οικονομίας. Η χρηματοπιστωτική αυτή υποστήριξη των Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας θα μπορούσε να συνδυαστεί με την στήριξη των εισοδημάτων των γεωργών, όταν αυτά, από μη προβλέψιμες τιμές των παραμέτρων που τα προσδιορίζουν, μειώνονται κάτω του κοινωνικώς αποδεκτού ορίου διαβίωσης ή/και του εφικτού ορίου απορρόφησης των συνεπειών που προκαλεί η βίαιη μείωσή τους. Ένα τέτοιο «εργαλείο», που προβλέπεται, δυνητικά, από την πρόταση Κανονισμού για την Αγροτική Ανάπτυξη κατά την περίοδο 2014-2020, όταν τεθεί 5 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

στη διάθεση των Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας, θα εξουδετερώσει τις συνέπειες του μεγαλύτερου διαρθρωτικού μειονεκτήματος της ελληνικής γεωργίας, που είναι ο μεγάλος αριθμός μικρών και μεγάλης διασποράς γεωργικών εκμεταλλεύσεων άτυπα διασυνδεομένων και θα αναδειχθεί σε εθνική οργανωτική καινοτομία που θα επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξη της γεωργίας και, μέσω αυτής, την ανάπτυξη της υπαίθρου. (5) Την καθιέρωση αποτελεσματικού διαδραστικού δικτύου στοχευμένης Γεωργικής Έρευνας, αξιολόγησης εφαρμόσιμων τεχνολογικών γνώσεων και γεωργικών εφαρμογών σε τοπικό επίπεδο, διασυνδεδεμένου με την εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος Γεωργικής και Αγροτικής Ανάπτυξης της Χώρας και του Εθνικού Μακροπροθέσμου Σχεδίου Επενδύσεων Ανασυγκρότησης της Ελληνικής Γεωργίας και με τις Υπηρεσίες Τεχνικής Υποστήριξης των Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας που προαναφέρθηκαν. (6) Τους νέους γεωργούς, που είναι η ελπίδα για το μέλλον την Ελληνικής Γεωργίας, ώστε να καταστούν συνειδητοί φορείς ενός άλλου πνεύματος, στενά συνδεδεμένου με το αγροτικό περιβάλλον, τον γεωργικό πολιτισμό, την καλώς νοούμενη ευημερία και την ποιοτική οικονομική ανάπτυξη, από την οποίαν θα απουσιάζει ο ατομισμός και θα επικρατούν θεσμοθετημένες και αυτορυθμιζόμενες συνεργασίες με διακριτές ηθικές διαστάσεις. (7) Την καθιέρωση προτύπων ελληνικών προϊόντων, προκειμένου να αναδειχθούν «επιλεγμένα προϊόντα πρεσβευτές» της σύγχρονης ελληνικής γεωργίας, με δικό τους «brand» στις αγορές. Το «brand image» της Ελλάδας προκαλεί σύνθετους συνειρμούς που συνδέονται με τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, την γεωπολιτική της θέση, τον διεθνώς δημοφιλή τουριστικό προορισμό που προσδιορίζει το περιβάλλον της και τη συμμετοχή της στην παγκόσμια πολιτισμική ανταλλαγή. Αξιοποιώντας όλους αυτούς τους συνειρμούς, σε συνδυασμό με τις δηλωμένες καταναλωτικές απαιτήσεις και κοινωνικές ευαισθησίες που αφορούν στο περιβάλλον, στην ευζωία των ζώων, στην υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων, η Ελλάδα, με την ενεργό συμμετοχή της νέας γενιάς γεωργών, μπορεί και πρέπει να χτίσει την προβολή των γεωργικών προϊόντων, ώστε να αποκτήσουν το όνομά τους και, μέσω αυτού, να κερδίσουν σε «αναγνωρισιμότητα» και «αξία». Η οργάνωση μιας τέτοιας προσπάθειας πρέπει να ενταχθεί οργανικά στην Κοινωνία, την Εθνική Οικονομία και την Αγροτική Οικονομία, ώστε να λειτουργεί συνεχώς και να διασφαλίζει τη συνέπεια μεταξύ του ονόματος των προϊόντων και των χαρακτηριστικών που τα προσδιορίζουν. 5. Το προτεινόμενο Εθνικό Μακροπρόθεσμο Σχέδιο Επενδύσεων Ανασυγκρότησης της Ελληνικής Γεωργίας Η συνδυασμένη εφαρμογή του ΠΑΑ 2014-2020 και του Εθνικού Μακροπροθέσμου Σχεδίου Επενδύσεων Ανασυγκρότησης της Ελληνικής Γεωργίας, με βασικό οργανωτικό πυλώνα την γενικευμένη εφαρμογή οργανωτικών καινοτομιών συλλογικής δράσης σε χωρικό/κλαδικό επίπεδο, θα ενεργοποιήσει ένα σημαντικό μέρος του «εν υπνώσει» δυνητικού δυναμικού της ελληνικής γεωργίας. Το προτεινόμενο Εθνικό Σχέδιο Επενδύσεων Ανασυγκρότησης της Ελληνικής γεωργίας περιγράφεται αδρομερώς ως ακολούθως: Εισαγωγική σημείωση: Οι προτεινόμενες επενδύσεις έχουν υψηλή προτεραιότητα ως προς την 6 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

