ΜΑΘΖΜΑ ΣΔΣΑΡΣΟ Ζ ΑΣΑΘΔΗΑ ΣΟΤ ΠΑΓΚΟΜΗΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ

ΜΑΘΖΜΑ ΣΔΣΑΡΣΟ Ζ ΑΣΑΘΔΗΑ ΣΟΤ ΠΑΓΚΟΜΗΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ ΣΟ ΝΔΟ ΠΑΓΚΟΜΗΟ ΤΣΖΜΑ Ζ λέα επνρή ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο, πνπ ζπλνδεχεηαη κε ην άλνηγκα ησλ δηεζλψλ αγνξψλ θαη ησλ ζπλφξσλ ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ απνηειεί κία ζεκαληηθή εμέιημε θαη έρεη δηακνξθψζεη ην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο. Ζ ζεζκνπνίεζε ηνπ αλνίγκαηνο ησλ αγνξψλ θαη νη αγνξέο ησλ εκπνξεπκάησλ ήηαλ κία ζπλερήο αδηάιεηπηε δηαδηθαζία ζε φιε ηελ πεξίνδν ε νπνία αθνινχζεζε φιε ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν θαη ζε παγθφζκην επίπεδν, φπσο έγηλε γηα παξάδεηγκα φηαλ κε ηελ ζέιεζε ηεο GATT επηβιήζεθε ε κείσζε ησλ δαζκψλ, γηα λα έρνπλ ζηελ νπζία ηε δπλαηφηεηα νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο λα κεηαθέξνπλ εκπνξεχκαηα αθφκε θαη αλάκεζα απφ ηηο ζπγαηξηθέο ηνπο. Αθφκε δηα κέζνπ ησλ πεξηθεξεηψλ άλνημαλ νη αγνξέο θαη ηα εζληθά ζχλνξα, απφ ηε ζηηγκή πνπ δηάθνξεο πεξηθεξεηαθέο δψλεο έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ην ζεζκηθφ πιαίζην ηνπ αλνίγκαηνο ησλ δηεζλψλ αγνξψλ. Σέηνηεο ήηαλ, ε Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα (ΔΟΚ), Δπξσπατθή Εψλε Διεχζεξσλ ζπλαιιαγψλ (ΔΕΔ), Βνξεηνακεξηθαληθή πκθσλία γηα ην Διεχζεξν Δκπφξην (NAFTA),. Λαηηλνακεξηθαληθή Κνηλή Αγνξά (MERCOSUR), Έλσζε ησλ Δζλψλ ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο (ASEAN), Οηθνλνκηθή πλεξγαζία Αζίαο-Δηξεληθνχ (APEC). Οη αγνξέο θεθαιαίνπ, νη νπνίεο κεηαπνιεκηθά βξίζθνληαλ ζε κηα δηαδηθαζία άηππνπ αλνίγκαηνο εμαηηίαο ησλ ειέγρσλ ηνπ θευλζηαλνχ θξάηνπο, φπσο ήδε έρνπκε αλαθέξεη, κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 70 άλνημαλ εληειψο νη αγνξέο κε ηελ θαηάξγεζε θάζε κνξθήο ειέγρνπ ζηε δηαθίλεζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ζπλάιιαγκα ζηε Μεγάιε Βξεηαλία θαη ζηηο ΖΠΑ θαη ην παξάδεηγκα ηνπο αθνινχζεζαλ νη ππφινηπεο ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 80 θαη ηνπ 90 (Φσηφπνπινο, «Παγθνζκηνπνίεζε, Αξηζηεξά θαη Πεξηεθηηθή Γεκνθξαηία). 44

Απφ ηε ζηηγκή πνπ μεθίλεζε ε δηαζπλνξηαθή ξνή ηνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ εκπνξεπκάησλ ζεζκνπνηήζεθε, φπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ, ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ κε ηελ παξάιιειε απειεπζέξσζε ηνπο, πνπ ζεκαίλεη ζηακάηεκα θάζε κνξθήο ειέγρνπ θαη ζηελ αλζξψπηλε εξγαζία, αιιά αθφκε θαη ζηελ θνηλσλία, αγλνψληαο νηηδήπνηε αξλεηηθφ ζα κπνξνχζε λα ζπκβεί ζ απηήλ. Σν άλνηγκα ησλ αγνξψλ δελ πεξηνξίζηεθε, φπσο γίλεηαη αληηιεπηφ, κφλν ζηε θζελή εξγαηηθή δχλακε αιιά θαη ζηα πιενλεθηήκαηα πνπ πξνέθππηαλ απφ ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ ζηα εκπνξεχκαηα θαη ζην θεθάιαην. Οη λέεο ηερλνινγίεο αλαπηχζζνληαλ θαη αλαπηχζζνληαη κε ξαγδαίνπο ξπζκνχο θαη απαηηνχλ ηελ εξγαζία λα είλαη ειαζηηθή θαη πεξηζζφηεξν πξνζαξκφζηκε ζηηο λέεο ζπλζήθεο νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο. Σν ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ πεξηιάκβαλε, ηε δεκηνπξγία θαλνληζκψλ πνπ ζα έθαλε ηνλ εκπφξην πην ειεχζεξν θαη ζπλάκα δπλαηφ κέζα απφ ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηεο δπλαηφηεηαο ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ θαη ησλ θξαηηθψλ κεραληζκψλ λα επηβάιινπλ εθείλνπο ηνπο ειέγρνπο πνπ ζα αθνξνχζαλ ηφζν ηελ εξγαζία, φζν θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Σέηνηνο κεραληζκφο ήηαλ ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Δκπνξίνπ (ΠΟΔ), ν νπνίνο δηαδέρζεθε ηελ GATT. Σν ζεζκηθφ πιαίζην πεξηιάκβαλε αθφκε ηελ ειαζηηθφηεηα ησλ αγνξψλ εξγαζίαο, νχησο ψζηε λα ειαρηζηνπνηεζεί ην θφζηνο παξαγσγήο θαη κ απηφλ ηνλ ηξφπν