Ιγκόρ Στραβίνσκι (1882-1971) Η Συµφωνία των Ψαλµών (1930) 1 ο Μέρος

Ιγκόρ Στραβίνσκι (1882-1971) Η Συµφωνία των Ψαλµών (1930) 1 ο Μέρος Ο Στραβίνσκι, χρησιµοποιώντας διαφορετικά µουσικά στοιχεία και τάσεις της µουσικής, κατάφερε να δηµιουργήσει µουσικά έργα που τον καταξίωσαν ως τον σηµαντικότερο συνθέτη της εποχής του. Ένα από τα αριστουργήµατα του 20ού αιώνα είναι και η Συµφωνία των Ψαλµών που έγραψε ο συνθέτης. Αντωνία Φοράρη 2008 1

Σύντοµο βιογραφικό σηµείωµα Γεννήθηκε κοντά στην Αγ. Πετρούπολη από µουσική οικογένεια. Σπούδασε σύνθεση και ενορχήστρωση µε τον Rimsky Korsakov. O Diaghilev 1 του ανέθεσε να γράψει για τα Ρωσικά Μπαλέτα. Το 1911 µετακόµισε στο Παρίσι όπου παρέµεινε µέχρι τη Ρωσική Επανάσταση. Μετά τον θρίαµβο που είχε η Ιεροτελεστία της Άνοιξης, ο Στραβίνσκι ως συνθέτης και µαέστρος εκτέλεσε επανειληµµένα το συγκεκριµένο έργο, γεγονός που όχι µόνο αύξησε τα έσοδά του αλλά τον καθιέρωσε στο διεθνές µουσικό στερέωµα. Στη συνέχεια και µέχρι το τέλος της ζωής του, εγκαταστάθηκε στο Χόλλυγουντ της Αµερικής, ενσωµατώνοντας στο έργο του Αµερικάνικα στοιχεία. Τα έργα του Στραβίνσκι Διακρίνονται σε τρεις περιόδους: 1. Ρωσική περίοδος: µέχρι το 1918 Έργα: Το πουλί της φωτιάς, Πετρούσκα, Ιεροτελεστία της Άνοιξης, η Ιστορία του Στρατιώτη, οι Γάµοι. 2. Νεοκλασική περίοδος: 1919-1951 Έργα: Πουλτσινέλα, Οιδίπους Τύραννος, Συµφωνία για Πνευστά, Συµφωνία των Ψαλµών. 3. Σειραϊκή περίοδος: 1951-1971 Έργα: εις Μνήµη του Dylan Thomas, Θρήνος, Αγώνας. Προσφορά του Στραβίνσκι Το έργο του Στραβίνσκι επηρέασε πολλούς συνθέτες όπως αντίστοιχα συνέβηκε µε τα έργα των Wagner και Debussy. Πολλά µουσικά στοιχεία που δηµιούργησε και χρησιµοποίησε καθιερώθηκαν και χρησιµοποιούνται ευρέως µέχρι σήµερα. Oυσιαστική είναι η συµβολή του στη διάδοση του κινήµατος του νεοκλασικισµού. Η µετέπειτα στροφή του προς το σειραϊκό σύστηµα συνέτεινε στο να υπάρξουν αρκετοί συνεχιστές. Το βιβλίο του Η ποιητική της µουσικής 2 είναι ένα βιβλίο που δεν λείπει από καµία µουσική βιβλιοθήκη. Η Συµφωνία των Ψαλµών Προς τα τέλη του 1929, ο τότε µαέστρος της Συµφωνικής Ορχήστρας της Βοστόνης Σεργκέι Κουσσεβίτζκυ (Serge Koussevitzky), ανέθεσε στον Στραβίνσκι την σύνθεση ενός συµφωνικού έργου για τον εορτασµό των πενήντα χρόνων από την ίδρυση της ορχήστρας, που θα γινόταν τον επόµενο χρόνο. Σε αυτή την ανάθεση, ο Στραβίνσκι ανταποκρίθηκε µε