τεχνική εφικτότητα, την οικονομική βιωσιμότητα, την εξωστρέφεια, την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την βελτίωση της απασχόλησης και των γεωργικών εισοδημάτων. Οι επενδύσεις αυτές, προκειμένου να χωροθετηθούν και να διαστασιολογηθούν στοχευμένα, πρέπει να προκύψουν από συστηματική διερεύνηση της στρατηγικής ανάπτυξης της Ελληνικής Γεωργίας σε βάθος χρόνου ώστε να συνεκτιμηθούν προτεραιότητες που αφορούν όχι μόνο στις δυνητικές ομάδες προϊόντων και περιοχών που έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα αλλά και στις οριζόντιες δράσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν για να υποστηρίξουν την εξωστρέφεια των προϊόντων της σύγχρονης ελληνικής γεωργίας. Τέτοιες δράσεις είναι: (i) η σύνδεση της εγχώριας παραγωγής με την μεταποιητική βιομηχανία και με τις απαιτήσεις σταθερών μεγάλων αγορών-στόχων, (ii) η ανάδειξη των χαρακτηριστικών των ελληνικών φρούτων και κηπευτικών και η στοχευμένη μεταποίησή τους, ώστε να προσφέρονται προϊόντα υψηλής ποιότητας σε ανταγωνιστικό κόστος, μέσω συνεργασιών αμοιβαίου συμφέροντος, στα πλαίσια του θεσμού της συμβολαιακής γεωργίας και των επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας, ώστε να δημιουργηθούν οικονομίες κλίμακας και να καταστεί εφικτή η ανακύκλωση δαπανών σε γεωργικά εισοδήματα, (iii) η στοχευμένη Γεωργική Έρευνα, με έμφαση στην παραγωγή καινοτόμων εξειδικευμένων τεχνολογιών στη μεταποίηση και συσκευασία των προϊόντων και στην διασφάλιση αποτελεσματικού πολλαπλασιαστικού υλικού, (iv) η προώθηση στρατηγικών συνεργασιών, ώστε η ανάπτυξη της Ελληνικής Γεωργίας να χρηματοδοτηθεί και με ιδιωτικά και μετοχικά κεφάλαια, (v) η προαναφερόμενη καθιέρωση προτύπων ελληνικών προϊόντων, η οποία κρίνεται ως η πλέον σημαντική προσπάθεια που πρέπει να σχεδιαστεί με φαντασία, με ρεαλισμό και με συνέχεια σε βάθος χρόνου. Οι προτεινόμενες επενδύσεις, συνολικού κόστους 20 δις για την επόμενη 15/ετία, εκ των οποίων ένα μέρος θα μπορούσε να καλυφθεί από κοινοτικούς πόρους μέσω του ΠΑΑ 2014-2020 και του όποιου επόμενου και μέσω του αναπτυξιακού νόμου και το υπόλοιπο από κινητοποίηση ιδιωτικών και μετοχικών κεφαλαίων: (i) αφορούν στην ανάπτυξη της παραγωγής: εισαγομένων προϊόντων ευρείας κατανάλωσης (χοιρινό κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, ζωοτροφές φυτικής προέλευσης και όσπρια), προϊόντων πρώτων υλών για την βιομηχανία τροφίμων (φρούτα και κηπευτικά για κονσερβοποίηση και έτοιμα φαγητά), εξαγωγίμων προϊόντων (φέτα ΠΟΠ, πρώιμα κηπευτικά, νωπά φρούτα και φρέσκες έτοιμες σαλάτες, ελαιόλαδο, κρασιά ειδικών τύπων) και ειδικών πιστοποιημένων προϊόντων και προϊόντων ιχθυοκαλλιεργειών, (ii) προσδιορίζουν, σε χρόνο ωρίμανσής τους, ετήσια υποκατάσταση εισαγωγών και ετήσια αύξηση εξαγωγών γεωργικών προϊόντων της τάξεως του 1 δις και 3 δις, αντίστοιχα, (iii) σταθεροποιούν την απασχόληση τουλάχιστον σε 300.000 άτομα υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης, (iv) βελτιώνουν την παραγωγικότητα της εργασίας υπό καθεστώς αυξημένης απασχόλησης, (v) αναζωογονούν την ύπαιθρο, με την ενεργοποίηση του «εν υπνώσει δυνητικού γεωργικού παραγωγικού δυναμικού της». 7 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