λα γίλνπλ πεξηζζφηεξν επηθεξδείο νη επελδχζεηο ηνπ θεθαιαίνπ. Απαηηήζεθε ε ηδησηηθνπνίεζε ησλ θξαηηθψλ επηρεηξήζεσλ, ψζηε λα απειεπζεξσζνχλ φινη νη ηνκείο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ νπνηαδήπνηε κνξθή ειέγρνπ θαη παξάιιεια, έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζηηο πνιπεζληθέο θαη ζηηο ππεξεζληθέο επηρεηξήζεηο λα επεθηείλνπλ ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπο θαη ηηο νηθνλνκηθέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο ζε πεξηνρέο πνπ ζα σθεινχζε ηηο ίδηεο. Παξάιιεια, φπσο ήδε αλαθέξακε, εμαηηίαο ηεο θξίζεο ηνπ θευλζηαλνχ-θνξληηζηηθνχ θξάηνπο πνπ έγηλε ην 1973, νδεγεζήθακε ζηε ζπξξίθλσζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, ψζηε λα βνεζεζεί ε επέθηαζε ηεο ηδησηηθήο νηθνλνκίαο θαη ζηηο ππεξεζίεο ηνπ θξάηνπο, ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα νη ηξάπεδεο θαη νη ηειεπηθνηλσληαθνί νξγαληζκνί. Ζ πνξεία απηή ησλ αιιαγψλ πνπ ζπλδπάζηεθε κε ηελ απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ, ζηελ νπζία εθθξάδνπλ απηφ πνπ ζηελ πνξεία νλνκάζηεθε λενθηιειεπζεξηζκφο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ηέηνηεο πνιηηηθέο, πνπ έρνπλ 45

λενθηιειεχζεξε θαηεχζπλζε αθνινχζεζαλ αθφκε θαη ζνζηαιδεκνθξαηηθά θφκκαηα, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη φηη ζηελ παξνχζα θάζε ηα αδηέμνδα ηνπ ζπζηήκαηνο έβξηζθαλ ιχζε κέζα απφ ηελ απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε δηαδηθαζία πξνο έλα παγθφζκην ζχζηεκα ή πξνο ηελ νηθνλνκηθή παγθνζκηνπνίεζε απνηειεί θαη κία αλαγθαηφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο, πξνθεηκέλνπ λα μεπεξαζηεί ε δνκηθή θξίζε ηνπ, φπσο απηή δηακνξθψζεθε κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, αλεμάξηεηα απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο λέαο επνρήο ηνπ αλνίγκαηνο ησλ αγνξψλ θαη ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ. Ζ θαηάξξεπζε ηεο ζνβηεηηθήο νηθνλνκίαο πνπ ήηαλ βαζηζκέλε ζηνλ θεληξηθφ ζρεδηαζκφ, ε ζηξαηεγηθή ππνθαηάζηαζεο ησλ εηζαγσγψλ πνπ εθάξκνζε ν ιεγφκελνο Σξίηνο Κφζκνο θαη νη, παξάιιεια, θπξίαξρεο πνιηηηθέο πνπ εθαξκφδνληαλ ζηηο ΖΠΑ, ζηε Μεγάιε Βξεηαλία θαη ζηηο άιιεο αλεπηπγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο ζεψξεζαλ ην θξάηνο κείδνλ πξφβιεκα θαη ζεψξεζαλ ηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο ζαλ ζεξαπεπηηθφ πξφβιεκα θαη ην παγθφζκην ζχζηεκα, φπσο δηακνξθψζεθε, σο ην κφλν γηα λα βγεί ε παγθφζκηα νηθνλνκία απφ ηα νηθνλνκηθά δεηλά πνπ είρε κπεί. Σν λέν παγθφζκην ζχζηεκα ραξαθηεξίδεηαη απφ ην ηεξάζηην θχκα ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ νη νπνίεο ζεκείσζαλ ηεξάζηηα αχμεζε ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη απμάλνληαλ δηαξθψο βνεζνχκελεο δηαξθψο απφ ην παγθφζκην εκπφξην θαη ηελ νηθνλνκηθή παξαγσγή. ην κεγαιχηεξν δηάζηεκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 νη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο απφ ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο απμάλνληαλ κε ξπζκφ πεξίπνπ 15% ην ρξφλν (Gilpin). Σν ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν πνπ ραξαθηεξίδεη θαη ηε λέα επνρή, είλαη φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ επελδχζεσλ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε θιάδνπο πςειήο ηερλνινγίαο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηνλ θιάδν ησλ απηνθηλήησλ θαη ζηνλ θιάδν ηεο πςειήο ηερλνινγίαο. Παξά ηα ζηνηρεία φκσο πνπ ππάξρνπλ, ζα πξέπεη λα πνχκε φηη απηά δελ θσηίδνπλ πιήξσο ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ (Gilpin). Σν ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ είλαη ε εμαηξεηηθή ζπγθέληξσζε θαη ε άληζα δηακνξθσκέλε θαηαλνκή πάλσ ζηνλ πιαλήηε. Οη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο πξαγκαηνπνηχληαη ζηηο ΖΠΑ, ζηε Γπηηθή Δπξψπε θαη ζηελ Κίλα πνπ ζεσξείηαη κία αλαδχνπζα ηεξάζηηα αγνξά, θαη απηφ γίλεηαη γηαηί νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο έιθνληαη απφ ηηο κεγάιεο ή δπλεηηθψο κεγάιεο αγνξέο. Αληίζεηα ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο 46