την Συµφωνία των Ψαλµών, ένα έργο που αποτελείται από τρία µέρη και είναι γραµµένο για ορχήστρα και µεικτή χορωδία πάνω σε Λατινικούς ψαλµούς (ως εκ τούτου και η ονοµασία της). Στην πραγµατικότητα όµως, µε το έργο αυτό ο Στραβίνσκι δοξάζει τον Θεό, λόγω της επανένταξής του στη Ρωσική Ορθόδοξη εκκλησία (γύρω στο 1926) έπειτα από πολύχρονη αποχή. Συγκεκριµένα, η αφιέρωση που υπάρχει για την Ορχήστρα της Βοστώνης ξεκινά ως εξής: Cette Symphonie composée a la glorie de DIEU est Dedie au «Boston Symphony Orchestra» a la occasion du cinquantaire de son existence. Το έργο αποτελείται από τα εξής µέρη. 1 ο Μέρος: Ψαλµός 38: 13-14 Πρελούδιο 2 ο Μέρος: Ψαλµός 39: 2-4 Διπλή Φούγκα 3 ο Μέρος: Ψαλµός 150 Allegro Symphonique Τα µέρη του έργου θα πρέπει να εκτελεστούν χωρίς διακοπή σύµφωνα µε σηµείωση του συνθέτη. Το 1 ο µέρος είναι ένα πρελούδιο για τη Διπλή Φούγκα που ακολουθεί στο 2 ο µέρος του έργου. Το έργο γράφτηκε από τον Ιανουάριο µέχρι τον Αύγουστο του 1930 στη Νίκαια και στις Charavines. Η ταχύτητα του 1 ου µέρους είναι τέταρτο=92 και έχει συνολική διάρκεια 23 λεπτών. Το πρώτο µέρος διαρκεί 3 λεπτά και 10 δευτερόλεπτα. Το χειρόγραφο της παρτιτούρας του έργου ανήκει στην Συµφωνική Ορχήστρα της Βοστόνης. Χειρόγραφο υλικό και σηµειώσεις του συνθέτη υπάρχουν στην του προσωπική συλλογή. 1 Ο Σεργκέι Ντιαγκίλεφ (1872-1929) είναι Ρώσος χορογράφος, ιµπρεσάριος και σκηνοθέτης. Ίδρυσε τα "Ρωσικά µπαλέτα" που θριάµβευσαν στη Ρωσία αλλά και σε όλο τον κόσµο. 2 Το βιβλίο αυτό υπάρχει σε ελληνική µετάφραση από τις εκδόσεις Νεφέλη. Έτος εκδ. 1980. Αντωνία Φοράρη 2008 2

Ορχήστρα Το έργο είναι γραµµένο για τέσσερα φλάουτα, ένα πίκολο, τέσσερα όµποε, ένα αγγλικό κόρνο, τρία φαγκότα, ένα κόντρα-φαγκότο, τέσσερα κόρνα σε Φα, µία πίκολο τροµπέτα, τέσσερις τροµπέτες σε Ντο, τρία τροµπόνια, µία τούµπα, τύµπανα και γκραν κάσα, τετράφωνη µεικτή χορωδία, άρπα, δύο πιάνα, βιολοντσέλα και κοντραµπάσα. Ο συνθέτης έδωσε εντολή οι δύο ψηλότερες φωνές της χορωδίας να εκτελούνται από παιδιά. Μόνο στην περίπτωση που δεν υπάρχει διαθέσιµη παιδική χορωδία αυτές οι φωνές µπορούν να αντικατασταθούν µε γυναικείες φωνές. Σηµαντικό στοιχείο είναι η απουσία των υψηλότερων εγχόρδων, δηλ. βιολιών και βιόλων καθώς και κλαρινέτων. Ο Στραβίνσκι επιθυµούσε να διατηρήσει ένα σοβαρό και ψυχρό στιλ έτσι ώστε να παραπέµπει στην απόλυτη 3 µουσική παρά στη