Αδρομερής περιγραφή του προτεινόμενου Εθνικού Σχεδίου Επενδύσεων Ανασυγκρότησης της Ελληνικής Γεωργίας (1) Ολοκληρωμένο σχέδιο εκσυγχρονισμού της ποιμενικής αιγο-προβατοροφίας, για την παραγωγή πιστοποιημένης ποιότητας τυριού «Φέτα» ΠΟΠ 1 : Η διαδικασία παραγωγής φέτας πρέπει να εκσυγχρονιστεί και, τηρώντας τις θεσμοθετημένες προδιαγραφές με αυστηρότητα, να διαστασιολογηθεί η παραγωγή σύμφωνα με τη δυνατότητα και τις ανοχές των επιμέρους οικοσυστημάτων. Το προϊόν παρουσιάζει εξωστρέφεια με προσχεδιασμένη εμπλοκή, σε εθνικό επίπεδο, μέχρι και 60.000 αιγο-προβατοτρόφων, με ζωικό πληθυσμό της τάξεως των 9.000.000 κεφαλών, με συνολική παραγωγή γάλακτος για τυροκόμηση της τάξεως των 900.000 τόνων, που αντιστοιχεί σε δυνητική παραγωγή φέτας της τάξεως των 220.000 τόνων, με αξιοποίηση γεωργικής γης της τάξεως των 900.000 εκταρίων για παραγωγή ζωοτροφών και με αειφόρο αξιοποίηση της απολήψιμης παραγωγικής ικανότητας 3,5 εκατομμ. εκταρίων βοσκοτόπων. Η λειτουργία της αιγοπροβατοτροφίας, ως έχει σήμερα στις περιοχές παραγωγής φέτας, εμπλέκει την ανεξέλεγκτη χρήση των εκτεταμένων εκτάσεων βοσκοτόπων και, κατά κανόνα, απαξιωμένες/πρόχειρες αιγοπροβατοτροφικές εγκαταστάσεις με άναρχη διασπορά στις αγροτικές περιοχές, με ανεξέλεγκτη περιβαλλοντική όχληση, με πρωτόγονες συνθήκες εργασίας και χωρίς υποδομές που να διασφαλίζουν προϋποθέσεις εφαρμογής συστημάτων ποιότητας και συλλογικής δράσης στην παραγωγή και πώληση του προϊόντος. Το ισχύον «κυκλώπειο» σύστημα εκτροφής αιγο-προβάτων, στηρίζεται σε αιγο-προβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις τεχνικά αναποτελεσματικές, εισοδηματικά μη αυτοδύναμες, κοινωνικά μη αποδεκτές και περιβαλλοντικά οχληρές. Υπό εφικτές προϋποθέσεις, μπορεί να καταστεί σημαντική πηγή πλούτου και απασχόλησης, αποτελεσματικό «εργαλείο» οικολογικής διαχείρισης των εκτεταμένων εκτάσεων βοσκοτόπων και αξιοποίησης σημαντικών εκτάσεων για παραγωγή χονδροειδών και συμπυκνωμένων ζωοτροφών, εξωστρεφές οικονομικά βιώσιμο, εισοδηματικά αυτοδύναμο, περιβαλλοντικά φιλικό και κοινωνικά αποδεκτό. Ο δεοντολογικός εκσυγχρονισμός, οργάνωση και μεγέθυνση του παραγωγικού δυναμικού στο οποίο στηρίζεται η παραγωγή Φέτας ΠΟΠ περιλαμβάνει: Τρεις χιλιάδες (3.000) Ομαδικούς Χώρους Σταυλισμού (ΟΧΣ), έκαστος με 20 ποιμνιοστάσια/ δυναμικότητας 100 έως 200 κεφαλών, με τις απαραίτητες και περιβαλλοντικά προσαρμοσμένες τεχνικές υποδομές, με χρήση, όπου ενδείκνυται, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με ελληνικό πρότυπο διατροφής των ζώων από βοσκήσιμη ύλη και ζωοτροφές φυτικής προέλευσης βιολογικής παραγωγής. Οι ΟΧΣ (Ομάδες συνεργαζομένων αιγο-προβατοτρόφων) θα είναι δικτυωμένοι σε 80-100 Τοπικά Δίκτυα Παραγωγής (ΤΔΠ) «Φέτας ΠΟΠ» πιστοποιημένης ποιότητας «Επιχειρηματικές συστάδες», σε κάθε μία από τις οποίες θα διοχετεύονται τα προϊόντα 25-30 ΟΧΣ για επεξεργασία. Διεπαγγελματική Οργάνωση αιγο-προβατοτρόφων, η οποία θα πρέπει να μεριμνά για την: (i) Θεσμοθέτηση ειδικού πρωτοκόλλου AGRO για την αιγο-προβατοτροφία παραγωγής φέτας που να 1 Το προϊόν αυτό παράγεται μόνον σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας (Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρος, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος και Νομός Λέσβου) από προκαθορισμένη αναλογία γάλακτος αυτοχθόνων φυλών προβάτων και αιγών παραδοσιακά εκτρεφόμενων και προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες και στη χλωρίδα της κάθε περιοχής. Στις περιοχές αυτές εντάσσεται ποσοστό 80% της ελληνικής αιγο-προβατοτροφίας, το μέγεθος της οποίας υπολογίζεται σε 14 εκατομμ. κεφαλές. 8 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

