Διπλωματική Εργασία:

Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων και Τροφίμων ΜΒΑ Διοίκηση Επιχειρήσεων Τροφίμων Διπλωματική Εργασία: «Η Λογιστική και Χρηματοοικονομική Ανάλυση του Ξενοδοχειακού Κλάδου στην Ελλάδα» Φοιτητής: Γεώργιος Λ. Θανάσας ΑΜ: 101 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Τσάμπρα Μαρία Επίκουρος Καθηγήτρια Αγρίνιο, 2014

Στους γονείς μου, Λάζαρο και Ευθυμία Στην αδερφή μου, Γεωργία 2

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ...6 1.1. Ιστορική Εξέλιξη Τουρισμού... 6 1.2. Βασικές Έννοιες Τουρισμού... 7 1.2.1. Η έννοια του Τουρίστα... 7 1.2.2. Η Έννοια του Τουριστικού Προϊόντος... 8 1.2.3. Η Έννοια των Τουριστικών Επιχειρήσεων... 9 1.2.4. Η Έννοια του Τουριστικού Πράκτορα... 10 1.2.5. Η έννοια του Τουριστικού Πακέτου... 10 1.3. Τα Τουριστικά Καταλύματα... 11 1.4. Οι Μορφές του Τουρισμού... 12 1.4.1. Ο Γενικός Τουρισμός... 12 1.4.2. Ο Τουρισμός Εκθέσεων... 12 1.4.3. Ο Τουρισμός Υγείας... 13 1.4.4. Ο Συνεδριακός Τουρισμός... 13 1.4.5. Ο Χειμερινός Τουρισμός... 13 1.4.6. Ο Οικογενειακός Τουρισμός... 14 1.4.7. Ο Ορεινός Τουρισμός... 14 1.4.8. Ο Θαλάσσιος Τουρισμός... 14 1.4.9. Ο Θρησκευτικός Τουρισμός... 15 1.4.10. Ο Τουρισμός της Τρίτης Ηλικίας... 15 2.1 Γενικά Χαρακτηριστικά... 16 2.2 Ο Ελληνικός Τουρισμός με Αριθμούς... 18 2.3 Η Κατάταξη της Ελλάδας Βάσει Διεθνών Τουριστικών Εισπράξεων... 23 2.4 Η Εξέλιξη του Αλλοδαπού Τουρισμού στην Ελλάδα και τις Ανταγωνίστριες Χώρες... 25 2.5 Η Ανταγωνιστικότητα του Τουρισμού... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΣTΙΚΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ... 31 3.1 Η Έννοια της Λογιστικής... 31 3.2 Οι Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις και τα Λογιστικά Βιβλία και Στοιχεία... 32 3.3 Οι Λογαριασμοί της Λογιστικής... 33 3.4 Η Ξενοδοχειακή Λογιστική... 35 3

3.5 Η Λογιστική Υπηρεσία του Ξενοδοχείου... 37 3.6 Η Υπηρεσία Τήρησης Λογαριασμών Πελατών... 38 3.7 Λογιστικά Βιβλία και Στοιχεία Ξενοδοχειακών Επιχειρήσεων... 38 3.8 Το Λογιστικό Σχέδιο των Ξενοδοχειακών Επιχειρήσεων... 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ... 41 4.1. Η Έννοια του Αριθμοδείκτη... 41 4.2. Οι Χρήστες των Αριθμοδεικτών... 42 4.3. Τα Μειονεκτήματα των Αριθμοδεικτών... 43 4.4. Προβλήματα στη Χρήση των Αριθμοδεικτών... 43 4.5. Οι Βασικές Κατηγορίες Αριθμοδεικτών... 44 4.6. Οι Επιλεγμένοι Αριθμοδείκτες... 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΑΝΑΛΥΣΗ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ... 49 5.1. Εισαγωγή... 49 5.2. Ανάλυση Πραγματικής Ρευστότητας... 50 5.3. Ανάλυση Βαθμού Φερεγγυότητας... 56 5.4. Ανάλυση Δανειακής Επιβάρυνσης... 62 5.5. Ανάλυση Αποδοτικότητας Ενεργητικού (ROA)... 67 5.6. Ανάλυση Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων (ROE)... 72 5.7. Ανάλυση Περιθωρίου Κέρδους... 77 5.8. Συσχετίσεις Αριθμοδεικτών... 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 87 6.1. Γενικά Συμπεράσματα... 87 6.2. Μελλοντική Έρευνα... 