ρψξεο νη επελδχζεηο ήηαλ πεξηνξηζκέλεο θαη ζ απηφ νθείιεηαη ε άληζε θαηαλνκή ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ζηνλ πιαλήηε. Παξά ην γεγνλφο φηη αθφκε νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο δελ έρνπλ ιάβεη ηηο αλακελφκελεο ηεξάζηηεο δηαζηάζεηο ζηνλ πιαλήηε, νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο θαη νη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο απνηεινχλ ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λένπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο. Ζ δηαξθψο απμαλφκελε ζεκαζία ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, ζε ηδηαίηεξα θεθάιαηα ζα κηιήζνπκε πην θάησ γηα ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο θαη, αθφκε, γηα ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, ζπλέβαιιε ψζηε λα πξαγκαηνπνηεζνχλ ζνβαξέο αιιαγέο ηφζν ζηε δνκή, φζν θαη ζηε ζπλνιηθή ιεηηνπξγία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, φπσο απηή δηακνξθψζεθε ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ε πιεηνςεθία ησλ επελδχζεσλ έρνπλ θαηεπζπλζεί ζηνπο θιάδνπο εληάζεσο θεθαιαίνπ θαη λέαο ηερλνινγίαο. Διέγρνληαο έλα κεγάιν κέξνο ηνπ παγθφζκηνπ επελδπηηθνχ θεθαιαίνπ, ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο πξφζβαζεο ζηελ παγθφζκηα αγνξά, νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο κεηαηξάπεθαλ ζε ζεκαληηθνχο παξάγνληεο, φρη γηα ηηο δηεζλείο νηθνλνκηθέο ππνζέζεηο, αιιά θαη γηα ηε δηακφξθσζε πνιηηηθψλ, έλα απνηέιεζκα πνπ έθεξε κεγάιε αλαηαξαρή ζε πνιιέο ρψξεο (Gilpin). Απηφ πνπ ηειηθά θαζηέξσζε ην λέν παγθφζκην ζχζηεκα θαη ηελ νηθνλνκηθή παγθνζκηνπνίεζε, ήηαλ νη πνιχ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο, ηερλνινγηθέο θαη ηέινο νη νηθνλνκηθέο εμειίμεηο. Ζ ζπκπίεζε ηνπ ρξφλνπ, ε κείσζε ησλ απνζηάζεσλ εμαηηίαο ηεο ηεξάζηηαο πξνφδνπ ηφζν ζηηο κεηαθνξέο, φζν θαη ζηηο επηθνηλσλίεο κείσζε ζε κεγάιν ην θφζηνο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ θαη ππ απηήλ ηελ έλλνηα νη αλεπηπγκέλεο θαη νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο αλέιαβαλ πξσηνβνπιίεο γηα ηελ ειάηησζε ησλ θξαγκψλ πνπ εκπφδηδαλ ηελ ειεχζεξε εκπνξηθή θαη επελδπηηθή δξαζηεξηφηεηα. Με ην δηαξθέο άλνηγκα ηεο παγθφζκηα νηθνλνκίαο, έρνπκε ηελ αλάδπζε λέσλ βηνκεραληθψλ δπλάκεσλ θαη παξάιιεια κε ηνλ παγθφζκην αληαγσληζκφ θαη ηε δεκηνπξγία πεξηθεξεηαθψλ νινθιεξψζεσλ, νδεγνχκαζηε ζε κία παγθφζκηα νηθνλνκηθή επηβξάδπλζε θαη απηφ ζπλέβαιιε ζηελ εκθάληζε ελφο νπζηψδνπο πιενλάδνληνο παξαγσγηθνχ δπλακηθνχ ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο ηεο βηνκεραλίαο (Gilpin). Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε απηνθηλεηνβηνκεραλία, ε νπνία ζεσξείηαη γηα κεγάιν δηάζηεκα ην αλαγθαίν 47

γλψξηζκα ελφο θπξίαξρνπ θξάηνπο, ελψ παξάιιεια αληηπξνζσπεχεη θαη κηα πεγή πςειψλ ακνηβψλ γηα ηνπο βηνκεραληθνχο εξγάηεο. Οη ΖΠΑ θαη ε Ηαπσλία, φπσο θαη πνιιέο άιιεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ζηελ Δπξψπε, αιιά θαη ηελ ΝΑ Αζία, νη νπνίεο δηαζέηνπλ πνιιέο θαη κεγάιεο απηνθηλεηνβηνκεραλίεο, αξθεηέο απφ απηέο πξέπεη λα ζπγρσλεπηνχλ θαη αθφκε λα θιείζνπλ, γηα ην ιφγν φηη ε παγθφζκηα πξνζθνξά απηνθηλήησλ μεπεξλά ηελ ελεξγφ δήηεζε. Απφ ηηο δεθανθηψ ζπλνιηθά απηνθηλεηνβηνκεραλίεο πνπ ππάξρνπλ ζηνλ θφζκν ζην ηέινο ζα επηβηψζνπλ νη επηά (Gilpin). Ζ παγθφζκηα ππεξπαξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ζε θάπνηνπο νηθνλνκηθνχο ηνκείο νδήγεζε ζε έλα ζπκπέξαζκα, ψζηε θάπνηνη λα ππεξαζπηζηνχλ φηη ζηελ παγθφζκηα αγνξά δεκηνπξγήζεθε έλαο