συναισθηµατική ή περιγραφική ροµαντική µουσική. Για αυτό το λόγο και δεν χρησιµοποιεί βιολιά, βιόλα και κλαρινέτα, όργανα που έχουν πιο ζεστό άκουσµα. Ψαλµοί Ο συνθέτης στον πρόλογο της παρτιτούρας διευκρινίζει πως οι ψαλµοί θα πρέπει να αποδίδονται πάντοτε στα λατινικά. Το 1 ο µέρος χρησιµοποιεί τις δύο τελευταίες στροφές του 38 ου ψαλµού από τη Βουλγκάτα 4, στίχοι 12-13. Το κείµενο εµφανίζεται στα µέτρα 26-78. Το λατινικό κείµενο έχει ως εξής: 12 Exaudi orationem meam, Domine, et deprecationem meam: auribus percipe lacrimas meas. Ne sileas. Quoniam advena ego sum apud te et peregrinus, sicut omens patres mei. 13 Remitte mihi, ut refrigerer prius quam abeam et amplius non ero. Μετάφραση στα ελληνικά: 12 Εισάκουσoν κύριε της προσευχής µου και δώσ ακρόαση εις την κραυγή µου. Mη παρασιωπήσεις. Eις τα δάκρυα µου διότι πάροικος είµαι πάρα συ και παρεπίδηµος καθώς πάντες οι πατέρες µου 13 παύσε απ εµού δια να αναλάβω δινόµουν πριν αποδηµήσω και δεν υπάρχω πλέον Αρµονία Το έργο είναι νεοτονικό και τα δύο τονικά κέντρα που υπάρχουν εδραιώνονται µέσω της συνεχούς επανάληψης τους και της έντονης υπογράµµισής τους, και όχι µέσω των παραδοσιακών κανόνων της αρµονίας. Τα τονικά κέντρα που υπάρχουν είναι της Μι ελάσσονας και της Σολ µείζονας. Ο ίδιος ο Στραβίνσκι επεσήµανε πως ολόκληρη η συµφωνία στηρίζεται στην εναλλαγή δύο 3µ που ενώνονται µε µια 3Μ. Μι Σολ Σι Ρε 3µ 3Μ 3µ O Στραβίνσκι χρησιµοποιεί τη µι οκτατονική κλίµακα Μι οκτατονική Μι Φα Σολ Λαb Σιb Σι Ντο# - Ρε - Μι Ηµ Τ Ηµ Τ Ηµ Τ Ηµ Τ 3 Πρβ. απόλυτη µουσική και προγραµµατική µουσική. Η απόλυτη µουσική δεν ακολουθεί ένα εξωµουσικό πρόγραµµα (π.χ. συναισθήµατα, εικόνες από τη φύση/ ταξίδια, ποιήµατα, φιλοσοφικές θέσεις, ζωγραφικούς πίνακες, κ.λπ.) και δεν παραπέµπει σε µουσικά νοήµατα έξω από το µουσικό κείµενο όπως επιχειρεί η προγραµµατική µουσική. 4 Βουλγκάτα ή Βουλγάτα είναι η λατινική µετάφραση της Αγίας Γραφής που έγινε στο τέλος του 4ου αιώνα µ.χ. Αντωνία Φοράρη 2008 3

Η οκτατονική κλίµακα προχωρά µε εναλλαγές τόνων (Τ) και ηµιτονίων (Ηµ), ξεκινώντας άλλοτε µε Ηµ-Τ και άλλοτε µε Τ-Ηµ. Στην προκειµένη περίπτωση η κλίµατα ξεκινά µε Ηµ-Τ. Σαν αποτέλεσµα αυτής της διαδοχής, η κλίµακα έχει οκτώ βαθµίδες αντί επτά που έχουν οι γνωστές µείζονες και ελάσσονες κλίµακες. Λόγω του ότι οι οκτατονικές κλίµακες δεν δίνουν ένα σαφές τονικό κέντρο δηµιουργούν