88 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 89 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 90 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισμός αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα πλέον σημαντικά κομμάτια της ελληνικής οικονομίας. Βέβαια εκτός από κύριο πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, ο τουρισμός αποτελεί και σημαντικό παράγοντα της ελληνικής κοινωνίας, μιας και αρκετός πληθυσμός της χώρας απασχολείται σε αυτό το κομμάτι. Η Ελλάδα, ως χώρα με μεγάλη ποικιλομορφία, από ορεινούς όγκους μέχρι αμέτρητες παραθαλάσσιες περιοχές και νησιά, θα πρέπει να προβάλλει με το μέγιστο δυνατό τρόπο το συγκριτικό της πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστριών χωρών της και να αποκομίσει τα μέγιστα οικονομικά και όχι μόνο οφέλη από τον τουρισμό. Ωστόσο, η χώρα από το 2009 διέρχεται μια βαθειά οικονομική κρίση, η οποία έχει επηρεάσει όλους τους τομείς της οικονομίας, συνεπώς και την τουριστική βιομηχανία. Μελέτες και έρευνες τόσο του ΣΕΤΕ, όσο και του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ και άλλων διεθνών οργανισμών καταδεικνύουν το γεγονός ότι η Ελλάδα χάνει συνεχώς θέσεις στην παγκόσμια τουριστική κατάταξη, συρρικνώνοντας την τουριστική βιομηχανία της. Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να εξετάσει το γεγονός αυτό και να καταδείξει με βάση χρηματοοικονομικούς δείκτες (αριθμοδείκτες), το εάν και κατά πόσο ισχύουν οι ισχυρισμοί του ΣΕΤΕ και των διεθνών οργανισμών. Για το λόγο αυτό, λήφθηκαν υπόψη οικονομικά στοιχεία της τελευταίας δεκαετίας, ώστε να παρουσιαστεί η διαχρονικότητα των μεγεθών του ελληνικού τουρισμού. Επίσης, λήφθηκαν υπόψη οι Οικονομικές Καταστάσεις από 60 ξενοδοχειακές μονάδες της Ελλάδας για τα έτη 2009 2011, με σκοπό να αναλυθούν 6 βασικοί αριθμοδείκτες, επιβεβαιώνοντας ή όχι τους παραπάνω ισχυρισμούς. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 1.1. Ιστορική Εξέλιξη Τουρισμού Ο τουρισμός είναι συνυφασμένος με τον ελεύθερο χρόνο και την μετακίνηση των ατόμων. Κατά την διάρκεια των ετών ο τουρισμός παρουσίασε μια μορφολογική εξέλιξη και μια διευρυνόμενη χωρικά διάρθρωση. Κατά την διάρκεια των αρχαίων χρόνων (Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη), η ύπαρξη του ελεύθερου χρόνου αντανακλούσε την κοινωνική τάξη του ατόμου, οι οποίοι ήταν κοινωνικά εύποροι και φυσικά ελεύθεροι πολίτες. Αυτό σήμαινε ότι ήταν απαλλαγμένη από κάθε εξαναγκαστική απασχόληση, αλλά ήταν αναγκασμένοι να ασχολούνται με τα κοινά, επομένως έφεραν βαρύ το αίσθημα της ευθύνης (Λαγός, 2005). Η εργασία αντίκειται στο πνεύμα της πολιτείας και του πολιτεύματος. Ο ελεύθερος χρόνος συνδεόταν ουσιαστικά µε τις ευγενείς απασχολήσεις και ήταν απόρροια μιας πολιτικής σκέψης που όχι µόνο περιέγραφε, αλλά και οριοθετούσε το τι είναι ελευθερία και τι όχι. Τα άτομα τα οποία διέθεταν ελεύθερο χρόνο, επομένως ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, μπορούσαν και να μετέχουν στις ταξιδιωτικές μετακινήσεις. Με τον όρο ταξιδιωτική μετακίνηση περιγράφεται η μετακίνηση των ατόμων για αναψυχή καθώς επίσης και τις μετακινήσεις για να παρευρεθούν σε αθλητικές οργανώσεις, εορτές κλπ (Λαγός, 2005). Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ο τουρισμός χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: τον πανεπιστημιακό τουρισμό και τον τουρισμό των θρησκευτικών γεγονότων. Ο πανεπιστημιακός τουρισμός ήταν ανεπτυγμένος σε πόλεις οι οποίες εδρεύουν γύρω από τα μεγάλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, όπως το Παρίσι, το Κέιμπριτζ, η Οξφόρδη, κ.ά. Από την άλλη πλευρά, ο τουρισμός των θρησκευτικών γεγονότων είναι συνδεδεμένος με εορτές οι οποίες πραγματοποιούνται για θρησκευτικούς σκοπούς. Η άνθιση αυτών των εορτών γινόταν κυρίως στην Ελβετία και την Γερμανία. Κατά την διάρκεια της Αναγέννησης, ο τουρισμός εμπλουτίζεται από νέα κίνητρα. Οι άνθρωποι ταξιδεύουν με σκοπό την ευχαρίστησή τους και για να ικανοποιήσουν την περιέργεια τους. Στο πλαίσιο αυτό, οι Άγγλοι ευγενείς οργανώνουν περιηγήσεις στην Γαλλία, οι οποίες είχαν δύο είδη: η μικρή και η μακρά (Ηγουμενάκης, 2012). 6

Μεγάλη ώθηση (περί τα 1840) στον τουρισμό έδωσε η ανάπτυξη του σιδηροδρόμου, ο οποίος εξαπλώνεται με γοργούς ρυθμούς, αυξάνοντας την κινητικότητα των τουριστών και καθιστώντας τον έτσι ως το πρώτο και κύριο μέσο μαζικής μεταφοράς για τουριστικούς σκοπούς. Την ίδια περίοδο εκδίδονται και οι πρώτοι τουριστικοί οδηγοί, οι οποίοι αφορούν την πραγματοποίηση ενός «ταξιδιού στο Ρήνο» και ενός «εγχειριδίου για ταξιδιώτες στην Ελβετία». Στην Αγγλία, ο Thomas Cook οργανώνει το πρώτο ταξίδι με οδηγούς, ενώ το 1845 δημιουργεί γραφείο ταξιδιών, το οποίο αργότερα θα έχει υποκαταστήματα σε 68 χώρες. Το τουριστικό φαινόμενο τον 20 ο αιώνα περνάει μια κρίση και μεταβάλλεται. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της οικονομικής συγκυρίας του 1905 1914, του Α παγκοσμίου πολέμου (1914 1918) όπου η ευρωπαϊκή αριστοκρατία ουσιαστικά εξαφανίζεται, των πληθωριστικών τάσεων οι οποίες αφανίζουν την τάξη των εισοδηματιών (κύρια τάξη τουριστών) και τέλος της οικονομικής κρίσης του 1929 η οποία καταστρέφει ολοκληρωτικά την αριστοκρατική τάξη. Ωστόσο, ο 20 ος αιώνας αποτελεί περίοδο σταθμό για την εξέλιξη του τουρισμού. Οι θεσμικές, οικονομικές, κοινωνικές και τεχνολογικές ανακατατάξεις που επιτελούνται συμβάλλουν επίσης στις τάσεις μαζικοποίησης και εμπορευματοποίησης του τουρισμού (Ανδριώτης 2005). 1.2. Βασικές Έννοιες Τουρισμού Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικότερες έννοιες που σχετίζονται με τον τουρισμό. Αναλύεται η έννοια του τουρίστα, του τουριστικού προϊόντος, των τουριστικών επιχειρήσεων, των τουριστικών πρακτόρων και του τουριστικού πακέτου. 1.2.1. Η έννοια του Τουρίστα Η βάση κάθε τουριστικής οικονομίας είναι ο παράγοντας άνθρωπος. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας του γεγονότος ότι οι τουριστικές ανάγκες γεννιούνται από τον άνθρωπο, ο οποίος προσπαθεί να τις ικανοποιήσει μέσω της τουριστικής βιομηχανίας. Για να υπάρξει όμως τουριστική οικονομία, απαραίτητη προϋπόθεση είναι ένας ικανοποιητικός αριθμός από άτομα τα οποία έχουν τις ίδιες τουριστικές ανάγκες ή επιθυμίες, επιδιώκοντας να τις ικανοποιήσουν. Με βάση τα παραπάνω, τουρίστας μπορεί να χαρακτηριστεί το άτομο το οποίο έχει μια τουριστική ανάγκη ή επιθυμία και επιδιώκει να την ικανοποιήσει στο μέτρο που αυτό είναι εφικτό. 7

Οι τουρίστες αποτελούν ίσως το κυριότερο χαρακτηριστικό το οποίο έχει ουσιαστικό ρόλο στην προσπάθεια ανάπτυξης της τουριστικής οικονομίας. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των τουριστών, τόσο μεγαλύτερη είναι η αύξηση της παραγωγής των τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών (αλλιώς της τουριστικής βιομηχανίας), αλλά και της κατανάλωσής ή χρήσης τους αντίστοιχα. Βέβαια θα πρέπει στο σημείο αυτό να γίνει αποσαφήνιση του γεγονότος ότι τουρίστας δεν είναι το άτομο το οποίο έχει τουριστική ανάγκη ή επιθυμία μόνο. Όλοι οι άνθρωποι έχουν την παραπάνω επιθυμία ή ανάγκη. Ο διαχωρισμός του τουρίστα είναι ότι αυτός θέλει να ικανοποιήσει την ανάγκη ή την επιθυμία αυτή, δηλαδή έχει τα μέσα, κυρίως οικονομικά, για να την ικανοποιήσει. Η ανάγκη ή επιθυμία μπορεί να είναι για επαγγελματικούς λόγους, είτε για ευχαρίστηση, είτε για προσωπικές υποθέσεις ή οποιοδήποτε άλλο σκοπό. Φυσικά τουρίστας δε λογίζεται το άτομο το οποίο καθημερινά μεταβαίνει σε έναν τόπο στον οποίο εργάζεται. Ο τουρίστας μπορεί να χαρακτηριστεί σε ντόπιο και αλλοδαπό. Ο πρώτος κάνει εσωτερικό τουρισμό, στη χώρα του δηλαδή, ενώ ο δεύτερος εξωτερικό, σε ξένη χώρα δηλαδή (Ανδριώτης 2007). 1.2.2. Η Έννοια του Τουριστικού Προϊόντος Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι τουρίστες έχουν ανάγκες ή επιθυμίες για να ικανοποιηθούν. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες αυτές πρέπει να παραχθούν όσο το δυνατόν περισσότερα τουριστικά προϊόντα στη σύγχρονη κοινωνία. Τα προϊόντα αυτά μπορεί να είναι υλικά ή άυλα. Ως υλικά μπορούν να χαρακτηριστούν τα τρόφιμα και ποτά που καταναλώνουν οι τουρίστες, τα αναμνηστικά που αγοράζουν, κλπ. Από την άλλη πλευρά τα άυλα είναι η ψυχαγωγία των τουριστών, η διαμονή τους σε καταλύματα, κλπ. Ωστόσο, πολλά από τα προϊόντα τα οποία χρειάζεται ένα άτομο για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του βρίσκονται ελεύθερα στη φύση. Τέτοια μπορεί να είναι το φως του ήλιου, η θάλασσα, τα φυσικά πάρκα κλπ. Τα προϊόντα αυτά χαρακτηρίζονται ως ελεύθερα και δεν αποτελούν αντικείμενα μελέτης της τουριστικής οικονομίας (Ακριβός και Σαλεσιώτης, 2007). 8

