ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 1

Τ.Ε.Ι. ΠΑΤΡΑΣ Σ.Ε.Υ.Π. ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΞΑΜΗΝΟ Ε ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ» ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΠΑΤΡΑ 2010 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 2 : Περιεχόµενα Σελίδα 3 : Κεφάλαιο Πρώτο (Μια οικογένεια σε διαµόρφωση), σελ. 3~9 Σελίδα 10 : Κεφάλαιο εύτερο (Οικογένεια), σελ. 10~12 Σελίδα 13 : Κεφάλαιο Τρίτο (Οικογενειακή Εικαστική Θεραπεία), σελ. 13~20 Σελίδα 21 : Κεφάλαιο Τέταρτο (Γενεόγραµµα Bowen), σελ. 21~26 Σελίδα 27 : Κεφάλαιο Πέµπτο (Ανακεφαλαίωση Θεωρίας Μαθήµατος Οικογενειακής Θεραπείας), σελ. 27~40 Σελίδα 41 : Βιβλιογραφία ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 2

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ :ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΕ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ Η οικογένεια είναι µια κοινωνική οµάδα η οποία βρίσκεται αντιµέτωπη µε µια σειρά αναπτυξιακών στόχων. Αυτοί διαφέρουν µεταξύ τους ως προς τις πολιτισµικές παραµέτρους, αλλά έχουν κοινές παγκόσµιες ρίζες Τα βασικά προβλήµατα όλων των οικογενειών πηγάζουν από µια οικογενειακή κατάσταση η οποία βασίζεται στην ανάγκη για τήρηση αρχών που συνιστούν το θεµέλιο όλων των συνηθισµένων σπιτικών. Ποια όµως µπορεί να είναι τα προβλήµατα σε µια οικογένεια ; Αυτά µπορεί να είναι : Προβλήµατα στο ζευγάρι στη σχέση του Προβλήµατα στην ανατροφή των παιδιών Προβλήµατα στην σχέση µε τα πεθερικά Προβλήµατα στην αντιµετώπιση του εξωτερικού κόσµου. ιαρκής πάλη και συµβιβασµός για µια κοινή συµβίωση. ΣΤΑ ΙΑ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Νεοσύστατη Οικογένεια Στην αρχή του έγγαµου βίου το ζευγάρι θέτει ορισµένους στόχους και βρίσκεται αντιµέτωπο µε υποχρεώσεις που το επιβαρύνουν. Με την άφιξη του πρώτου παιδιού η οικογένεια διευρύνεται, διαµορφώνεται και αρχίζουν να γίνονται οι πρώτες σηµαντικές αλλαγές. Τι χρειάζεται λοιπόν για να ανταπεξέλθει; Αµοιβαία ικανότητα προσαρµογής σε µεγάλο αριθµό από επαναλαµβανόµενες καθηµερινές δραστηριότητες, (π.χ. στερεότυπες συνήθειες του ύπνου, του πρωινού ξυπνήµατος, του γεύµατος, ρύθµιση για το στρώσιµο και το µάζεµα του τραπεζιού κλπ) Ρυθµίζουν και συµφωνούν πότε και αν µπορούν να περιφέρονται γυµνοί. Πότε θα συνευρεθούν ως ζευγάρι Πότε θα χρησιµοποιεί ο καθένας το µπάνιο Το χρόνο τους για το διάβασµα της αγαπηµένης τους εφηµερίδας η βιβλίου. Τη διαλογή των τηλεοπτικών προγραµµάτων Επισκέψεις σε µέρη που αρέσουν και στους δύο Με αυτή την αµοιβαία προσαρµογή το ζευγάρι αναπτύσσει µια σειρά από συναλλαγές που ακολουθούν συγκεκριµένα πρότυπα (patterns), δηλαδή τρόπους µε τους οποίους ο καθένας από τους συντρόφους κινητοποιεί και παρακολουθεί τη συµπεριφορά του άλλου και επηρεάζεται µε τη σειρά του από την προηγούµενη αλληλουχία συµπεριφορών. Αυτά τα πρότυπα συναλλαγής διαµορφώνουν ένα αόρατο δίκτυο συµπληρωµατικών απαιτήσεων, οι οποίες ρυθµίζουν πολυοικογενειακές καταστάσεις. Το ζευγάρι αντιµετωπίζει τη διαδικασία αποχωρισµού από την οικογένεια καταγωγής και δηµιουργείται µια καινούργια, πλέον, σχέση µε τους γονείς τα αδέλφια και τα πεθερικά. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 3

Γίνεται µια µετατόπιση αφοσίωσης από την πρώην οικογένεια προς των νέων συζύγων και το γάµο τους. Οι οικογένειες καταγωγής οφείλουν να αποδεχθούν και να υποστηρίξουν αυτή τη διακοπή. Οι επαφές µε το εξωοικογενειακό περιβάλλον πρέπει να αναδιοργανωθούν και να ρυθµιστούν από την αρχή. Είναι απαραίτητο να ληφθούν αποφάσεις στο κατά πόσο θα επιτραπεί στις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσµου να εισδύσουν και να εισβάλλουν στη ζωή της καινούργιας οικογένειας. Κάθε σύντροφος θα πρέπει να έρθει σε επαφή µε τους φίλους του άλλου και να επιλέξει εκείνους που θα αποτελούν τους κοινούς φίλους του ζευγαριού («κερδίζεις καινούργιους χάνεις παλιούς») ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΟΥ Με την άφιξη του πρώτου παιδιού γίνεται µια ριζική αλλαγή στην οργάνωση της οικογένειας ιαφοροποιούνται οι λειτουργίες στο ζευγάρι για να µπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του βρέφους, στην φροντίδα του και στην περιποίησή του και για να χειριστούν χρονικούς περιορισµούς που αναπόφευκτα επιβάλλονται. Υπάρχει µια δέσµευση µε το παιδί που απαιτεί αλλαγή στα πρότυπα συναλλαγής του ζευγαριού. Έτσι εµφανίζεται µια νέα οµάδα υποσυστηµάτων στην οικογενειακή κατάσταση µε διαφορετικές λειτουργίες για τους γονείς και διαφορετικές λειτουργίες για τα παιδιά. Αυτή η διευρυµένη oοικογένεια από τη µία και το εξωοικογενειακό περιβάλλον από την άλλη χρειάζονται επαναδιαπραγµάτευση. Συγγενείς όπως παππούδες γιαγιάδες θείες και θείοι είναι δυνατόν να εισχωρήσουν, για να υποστηρίξουν να καθοδηγήσουν ή να οργανώσουν τις νέες λειτουργίες στην οικογένεια και από την άλλη µεριά η πυρηνική οικογένεια µπορεί να ενισχύσει ακόµα περισσότερο τα εξωτερικά όρια της. Τα παιδιά γίνονται έφηβοι στη συνέχεια ενηλικιώνονται. Νέα µέλη µπαίνουν στην οικογένεια ή οι γονείς γίνονται παππούδες και γιαγιάδες. Έτσι, σε διαφορετικές περιόδους της ανάπτυξης, η οικογένεια υποχρεώνεται να προσαρµοστεί στις αλλαγές και να αναδοµηθεί. Γίνονται αλλαγές στην ισχύ και στην παραγωγικότητα των µελών, που συνεχώς αναπροσαρµόζονται. Όταν οι γονείς γερνούν αυτοί εξαρτώνται από τα παιδιά. Όταν τα παιδιά τους παντρευτούν αφήνουν την οικογένεια επανεµφανίζεται η αρχική µονάδα των συζύγων Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΡΕΠΕΙ Να ανταποκρίνεται στην πρόκληση των εσωτερικών όσο και των εξωτερικών µεταβολών Θα πρέπει να διατηρεί την συνέχεια της Να υποστηρίζει και να ενθαρρύνει την εξέλιξη όλων των µελών της που βρίσκεται σε µεταβατική φάση. Αυτή η αποστολή όµως δεν θα λέγαµε ότι είναι εύκολη ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 4