ππεξθνξεζκφο κεηαπνηεηηθψλ αγαζψλ. Σν ζπγθεθξηκέλν ζέκα νη καξμηζηέο ην νλνκάδνπλ ππνθαηαλάισζε θαη απηφ νδήγεζε ζε πνιινχο αλαιπηέο ηνπ ζπζηήκαηνο λα ζπκπεξάλνπλ φηη βξηζθφκαζηε ζε κία ζπζηεκηθή θξίζε θαη γηα λα επέιζεη ηζνξξνπία ζην παγθφζκην ζχζηεκα απαηηνχληαη ζεκαληηθέο θαη δηαξζξσηηθέο κεηαξξπζκίζεηο (ραξαθηεξηζηηθφ βηβιίν γηα ηε ζπγθεθξηκέλε καξμηζηηθή ζέζε απνηειεί ην βηβιίν ηνπ William Greider, One World, Ready or Not: The Manic Logic of Global Capitalism, New York: Simon and Schuster, 1997). Οη κεηαξξπζκίζεηο απαηηνχλ κία απζηεξή ινγηθή γηα λα επηηεπρζεί ε εμάιεηςε ηνπ πιενλάδνληνο παξαγσγηθνχ δπλακηθνχ θαη γίλεηαη αλαγθαία εμαηηίαο ηεο αλαγθαηφηεηαο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Απαηηείηαη κία πξνζαξκνγή, ζηελ νπνία πάληα ην θφζηνο ην πιεξψλνπλ νη εξγαδφκελνη θαη ζηε ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε ζεκαίλεη καδηθή απφιπζε ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηδηαίηεξα εθείλσλ πνπ έρνπλ ρακειή εμεηδίθεπζε ή είλαη εκη-εμεηδηθεπκέλνη θαη νη νπνίνη πνιχ δχζθνια ζα κπνξέζνπλ λα μαλαβξνχλ κία εξγαζία αλάινγε κε ηελ πξνεγνχκελε, εάλ ηπρφλ είραλ. Μία βαζηθή άπνςε ηνπ Paul Krugman, καο εμεγεί φηη ζε έλα πνιχ κεγάιν βαζκφ ην πξφβιεκα ηνπ πιενλάδνληνο δπλακηθνχ νθείιεηαη ζηνλ ππεξβάιινληα θφβν ηνπ πιεζσξηζκνχ ζε ρψξεο φπσο, γηα παξάδεηγκα, ε Γεξκαλία θαη ε Ηαπσλία, ζηηο νπνίεο νη θεληξηθέο ηξάπεδεο δίλνπλ κεγαιχηεξε πξνηεξαηφηεηα ζηε ζηαζεξφηεηα ησλ ηηκψλ παξά ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε (Paul Krugman, Is Capitalism Too Productive?, Foreign Affairs, 76, No 5, 1997). 48

Δθείλν πνπ ζα πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε, είλαη φηη ην ηέινο ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ ζπλέπεζε παξάιιεια ζηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν κε ηε λέα βηνκεραληθή επαλάζηαζε θαη ηηο λέεο ηερλνινγίεο ζην ρψξν ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ επηθνηλσληψλ. Ζ ζεκαζία ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή θαη ε επαλάζηαζε ηνπ θπβεξλνρψξνπ δηα κέζνπ ηνπ Internet κεηακνξθψλνπλ ηελ πνξεία ηνπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο θαη ζηηο νηθνλνκηθέο θαη ζηηο θνηλσληθέο θαη ζηηο πνιηηηθέο θαη ζηηο πεξηβαιινληηθέο εμειίμεηο. ΟΗ ζχγρξνλνη επηζηήκνλεο πηζηεχνπλ φηη ε νηθνλνκία ηεο πιεξνθνξίαο θαη ε ηεξάζηηα ηζρχο ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ έρεη δψζεη ηεξάζηηα ψζεζε ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, παξφιν πνπ ηψξα βξίζθεηαη ζε θξίζε αιιά πηζηεχεηαη φηη ζα αλαθάκςεη, πνπ παξφκνηα ψζεζε έρεη λα δεί απφ ηελ επνρή ηνπ αηκνχ, ηελ επνρή ηεο ειεθηξηθήο ηζρχνο θαη ηελ επνρή ηεο ηζρχνο ηνπ πεηξειαίνπ. εκεηψζεθε ηεξάζηηα πξφνδνο θαη κία ζεηξά απφ λέεο επηζηεκνληθέο θαη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο ζε πνιιά πεδία θαη πην ζπγθεθξηκέλα, ζηε βηνηερλνινγία, ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο, ζηε κηθξνειεθηξνληθή θαη ζηελ αλάπηπμε λέσλ πιηθψλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη παξαρζεί αξθεηή θαη ζεκαληηθή γλψζε, πνπ δελ έρεη παξαρζεί γηα αηψλεο ή θαη γηα ρηιηεηίεο ζην πιαίζην ηεο ππεξβνιήο. Απηφ είρε ζαλ απνηέιεζκα νη θχθινη ησλ ηερλνινγηθψλ πξντφλησλ, αιιά θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ ήηαλ αλαγθαίνη γηα ηελ παξαγσγή λα κεησζνχλ δξακαηηθά θαη ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ απαηηείηαη πιένλ είλαη πνχ κηθξφ αλάκεζα ζηε επηλφεζε ελφο πξντφληνο θαη ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ηνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ππάξρεη κία ηαρχηεηα εμέιημεο, πνπ δηεζλνπνηεί ηηο νηθνλνκηθέο, ηηο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο. Ζ ΠΑΓΚΟΜΗΑ ΑΣΑΘΔΗΑ Έρνπκε ήδε αλαθέξεη φηη ην ραξαθηεξηζηηθφ ζηελ επνρή καο είλαη ε απνξχζκηζε ησλ αγνξψλ θαη ε θηιειεπζεξνπνίεζε ηνπο. Πνιινί πξνζπαζνχλ λα ππνζηεξίμνπλ ηελ έλαξμε ελφο παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο κε αλνηθηέο αγνξέο, ηε δεκηνπξγία ησλ ππεξεζληθψλ θαη πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ θαη παξάιιεια ην ηέινο ησλ εζληθψλ θαπηηαιηζκψλ. Απφ ηελ επνρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 έρνπλ θαηαγξαθεί απνδηαξζξψζεηο θαη θαηαξξεχζεηο. Δίρε πξνεγεζεί 49