1.2.3. Η Έννοια των Τουριστικών Επιχειρήσεων Με τον όρο τουριστικές επιχειρήσεις εννοούνται όλες οι παραγωγικές μονάδες οι οποίες παράγουν τουριστικές υπηρεσίες ή προϊόντα. Οι τουριστικές επιχειρήσεις, όπως όλες οι επιχειρήσεις διοικούνται από ένα ή περισσότερα άτομα τα οποία λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τον τόπο εγκατάστασης, την παραγωγή διαδικασία και άλλων παρόμοιων ζητημάτων. Οι τουριστικές επιχειρήσεις έχουν και αυτές άμεσο σκοπό την πραγματοποίηση αφενός κερδών, αφετέρου με τις κατάλληλες αποφάσεις την μεγιστοποίηση των κερδών αυτών. Αυτό συμβαίνει γιατί από τη μια είναι κεφαλαιουχικές επιχειρήσεις, από την άλλη γιατί όσο μεγαλύτερο είναι το κέρδος, τόσο πιο βέβαια θεωρείται η επιβίωση και η ανάπτυξή τους μακροχρόνια. Οι τουριστικές επιχειρήσεις σαν οργανωτική οντότητα που έχουν οποιαδήποτε μορφή στην κυριότητά τους και λειτουργούν το ξενοδοχείο, το ταξιδιωτικό τουριστικό πρακτορείο και γενικά την τουριστική μονάδα μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές και συγκεκριμένα τη μορφή ατομικής τουριστικής επιχείρησης ή αυτή της τουριστικής εταιρείας. Οι κυριότερες μορφές τουριστικών επιχειρήσεων που έχουν νομική προσωπικότητα είναι: η ομόρρυθμη τουριστική εταιρεία η ετερόρρυθμη τουριστική εταιρεία η ανώνυμη τουριστική εταιρεία η τουριστική εταιρεία περιορισμένης ευθύνης ο τουριστικός συνεταιρισμός. Μια ιδιαίτερη κατηγορία τουριστικών επιχειρήσεων είναι οι tour-operators, οι οποίοι ασκούν ξεχωριστή λειτουργία στη τουριστική βιομηχανία. Οι tour-operators αγοράζουν σε μεγάλες ποσότητες μια σειρά από διάφορες τουριστικές υπηρεσίες, όπως θέσεις σε αεροπλάνα ή πλοία, δωμάτια σε ξενοδοχεία καθώς και άλλες υπηρεσίες. Εν συνεχεία συνδυάζουν όλα τα παραπάνω σε ένα πακέτο και τις πωλούν είτε άμεσα, είτε έμμεσα σε διάφορους χρήστες (τουρίστες) (Ανδριώτης 2007). 9

1.2.4. Η Έννοια του Τουριστικού Πράκτορα Ο τουριστικός πράκτορας λειτουργεί ουσιαστικά ως μεσάζοντας του εμπορίου των τουριστικών προϊόντων. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο λιανέμπορος στο σύστημα διανομής τουριστικών προϊόντων. Ο τουριστικός πράκτορας δεν πουλάει το δικό του προϊόν, αλλά ενεργεί για λογαριασμό τρίτων (παραγωγών ή προμηθευτών τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών). Ουσιαστικά, αγοράζει τουριστικά πακέτα και υπηρεσίες, τα οποία διαθέτει είτε μεμονωμένα, είτε με τη μορφή πακέτου στους μελλοντικούς τουρίστες για την ικανοποίηση των αναγκών τους. Οι τουριστικοί πράκτορες διακρίνονται σε δύο τύπους: Αυτοί που αναπτύσσουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα μόνο στο εσωτερικό της χώρας στην οποία είναι εγκατεστημένοι, Αυτοί που αναπτύσσουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα τόσο στο εσωτερικό της χώρας που είναι εγκατεστημένοι, αλλά και στο εξωτερικό (Ανδριώτης, 2007). 1.2.5. Η έννοια του Τουριστικού Πακέτου Τα άυλα τουριστικά προϊόντα που προσφέρονται συνδυασμένα χαρακτηρίζονται σαν τουριστικό πακέτο ή πακέτο περιήγησης που περιλαμβάνει στην απλούστερή του μορφή πέντε βασικά στοιχεία (Λαγός, 2005): 1. Τον τουριστικό προορισμό: Αποτελεί το μέρος στο οποίο βρίσκονται οι εγκαταστάσεις για την παραγωγή του τουριστικού προϊόντος ή της υπηρεσίας, 2. Το μεταφορικό μέσο: Είναι το μέσο με το οποίο ο τουρίστας πραγματοποιεί