την αίσθηση του µετέωρου. Η οκτατονική κλίµακα είναι γνωστή και ως ελαττωµένη καθώς οι βαθµίδες της όταν χρησιµοποιηθούν ως θεµέλιοι κάποιας συγχορδίες σχηµατίζουν ελαττωµένες συγχορδίες. Για αυτό και η κλίµακα αυτή είναι γνωστή και ως ελαττωµένη κλίµακα. Οι κλίµακες αυτές µπορούν να ξεκινήσουν από οποιαδήποτε βαθµίδα της κλίµακας µε την ίδια διαδοχή διαστηµάτων. Ενώ η κλίµακα αυτή χρησιµοποιήθηκε ήδη από τον Λιστ, έγινε γνωστή από τους Ρώσους συνθέτες προς το τέλος του 19 ου αι., µε τον Ρίµσκυ-Κόρσακοφ και τον Στραβίνσκι να τις χρησιµοποιεί ευρέως. Ο Στραβίνσκι χρησιµοποιεί επίσης τους ακόλουθους δύο εκκλησιαστικούς τρόπους: Δώριος τρόπος του Φα Φα Σολ Λαb Σιb Ντο Ρε Μιb Φα Τ Ηµ Τ Τ Τ Ηµ Τ Φρύγιος τρόπος του Μι Μι Φα Σολ Λα Σι Ντο Ρε Μι Ηµ Τ Τ Τ Ηµ Τ Τ Έτσι, ο Στραβίνσκυ µε την οκτατονική κλίµακα µι καταφέρνει να αντλήσει όλο το αρµονικό υλικό για το 1 ο µέρος της Συµφωνίας. Παρά την χρήση του πιο πάνω τονικού υλικού, η µουσική του έργου δεν είναι διάφωνη όπως στην Ιεροτελεστία της Άνοιξης. Μορφή Ως συµφωνία Ο Στραβίνσκι δεν στόχευε στο να γράψει την συγκεκριµένη συµφωνία στα πρότυπα της κλασικής συµφωνίας του 19 ου αιώνα η οποία συνήθως είχε τέσσερις κινήσεις. Για τον συνθέτη, η ονοµασία του έργου ως συµφωνία είχε την έννοια της συνήχησης, όπως ήταν δηλαδή η αρχική έννοια του όρου. Συγκεκριµένα ο ίδιος δήλωσε: «δεν είναι µια συµφωνία στην οποία συµπεριέλαβα ψαλµούς που θα πρέπει να ψαλούν. Αντιθέτως, είναι το τραγούδι των ψαλµών που «συµφωνεί» µε τα υπόλοιπα όργανα που έχουν όλα ανεξαρτήτως την ίδια αξία, και όχι πρωτίστως να «συµφωνίσει» τους ψαλµούς per se. Έτσι, στο έργο δεν υπερτερούν οι φωνές έναντι των οργάνων ή το αντίστροφο αλλά ορχήστρα και χορωδία αντιµετωπίζονται ισάξια (γεγονός που παραπέµπει σε αντιστικτικό στιλ). Δ ο µ ή 1 ου Μέρους Η µορφή του 1 ου µέρους µπορεί να θεωρηθεί σαν µια ελεύθερη τριµερής µορφή 1-14 Εισαγωγή 15-17 Α 18-25 Γέφυρα 26-32 Β1 33-36 Β2 37-40 Γέφυρα 41-48 Β1 49-52 Α 53-64 Γ 65-67 Α 68-72 Β1 72-74 Β2 75-τέλος ΠΤΩΣΗ Αντωνία Φοράρη 2008 4