ε πηψζε ησλ θνηλσληθψλ θηλεκάησλ φρη κφλν ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, αιιά θαη ζηνλ Σξίην Κφζκν, θπξίσο κε ηα εζληθναπειεπζεξσηηθά θηλήκαηα, θαη αθφκε κε ηελ πηψζε ησλ ρσξψλ ηνπ ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ κεηά ην 1989. Ζ πνξεία ηνπ ζχγρξνλνπ βηνκεραληθνχ θφζκνπ είλαη ηέηνηα πνπ ηειηθά, παξά ηε κεγάιε αλάπηπμε πνπ πέηπρε ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο, δελ κπνξεί λα απνθχγεη κία ηεξάζηηα θξίζε θαη κία πνξεία έληνλεο απνζηαζεξνπνίεζεο θαη παξάιιεια κία φισλ εθείλσλ ησλ ηνκέσλ πνπ, παξαδνζηαθά, θάπνηε βαζηδφηαλ γηα λα ζηεξίμεη ηελ αλάπηπμε ηνπ, απφ ην ρξεκαηηζηήξην θαη ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα έσο ηηο δηάθνξεο κνξθέο θξαηηθψλ ειέγρσλ. Σν παγθφζκην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα βξίζθεηαη ζε κία αδπλακία λα ιεηηνπξγήζεη ζην πιαίζην ησλ ζεζκψλ ηνπ θαη κία ζεηξά απφ βαζηθά, αιιά θαη επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ πεξλνχλ πνιχ κεγάιε θξίζε. Οη λενθηιειεχζεξνη ππνζηεξηθηέο ηνπ ζπζηήκαηνο δελ εγθαηαιείπνπλ ηνλ αγψλα ηνπο θαη κε φπιν ηε κεγάιε θπξηαξρία ησλ ειεχζεξσλ ζπλαιιαγψλ θαη ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο, παξαβιέπνπλ φια ηα πξνβιήκαηα θαη κηινχλ γηα ηνλ ζξίακβν ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο θαη ηεο απηφκαηεο ηθαλφηεηαο πνπ έρεη ην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα λα απηνξξπζκίδεηαη. ηηο αδπλακίεο ησλ θξαηηθψλ κεραληζκψλ πνπ αδπλαηνχλ λα επηβάιινπλ έιεγρν, αληηπαξαηάζζνπλ ηε δπλαηφηεηα ηνπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο ηεο αλνηθηήο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο λα επηβάιιεη ππεξεζληθνχο ειέγρνπο, πξνβάιινληαο σο πξαγκαηηθφηεηα κία ζχγρξνλε νπηνπία θαη έλα νξακαηηζκφ πνπ δελ έρεη πξφζβαζε πνπζελά. ην πιαίζην ηεο θαηάζηαζεο απηήο θαη κε επηρείξεκα ηε δχλακε ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο, ην θξάηνο δηαξθψο ππνρσξεί θαη ζηε ζέζε ηζρπξνπνηνχληαη θαη θπξηαξρνχλ νη ππεξεζληθέο ή νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο. χγρξνλνη ζηνραζηέο, πνπ αλαιχνπλ ην θαηλφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ν Κ. Βεξγφπνπινο, ζεσξνχλ φηη απηφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ επνρή καο είλαη ε εμήο αμεπέξαζηε αληίθαζε: ελψ επηδηψθεηαη ε ξχζκηζε ζηηο ππεξεζληθέο επηρεηξήζεηο, παξάιιεια αλαπηχζζεηαη θαη ε απνξχζκηζε ησλ αγνξψλ (Βεξγφπνπινο, «Παγθνζκηνπνίεζε, ε Μεγάιε Υίκαηξα»). Τπνζηεξίδεη φηη ελψ θάπνηεο κνξθέο θξαηηθήο ξχζκηζεο ζήκεξα πεξηζηξέθνληαη ζην θελφ, παξφια απηά ην θξάηνο έρεη ηέηνηεο ιεηηνπξγίεο πνπ δχζθνια ζα κπνξνχζε θάπνηνο λα πεη φηη σο κνξθή ζηε ζχγρξνλε επνρή έρεη εμαληιεζεί θαη μεπεξαζηεί. Πηζηεχεη δε, φηη απφ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ 50