Μελέτη περίπτωσης (Συνεδρίες µε τον εκάστοτε ειδικό) Γίνεται συνέντευξη για συγκέντρωση υλικού και σύνταξη Ιστορικού και για να φέρει στην επιφάνεια τις ιδέες των συµµετεχόντων σχετικά µε τη λειτουργία της οικογένειας τους. Σε µια συνέντευξη µε µια φυσιολογική οικογένεια υπάρχει ένα σιωπηρό συµβόλαιο. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης η οικογένεια θα επιβεβαιώσει και θα στηρίξει την αρχική πεποίθηση που τρέφει για τον εαυτό της,ότι δηλαδή είναι µια φυσιολογική οικογένεια. Όταν η συνέντευξη ολοκληρωθεί, αυτή θα εξακολουθεί να θεωρεί τον εαυτό της µια φυσιολογική οικογένεια. Σύµφωνα µε την Θεωρία της Οικογενειακής Θεραπείας ο άνθρωπος δεν ζει αποµονωµένος αφού είναι ένα δρών και αλληλεπιδρών µέλος των κοινωνικών οµάδων. Εκείνο που βιώνει ως πραγµατικό εξαρτάται τόσο από εσωτερικές όσο και από εξωτερικές συνιστώσες. Η εµπειρία του ανθρώπου καθορίζεται από την αλληλεπίδραση του µε το περιβάλλον του. Είναι προφανές ότι ο άνθρωπος επηρεάζεται από το κοινωνικό του πλαίσιο και αυτός µε τη σειρά του το επηρεάζει (ιδέα ήδη γνωστή από τον Όµηρο) Ωστόσο αποτελεί µια καινούργια προσέγγιση το να στηρίξει κανείς πάνω σε αυτή την ιδέα τις διάφορες τεχνικές ψυχικής υγείας. Αυτή η ψυχοδυναµική έκανε τους θεραπευτές να εστιάσουν στην διερεύνηση του εσωτερικού ψυχικού κόσµου εξ ανάγκης. Οι θεραπευτικές τεχνικές που προέκυψαν επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στο άτοµο χωρίς να ληφθεί υπόψη το περιβάλλον του (ατοµική ψυχοθεραπεία) και έτσι το ίδιο το άτοµο έφτασε να θεωρείται η εστία της παθολογίας. Ένας θεραπευτής που εργάζεται στο πλαίσιο της οµικής Οικογενειακής Θεραπείας, εστιάζει µε ακρίβεια σε κοντινό πλάνο όταν θέλει να µελετήσει το ενδοψυχικό πεδίο αλλά µπορεί να κάνει παρατηρήσεις και από ευρύτερη οπτική γωνία. Η οµική Οικογενειακή Θεραπεία ( ΟΘ) αναπτύχθηκε κατά το δεύτερο µισό του20ου αιώνα. Το άτοµο αλληλεπιδρά µε το περιβάλλον του ως ένα συνολικό σύστηµα. Η παλιά ιδέα άτοµο το οποίο ασκεί επίδραση στο περιβάλλον εδώ έχει µετατραπεί στην ιδέα του ατόµου το οποίο αλληλεπιδρά µε το περιβάλλον του. Επιπλέον δεν µπορούµε να απελευθερωθούµε και να αποκοπούµε από τους γονείς τους δασκάλους και την κοινωνία γιατί αυτοί αποτελούν τις εξωεγκεφαλικές πηγές του νου µας Ο ανθρώπινος νους εξελίσσεται καθώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και αποθηκεύει πληροφορίες από τα πολλαπλά εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσµατα. Οι πληροφορίες, οι στάσεις και οι τρόποι αντίληψης αφοµοιώνονται αποθηκεύονται και τελικά γίνονται µέρος της προσέγγισης που το άτοµο ακολουθεί στο παρόν πλαίσιο µε το οποίο αλληλεπιδρά. Η οικογένεια αποτελεί έναν πολύ σηµαντικό συντελεστή, είναι µια φυσική κοινωνική οµάδα η οποία καθορίζει τις αντιδράσεις των µελών της στα εσωτερικά και στα εξωτερικά ερεθίσµατα (π.χ. το παιδί αντιδρά στις στρεσογόνες καταστάσεις που επηρεάζουν την οικογένεια). Σε πείραµα έγινε µια µέτρηση των ατοµικών αντιδράσεων σε επίπεδο φυσιολογίας του οργανισµού απέναντι στις στρεσογόνες καταστάσεις που επικρατούν σε µια οικογένεια. Κατά τη διάρκεια µιας δοµηµένης οικογενειακής συνέντευξης ελήφθησαν δείγµατα αίµατος από κάθε µέλος της οικογένειας. Το επίπεδο ελευθέρων λιπαρών οξέων (Ε.Λ.Ο.) στο πλάσµα των δειγµάτων του αίµατος αναλύθηκε και έδειξε ότι η συγκέντρωση τους αυξήθηκε στα πρώτα πέντε µε δεκαπέντε λεπτά µετά από κάποια συναισθηµατική πίεση ή στρες. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 5