Ανάλυση του 1 ου µέρους Μέρος Μουσική Ανάλυση Σχόλια ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μέτρα 1-4: Μ. 1 Διατονική συγχορδία της µι ελάσσονας από την ορχήστρα Στο µ. 1 ακούγεται εµφαντικά η διατονική συγχορδία της µι ελάσσονας. Το ενδιαφέρον είναι ότι η νότα σολ της συγχορδίας είναι τόσες πολλές φορές διπλασιασµένη µε αποτέλεσµα να δίνεται ταυτόχρονα και η αίσθηση του σολ ως τονικό κέντρο. Μ.2-3 Τα όµποε και φαγκότα παίζουν σύντοµα µελωδικά σχήµατα, δηλ. οστινάτι. Στην ανιούσα κίνηση τους σχηµατίζουν την Σιb µείζονα και στην κατιούσα στην συγχορδία Σολ µείζονα. Με τις συγχορδίες Σιb µείζονα και Σολ µείζονα ο συνθέτης καταφέρνει να εκθέσει όλες τις νότες της οκτατονικής κλίµακας µι. Μ.4 Παύση τετάρτου και διατονική συγχορδία µι ελάσσονα από την ορχήστρα Η παύση διακόπτει απότοµα την µελωδική κίνηση που υπήρχε στα δύο προηγούµενα µέτρα. Αµέσως µετά ακούγεται και πάλι η συγχορδία µι ελάσσονα. Αυτή η συγχορδία λειτουργεί σαν σηµείο στίξης. Ο συνθέτης µε (α) την αναπάντεχη διακοπή της µελωδικής κίνησης από την παύση και την κάθετη συγχορδία και (β) την έκθεση αντιθετικού υλικού από Αντωνία Φοράρη 2008 5

µελωδική οριζόντια κίνηση και την κάθετη συνήχηση µιας συγχορδίας επιτυγχάνει την αίσθηση της «απόλυτης» µουσικής. Γρήγορες ανάλλαγες του µέτρου από 2/4 σε 3/2 και ξανά 2/4 (σε όλο το έργο) Τονίζουν εµφαντικά την αίσθηση του παλµού παρά του οργανωµένου µέτρου. Τέτοιες αλλαγές στο µέτρο υπάρχουν συνεχώς σε όλο το έργο. Μ.12-13 Ο τρόπος αυτός περιέχει σχεδόν όλες τις νότες της οκτατονικής κλίµακας µι (δεν περιέχει το ντο# και το µιb) Κάνει χρήση του δωρικού τρόπου φα στο πιάνο 1 Α Μ.15-16 Φρύγιος τρόπος του µι στο πιάνο Ο τρόπος αυτός περιέχει σχεδόν όλες τις νότες της οκτατονικής κλίµακας µι (δεν περιέχει το λα και το ντο) 1 Τα βιολοντσέλα και τα κοντραµπάσα παίζουν ένα µι ισοκράτη Αντωνία Φοράρη 2008 6

Γέφυρα µ. 22 Τα κοντραµπάσα ξεκινώντας µια µελωδική γραµµή από το µι φτάνουν µέχρι το σιb δηµιουργώντας ένα διάστηµα κατιόν 4 ης αυξ. δηλ. τρίτονο Το τρίτονο είναι χαρακτηριστικό της οκτατονικής κλίµακας Β1 µ.26 Τα ξύλινα πνευστά παίζουν ένα οστινάτο πάνω στις νότες µι και φα. Πυκνή υφή στα ξύλινα Και πάλι τονίζεται η οκτατονική κλίµακα µι µέσω των δύο πρώτων της βαθµίδων (µι και φα) µ.26-32 Μπαίνουν οι άλτο µε ένα οστινάτο που αποτελείται από τις νότες µι και φα Τονίζεται ξανά η οκτατονική κλίµακα µι. Το µικρό τονικό εύρος τονική έκταση του οστινάτο (2µ) παραπέµπει στο σεµνό και ταπεινό θεοσεβούµενο πιστό χριστιανό. Η είσοδος τους θυµίζει Γρηγοριανό Μέλος. Οι αντιστικτική κίνηση είναι χαρακτηριστική. Αντωνία Φοράρη 2008 7