το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό της επιλογής του, 3. Το κατάλυμα: Είναι το μέρος στο οποίο ο τουρίστας φιλοξενείται στον τουριστικό προορισμό του ή κατά την διάρκεια της μετακίνησής του σε αυτόν, 4. Το πρόγευμα: Είναι το είδος της διατροφής το οποίο συμπεριλαμβάνεται κατά κανόνα σε όλα τα τουριστικά πακέτα, ακόμη και σε αυτά με την απλούστερη μορφή, 5. Το τράνσφερ: Αποτελεί την μεταφορά του τουρίστα από το σημείο άφιξής του στον τουριστικό προορισμό που επισκέπτεται, στο σημείο που θα φιλοξενηθεί (κατάλυμα). 10

1.3. Τα Τουριστικά Καταλύματα Ως τουριστικό κατάλυμα μπορεί να οριστεί η επιχείρηση υποδοχής η οποία σε κανονική βάση ή περιοδικά προσφέρει στους πελάτες της υπηρεσίες διαμονής και υπηρεσίες συναφείς με τη διαμονή (εστίαση, ψυχαγωγία, κλπ.) Στην Ελλάδα, τα τουριστικά καταλύματα διακρίνονται σύμφωνα με τον ΕΟΤ βάσει των τεχνικών προδιαγραφών του σε δύο κατηγορίες: 1. Τα κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα: Περιλαμβάνουν όλους τους τύπους ξενοδοχείων, όπως μοτέλ, κλασσικού τύπου, επιπλωμένων δωματίων, κλπ. 2. Τα συμπληρωματικά ξενοδοχειακά καταλύματα: Περιλαμβάνουν όλα τα άλλα καταλύματα που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία, όπως κατασκηνώσεις, επιπλωμένες κατοικίες, κλπ. Τα τουριστικά καταλύματα στους τόπους υποδοχής είναι πολυάριθμα, διαφορετικών τύπων και κατηγοριών. Οι παραπάνω παράγοντες, καθώς και τα χαρακτηριστικά των τουριστικών καταλυμάτων, προσδιορίζουν την ποσοτική και την ποιοτική διάρθρωση της τουριστικής προσφοράς και συνεπώς τον τύπο του τουριστικού προϊόντος που προτείνεται στους τουρίστες. Τα κυριότερα τουριστικά καταλύματα είναι τα ξενοδοχεία. Ξενοδοχείο ονομάζεται ένα εμπορικό κατάλυμα υποδοχής, το οποίο προσφέρει δωμάτια ή επιπλωμένα διαμερίσματα για ενοικίαση σε µια περαστική πελατεία ή σε µια πελατεία παραμονής. Ο χρόνος παραμονής και παράλληλα ενοικίασης μπορεί να κυμαίνεται ανά ημέρα, εβδομάδα ή και μήνα. Βασική προϋπόθεση παραμένει ότι αυτός ο τύπος ενοικίασης δεν αντιπροσωπεύει µια συνηθισμένη κατοικία. Τα ξενοδοχεία μπορεί να περιλαμβάνουν αίθουσες εστιατορίων, οργανωμένων µε τις ανάλογες υπηρεσίες. Η ταξινόμηση των ξενοδοχείων πραγματοποιείται σύμφωνα µε το βαθμό ύπαρξης μιας σειράς παραγόντων. Τα ξενοδοχεία συνεχώς εξελίσσονται για να καλύψουν τις ανάγκες των πελατών τους. Έτσι από τις απλές ατομικές επιχειρήσεις έγινε μετάβαση στις ξενοδοχειακές μονάδες. 11

Τα ξενοδοχεία χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες. Ο κυριότερος και ο πιο εμφανής διαχωρισμός γίνεται στα ξενοδοχεία «κλασσικού τύπου», τα «μοτέλ» και τα επιπλωμένα διαμερίσματα. Από τις 30/06/03 σύμφωνα με νομοσχέδιο, τα ξενοδοχεία κατατάσσονται σε κατηγορίες αστέρων. Έτσι έχουμε ξενοδοχειακές μονάδες de luxe οι οποίες ανήκουν στην κατηγορία των 5 αστέρων. Υπάρχουν τα 4 αστέρων τα οποία είναι υποδεέστερα αλλά με αρκετά καλές εγκαταστάσεις. Επίσης υπάρχουν τα 3, 2 και 1 αστέρων ξενοδοχεία (Ακριβός και Σαλεσιώτης, 2007). 