Τα Ε.Λ.Ο. είναι ένας βιοχηµικός δείκτης της συναισθηµατικής διέγερσης. Η παθολογία µπορεί να αφορά το άτοµο καθαυτό τον κοινωνικό του περίγυρο ή τη µεταξύ τους ανάδραση. Η θεραπευτική προσέγγιση που σχεδιάζεται βάσει αυτής της θεώρησης στηρίζεται λοιπόν σε τρία αξιώµατα : 1 ο Η ψυχική ζωή του ατόµου δεν θεωρείται εξ ολοκλήρου µια εσωτερική διαδικασία. ηλαδή το άτοµο που ζει µέσα σε µια οικογένεια είναι µέλος ενός κοινωνικού συστήµατος στο οποίο καλείται να προσαρµοστεί. Το άτοµο αντιδρά στις πιέσεις που δέχονται άλλα µέρη του συστήµατος στο οποίο προσαρµόζεται ενδέχεται να συµβάλλει σηµαντικά στην πίεση που ασκείται σε κάποια άλλα µέλη του συστήµατος. Το άτοµο µπορεί να θεωρηθεί ένα µέρος του συστήµατος, αλλά πρέπει να λαµβάνεται υπόψη πάντοτε ολόκληρο το σύνολο. 2 ο Αλλαγές στη δοµή της οικογένειας συµβάλλουν σε µεταβολές στη συµπεριφορά και τις ενδοψυχικές διεργασίες των µελών του συστήµατος. 3 ο Όταν ένας θεραπευτής δουλεύει θεραπευτικά µε ένα ασθενή ή µια οικογένεια που είναι δυσλειτουργική η συµπεριφορά του γίνεται µέρος του συνολικού πλαισίου. θεραπευτής και οικογένεια συνδέονται µεταξύ τους για να δηµιουργήσουν ένα νέο θεραπευτικό σύστηµα,το οποίο καθορίζει εφεξής τη συµπεριφορά των µελών του. Η οµική οικογενειακή θεωρία είναι µια θεραπεία δράσης. Το εργαλείο που χρησιµοποιείται για την εξυπηρέτηση των σκοπών αυτής της θεραπείας είναι η τροποποίηση του παρόντος, όχι η διερεύνηση και η ερµηνεία του παρελθόντος. Στόχος της παρέµβασης στο παρόν είναι το οικογενειακό σύστηµα. Ο θεραπευτής συνδέεται µε το σύστηµα αυτό και στη συνέχεια χρησιµοποιεί τον εαυτό του για να το µετασχηµατίσει. Μεταβάλλοντας τη θέση των µελών του συστήµατος, µεταβάλλει τις υποκειµενικές εµπειρίες τους. Για το σκοπό αυτό ο θεραπευτής στηρίζεται σε συγκεκριµένες ιδιότητες του οικογενειακού συστήµατος. Πρώτον, µετασχηµατισµός στη δοµή του θα δηµιουργήσει κάποια πιθανότητα για περαιτέρω αλλαγή. εύτερον, το οικογενειακό σύστηµα είναι οργανωµένο γύρω από τη υποστήριξη τους διακανονισµούς την ανατροφή και την κοινωνικοποίηση των µελών του. Συνεπώς ο θεραπευτής συνδέεται για να διορθώσει, να αποκαταστήσει ή να τροποποιήσει τη λειτουργικότητά της, ώστε να µπορεί να επιτελέσει τα καθήκοντά της. Τρίτον, το οικογενειακό σύστηµα έχει ιδιότητες που αυτοδιαιωνίζονται και αυτοσυντηρούνται επ αόριστον ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 6

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 7

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 8

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Οι δυσλειτουργικές οικογένειες αδυνατούν να επιλύσουν τις ενδοοικογενειακές δυσκολίες µε αποτέλεσµα να υπάρχουν προβλήµατα προσαρµογής τους στο περιβάλλον. Στις διαπροσωπικές σχέσεις των µελών της οικογένειας παρατηρούνται δυναµικές οι οποίες κίνησαν το ενδιαφέρον των ειδικών θεραπευτών για αναζήτηση, γνώση και παρέµβαση στον τοµέα της οικογενειακής θεραπείας. Εκπονήθηκαν µελέτες για την ανθρώπινη συµπεριφορά µε βάση : Την επιστηµονική έρευνα Τις προσωπικές εµπειρίες Τις εκτιµήσεις από κλινική εφαρµογή Την επιθυµία µετάδοσης απόψεων Την επιθυµία µετάδοσης εµπειριών των πρωτοπόρων και ειδικών στον τοµέα της οικογενειακής θεραπείας Η χρησιµότητα της οικογενειακής θεραπείας για κατανόηση των ανθρώπων, για ανεύρεση µεθόδων για την ενίσχυση αποτελεσµατικότητας στην βοήθεια της ελληνικής οικογένειας, προκάλεσε αύξηση εµπιστοσύνης των ανθρώπων στους επαγγελµατίες του είδους. Η Οικογένεια είναι ο σηµαντικότερος θεσµός της κοινωνίας µας. Συµβάλλει στην µετάδοση κοινωνικών αξιών και κανόνων εδραιώνει ένα δίκτυο από συστήµατα αξιών τα «πρέπει και τα δεν πρέπει» της συµπεριφοράς που οφείλουν να έχουν τα µέλη της οικογένειας τόσο µέσα όσο και έξω από αυτήν. Ενώνει τα µέλη της µέσω γενικών παραδοχών, προσδοκιών, στόχων, θρησκευτικών, κοινωνικών και σεξουαλικών δικαιωµάτων και απαγορεύσεων. Η οικογένεια ικανοποιεί ηθικές οικονοµικές συναισθηµατικές και άλλες ιδιαίτερες ανάγκες των µελών της. Στην οικογένεια βιώνουµε συναισθήµατα αγάπης, έλξης, στοργής, πόνου. Οι γονείς µπορεί να λειτουργούν ως πρότυπα ή ως εµπόδια για τα παιδιά τους. Τα παιδιά λειτουργούν ως πηγή υπερηφάνειας,ντροπής, απογοήτευσης Τα Μέλη της οικογένειας στηρίζουν ο ένας τον άλλο. Η οικογένεια έχει στόχο την κοινωνικοποίηση των νέων και την εκπαίδευση των µελών της στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η δύναµη δεσµών ανάµεσα στο άτοµο και την οικογένεια είναι σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται µέσα στην οικογένεια. Στη σύγχρονη οικογένεια η εξουσία µειώθηκε και η µείωση οφείλεται στη ελάττωση των κοινωνικών λειτουργιών που επιτελεί η οικογένεια, αλλά και στο ότι η κοινωνία δίνει έµφαση σε ατοµικά επιτεύγµατα. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 10