Β2 Μ.33 Είσοδος ολόκληρης της χορωδίας και των ξύλινων πνευστών της ορχήστρας Σολ µείζονα συγχορδία από τη χορωδία και τα βιολοντσέλα και κοντραµπάσα. Τονίζεται το τονικό κέντρο σολ Γέφυρα Μ.37-40 Το 1ο και 2 ο όµποε έχουν µια µελωδική γραµµή ενώ τα φλάουτα παίζουν τη συγχορδία σι ελάσσονα πάνω στη νότα ντο Ακούγεται η ελαττωµένη συγχορδία σι πάνω στη νότα ντο. Εδώ γίνεται χρήση µόνο φυσικών φθόγγων. Η χρήση φυσικών φθόγγων έρχεται σε αντίθεση µε την οκτατονική κλίµακα µι. Αντωνία Φοράρη 2008 8

Β1 Μ.41 Πυκνή υφή µε οστινάτι στα ξύλινα πνευστά ενώ οι άλτο ξαναµπαίνουν µε αυτή την µελωδία που έχει µικρό εύρος και δηλώνουν την οκτατονική κλίµακα µι. Μ.47 Στα φλάουτα υπάρχει ένα άρπισµα που σχηµατίζει τη συγχορδία µι ελάσσονας µε 7 η Μ.48 Και πάλι η συγχορδία της µι ελάσσονας που διακόπτει αναπάντεχα την µελωδία του αρπίσµατος Αντωνία Φοράρη 2008 9

Α Μ.49 Για πρώτη φορά παίζει f η ορχήστρα πάνω σε άρπισµα ντο µείζονας µε 7 η Συνεχώς φυσικές νότες Δηλώνει το τονικό κέντρο µι Ισοκράτηµα µι ενώ ακούγονται αρπίσµατα µε φυσικές νότες Μ.50 Οι σοπράνο µπαίνουν µε ένα ψηλό µι (τονικό κέντρο) και φόρτε και οι τενόροι κρατούν ένα ισοκράτηµα στη νότα µι Απευθύνονται προς τον Θεό «Ne Sileas» (µη παρασιωπήσεις) Μ.52 Συγχορδία µι ελάσσονα Γ Μ.53 Οι άλτο και οι µπάσοι έχουν µεγάλα και συνεχόµενα πηδήµατα: τραγουδούν σι, στη συνέχεια ανεβαίνουν οκτάβα σι, κατεβαίνουν 2Μ στο λα και κατεβαίνουν 7µ στο σι Για ακόµη µια φορά η συγχορδία αυτή λειτουργεί ως επανάληψη του τονικού κέντρου, διακόπτει αναπάντεχα την µελωδική κίνηση µε αποτέλεσµα να λειτουργεί και σαν σηµείο στίξης. Αυτή η κίνηση γύρω από την νότα σι λειτουργεί ως η δεσπόζουσα του τονικού κέντρου µι. Ο χριστιανός αναφέρεται στον εαυτό του ως ένα πάροικο και παρεπίδηµο που δεν επιθυµεί να εγκατασταθεί κάπου µόνιµα αλλά να περιπλανιέται συνεχώς. Αντωνία Φοράρη 2008 10

Μ.56 Είσοδος και των σοπράνων και των τενόρων πάλι στη νότα µι Α Μ.65 Η ορχήστρα παίζει ένα οστινάτο σε ντο µείζονα µε 7 η ενώ η χορωδία τραγουδά σε µι ελάσσονα. Ένταση ff. Η ορχήστρα εκτελεί τη συγχορδία ντο µείζονα µε 7 η πάνω σε µι ελάσσονα που τραγουδά η χορωδία Όλη η ορχήστρα και η χορωδία σε ff γεγονός που δηµιουργεί την κορύφωση του έργου. Η χορωδία τραγουδά «Remitte Nihi» (παύσε απ εµού), µια ακόµη έκκληση προς τον Θεό. Αντωνία Φοράρη 2008 11