καλύπτει: την παραγωγή ζωοτροφών, τη διαχείριση των βοσκοτόπων, την διαχείριση των ζώων στα ποιμνιοστάσια και στους ΟΧΣ και την παραγωγή φέτας στα ΤΔΠ, με αυστηρή τήρηση των θεσμοθετημένων προδιαγραφών. (ii) Θεσμοθέτηση Κανονισμού Οργάνωσης και Λειτουργίας των ΟΧΣ (Ομάδες αιγο-προβατοτρόφων) και ορθολογικής διαχείρισης των βοσκοτόπων που συνδέονται με κάθε ΟΧΣ. (iii) Οργάνωση «Τοπικών Δικτύων Παραγωγής» (ΤΔΠ) σε πολυσυμμετοχική Επιχείρηση Κοινωνικής Οικονομίας 2, με μέλη τους αιγο-προβατοτρόφους των ΟΧΣ που υπάγονται σε κάθε Δίκτυο, με σκοπό την τυροκόμηση του γάλακτος, την αξιοποίηση των παραπροϊόντων (κρέας, μαλλί, τρίχες αιγών, κοπριά) και την προμήθεια κτηνοτροφικών εισροών, περιλαμβανομένων των ζωοτροφών. (iv) Οργάνωση των Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας των ΤΔΠ σε ενιαία πολυσυμμετοχική Επιχείρηση Κοινωνικής Οικονομίας, προκειμένου να δημιουργηθούν οικονομίες κλίμακας στην προώθηση και πώληση του προϊόντος, στην προμήθεια ζωοτροφών και ζώων παραγωγής με το κατάλληλο γενετικό δυναμικό και στη ρύθμιση της παραγωγής αιγείου και πρόβειου γάλακτος, ώστε ν αποφεύγονται οι αποκλίσεις από τις θεσμοθετημένες αναλογίες. Οι οικονομικοτεχνικές διαστάσεις του Σχεδίου, σε εθνικό επίπεδο: Ετήσιες εξαγωγές φέτας της τάξεως των 170.000 τόνων, συνολικής αξίας τουλάχιστον 1,1 δις. Το συνολικό επενδυτικό κόστος προεκτιμάται σε 9.000 εκατομμ., (45% επιδότηση μέσω των καθεστώτων των Σχεδίων Βελτίωσης της αποτελεσματικό-τητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των Νέων Αγροτών του Πυλώνα 2 της ΚΓΠ και του Εθνικού Αναπτυξιακού Νόμου). (2) Σχέδιο κάλυψης των αναγκών της Χώρας σε χοιρινό κρέας πιστοποιημένης ποιότητας με ελληνικό πρότυπο διατροφής των ζώων αποκλειστικά με προϊόντα φυτικής εγχώριας παραγωγής: Σήμερα η ετήσια κατανάλωση χοιρινού κρέατος είναι της τάξεως των 320.000 τόνων, η ετήσια παραγωγή 120.000 τόνοι και οι ετήσιες εισαγωγές 200.000 τόνοι. Η χοιροτροφία στηρίζεται σε τεχνικά απαξιωμένες εγκαταστάσεις, άναρχα χωροθετημένες, με ανεπαρκή υποδομή παραγωγής ισορροπημένων, ζωοτεχνικά αποτελεσματικών και χαμηλού κόστους μιγμάτων ζωοτροφών, χωρίς στοχευμένης χωροθέτησης σφαγιο-τεχνικές υποδομές και υποδομές τεμαχισμού, τυποποίησης, συσκευασίας και αποθήκευσης κρέατος, με ανεπαρκή και ανεξέλεγκτη προσφορά ζώων για την περιοδική ανανέωση χοιρομητέρων και κάπρων και με προβληματικά συστήματα διαχείρισης των αποβλήτων. Η συνολική ετήσια κατανάλωση χοιρινού κρέατος μπορεί να παραχθεί εγχώρια εάν αξιοποιηθεί η εμπειρία που έχει αποκτηθεί, χωροθετηθούν σωστά οι χοιροτροφικές μονάδες, ώστε να επιτυγχάνεται περιβαλλοντική προσαρμογή, χρησιμοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας, θεσμοθετηθεί κατάλληλο σύστημα διαχείρισης των λυμάτων, οργανωθεί η παραγωγή ισορροπημένων, ζωοτεχνικά αποτελεσματικών και χαμηλού κόστους μιγμάτων ζωοτροφών σύμφωνα με προκαθορισμένο ελληνικό πρότυπο διατροφής και λειτουργήσει ο κλάδος οργανωμένος σε ένα περιορισμένο αριθμό «τοπικών δικτύων παραγωγής χοιρινού κρέατος πιστοποιημένης ποιότητας και ελληνικού προτύπου διατροφής με ζωοτροφές αποκλειστικά φυτικής προέλευσης» και υποστηριχθεί η 2 Πολυσυμεμτοχική επιχείρηση της οποίας οι μέτοχοι είναι οι χρήστες των υπηρεσιών που προσφέρει και οι δικαιούχοι της υπεραξίας που δημιουργεί η λειτουργία της. 9 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