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Όταν η χαλάρωση εξουσίας των γονέων δεν συνοδεύεται από εγκατάλειψη ευθυνών τότε γίνεται το µέσο που βοηθά τα παιδιά να στηριχτούν στα πόδια τους ώστε να γίνουν αυτόνοµα και ανεξάρτητα. Η σύγχρονη κοινωνία δίνει έµφαση : 1. Στην αξία της γνώσης 2. στην ατοµική ανεξαρτησία. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ: Η εξελιγµένη τεχνολογία ελαχιστοποίησε τις διαφορές των δύο φύλων. Οι βιολογικές διαφορές δεν έχουν πλέον αξία. Ενίοτε προκύπτουν τα εξής ερωτήµατα και θέµατα : Μήπως αυτή είναι η τελευταία γενιά παντρεµένων; Οι διαζευγµένοι άνδρες διεκδικούν διατροφή, γιατί οι γυναίκες δεν θέλουν να κάνουν παιδιά; Μήπως οι άνδρες είναι περιττοί στην οικογένεια; Υπάρχουν όµως και οι κλασσικές παραδοσιακές οικογένειες µε τον σύζυγο στη δουλειά, τη γυναίκα στο ρόλο της «υπηρέτριας» και τα παιδιά πάντα υπάκουα. Σιγά - σιγά έγιναν κάποιες βελτιώσεις. Η γυναίκα εισέρχεται στην εργασία, η εξελιγµένη τεχνολογία προκαλεί την µείωση του χρόνου και η παραδοσιακή οικογένεια υφίσταται µια σειρά µεταβολών. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Στις βιοµηχανικές κοινωνίες η Ιδανική Οικογένεια έχει περιοριστεί. Η ιευρυµένη Οικογένεια, δηλαδή το ζευγάρι µαζί µε τους γονείς, τα αδέλφια, τους παππούδες αντικαταστάθηκε από την Πυρηνική Οικογένεια. Η Μονογονεϊκή Οικογένεια γίνεται όλο και πιο συχνή. Αυξάνεται και ο αριθµός των ατόµων που συζούν χωρίς να έχουν δηµιουργήσει οικογένεια ή είχαν στο παρελθόν ή έχουν χωρίσει και ξαναπαντρευτεί ή η οικογένεια τους αποτελείται από θετούς γονείς και ετεροθαλή η αµφιθαλή αδέλφια ή έχουν χηρέψει ή ζουν σε οµάδες ανύπαντρων ατόµων ή δηµιουργούν οµοφυλόφιλα ζευγάρια ή παντρεύονται µε πολιτικό γάµο. Άλλο ένα θέµα είναι και η Αυτονοµία της γυναίκας για τεκνοποίηση µέσω των Τραπεζών σπέρµατος όπου ο πατέρας - σύζυγος είναι απών Όλες αυτές οι αλλαγές φέρνουν κρίσεις εντάσεις και σοβαρά προβλήµατα ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 11

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η Οικογενειακή Θεραπεία παρέχει στον ειδικό δυνατότητα να παρατηρήσει να προσεγγίσει θεραπευτικά τα άτοµα µέσα στο πλαίσιο των πιο στενών προσωπικών σχέσεων τους. Μέσω της Οικογενειακής Θεραπείας γίνεται έρευνα - µελέτη - παρατήρηση της συµπεριφοράς των ατόµων στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Αρχικά η οικογενειακή θεραπεία εφαρµόστηκε σε οικογένειες σχιζοφρενών, όµως σύντοµα επεκτάθηκε στην αντιµετώπιση διαφόρων συναισθηµατικών δυσκολιών, όπως ορισµένες ψυχιατρικές διαταραχές, προβλήµατα µεταξύ παιδιών και γονέων, σε έφηβα άτοµα µε προβλήµατα συµπεριφοράς ή προβλήµατα που συνδέονται µε αυτοκτονίες και γάµους, σε προβλήµατα ηλικιωµένων, ατόµων µε αναπηρία, ανέργων, νέων που εγκαταλείπουν το σχολείο, προβλήµατα παραπτωµατικής συµπεριφοράς. κ.α ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η εικαστική θεραπεία γίνεται αντιληπτή ως µια ψυχοθεραπευτική τεχνική, η οποία αναπτύσσεται παράλληλα µε τις ήδη υπάρχουσες θεωρίες για την οικογενειακή θεραπεία. (Acherman, Bowen,Whitaker, Minuchin, Satir, Haley κ.λ.π.) Θα αναφέρουµε µερικές περιπτώσεις που δείχνουν πως η εικαστική θεραπεία αποτελεί ένα θετικό εργαλείο για την προσέγγιση των διεργασιών που εµφανίζονται στη δουλειά µε τις οικογένειες. Παρόλο που οι στόχοι και η θεραπευτική παρέµβαση του εικαστικού θεραπευτή µοιάζουν µε τους αντίστοιχους στόχους και παρεµβάσεις άλλων ειδικών, τα µέσα είναι διαφορετικά. Μία µοναδική πτυχή αυτής της προσέγγισης είναι η οικογενειακή εικαστική δραστηριότητα,µια κατευθυντήρια αρχή που αποβλέπει στη συµµετοχή όλων των µελών της οικογένειας και ταυτόχρονα αποτελεί ένα θεραπευτικό εργαλείο Να σηµειωθεί λοιπόν ότι η εικαστική θεραπεία βασίζεται σε µια από τις ακόλουθες θεωρίες για τη θεραπεία της οικογένειας ή σε κάποιο συνδυασµό τους. Οι Θεωρίες αυτές είναι η Ψυχανάλυση, η Βιωµατική, η Θεωρία του Bowen,η οµική, η Στρατηγική, η Επικοινωνιακή και η Συµπεριφορική. Γι αυτό το λόγο η εικαστική ψυχοθεραπεία εφαρµόζεται σε συνεργασία µε όλες τις προαναφερθείσες θεωρίες. Είτε ο Θεραπευτής είναι Ψυχίατρος, Ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός, είτε σύµβουλος γάµου και οικογένειας, οι σύµφυτες µε αυτή τη προσέγγιση µέθοδοι είναι δυνατόν να δρουν συµπληρωµατικά ως προς την εφαρµοζόµενη θεραπεία. Ο τρόπος αξιοποίησης των εικαστικών δραστηριοτήτων εξαρτάται από το πώς ο θεραπευτής αντιλαµβάνεται το ρόλο του : Ο Ψυχαναλυτικός θεραπευτής (Acherman 1966) διαλέγει ουδέτερη στάση δίνοντας ερµηνεία στην ατοµική οικογενειακή συµπεριφορά. Ο Βιωµατικός (Satir,Whitacher 1976) µετέχει ενεργά στη θεραπεία, ενώ συµβάλλει στην ψυχοσυναισθηµατική ανάπτυξη του θεραπευόµενου και τροφοδοτεί την οικογένεια µε εµπειρίες που επικεντρώνονται στα συναισθήµατα, τον αυθορµητισµό την αυθεντικότητα την επίγνωση την κατανόηση. Ο Θεραπευτής που ακολουθεί την προσέγγιση Bowen (Bowen 1978) υιοθετεί ένα άµεσο ύφος µε έµφαση στην τριγωνοποίηση. Ο οµικός θεραπευτής (Μinuchin 1974) παίζει κατευθυντικό ρόλο και σχεδιάζει εικαστικές παρεµβάσεις που σκόπιµα διακόπτουν τη συνήθη διαδραστική συµπεριφορά της οικογένειας και απαιτεί επαναπροσδιορισµό των ρόλων τους Επιπλέον σχεδιάζει παρέµβαση δοκιµαστικής επαναδιάταξης των υποσυστηµάτων και στην αλλαγή ορίων. Ο θεραπευτής που ασπάζεται τις θεωρίες της επικοινωνίας (Satir, Jackson 1961) χρησιµοποιεί το µοντέλο της κυκλικής αιτιότητας και συµµετέχει και ο ίδιος στις λήψεις αποφάσεων της οικογένειας και στη δηµιουργία εικαστικού έργου. Η Στρατηγική προσέγγιση υιοθετεί τη συστηµική θεώρηση χρησιµοποιεί το εικαστικό έργο ως µέσο ρυθµιστικής παρέµβασης εστιάζοντας στην επίλυση προβληµάτων Τέλος ο θεραπευτής που εστιάζει στη συµπεριφορά (Friendman 1972) δίνει οδηγίες για τη δηµιουργία του εικαστικού έργου και αποβλέπει σε εκπαιδευτικούς σκοπούς, τροποποίηση συµπεριφοράς ή στη θετική ενίσχυση. ίνεται έµφαση στα οικογενειακά συστήµατα (Συστηµική) αλλά και το κάθε µέλος εξετάζεται µέσα στο πλαίσιο των διενεργειών της οµάδας όπου διάφορες πράξεις πυροδοτούν ανάλογες αντιδράσεις. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 13