1.4. Οι Μορφές του Τουρισμού Ο τουρισμός έχει διάφορες μορφές με τις οποίες μπορεί να χαρακτηριστεί. Εκτός από τον γενικό τουρισμό, υπάρχει ο τουρισμός εκθέσεων, υγείας, συνεδριακός, χειμερινός, οικογενειακός, ορεινός, θαλάσσιος, θρησκευτικός και τρίτης ηλικίας. Παρακάτω αναλύονται οι μορφές αυτές του τουρισμού (Ανδριώτης 2005 και 2007). 1.4.1. Ο Γενικός Τουρισμός Ο συγκεκριμένος τύπος τουρισμού αποτελεί τον τουρισμό διακοπών και αναψυχής, όπως χαρακτηρίζεται αλλιώς και είναι δραστηριότητα των ανθρώπων κατά τον ελεύθερο χρόνο τους η οποία σκοπό έχει την ικανοποίηση του ατόμου για την επιθυμία για ανάπαυση. Ο γενικός τουρισμός έχει τρεις υποκατηγορίες: Τουρισμός διαμονής: Ο τουρίστας διαμένει στην περιοχή όπου παραθερίζει καθ όλη την διάρκεια των διακοπών του. Τουρισμός περιήγησης: Ο τουρίστας παρουσιάζει γεωγραφική μετακίνηση κατά το μεγαλύτερο μέρος των διακοπών του είτε από περιοχή σε περιοχή, είτε από χώρα σε χώρα. Μικτός τουρισμός: Είναι συνδυασμός των δύο παραπάνω μορφών. 1.4.2. Ο Τουρισμός Εκθέσεων Ο τύπος του τουρισμού αυτού αναφέρεται σε μια ραγδαία μορφή του τουρισμού παγκοσμίως. Σε αυτόν τον τύπο τουρισμού υπάγονται κάθε είδους εκθέσεις που οργανώνονται σε μεγάλα 12

κυρίως αστικά κέντρα, ενώ οι επισκέπτες μπορούν να συνδυάσουν την εργασία τους μέσω της επαγγελματικής ενημέρωσής τους με κάποιου είδους τουρισμό. 1.4.3. Ο Τουρισμός Υγείας Ο τουρισμός αυτό αφορά κυρίως άτομα τα οποία ταξιδεύουν σε μια άλλη περιοχή ή χώρα για λόγους υγείας. Ο τουρισμός αυτό μπορεί να χωριστεί σε δύο κατηγορίες: Ταξίδια για ιατροφαρμακευτική περίθαλψή και νοσηλεία: Ο τουρίστας μετακινείται σε άλλη χώρα ή περιοχή με σκοπό να λάβει ιατρική περίθαλψη την οποία δεν βρίσκει στον τόπο διαμονής του. Ταξίδια για διαμονή σε καλύτερες συνθήκες: Ο τουρίστας μετακινείται σε άλλη χώρα ή περιοχή για κάποιο χρονικό διάστημα με ηπιότερο κλίμα από τον τόπο διαμονής του. Επίσης μπορεί να μεταβεί για λουτροθεραπεία, ιαματικές πηγές και SPA. 1.4.4. Ο Συνεδριακός Τουρισμός Στο συνεδριακό τουρισμό υπάγονται κάθε είδους οργανωμένες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα συνέδρια ή συναντήσεις µε μεγάλο ή μικρό αριθμό συμμετοχών και σε οποιοδήποτε επίπεδο, δηλαδή τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή διεθνές. 1.4.5. Ο Χειμερινός Τουρισμός Ο τουρισμός ο οποίος πραγματοποιείται κατά τους χειμερινούς μήνες, σε συνδυασμό με την πραγματοποίηση διάφορων σπορ. Η μορφή του τουρισμού αυτού δημιουργήθηκε στα πλαίσια διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος το οποίο διαθέτουν οι χώρες με σκοπό να εκμεταλλευτούν στο έπακρο και να αξιοποιήσουν τους αδρανείς μήνες προσελκύοντας τουρίστες υψηλού εισοδήματος. 13