Β1 Μ.68 Αλλαγή δυναµικής από ff σε p Ξανά οι τενόροι τραγουδούν την µελωδία που έχει έκταση µόνο µια 2µ (µι-φα) Β2 µ.74 Οι σοπράνο τραγουδούν µι φα για να καταλήξουν στο σολ (βλ. σχόλια πιο κάτω) Πτώση Μ.75-76 Το κόντρα-φαγκότο εκτελεί ρε-ντο-σιb-λαb-σολ Είναι η οκτατονική κλίµακα µι αλλά και ο δώριος τρόπος του φα Μ.77-78 Κλείνει µε συγχορδία Σολ µείζονα Τελειώνει µε µείζονα συγχορδία ενώ ξεκίνησε µε ελάσσονα γεγονός που παραπέµπει στην 3 η του Picardie. Το Σολ ήταν ένα τονικό κέντρο που ο συνθέτης τόνιζε από το πρώτο κιόλας µέτρο του µέρους αυτού (µέσω του πολλαπλού διπλασιασµού του στη συγχορδία µι ελάσσονα) Το 2 ο µέρος είναι στην Ντο ελάσσονα οπότε η σολ µείζ είναι η δεσπόζουσά της. Δηλ. κλείνει µε την δεσπόζουσα της κλίµακα του επόµενού µέρους του έργου. Αντωνία Φοράρη 2008 12

Νεοκλασικισµός Το έργο αυτό όπως προαναφέρθηκε - ανήκει στη νεοκλασική περίοδο του Στραβίνσκι στο οποίο χρησιµοποιεί στοιχεία από το ώριµο συνθετικό του στιλ που υπάρχουν ήδη στην Ιεροτελεστία της Άνοιξης. Αυτά τα στοιχεία τα ενσωµατώνει στη Συµφωνία των Ψαλµών που σε στιλ, µορφή και είδος µουσικής παραπέµπει στον 18 ο αιώνα. Έτσι, σε αυτό το έργο δεν υπάρχουν ρωσικά εθνικά στοιχεία όπως στη Ρώσικη περίοδο του (όπως, για παράδειγµα, στα µπαλέτα του). Αντίθετα, ακολουθεί το ρεύµα του νεοκλασικισµού που δηµιουργήθηκε από το 1910 µέχρι και το 50. Χρησιµοποιεί αντιστικτική κίνηση στο µέρος της χορωδίας, κάνει χρήση των ψαλµών από την Παλαιά Διαθήκη, χρησιµοποιεί ισάξια την ορχήστρα και την χορωδία χωρίς να υπερτερεί κανένα σύνολο από τα δύο, οι µελωδικές γραµµές είναι λιτές, διατονικές συγχορδίες, χρήση οστινάτι, δεν έχει περίπλοκους ρυθµούς, δεν επιθυµεί να συµπεριλάβει γυναίκες στη χορωδία, γεγονός που ίσως να οφείλεται στο εθιµοτυπικό που επικρατούσε τους προηγούµενους αιώνες στη χριστιανική µουσική. Νεοτονικότητα Η νεοτονικότητα είναι µια τάση που ξεκίνησε γύρω στο 1900. Νεοτονικό χαρακτηρίζεται ένα έργο στο οποίο µια νότα χρησιµοποιείται ως τονικό κέντρο. Η εδραίωσή της νότας αυτής ως τονικό κέντρο επιτυγχάνεται µέσω της συνεχoύς επανάληψής και υπογράµµισής της και όχι µέσω των παραδοσιακών κανόνων της αρµονίας. Απόλυτη Μουσική Vs Περιγραφική Μουσική Στις αρχές του 20ού αι. υπήρχε έντονο ρεύµα ενάντια στον Ροµαντισµό του 19 ου αι., την έκφραση συναισθηµάτων και την περιγραφή εικόνων. Ο Στραβίνσκι πίστευε πως η µουσική δεν µπορεί να εκφράσει συναισθήµατα και για αυτό οι µουσικοί θα πρέπει να εκτελούν απλά το έργο σύµφωνα µε τις οδηγίες του συνθέτη (και