όλη προσπάθεια με τη διασφάλιση ζώων υψηλού γενετικού δυναμικού για την περιοδική ανανέωση των χοιρομητέρων και κάπρων. Οι οικονομικο-τεχνικές διαστάσεις του Σχεδίου σε εθνικό επίπεδο: 1.000 χοιροτροφικές μονάδες (εκσυγχρονισμός ή/και μετεγκατάσταση υφιστάμενων και ίδρυση νέων), 200.000 χοιρομητέρες υψηλού γενετικού δυναμικού, δικτυωμένες με 20 μονάδες παραγωγής μιγμάτων ζωοτροφών και ισάριθμες μονάδες σφαγής/τεμαχισμού/ τυποποίησης / αποθήκευσης κρέατος. Ετήσια παραγωγή. 320.000 τόνων κρέατος. Υποκατάσταση ετησίων εισαγωγών χοιρινού κρέατος συνολικής αξίας 400 εκατομμ.. Συνολικό επενδυτικό κόστος 3.000 εκατομμ. (45% επιδότηση μέσω του Αναπτυξιακού Νόμου). (3) Σχέδιο εξωστρεφούς και ολοετούς παραγωγής κηπευτικών. Η παραγωγή κηπευτικών προϊόντων πιστοποιημένης ποιότητας, με τη μορφή κάθετα οργανωμένων, τεχνολογικά σύγχρονων, οργανωτικά αποτελεσματικών και εξωστρεφών αγροτο-βιομηχανικών συγκροτημάτων, προϋποθέτει ολοκληρωμένο σχεδιασμό και οργάνωση σε βάθος χρόνου. Τα κύρια συνθετικά στοιχεία ενός τέτοιου αγροτοβιομηχανικού συγκροτήματος είναι: (i) Εγκατάσταση θερμοκηπίων σε μεγάλη κλίμακα, για επιβλεπόμενη συμβολαιακή, ολοετή και εξωστρεφή παραγωγή τυποποιημένων νωπών κηπευτικών προϊόντων πιστοποιημένης ποιότητας, (ii) Προσχεδιασμένη χρονικά, ποσοτικά και ποιοτικά παραγωγή κηπευτικών προϊόντων εκτός θερμοκηπίων, για νωπή κατανάλωση, πρώτες ύλες για τη μεταποιητική βιομηχανία και την βιομηχανία παραγωγής έτοιμων φαγητών, με έμφαση στην παραγωγή «χωριάτικης σαλάτας» ειδικών προδιαγραφών, σε συνδυασμό με ελαιόλαδο, βρώσιμες ελιές και φέτα, σε κατάλληλη συσκευασία, που να εγγυάται, για συγκεκριμένο αριθμό ημερών, τη φρεσκότητα, τη γεύση και την διαιτητική αξία της, (iii) Καθιέρωση ειδικού εμπορικού σήματος και αξιόπιστης εγγύησης της ποιότητας, μέσω εφαρμογής πολιτικών ανάδειξης επιλεγμένων ελληνικών προϊόντων πιστοποιημένου τρόπου παραγωγής και πιστοποιημένων διαιτολογικών χαρακτηριστικών μεσογειακού συστήματος διατροφής και πολιτικών ολοετούς κάλυψης των αναγκών στα προϊόντα αυτά μεγάλων σταθερών αγορών. Υπό τις προϋποθέσεις αυτές, οι δυνατότητες της ελληνικής γεωργίας για παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων κηπευτικών προϊόντων σε καλή ποιότητα και ανταγωνιστικές τιμές είναι πρακτικά, απεριόριστες 3. 3 Έκταση 100.000 στρεμμάτων θερμοκηπιακής ολοετούς υδροπονικής καλλιέργειας τομάτας, οργανωμένη σε 1.000 θερμοκηπιακές μονάδες των 100 στρεμμάτων (10 παραγωγοί με θερμοκήπιο 10 στρεμμάτων ο καθένας), σε 40 θερμοκηπιακά πάρκα των 25 θερμοκηπιακών μονάδων το καθένα και σε 8 θερμοκηπιακές ζώνες των 5 θερμοκηπιακών πάρκων η καθεμία, προσδιορίζει: (1) Ετήσια παραγωγή τομάτας 3.000.000 τόννων συνολικής Ακαθάριστης Αξίας 1,8 δις (30 τον./στρέμμα, με μέση τιμή στην πόρτα του θερμοκηπίου 600 τόννο, δηλαδή 18.000 /στρέμμα). (2) 50.000 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης (50 θέσεις για κάθε θερμοκηπιακή μονάδα) με ετήσια δυνητική αμοιβή, σε τρέχουσες τιμές 55 /ημέρα εργασίας. (3) Ετήσιο Γεωργικό εισόδημα για την οικογένεια που κατέχει και αξιοποιεί το θερμοκήπιο των 10 στρεμμάτων τουλάχιστον 70.000, από το οποίον τουλάχιστον 25.000 συνιστά επιχειρηματικό κέρδος. (4) Κόστος εγκατάστασης των 1000 θερμοκηπιακών μονάδων της τάξεως των 6,5 8,0 δις (60.000-80.000 ) /στρέμμα θερμοκηπίου). (5) Ετήσια κατανάλωση νερού πολύ μικρότερη από 40.000.000 κ.μ., δηλαδή λιγότερο από 400 κ.μ./στρέμμα. Η έκταση των 100.000 στρεμμάτων υδροπονικής θερμοκηπιακής καλλιέργειας τομάτας, σε όρους Ακαθάριστης Αξίας παραγωγής, αντιστοιχεί σε καλλιέργεια 18.000.000 στρέμματα σίτου με απόδοση 400 κιλών/στρέμμα!! και με τιμή 0,25 /κιλό!! Επομένως, καθίσταται δυνατή η αποδέσμευση σημαντικών εκτάσεων για παραγωγή ζωοτροφών και για εφαρμογή καλών πρακτικών προστασίας της παραγωγικής ικανότητας των εδαφικών πόρων. 10 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