Το σύστηµα εξετάζεται µέσα από τον τρόπο που η οικογένεια λειτουργεί ως µονάδα που τα µέλη δηµιουργούν από κοινού ένα έργο τριπλής αξίας. Η ιεργασία είναι η διάγνωση, το Περιεχόµενο είναι η απεικόνιση ασυνείδητων και συνειδητών επικοινωνιακών πράξεων και το Προϊόν είναι η ένδειξη δυναµικής της οµάδας. Το αρχικό δηµιούργηµα είναι µια ακτινογραφία της βασικής δοµής της οικογένειας. Τα µέλη ξαφνιάζονται όταν το εικαστικό έργο µπορεί να δώσει πληροφορίες για τους κανόνες και τα πρότυπα αλληλεπίδρασής τους. Ο Εικαστικός θεραπευτής εισάγει ένα φορέα αλλαγής και συµβάλλει στην καλύτερη οργάνωσή της. Ως παρέµβαση χρησιµοποιούµε τις οδηγίες για δηµιουργία εικαστικού έργου που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της οικογένειας και περιλαµβάνουν τα κατάλληλα υλικά και µέσα. Οι οδηγίες του θεραπευτή υπαγορεύονται από τη δυναµική της κάθε συνεδρίας σε συνάρτηση µε τους βραχυπρόθεσµους και µακροπρόθεσµους θεραπευτικούς στόχους. Η δυσλειτουργία της οικογένειας φαίνεται και κατά τη δηµιουργία του έργου, αλλά και από το περιεχόµενο, όπως για παράδειγµα : Αδιαφοροποίητη µάζα του εγώ, Τριγωνοποίηση, το παιδί σε ρόλο γονέα, συζυγικό σχίσµα και συζυγική παραµόρφωση, ψευδοαµαοιβαιότητα, διπλή δέσµευση- διπλά µηνύµατα Θα πρέπει να γνωρίζουµε από µια έρευνα που έγινε το 1985 από τη Los Angeles Times το 22 % του δείγµατος της έρευνας ήταν θύµατα παιδικής κακοποίησης. Ήταν µια έρευνα εθνικής κλίµακας σε δείγµα 2.627 ατόµων αντρών και γυναικών. Το 22% των ερωτηθέντων είχε βιώσει τη σεξουαλική κακοποίηση κατά τη παιδική ηλικία. Το 41% των ερωτηθέντων είχε βιώσει τη σεξουαλική κακοποίηση από φίλους, το 27% από αγνώστους και το 23% από συγγενείς. Όσον αφορά την κακοποίηση παιδιών οι περιπτώσεις παιδιών που έχουν κακοποιηθεί µόνο µια φορά είναι σπάνιες. Εδώ το µοντέλο της παρέµβασης σε οικογενειακή κρίση αποτελεί την κατάλληλη θεραπευτική επιλογή, αφού η σεξουαλική κακοποίηση επηρεάζει όλα τα µέλη της οικογένειας. Λόγω της κακοποίησης υπάρχουν πληθώρα συναισθηµάτων οργής για το δράστη φόβο και άγχος για το µη προστατευτικό και απειλητικό περιβάλλον. Τα βασανιστικά συναισθήµατα συνοδεύονται και από την ενοχή των γονέων για την ανεπάρκεια τους να αποτρέψουν το συµβάν. Εδώ χρειάζεται µια θεραπευτική παρέµβαση για τα θύµατα της οικογένειας και την οικογένεια και αυτό αποτελεί µια κλινική εικαστική θεραπεία. Εδώ έχει ζωτική σηµασία η πραγµατοποίηση και άλλων παράλληλων συναντήσεων οι οποίες περιλαµβάνουν: ατοµική θεραπεία για το παιδί, κοινές συνεδρίες για τους γονείς και συναντήσεις µε όλη την οικογένεια.. Χρησιµοποιείται µια ψυχοδυναµική προσέγγιση εστιασµένη στο παρόν. Όσον αφορά το παιδί, το λανθάνον υλικό αντιµετωπίζεται µέσα από µεταφορική ερµηνεία, ενώ οι νύξεις για το συµβάν και οι στόχοι δηλώνονται µε σαφήνεια τόσο µε λεκτικό όσο και µε µη λεκτικό τρόπο επικοινωνίας. Εδώ έχουµε να κάνουµε µε σηµαντικά πλεονεκτήµατα : το πρώτο έχει να κάνει µε το ψυχολογικό τραύµα της παράστασης στο δικαστήριο (συνήθως το βιώνουν χειρότερα και από την ίδια την κακοποίηση) και το δεύτερο το ίδιο το εικαστικό έργο του παιδιού, το οποίο αποτελεί επαρκή νοµική απόδειξη για την αναγνώριση του δράστη. Αυτό το εικαστικό έργο συχνά απεικονίζει λεπτοµέρειες από το πρόσωπο, το σώµα και τα ρούχα του δράστη. Τα σχέδια δείχνουν την παρεκλίνουσα συµπεριφορά του δράστη και αποκαλύπτεται το µέρος του σώµατος του παιδιού που υπέστη την κακοποίηση ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 14

ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΙ ΙΟΥ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ υστυχώς τα παιδιά πρέπει να θυµηθούν λεπτοµέρειες του φρικτού συµβάντος µετά από πολύ καιρό Το εικαστικό έργο του θύµατος αποτελεί την οπτική τεκµηρίωση της παρενόχλησης και το παιδί το αξιοποιεί για να θυµηθεί λεπτοµέρειες και πληροφορίες του συµβάντος. Η οικογενειακή εικαστική θεραπεία λειτουργεί ως µοντέλο παρέµβασης στην κρίση που προκλήθηκε από την σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού. Σε περιπτώσεις παρέµβασης στην κρίση είναι πολύ σηµαντικό να γίνουν και άλλες παράλληλες συναντήσεις που θα περιλαµβάνουν ατοµική θεραπεία για το παιδί, κοινές συνεδρίες για τους γονείς και συναντήσεις µε όλη την οικογένεια. Ο εικαστικές δραστηριότητες γίνονται ειδικά για να εστιάσουν στο άµεσο πρόβληµα και στο παρόν. Εδώ θα παρατηρήσουµε ότι το παιδί παρουσιάζει γεγονότα είτε µε λεκτικό είτε µε µη λεκτικό τρόπο. ύο σηµαντικά πλεονεκτήµατα της εικαστικής θεραπείας εκτός από τα συνήθη θεραπευτικά είναι ότι όταν θα παρουσιάσουν την περίπτωση τους στο δικαστήριο δεν θα έχουν να βιώσουν το βιασµό τους για δεύτερη φορά µε τρόπο τόσο έντονο και οδυνηρό όσο αρχικώς, δεδοµένου ότι η εκπαιδεύτρια εκπαιδεύει το παιδί µε το χώρο του δικαστηρίου και έτσι εξοικειώνεται και ελαττώνεται το άγχος του. Το δεύτερο σηµαντικό πλεονέκτηµα είναι ότι το ίδιο εικαστικό έργο του παιδιού αποτελεί τεκµήριο και νοµική απόδειξη για την αναγνώριση του δράστη. Συχνά απεικονίζει λεπτοµέρειες από το πρόσωπο, το σώµα και τα ρούχα του δράστη, καθώς και το µέρος του παιδιού που υπέστη την κακοποίηση. Φυσικά αυτή η απαίτηση να θυµηθούν και να αφηγηθούν λεπτοµέρειες είναι τροµερά οδυνηρό για το παιδί. Εδώ µπορεί να παρατεθεί µια περίπτωση βραχείας διάρκειας έξι εβδοµάδων. Το συµβάν Ένα αγοράκι 8 ετών απήχθη και κακοποιήθηκε σεξουαλικά από έναν άγνωστο άντρα. Το παιδί ήταν ευάλωτο θυµωµένο και φοβισµένο. Οι γονείς του ήταν εξοργισµένοι και αγανακτισµένοι από το συµβάν και ανησυχούσαν υπερβολικά για τις επιπτώσεις του βιασµού στην ψυχολογική υγεία και ισορροπία του παιδιού τους. Αποφάσισαν να πάνε σε θεραπεύτρια την επόµενη µέρα του συµβάντος. Η Θεραπεύτρια ξεκίνησε µε µια τρίωρη συνεδρία που χωρίστηκε σε τρία µέρη. Η πρώτη συνάντηση ήταν κοινή, δηλαδή ο πατέρας και η µητέρα, η δεύτερη ήταν ατοµική µε το παιδί και η Τρίτη ήταν οικογενειακή θεραπεία. Κατά την διάρκεια των συνεδριών πολλά πράγµατα επαναλήφθηκαν τόσο από τους γονείς όσο και από το παιδί και από αυτά ορισµένες λεπτοµέρειες δεν θα πρέπει να επαναληφθούν προς αποφυγή πλεονασµού. Πρώτη συνάντηση : Κοινή συνάντηση πατέρα και µητέρας Κατά την πρώτη συνεδρία δεν χρησιµοποιείται εικαστικό έργο προς εξοικονόµηση χρόνου και αποφυγή δηµιουργία άγχους στον πατέρα και στην µητέρα. Οι γονείς αναφέρουν ότι το παιδί έφυγε από το σχολείο για να γυρίσει στο σπίτι µε τα πόδια σε απόσταση τεσσάρων οικοδοµικών τετραγώνων. Συνήθως το παιδί γύριζε µαζί µε τον φίλο και γείτονά του, όµως εκείνη τη µέρα ο φίλος του δεν πήγε στο σχολείο. Όπως ερχόταν στο δρόµο συνάντησε ένα µικρό σκυλάκι και έπαιζε µαζί του χωρίς να υπολογίζει τον χρόνο επιστροφής του. Εκείνη τη στιγµή περνάει ένας άγνωστος άνδρας µε το αυτοκίνητο και τον ρώτησε αν ξέρει µια πλατεία. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 15

Το παιδί ήξερε από τους γονείς του ότι δεν πρέπει να µιλάει σε αγνώστους και απάντησε ότι δεν ξέρει και γυρνάει να συνεχίσει το δρόµο της επιστροφής. Ο άγνωστος τον ακολουθούσε µε το αυτοκίνητο του από το πλάι και συνέχιζε να του κάνει διάφορες ερωτήσεις το παιδί όµως δεν του απαντούσε και καθώς έφτανε στο σπίτι του λέει «ρώτα την µητέρα µου». Τότε ο άγνωστος µπαίνει µπροστά του µε το αυτοκίνητο, αρπάζει τον µικρό και τον τραβά µέσα, απειλώντας ότι αν σηκωθεί θα τον σκοτώσει και έτσι ο µικρός κουβαριάστηκε από τον φόβο του. Σε κάποια στιγµή κατέβηκαν σε ένα δασάκι κοντά στο σπίτι του και ο άγνωστος άντρας τον κακοποίησε σεξουαλικά, µετά τον πήρε και τον άφησε λίγα µέτρα µακριά από το σπίτι του. Το παιδί δεν ανέφερε τίποτα στους γονείς του για λεπτοµέρειες της σεξουαλικής πράξης. Οι γονείς φοβήθηκαν δύο πράγµατα : µήπως αυτός ο βιασµός δηµιουργήσει ψυχική βλάβη στο παιδί και τι σηµασία θα έπαιζε στο µέλλον για την ζωή του. Οι γονείς ανέφεραν ότι τις προηγούµενες µέρες το παιδί έκλαιγε και φώναζε στον ύπνο του διότι έβλεπε τον βιασµό ως εφιάλτη. Το περιστατικό αναφέρθηκε στην αστυνοµία από το ίδιο το παιδί και οι γονείς ανησυχούσαν ότι αν η αστυνοµία έπιανε τον δράστη το παιδί θα ξαναβίωνε αυτό το βιασµό κατά τη διάρκεια προσπάθειας αναγνώρισης του δράστη και στη συνέχεια στο δικαστήριο. Παρόλα αυτά, είχαν αποφασίσει να βοηθήσουν να τιµωρηθεί ο δράστης και να αποτραπεί από την διάπραξη παρόµοιων εγκληµατικών πράξεων σε άλλα παιδιά και έτσι αποφάσισαν να κάνουν ότι ήταν απαραίτητο, σύµφωνα µε τον κώδικα της ηθικής τους. Πρώτη Συνεδρία: Ατοµική Συνάντηση µε το παιδί Η Θεραπεύτρια ρωτάει το παιδί εάν ήξερε για ποιο λόγο ήρθε εκεί και το παιδί απάντησε καταφατικά αφού ήταν ήδη προετοιµασµένο από τους γονείς του. Το παιδί απάντησε «Βοηθάτε τους ανθρώπους που έχουν προβλήµατα να νιώσουν καλύτερα και να σας πω και εγώ τι µου συνέβη και να σας πω τα συναισθήµατά µου». Η Θεραπεύτρια του δίνει χαρτί, µαρκαδόρους, πλαστελίνη και µερικά µικρά παιχνίδια λέγοντας του «φτιάξε κάτι µιλώντας µου συγχρόνως» και ο µικρός άρχισε να σχεδιάζει και να µιλά για ένα αυτοκίνητο και έναν άντρα που τον άρπαξε, την επιστροφή του στο σπίτι ενώ αναφέρθηκε πολύ σύντοµα στην πράξη της κακοποίησης λέγοντας συνεχώς ότι του είναι πολύ αηδιαστικό να µιλάει για αυτό και ότι αρρωσταίνει και µόνο που το σκέφτεται. Έπρεπε να συνειδητοποιήσει το παιδί ότι δεν είχε υποστεί µόνο αυτό σεξουαλική κακοποίηση αλλά και άλλα παιδιά. Με έκπληξη του το παιδί διαπίστωσε ότι η θεραπεύτρια ήταν γνώστης όλων των λεπτοµερειών της απεχθούς πράξεως. Το παιδί ένιωσε ανακούφιση και ευγνωµοσύνη βλέποντας ότι η θεραπεύτρια κατανοούσε την κατάσταση. Στη συνέχεια η θεραπεύτρια ρώτησε για το δράστη και το παιδί σχεδίασε ένα αυτοκίνητο µε περίεργο µωβ χρώµα κι ένα σπασµένο φανάρι (βλ. Σχέδιο 3.1) ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 16