όχι να το ερµηνεύουν). «Η µουσική είναι, από την φύση της, αδύναµη να εκφράσει οτιδήποτε. Η απολύτως απαραίτητη και µοναδική της προϋπόθεση είναι η δόµηση της». Με αυτή του τη δήλωση ξεκαθάρισε πως µέληµά του είναι η απόλυτη µουσική, δηλ. η καθαρή µουσική, ο απλά επεξεργασµένος µουσικός ήχος που δεν έχει κανένα περιγραφικό στοιχείο. Με άλλα λόγια, θεωρεί πως η µουσική είναι ένα µουσικό αντικείµενο που «υπάρχει» µέσω της επεξεργασίας των βασικών στοιχείων της µουσικής (ρυθµικών, µελωδικών, κ.λπ.). Η Συµφωνία των Ψαλµών έχει απόλυτο στιλ αφού ο συνθέτης προσβλέπει να ξεφύγει από το τοπικό και να απευθυνθεί στο παγκόσµιο µουσικό γίγνεσθαι. Για να το επιτύχει, επιζητά την απλότητα, την οικονοµία στην έκθεση ρυθµικού και µελωδικού υλικού, απορρίπτει τους περίπλοκους ρυθµούς όπως και την εξεζητηµένη ενορχήστρωση της Ιεροτελεστίας της Άνοιξης. Επιζητά τις έντονες αντιθέσεις και εναλλαγές στοιχείων έτσι ώστε να αποφύγει οτιδήποτε µουσικά συγκεκριµένο και αναµενόµενο. Οι ψαλµοί δεν έχουν ρόλο να µεταφέρουν συγκεκριµένα νοήµατα για αυτό το λόγο και υπάρχουν παρατονισµοί µεταξύ των στίχων και της µουσικής. Αυτό που ενδιέφερε τον Στραβίνσκι είναι το συνολικό άκουσµα των ψαλµών και η γενικότερη εντύπωση που δηµιουργούν και όχι το περιεχόµενο τους per se. Έτσι, ποτέ δεν χρωµατίζει το κείµενο των Ψαλµών µε τη µουσική (word-painting). Στραβίνσκι και Σαίνµπεργκ Κατά τις δεκαετίες του 20-40 υπήρχε µια έντονη διαµάχη ανάµεσα στους νεοκλασικιστές - µε κύριο εκπρόσωπό τους τον Στραβίνσκι - και τους δωδεκαφθογγιστές - µε κύριο εκπρόσωπό τους τον Σαίνµπεργκ. Παρά το γεγονός ότι ο Στραβίνσκι αρχικά σκοπίµως αγνοούσε τον Σαίνµπεργκ και τις ριζοσπαστικές του τεχνικές, αργότερα παραδέχτηκε πως είχε εντυπωσιαστεί σε µεγάλο βαθµό από την δεύτερη βιενέζικη σχολή. Το γεγονός αυτό έδωσε άλλη τροπή στο συνθετικό έργο του Στραβίνσκι. Αντωνία Φοράρη 2008 13

Βίντεο http://www.youtube.com/watch?v=1kcmvcvzlag http://www.youtube.com/watch?v=paoqo6y7lvm http://www.youtube.com/watch?v=tbbnvrgnxwq Βιβλιογραφία Analytic Approaches to Twentieth Century Music, Joel Lester, J. 1989, W.W. Norton & Company, New York. Norton Anthology of Western Music: Classic to Modern, Vol. 2, Palisca, C. (ed.) 1996, W.W. Norton & Company, New York. The Harvard Dictionary of Music, Randall, D. 2003, Harvard University Press, Massachusetts. Αντωνία Φοράρη 2008 14