Οι προαναφερόμενες προτάσεις, ενώ χρειάζονται συστηματική τεχνική επεξεργασία προκειμένου να εφαρμοστούν, δίνουν το μήνυμα ότι, η οργάνωση της παραγωγής κηπευτικών, στον χρονικό ορίζοντα της επόμενης εικοσαετίας, είναι έργο εθνικής κλίμακας και πρέπει να αντιμετωπιστεί, στο σχεδιασμό και στην εκτέλεσή του, με όραμα, φαντασία, ρεαλισμό, πίστη στην καινοτομία και με ευρύτερες εξωστρεφείς προοπτικές. Η διαστασιολόγηση του σχεδίου παραγωγής κηπευτικών σε εθνικό επίπεδο, απαιτεί: (i) Τεχνική, οργανωτική και λειτουργική προτυποποίηση του θεσμού του θερμοκηπιακού πάρκου, με έμφαση στην μέγιστη δυνατή οικονομία νερού, στην χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, στην τεχνολογική δομή του εξοπλισμού των θερμοκηπίων (εντομοστεγανότητα, φυτοπροστασία, αερισμός, ψύξη, σκίαση, θέρμανση), με την αξιοποίηση και κατάλληλη προσαρμογή στις συνθήκες της Χώρας των καλύτερων διεθνών καλών πρακτικών, με έμφαση στην υδροπονική καλλιέργεια και στην οργάνωση σε μονάδες Κοινωνικής Οικονομίας, για την μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή στην απασχόληση και στα εισοδήματα του γεωργικού πληθυσμού των αγροτικών περιοχών, μετά από θεσμοθετημένη προετοιμασία του σε τεχνικό επίπεδο. (ii) Έρευνα των τεχνολογικών προϋποθέσεων για διασφάλιση, στο βέλτιστο αριθμό ημερών, της διατηρησιμότητας, της φρεσκότητας και των διατροφικών και διαιτητικών χαρακτηριστικών, κυρίως, της "ελληνικής χωριάτικης σαλάτας, σε συνδυασμό με ελαιόλαδο, φέτα και επιτραπέζιες ελιές". (iii) Στοχευμένη χωροθέτηση της τεχνικής υποδομής για παραγωγή, μετασυλλεκτικό χειρισμό και προώθηση των προϊόντων μέσω σύγχρονων Τυποποιητηρίων-Δημοπρατηρίων σε επιλεγμένες περιοχές, με έμφαση στη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο. Εάν οι απαιτήσεις αυτές διασφαλιστούν, η εξωστρεφής παραγωγή κηπευτικών θα αξιοποιήσει το συγκριτικό πλεονέκτημα της Χώρας και θα λάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις, με ευνοϊκές επιπτώσεις στην προστασία των εδαφικών πόρων, στην οικονομία νερού, στη βελτίωση των γεωργικών εισοδημάτων και στην απασχόληση. Η αξιοποίηση του δυνητικού δυναμικού της Χώρας για εξαγωγή κηπευτικών είναι στρατηγικής σημασίας και δεν έχει ακόμα καταγραφεί ως εθνικό δυναμικό ικανό να καλύψει υπαρκτές ανάγκες αγορών-στόχων με διαφοροποιημένη προσφορά προϊόντων πιστοποιημένων «ως πρωτότυπα Ελληνικά προϊόντα» συγκεκριμένων προδιαγραφών, διαιτητικής αξίας και τρόπου παραγωγής. (4) Σχέδιο καθιέρωσης του ελαιολάδου ως εθνικού προϊόντος ειδικών προδιαγραφών. Πώληση/εξαγωγή του ελαιολάδου τυποποιημένου και συσκευασμένου με εθνικό σήμα, συνοδευόμενο από περιορισμένο αριθμό τοπικών σημάτων που θα εξειδικεύουν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του προϊόντος που συνδέονται με τον τόπο προέλευσής του, με τελική στόχευση, την ανάδειξη και κατοχύρωση στη συνείδηση των καταναλωτών των ειδικών χαρακτηριστικών του ελληνικού ελαιολάδου, ώστε να αποκτήσει «αξία» και να καταστεί ο «πρεσβευτής» προϊόντων μεσογειακής διατροφής της σύγχρονης ελληνικής γεωργίας. Η επιτυχία μιας τέτοιας προσπάθειας θα καταστήσει βιώσιμη την επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας σε σύγχρονη ανταγωνιστική βάση υπό καθεστώς απουσίας επιδοτήσεων, με την αξιοποίηση σημαντικών επικλινών εκτάσεων γεωργικής γης χωρίς άρδευση ή με ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό, σε σύγκριση με άλλες καλλιέργειες. Η Ελλάδα, ενώ είναι ο τρίτος παραγωγός ελαιολάδου σε παγκόσμιο επίπεδο, διοχετεύει ποσοστόν 60% των εξαγωγών της χύδην. Η διαστασιολόγηση του Σχεδίου (τεχνική, χωροταξική, οικονομική, οργανωτική και λειτουργική) προϋποθέτει θεσμικές παρεμβάσεις και επενδύσεις σε εκσυγχρονισμό ελαιουργείων, 11 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