Σχέδιο 3.1 Στη συνέχεια η θεραπεύτρια ρώτησε : «Και ο άντρας πως ήταν;» Το παιδί σχεδίασε ένα άντρα µε µαύρα µαλλιά που του έλεγε να κατεβάσει το παντελόνι του. Το ρώτησε πόσο χρονών τον κάνει και απάντησε ότι έδειχνε όσο ο πατέρας του, περίπου τριάντα ετών. Το παιδί ικανοποιηµένο από τη ζωγραφιά είπε στη θεραπεύτρια να σχεδιάσει αυτό που είδε πάνω στην µπλούζα του και έφτιαξε ένα άνθρωπο πάνω στην ιστιοσανίδα Ζωγράφισε και τα αθλητικά παπούτσια του ανθρώπου. Η θεραπεύτρια σκέφτηκε ότι αυτές οι εικόνες θα είναι χρήσιµες για την κατάθεση του στο δικαστήριο. Στη συνέχεια η θεραπεύτρια ζήτησε να απεικονίσει τα συναισθήµατά του για τον δράστη και ζωγράφισε ένα άντρα µε µαύρα µαλλιά και µε αηδιαστικό πρόσωπο που τον χτυπούσε µε ένα σπαθί. (βλ. Σχέδιο 3.2) ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 17

Σχέδιο 3.2 Το παιδί τόνισε χαρακτηριστικά «Θέλω να τον πιάσει η αστυνοµία γιατί θα κάνει κακό και σε άλλα παιδιά». Η θεραπεύτρια σκέφτηκε ότι τώρα ήταν η κατάλληλη στιγµή να βρεθεί το παιδί µε τους γονείς του. εύτερη Συνεδρία : Οικογενειακή συνάντηση όλα τα µέλη. Το παιδί ενθουσιασµένο από ότι έκανε µε την θεραπεύτρια έδειχνε στους γονείς του ότι ήταν ήρεµο και αισθανόταν λιγότερο διαφορετικό από τα άλλα παιδιά. Η θεραπεύτρια πληροφόρησε τους γονείς ότι αυτά που ζωγράφισε ο γιος τους θα είναι πολύ χρήσιµα για το δικαστήριο. Πριν φύγουν η θεραπεύτρια έδωσε ένα µπλοκ ζωγραφικής στο παιδί να το φέρει την επόµενη φορά µε θέµατα δικής του επιλογής. Με αυτές τις οδηγίες βοηθάει το παιδί στην αυτοέκφραση και σε σχέση εµπιστοσύνης µε την θεραπεύτρια.. Η επόµενη συνάντηση θα γίνει το απόγευµα της άλλης µέρας αφού το πρωί θα πήγαινε στην αστυνοµία για να δει φωτογραφίες πιθανών ενόχων. Τρίτη Συνεδρία : Συνάντηση µε το παιδί Όταν το παιδί πήγε για τη δεύτερη συνεδρία εικαστικής θεραπείας ανέφερε ότι είχε πάει στην αστυνοµία και βρήκε τη φωτογραφία του ενόχου και τους είπε ότι θυµόταν τον δράστη πολύ καθαρά και ότι είχε ζωγραφίσει αυτόν και το αυτοκίνητό του Τώρα το παιδί διάλεξε την πλαστελίνη και έφτιαξε ένα γουρούνι και κάτι στρατιωτάκια πού πυροβολούσαν το γουρούνι, όµως το παιδί ήταν σε τροµερή ένταση και του είπε να αλλάξουν ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 18