ίδηνπ ηνπ θξάηνπο εμαξηάηαη ε αλακφξθσζε ηνπ εζληθνχ θαη ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο. Δλψ ε θηιειεχζεξε ψζεζε ηεο επνρήο καο απαηηεί ηελ εμάιεηςε φισλ ησλ θξαγκψλ γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, δεκηνπξγνχληαη έκκεζεο κνξθέο ειέγρνπ νη νπνίεο ηειηθά ζεσξνχληαη πην επίθνβεο απφ ηηο έκκεζεο κνξθέο ειέγρνπ. Δμάιινπ, φπσο ήδε έρνπκε αλαθέξεη, κφλν ην θεθάιαην θαη θπξίσο ζηε ρξεκαηηζηηθή ηνπ κνξθή θηλείηαη απεξηφξηζηα ελψ νη ππφινηπνη ζπληειεζηέο παξαγσγήο έρνπλ ρακειφ βαζκφ θηλεηηθφηεηαο θαη θπξίσο έρνπλ άληζε θαηαλνκή ζηα ζηελά ζχλνξα ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ. Δλψ έρνπλ ελζσκαησζεί νη δηεζλείο αγνξέο, νη ηερλνινγίεο θαη νη παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο, ε δηάξζξσζε θαη ε απνδνηηθφηεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο καθξννηθνλνκηθήο πνιηηηθήο ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ, εμαθνινπζνχλ λα εμαξηψληαη απφ εθείλεο ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ πνηθίιινπλ απφ ρψξα ζε ρψξα θαη απφ πεξηθέξεηα ζε πεξηθέξεηα εζληθψλ θξαηψλ. ην ζπκπέξαζκα απηφ θζάλνπλ δχν ζεκαληηθνί νηθνλνκνιφγνη ηεο ζνζηαιδεκνθξαηηθήο αξηζηεξάο, νη νπνίνη κέζα απφ ηηο έξεπλεο ηνπο θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ζχγρξνλε δηεζλήο νηθνλνκία ζπγθξνηείηαη ζην πιαίζην ησλ πεξηθεξεηαθψλ ζπλαζπηζκψλ θαη ελψζεσλ θαη απφ ηελ θπξηαξρία εζληθψλ κνξθψλ δηαρείξηζεο, αθφκε θαη σο πξνυπφζεζε γηα κία κειινληηθή δηεζλή δηάξζξσζε, γεγνλφο πνπ, φπσο ιέλε, απνδεηθλχεη φηη δελ ππάξρεη παγθνζκηνπνίεζε (P. Hirst-G. Thompson, The problem of Globalization, Economy and Sosiety, tom. 21, No 4, Ννέκβξηνο 1992). ήκεξα έρεη δηακνξθσζεί ε πνιηηηθή ηεο ζθιήξπλζεο ησλ εζληθψλ λνκηζκάησλ, ε νπνία εμνπδεηεξψλεη ηηο παξαδνζηαθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ λνκίζκαηνο θαη ησλ ηηκψλ πνπ ραξαθηήξηδε ηελ νκνγελνπνίεζε ηνπ νηθνλνκηθνχ ρψξνπ, νδεγεί ζηελ ππέξβαζε ησλ αζπλερεηψλ θαη ζηελ απφζβεζε ησλ εθηάθησλ θαη απξφβιεπησλ ζνθ (Βεξγφπνπινο). Γηα ηνλ ίδην εάλ νη ηηκέο θαη ην λφκηζκα δελ θηλνχληαη ειεχζεξα, ιφγσ ησλ ζεκεξηλψλ πνιηηηθψλ πνπ ηηο θαζειψλνπλ ζε αθηλεζία, ηφηε ηα νηθνλνκηθά ζπζηήκαηα σζνχληαη ζε δηαζπνξά θαη δηάζπαζε, νη εηεξνγέλεηεο θαη νη αζπλέρεηεο έξρνληαη ζηελ επηθάλεηα θαη έρνπκε αθφκε κεγαιχηεξεο αληζνκέξεηεο. Δδψ έρνπκε θαη ηνλ Friedman, ηνλ παηξηάξρε ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ, ν νπνίνο πηζηεχεη, φηη φηαλ ε αθηλεζία ησλ λνκηζκαηηθψλ ηζνηηκηψλ δηαηεξείηαη ηερλεηά, είηε απηέο είλαη ζηαζεξέο είηε είλαη ζπλδεδεκέλεο κεηαμχ ηνπο, έρεη ζαλ 51

απνηέιεζκα ηελ παξάιπζε ησλ κεραληζκψλ νη νπνίεο ζα εμαζθάιηδαλ ζηελ νηθνλνκία ηελ απζφξκεηε πξνζαξκνγή ηεο. Ο Βεξγφπνπινο εδψ παξαηεξεί φηη κ απηφλ ηνλ ηξφπν νη ζεκεξηλέο νηθνλνκίεο απνκαθξχλνληαη απφ ηνλ δξφκν ηεο νινθιήξσζεο θαη καο νδεγνχλ ζηνλ δξφκν ηεο απνδφκεζεο. Απηφ έρεη δχν ζπλέπεηεο: α) νη αξρέο επεηδή ζέινπλ λα πεξηνξίζνπλ ηε δπλακηθή ηεο απνδηάξζξσζεο, θαηεβάδνπλ δηαξθψο θαη πεξηζζφηεξν ην επίπεδν ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ ππναπαζρφιεζε θαη ηελ αλεξγία θαη β) απηφ πνπ ιέκε απηφκαηνη ζηαζεξνπνηεηηθνί κεραληζκνί επαλέξρνληαη ζε εζληθφ πιαίζην δηα κέζνπ ηνπ θξάηνπο θαη ησλ ζεζκψλ πνπ ην ραξαθηεξίδνπλ ή απζφξκεηα (Βεξγφπνπινο, «Παγθνζκηνπνίεζε, ε Μεγάιε Υίκαηξα», ζ. 83). Έρνπκε δε θαη ηελ πεξίπησζε ησλ ακεξηθαλψλ νηθνλνκνιφγσλ ηεο ζρνιήο ηεο πξνζθνξάο, νη νπνίνη ππνζηεξίδνπλ φηη νη κνλεηαξηζηέο νηθνλνκνιφγνη ζπκκεηέρνπλ, θαηαξρήλ, ζηελ επίζπεπζε ηεο θαηάξξεπζεο ηεο βηνκεραλίαο θαη απφ ηελ άιιε ζπκβάιινπλ ζηελ επαλαθνξά ηνπ θξαηηθνχ παξεκβαηηζκνχ, πξνθεηκέλνπ λα ιπζεί ην πξφβιεκα ηεο βηνκεραληθήο θαηάξξεπζεο πνπ πξνεγνπκέλσο ζα έρεη δεκηνπξγεζεί. Ζ ζπγθεθξηκέλε ιεηηνπξγία ηνπ κνλεηαξηζκνχ νδεγεί ζε πεξίεξγεο θαηαζηάζεηο αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο ρψξεο θαη ζην ηέινο ζπκβάιιεη ζηελ απφθιηζε θαη ζηελ αχμεζε ηεο αληζφηεηαο αλάκεζα ζηηο εζληθέο νηθνλνκίεο ζην πιαίζην ηεο δηεζλνχο πξαγκαηηθφηεηαο. ια φζα αλαθέξακε, ζε φια ηα πξνεγνχκελα θαη κε βάζε ηελ αμία ησλ απφςεσλ ησλ έγθπξσλ δηεζλψλ νηθνλνκνιφγσλ θαη ηηο δηεζλείο νηθνλνκηθέο ζρνιέο, κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ελψ ε ρξεκαηηζηεξηαθή παγθνζκηνπνίεζε έρεη θζάζεη ζε έλα ζεκείν νινθιήξσζεο, απφ ηελ άιιε παξνπζηάδεη ηεξάζηηα πξνβιήκαηα