τυποποιητηρίων και συσκευαστηρίων, αποθηκευτικών χώρων, μηχανισμού εξαγωγών και δημιουργία «Τοπικών Δικτύων Παραγωγής ελληνικού ελαιόλαδου πιστοποιημένης ποιότητας». Η χωροθέτηση, το μέγεθος, η τεχνολογική δομή, ο τρόπος λειτουργίας και το κόστος των επενδύσεων μίας τέτοιας δομής πρέπει να προσδιοριστεί και να αξιολογηθεί πολυκριτηριακά (δημοσιονομικά, ιδιωτικοοικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά). (5) Σχέδιο βελτίωσης της ποιότητας και προώθησης του ελληνικού κρασιού: Η ετήσια αμπελουργική παραγωγή της Χώρας είναι της τάξεως των 3.500.000 εκατολίτρων κρασιού, 45.000 τόνων ξηρής κορινθιακής σταφίδας, 35.000 τόνων ξηρής σουλτανίνας και 245.000 τόνων επιτραπέζιων σταφυλιών. Ο εκσυγχρονισμός του κλάδου προβλέπεται από το εθνικό στρατηγικό σχέδιο που κατάρτισε η Διεπαγγελματική Οργάνωση Αμπέλου. Η στρατηγική ανάπτυξης της αμπελοκαλλιέργειας ανταποκρίνεται στο γεγονός ότι τα χαρακτηριστικά και οι εξελίξεις της αγοράς ευνοούν τη διάθεση «επωνύμων» εμφιαλωμένων κρασιών και ότι βασικός στόχος πρέπει να είναι η ποιοτική αναβάθμιση των παραγομένων τύπων κρασιών ανά αμπελουργική περιοχή και η αξιοποίηση της ιδιαιτερότητας των αυτοχθόνων ποικιλιών, που είναι προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματικές συνθήκες του ελληνικού περιβάλλοντος και συνδεδεμένες με την ιστορία, τις παραδόσεις και τον πολιτισμό της Χώρας. Στα πλαίσια μίας τέτοιας στρατηγικής, η ενθάρρυνση δημιουργίας βιώσιμων και σύγχρονων αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων, η προώθηση και προβολή κρασιών ΟΠΑΠ και επιτραπέζιων κρασιών γεωγραφικής ένδειξης και η εξασφάλιση των απαραίτητων συνθηκών για διαφανή λειτουργία της αγοράς, θα προσδιορίσουν μείωση των εισαγωγών κρασιών, ουσιαστική έμμεση αύξηση των εξαγωγών, μέσω του τουρισμού και βελτίωση των αμπελουργικών εισοδημάτων. (6) Σχέδιο βελτίωσης της ποιότητας και της εξωστρέφειας της παραγωγής φρούτων νωπών, κονσερβοποιημένων και αποξηραμένων: Η Ελληνική γεωργία παράγει μεγάλη ποικιλία φρούτων που προσφέρονται νωπά, κονσερβοποιημένα ή ως ξηροί καρποί (σύκα, σταφίδες, αμύγδαλα, καρύδια, φιστίκια αιγίνης). Οι εξαγωγικές επιδόσεις της Χώρας σε εσπεριδοειδή, γιγαρτόκαρπα, πυρηνόκαρπα και ακτινίδια, δεν ανταποκρίνονται στο μεγάλο δυνητικό δυναμικό της Χώρας. Τα υφιστάμενα κυκλώματα δεν είναι ολοκληρωμένα, με την έννοια ότι οι εξαγωγικές επιχειρήσεις και εκείνες μεταποίησης είναι περιπτωσιακά και όχι οργανικά συνδεδεμένες με τους γεωργούς και με την αγορά, αντίστοιχα, ώστε με αλληλεγγύη και αμοιβαιότητα συμφερόντων να ενεργοποιούνται προσχεδιασμένα. Χρειάζεται συστηματική ανάλυση του κλάδου, προκειμένου να αποκτήσει προσχεδιασμένη εξωστρέφεια για κάθε κατηγορία φρούτων, προσδιορίζοντας χώρες-στόχους εντός και εκτός της ΕΕ. Η αξιοποίηση του δυναμικού της Χώρας για εξαγωγή φρούτων είναι στρατηγικής σημασίας και δεν έχει ακόμα καταγραφεί ως εθνικό δυναμικό, ικανό να καλύψει ανάγκες αγορώνστόχων με διαφοροποιημένη προσφορά προϊόντων μεταποίησης φρούτων πιστοποιημένης ποιότητας «ως πρωτότυπα Ελληνικά προϊόντα» συγκεκριμένων προδιαγραφών, διαιτητικής αξίας και τρόπου παραγωγής. (7) Σχέδιο παραγωγής πιστοποιημένης ποιότητας οσπρίων και καλής ποιότητας επαρκών ζωοτροφών φυτικής προέλευσης: Οι ανάγκες των μηρυκαστικών ζώων σε χλωρή νομή (νωπή ή ενσιρωμένη) και σανούς και όλων των ζώων σε καρπούς (καλαμπόκι, κριθάρι κ.α.), θα είναι σημαντικές. Εκτιμάται ότι: Το σχέδιο αυτάρκειας της Χώρας σε χοιρινό κρέας απαιτεί την καλλιέργεια τουλάχιστον 100.000 εκταρίων αρδευομένου καλαμποκιού για καρπό. Ο εκσυγχρονισμός της αιγο- 12 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