σχέδιο και να φτιάξει κουτάκια πού µέσα θα βάλει την εµπειρία του από το αστυνοµικό τµήµα. Έφτιαξε τον καλό αστυνόµο να του δίνει γλυκό, τον αστυνόµο που του δίνει ένα µάτσο φωτογραφίες και τον αστυνόµο που του λέει «είσαι καλό παιδί και οι γονείς σου πρέπει να είναι υπερήφανοι για σένα. Λυπάµαι που πέρασες µια φριχτή εµπειρία». Το µπλόκ περιείχε 16 εικόνες όλες παροµοίου περιεχοµένου τιµωρίας του δράστη µε διαφόρους τρόπους και οι περισσότερες είχαν διαγραφεί µε ένα Χ ή είχαν µουντζουρωθεί σε µια προσπάθεια να διαγράψει ή να καταστρέψει την ανάµνηση του συµβάντος. Μερικές µέρες αργότερα Ο δράστης συνελήφθη και βρέθηκε και το µωβ αυτοκίνητο µε το σπασµένο φανάρι και η µπλούζα και τα παπούτσια στο σπίτι του δράστη. Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα το παιδί θα εµφανιζόταν στο δικαστήριο. Τέταρτη Συνεδρία: Οικογενειακή συνάντηση όλα τα µέλη Έχει ήδη περάσει µια εβδοµάδα και τώρα πρέπει να εξοικειωθεί το παιδί και η οικογένεια µε το περιβάλλον του δικαστηρίου. Η ίδια σχεδίασε το δικαστή τα έδρανα και το έδρανο των µαρτύρων που θα καθόταν το παιδί. Και ο πατέρας και η µητέρα συµµετάσχουν στη δηµιουργία της εικόνας καθώς το παιδί έκανε ερωτήσεις έβαζε και χρώµα στην εικόνα. Αποφάσισαν να επισκεφθούν το δικαστήριο πριν την δίκη για ελάττωση έκπληξης και άγχους καθώς και του ψυχολογικού τραύµατος της επερχόµενης εµπειρίας. Πέµπτη Συνεδρία: Οικογενειακή συνάντηση όλα τα µέλη Μετά από ένα µήνα έφεραν τα µπλοκ ζωγραφικής που είχε δώσει η θεραπεύτρια και άλλα που είχε αγοράσει η µητέρα του για να τον βοηθήσει στην αυτοέκφραση και απεικόνιζε τα συναισθήµατα του παιδιού καθώς και την εµπειρία του µετά από το δικαστήριο. Με τη θετική συµπαράσταση των γονιών του έλαβε σηµαντική υποστήριξη και βοηθήθηκε στο να διατηρήσει την ευχάριστη εικόνα για τον εαυτό του, να αντιµετωπίσει µε επιτυχία µια τραυµατική εµπειρία και να εκφράσει τα συναισθήµατα οργής του µέσα από την δηµιουργική διαδικασία. Τελειώνοντας, η θεραπεύτρια την παρέµβαση στην κρίση τους είπε να ζωγραφίσουν όλοι µαζί µε ένα κολάζ που να περιέχει την οικογένεια κατά την διάρκεια της δοκιµασίας την οικογένεια εκείνη τη στιγµή και όλους στο µέλλον. Αποφάσισαν να διαλέξουν φωτογραφίες που δείχνουν θυµό και άγχος για το τότε, φυσιολογική ζωή για το τώρα και φωτογραφίες που θα εξέφραζαν υπερηφάνεια και ευτυχία για το µέλλον. Ένα τρεµάµενο χέρι ήταν το παρελθόν, µια ζυγαριά ήταν η δικαιοσύνη και µια οικογένεια που δειπνούσε χαρούµενη ήταν το µέλλον Επανεξέταση µετά από έξη µήνες, ένα χρόνο και τρία χρόνια αργότερα. Η Θεραπεύτρια κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας µε τη µητέρα επανεξέτασε το παιδί όπου διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχει εξαιτίας του συµβάντος, ούτε φόβος, ούτε ενοχή, ούτε ψυχολογική βλάβη, οπότε οι υπάρχουσες ενδείξεις δεν συνηγορούσαν για τη συνέχιση της θεραπείας. Η επανεξέταση µετά από ένα χρόνο και τρία χρόνια έγινε από την µεριά της θεραπεύτριας και οι πληροφορίες που έλαβε από την µητέρα ήταν ότι το παιδί παρουσίαζε σταθερή εξέλιξη και δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 19

Ανακεφαλαίωση Μέσα από την εικαστική θεραπεία βλέπουµε τις ενέργειες της θεραπεύτριας προσεγγίζοντας την οικογένεια ως σύστηµα. Πρώτα οι γονείς µετά το παιδί και µετά όλη η οικογένεια. Το παιδί επέλεξε να µοιραστεί τα εικαστικά του έργα µε τους γονείς του. Η οικογένεια πληροφορήθηκε ότι αυτά τα έργα µπορούσαν να υποβληθούν ως αποδεικτικά στοιχεία στο δικαστήριο. Στο παιδί δόθηκαν εικαστικά υλικά για να τα πάρει σπίτι του. Αυτά λειτουργούσαν ως µεταβατικά αντικείµενα και θα ενθάρρυναν την αυτοέκφραση του παιδιού και την ψυχική του κάθαρση. Ζωγραφίζει ένα αηδιαστικό άντρα, τον οποίο χτυπάει µε ένα σπαθί και στην ουσία εκδικείται συµβολικά τον δράστη. Στη συνέχεια κάνει µια διαδοχική απεικόνιση των συµβάντων στο αστυνοµικό τµήµα. Στην επόµενη συνεδρία προετοιµάζονται όλοι και ιδιαίτερα το παιδί για την παρουσία τους στο δικαστήριο, αφού εξοικειώθηκαν µέσα από σχέδια για το περιβάλλον του δικαστηρίου για να ελαττωθεί το άγχος τους. Και τέλος µε την οικογενειακή συνάντηση επεξεργάστηκαν τα εικαστικά έργα του παιδιού, αξιολογήθηκε πως προχωρούσε η ψυχολογική επεξεργασία του τραυµατικού συµβάντος για να κλείσει η θεραπευτική παρέµβαση σε κρίση. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΤΟ ΓΕΝΕΟΓΡΑΜΜΑ - BOWEN Το Γενεόγραµµα είναι ένα οικογενειακό διάγραµµα που περιέχει πληροφορίες που συλλέγονται σχετικά µε την πυρηνική, αλλά και την ευρύτερη οικογένεια του κάθε συζύγου. Ως οπτικό εργαλείο δηλαδή έχει σύµβολα βοηθά στον καθορισµό των διεργασιών που επηρεάζουν τον τρόπο λειτουργίας µιας οικογένειας. Συλλέγονται βασικά στοιχεία σχετικά µε τους γονείς και τα αδέλφια τους, όπως η υγεία τους σήµερα και παλαιότερα, το µορφωτικό τους επίπεδο, η απασχόληση και τα ιστορικά των γάµων. Ο BOWEN υποστήριζε ότι τα πρότυπα που επιβιώνουν διαµέσου των γενεών επηρεάζουν βαθιά τον τρόπο λειτουργίας της πυρηνικής οικογένειας. Ένα Γενεόγραµµα δηµιουργείται στηριζόµενο σε τρία επίπεδα : 1. Σχεδιάζεις την οικογενειακή οµή 2. Καταγράφεις οικογενειακές πληροφορίες 3. Σηµειώνεις οικογενειακές σχέσεις ΣΥΜΒΟΛΑ ΓΕΝΕΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Άνδρας Γυναίκα Άνδρας εξυπηρετούµενος Γυναίκα εξυπηρετούµενη Άνδρας νεκρός Γυναίκα νεκρή Άνδρας νεκρός όπου γνωρίζουµε την ηλικία θανάτου 19 Γυναίκα νεκρή όπου γνωρίζουµε την ηλικία θανάτου 25 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 21

Ηµεροµηνία Γεννήσεως - 1943 1962 Ηµεροµηνία Θανάτου Εγκυµοσύνη Θνησιγένεια ή Αποβολή Έκτρωση Σχέση Γάµου Χωρισµός ιαζύγιο Άνδρας µε αρκετές γυναίκες Γυναίκα µε αρκετούς συζύγους ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 22

Το Ζευγάρι που έχει πολλαπλούς συζύγους Καινούργιοι γάµοι όπου ο κάθε σύντροφος είχε αρκετούς άλλους συντρόφους Ανύπαντρο Ζευγάρι Σειρά Γέννησης Εναλλακτική Μέθοδος για απεικόνιση οικογένειας µε πολλά παιδιά ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΛΩΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 23