ζην επίπεδν ηεο παξαγσγήο θαη ηδηαίηεξα ζηε ιεηηνπξγία ησλ εζληθψλ νηθνλνκηθψλ ζπζηεκάησλ. Αθφκε θαη αλ ππάξρνπλ παγθφζκηα δνκεκέλεο επηρεηξήζεηο, δελ έρνπλ παγθνζκηνπνηεζεί θαη ηα αληίζηνηρα παξαγσγηθά ζπζηήκαηα. Γελ κπνξνχλ λα δερζνχλ, επνκέλσο, ηελ εκβέιεηα ηνπ ξφινπ ησλ πνιπεζληθψλ ή ππεξεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, πνπ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο θαζνξίδεηαη ε παγθφζκηα νηθνλνκηθή πνιηηηθή εμαηηίαο ηεο δχλακεο πνπ έρνπλ, απηέο νη ηεξάζηηεο επηρεηξήζεηο, λα επηβάιινπλ ηηο απφςεηο ηνπο ζηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο θαη έηζη πηζηεχνπλ ν εζληθφο ηνκέαο παξακέλεη απνθαζηζηηθφο, αλαληηθαηάζηαηνο θαη ζπκπιεξσκαηηθφο αλάκεζα ζηνπο ηνκείο παξαγσγήο. Έλα δεχηεξν 52

ζηνηρείν, ην νπνίν αθνξά ηε ρξεκαηηζηεξηαθή παγθνζκηνπνίεζε ε πηέξπγα ησλ ξηδνζπαζηψλ νηθνλνκνιφγσλ (Βεξγφπνπινο, Hirst, Thompson, Μειηφο, θ.α.), ζεσξεί φηη ελψ είλαη εθπιεθηηθή ε παγθνζκηνπνίεζε ζηε δεθαεηία ηνπ 80 θαη ηνπ 90, ηνχην ην θαηλφκελν δελ είλαη πξσηφγλσξν ζηελ ηζηνξία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Οη θιαζηθνί νηθνλνκνιφγνη, D. Hume, A. Smith, D. Ricardo, J. St. Mill φπσο θαη άιινη επηθαλείο νηθνλνκνιφγνη είραλ ζεκειηψζεη φηη ε πνιηηηθή νηθνλνκία ζηεξίδεηαη ζηελ πιήξε θηλεηηθφηεηα ησλ θεθαιαίσλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Οη αξρέο ηεο ειεπζεξίαο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, ηνπ ρξπζνχ θαλφλα θαη ηεο πιήξνπο θηλεηηθφηεηαο ησλ θεθαιαίσλ δελ έρνπλ θάηη ην θαηλνχξγην, απφ ηε ζηηγκή κάιηζηα ήηαλ ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο ρξπζήο επνρήο ηνπ 19 νπ αηψλα, ηφηε πνπ ε κεγάιε παγθφζκηα δχλακε, ήηαλ ε Μεγάιε Βξεηαλία. Αλ δερζνχκε απηφ, ηφηε ζηελ νπζία, έζησ θαη αλ ε ρξεκαηηζηεξηαθή παγθνζκηνπνίεζε δελ είλαη πξσηφγλσξν θαηλφκελν, ζεκαίλεη φηη ε ηάζε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ε παγθφζκηα νηθνλνκία ή ε «παγθνζκηνπνίεζε» φπσο ζα ηε ιέγακε ζήκεξα. Αλ ππνζέζνπκε θαη ηε θχζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο λα κελ πεξηνξίδεηαη ζηα ζηελά εζληθά φξηα, αιιά θαη ηε θχζε ησλ ζχγρξνλσλ κεγάισλ ππεξεζληθψλ επηρεηξήζεσλ λα είλαη παγθφζκηεο, ηφηε πνιχ δχζθνια ζα πηζηεχακε, φηη ε ζεκεξηλή παγθνζκηνπνίεζε είλαη κχζνο ή ζπλσκνηηθή ή ρίκαηξα, ή ηειηθά απνηειεί θαη αλαγθαηφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο, αλεμάξηεηα εάλ ζε θάπνηα ρξνληθή νη λενθηιειεχζεξεο δπλάκεηο αμηνπνίεζαλ ηε ζπγθπξία πξνο φθεινο ηεο θηλεηηθφηεηαο ηνπ θεθαιαίνπ θαη ηνπ νινθιεξσηηθνχ αλνίγκαηνο ησλ αγνξψλ. Γη απηφ ην ζέκα ζα αζρνιεζνχκε εθηελέζηεξα ζην επφκελν θεθάιαην. Πάλησο ν ζχγρξνλνο ακεξηθαλφο νηθνλνκνιφγνο D. Hale, (D. Hale, Picking up Reagan s Tabs, Foreign Policy, 1989), ζεσξεί φηη ε ζχγρξνλε ρξεκαηηζηηθή ελνπνίεζε είλαη αηηία ζπλερφκελεο θαη απμαλφκελεο αζηάζεηαο ζηνλ θφζκν, θαη ν H. Kaufman πηζηεχεη φηη ε ρξεκαηηζηηθή παγθνζκηνπνίεζε απνηειεί εκπφδην γηα ηε ζχγθιηζε ησλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ. Δίλαη φκσο γεγνλφο φηη ε ζπγθεθξηκέλε ρξεκαηηζηεξηαθή παγθνζκηνπνίεζε θαη αθφκε ηεο δηεζλνπνίεζεο ησλ αγνξψλ δελ νδεγεί ζ έλα αλψηεξν ζηάδην ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ πνπ ζα νδεγήζεη ζηελ επελδπηηθή έθξεμε. Αληίζεηα ζηε ζεκεξηλή ηνπ κνξθή ην θεθάιαην νδεγεί ζηελ επηβξάδπλζε ησλ ξπζκψλ ηεο νηθνλνκίαο θαη παξάιιεια ηηο ΖΠΑ νη νπνίεο ζεσξνχληαη ε κεγάιε παγθφζκηα δχλακε, εμαηηίαο ηεο θξίζεο ηεο, αξλνχληαη λα αλαιάβνπλ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο πνπ 53