προβατοτροφίας για παραγωγή φέτας απαιτεί την καλλιέργεια ξηρικών σανοδοτικών φυτών της τάξεως των 800.000 εκταρίων και την ελεγχόμενη βόσκηση 3,5 εκατομμυρίων εκταρίων βοσκοτόπων, ως εργαλείο ορθολογικής διαχείρισης και προστασίας της παραγωγικής ικανότητάς τους υπό καθεστώς αειφορίας. Η αύξηση της παραγωγής αγελαδινού γάλακτος, απαιτεί, σημαντικές εκτάσεις αρδευομένων καλλιεργειών (π.χ. Μηδικής), για παραγωγή σανών και ενσιρώματος (π.χ. χλωρός αραβόσιτος). Εξάλλου, η διαιτολογική αξία των οσπρίων, η εγγύηση της ποιότητας και η προώθησή τους ως συστατικού στοιχείου του προτύπου μεσογειακής διατροφής, σε συνδυασμό με ελαιόλαδο, επιτραπέζιες ελιές, φέτα, σαλάτες και ελληνικό κρασί, μπορούν να τα αναδείξουν σε βασική συνιστώσα της ελληνικής γεωργίας. Παράγοντας επιτυχίας της όλης προσπάθειας είναι η στοχευμένη χωροθέτηση της τεχνικής υποδομής για μετασυλλεκτικό χειρισμό και πώληση των προϊόντων και η διαφοροποίηση της προσφοράς με ειδικά προϊόντα και έτοιμα φαγητά «μεσογειακής δίαιτας». (8) Αξιοποίηση του παραγωγικού δυναμικού της Χώρας σε πιστοποιημένα «Ειδικά Προϊόντα»: Η Ελλάδα διαθέτει περισσότερα από 50 προϊόντα με πιστοποίηση ΠΟΠ (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης) και ΠΓΕ (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη). Το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων αυτών παρέχει σημαντικό πλεονέκτημα το οποίο περιμένει την αξιοποίησή του, με την διασφάλιση της απαιτούμενης κλίμακας και με την χάραξη ολοκληρωμένης στρατηγικής προώθησης των προϊόντων αυτών, με κύριο άξονα την ανάδειξη και επικοινωνία της «αξίας» ενός έκαστου στην εγχώρια και στη διεθνή αγορά. Στην κατηγορία αυτή των προϊόντων εντάσσεται και το προϊόν «φέτα ΠΟΠ», για το οποίον η Χώρα έχει πολύ μεγάλο παραγωγικό δυναμικό, που μένει αδρανές κατά το μεγαλύτερο μέρος του και, το μικρό τμήμα που αξιοποιείται, τελεί υπό καθεστώς «αταξίας» που θέτει σε κίνδυνο την προσπάθεια για πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού της Χώρας στο προϊόν αυτό. (9) Διεύρυνση της παραγωγής προϊόντων ιχθυοκαλλιεργειών: Οι ιχθυοκαλλιέργειες παρουσιάζουν εξωστρεφή προσανατολισμό, και προβλέπεται ότι οι προοπτικές ανάπτυξής κατατάσσουν τον κλάδο στην κατηγορία των «αστεριών». Επομένως, η διερεύνηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης του κλάδου στα πλαίσια του μεγάλου μήκους ακτών της Χώρας και σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του τουρισμού και των προσπαθειών ελαχιστοποίησης των οχλήσεων στο θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον, πρέπει να διερευνηθεί κατά προτεραιότητα. Η καταγραφή και ανάδειξη των δυνητικών θέσεων χωροθέτησης μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας και η προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου αδειοδότησης, εγκατάστασης και λειτουργίας τους, θ αποτελέσει βασική υποδομή για την προσέλκυση επενδύσεων στον κλάδο αυτό, προκειμένου να αξιοποιηθεί, να διευρυνθεί και να εκσυγχρονιστεί και η υποδομή που έχει δημιουργηθεί σε ιχθυογεννητικούς σταθμούς και σε άλλες υπηρεσίες υποστήριξής του κλάδου των ιχθυοκαλλιεργειών. (10) Αξιοποίηση του ιθαγενούς δυναμικού της πλούσιας σε αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά της ελληνικής χλωρίδας, με στοχευμένη Γεωργική Έρευνα, εις τρόπον ώστε να καταστεί εφικτή η κάθετη αξιοποίηση του δυναμικού τους, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, κατά το πρότυπο της Μαστίχας Χίου και του Κρόκου Κοζάνης. 13 ΒΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