απνξξένπλ απφ ηελ παγθφζκηα εγεκνλία πνπ γηα δεθαεηίεο έρνπλ, θαη ζπληεινχλ ζηε ιεηηνπξγία θαη ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθψλ πνπ ππεξαμηψλνπλ ηα λνκίζκαηα. Ζ ιεηηνπξγία ηεο ζεκεξηλήο παγθνζκηνπνίεζεο νδεγεί ζηελ επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκίαο, ζηε ρξεκαηηζηεξηαθή δηφγθσζε, ππεξβνιηθή ζπγθεληξνπνίεζε θαη ηαπηφρξνλα ζηε γεληθή ππεξρξέσζε ηνπ θφζκνπ. Με ηα ζηνηρεία πνπ καο δίλεη ν Βεξγφπνπινο (Παγθνζκηνπνίεζε, ε Μεγάιε Υίκαηξα, θεθ. 2) γηα ην ζεκεξηλφ απνινγηζκφ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, θαίλεηαη φηη εκθαλίδεη πνιιέο αληηθάζεηο. Απηέο ζα κπνξνχλ λα πεξηγξαθνχλ θαη σο εμήο: νη ζπλνιηθέο ξνέο ησλ άκεζσλ επελδχζεσλ πξνο ην εμσηεξηθφ πξνο ην παξφλ αληηζηνηρνχλ ζην 1,1% ηνπ ΑΔΠ ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ θαη ην 5,3% ηνπ ζπλαιιάγκαηνο πνπ πξνέξρεηαη απφ εμαγσγέο. Οη ΖΠΑ επελδχνπλ ζην εμσηεξηθφ ζηελ ηξέρνπζα δεθαεηία ηνπ 90, ην 0,5% ηνπ ΑΔΠ ηνπο, ελψ νη ρψξεο κε εκπνξηθφ πιεφλαζκα, φπσο είλαη ε Ηαπσλία θαη ε Γεξκαλία επελδχνπλ ε κελ πξψηε 1,6% θαη ε δεχηεξε 1,4%. Δπηπιένλ νη ζπζζσξεπκέλεο επελδχζεηο θεθαιαίσλ ηα νπνία έρνπλ εμσηεξηθή πξνέιεπζε δελ αληηπξνζσπεχνπλ ζηηο ΖΠΑ παξά κφλν ην 1,6% απφ ην ζπλνιηθφ επελδπκέλν θεθάιαην ζηε ζπγθεθξηκέλε ρψξα θαη αθφκε πεξίπνπ ην 0,3 έσο 0,5% ζηελ Ηαπσλία θαη ζηε Γεξκαλία αληίζηνηρα. Υσξίο απηφ λα εμεγεί γηαηί ε νηθνλνκία δελ είλαη παγθνζκηνπνηεκέλε, ε αδπλακία ηνπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο δηαθαίλεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη, νη ζπζζσξεπκέλνη ηίηινη πνπ είλαη ζην εμσηεξηθφ, ζηελ νπζία αληηπξνζσπεχνπλ ηα 2/3 ηνπ ΑΔΠ ησλ πινπζηφηεξσλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ. Μφλν ην 2% ησλ ζπζζσξεπκέλσλ ηίηισλ αληηπξνζσπεχνπλ ηηο άκεζεο επελδχζεηο ζην εμσηεξηθφ. Μέζα ζ φια απηά έξρεηαη θαη ε εμεηδηθεπκέλε κειέηε ηνπ J. Tomlinson (J. Tomlinson, Can Government Manage the Economy?, Fadian Tract, 524, London 1988), πνπ δηαπηζηψλεη φηη ε δηεζλήο εκπνξηθή θαη ρξεκαηηζηηθή αιιεινδηείζδπζε, απηφ πνπ δείρλεη ην χςνο ησλ ρξεκαηηζηηθψλ θαη εκπνξηθψλ εηζξνψλ ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ, ηφζν γηα ηε Μεγάιε Βξεηαλία, φζν θαη γηα ηηο ππφινηπεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο είρε θαιχηεξε επίδνζε ηελ πεξίνδν 1905-1914 ζε ζρέζε κε ηε δεθαεηία ηνπ 80. Γηα λα θαηαλνήζεη θάπνηνο ηελ αζηάζεηα ηνπ ζχγρξνλνπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο ζα αλαθέξνπκε ηα θαησηέξσ: Ζ πξαγκαηηθή αμία ηνπ δνιαξίνπ κε βάζε ην εκπφξην, αλέβεθε θαηά 52% αλάκεζα ζην 1979 θαη ηνπ 1984 θαη θαηφπηλ έπεζε απφηνκα θαηά 29% ην 1987. Με βάζε ηελ νηθνλνκηθή ινγηθή ε 54

κία απφ ηηο δχν απηέο θηλήζεηο δελ ζα έπξεπε λα είρε πξαγκαηνπνηεζεί φηαλ κηιάκε γηα έλα θφζκν ζηνλ νπνίν θπξηαξρνχλ ηα καθξνρξφληα νηθνλνκηθά βαζηθά κεγέζε (L. Thurow, «Σν κέιινλ ηνπ θαπηηαιηζκνχ», θεθ. 11). Με άιια ιφγηα, ελψ ζηηο πξψηεο κεηαπνιεκηθέο δεθαεηίεο ππήξρε ζηαζεξφηεηα, νη κεγάιεο δηαθπκάλζεηο ησλ αμηψλ λνκηζκάησλ, έγηλε θαζεκεξηλφ ζπκβάλ ζηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο. ήκεξα είλαη ηξνκεξά δχζθνιν θαη εηδηθά κε ηελ θξίζε ζηηο ΖΠΑ θαη ηελ ηζρπξνπνίεζε ηνπ επξψ ζε ζρέζε κε ην δνιάξην, λα πξνβιέςεη θάπνηνο πνηέο ζα είλαη νη αμίεο ησλ λνκηζκάησλ ζην κέιινλ, αθφκε πνπ ζα πξέπεη λα θάλεη θάπνηνο λα θάλεη καθξνπξφζεζκεο επελδχζεηο, δείρλνληαο ην κέγεζνο ηεο αβεβαηφηεηαο θαη ηνλ θίλδπλν αλάιεςεο ηνπ ξίζθνπ γηα ηε ζσζηή κειινληηθή επέλδπζε, θαη αθφκε ηη εμαγσγέο ζα πξέπεη λα γίλνπλ θαη πνηέο φρη. Οη αιιεπάιιειεο ρξεκαηηζηεξηαθέο θξίζεηο ζε δηάθνξα κέξε ηνπ πιαλήηε απνδεηθλχνπλ θαη ηελ αζηάζεηα ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο. Υαξαθηεξηζηηθή ήηαλ ε θξίζε ηνπ Μεμηθνχ ην 1995, ζε κηα πεξίνδν πνπ θαηλφηαλ φηη ε νηθνλνκηθή επκάξεηα θπξηαξρνχζε ζην Μεμηθφ. Απηφ ην ηζηνξηθφ απνδεηθλχεη φηη πάληα ζα ππάξρεη έλαο αδχλαηνο θξίθνο, φπσο ζπλέβε θαη ζηηο επφκελεο θξίζεηο θαη ζηελ ΝΑ Αζία θαη ζηε Ρσζία θαη ζηε Σνπξθία θαη ζηε Βξαδηιία θαη ηέινο ζηελ ίδηα ηελ θαξδηά ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηηο ΖΠΑ. 55