Ο τουρισμός αυτός καλύπτει το σύνολο των δραστηριοτήτων που διεξάγονται στη διάρκεια του χειμώνα. Καλύπτει τις δραστηριότητες εκείνες που εκδηλώνονται σε ορισμένο γεωγραφικό χώρο και για την ακρίβεια συνήθως σε ορεινές περιοχές σε συνδυασμό πάντα µε ορισμένες κλιματολογικές συνθήκες, όπως για παράδειγμα χαμηλές θερμοκρασίες ή χιόνι. 1.4.6. Ο Οικογενειακός Τουρισμός Είναι γνωστό ότι η ύπαρξη παιδιών σε µια οικογένεια αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα επιλογής τόσο του τόπου διακοπών όσο και του χρόνου που θα πραγματοποιηθούν αυτές. Οι τουριστικοί πράκτορες, γνωρίζουν ότι όταν τουριστικά πακέτα που προσφέρουν στην τουριστική αγορά είναι προσιτά στις οικογένειες, τότε αυτές ταξιδεύουν συνήθως µε τα παιδιά τους. Επίσης, προσφέρουν διάφορες εκπτώσεις στα παιδιά των οικογενειών που κάνουν ατομικό ή μαζικό τουρισμό, όπως για παράδειγμα στα µμεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούν για τη µμετακίνηση τους. 1.4.7. Ο Ορεινός Τουρισμός Ο τύπος του τουρισμού αυτού αναφέρεται για προορισμούς όπου επικρατεί ορεινό έδαφος. Σε μερικά σημεία μπορεί να ταυτιστεί με τον χειμερινό τουρισμό, ωστόσο διαφέρουν στο γεγονός ότι ο ορεινός τουρισμός δεν έχει χρονικούς περιορισμούς για το πότε θα πραγματοποιηθεί ένα ταξίδι. 1.4.8. Ο Θαλάσσιος Τουρισμός Ο θαλάσσιος τουρισμός αναφέρεται στο σύνολο των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στο θαλάσσιο χώρο μιας χώρας υποδοχής τουριστών. Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί µια από τις δυναμικότερες και επιτακτικότερες μορφές του σύγχρονου τουρισμού, αφού η σημασία τους στις τουριστικές οικονομίες των χωρών που έχουν τόσο τις φυσικές προϋποθέσεις όσο και τις οικονομικές δυνατότητες να τον αναπτύξουν και να τον υποστηρίξουν, είναι κυριολεκτικά μεγάλη. 14

Η πιο παραγωγική και συναλλαγματοφόρος δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού είναι οπωσδήποτε εκείνη της ναύλωσης σκαφών αναψυχής κάθε είδους, όπως για παράδειγμα πολυτελών θαλαμηγών, ιστιοφόρων, ταχύπλοων σκαφών κ.α. Η πελατεία στην οποία απευθύνεται και οι ανάγκες και οι επιθυμίες της οποίας ικανοποιεί, είναι κατά το πλείστον τουρίστες υψηλού εισοδήματος. Άλλη αξιόλογη συναλλαγματοφόρα δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού είναι και αυτή των κρουαζιέρων, η ζήτηση των οποίων παρουσιάζει διεθνώς σημαντική αύξηση. Οι σύγχρονες τάσεις της αγοράς κρουαζιέρων συγκλίνουν στα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα κρουαζιερόπλοια, τα οποία εξασφαλίζουν υψηλή ποιότητα διαμονής και ψυχαγωγίας στους πελάτες τους. 1.4.9. Ο Θρησκευτικός Τουρισμός Ο τύπος του τουρισμού αυτού αφορά σε μια κατηγορία ατόμων τα οποία επισκέπτονται μια περιοχή η οποία έχει θρησκευτικούς τόπους, για λόγους λατρείας ή για να λάβουν μέρος σε θρησκευτικές εκδηλώσεις ή τελετές. Η μορφή του τουρισμού αυτή είναι περιορισμένης διάρκειας, ενώ τα τουριστικά πακέτα για θρησκευτικό τουρισμό είναι φθηνότερα έναντι των άλλων μορφών. Τέλος για τις τοπικές οικονομίες στις οποίες βρίσκονται οι θρησκευτικοί τόποι τα οικονομικά οφέλη είναι αρκετά. 1.4.10. Ο Τουρισμός της Τρίτης Ηλικίας Η τάση που υπάρχει για περισσότερα ταξίδια επηρέασε και την τρίτη ηλικία που συνήθως διαθέτει τον ελεύθερο χρόνο, σταθερό εισόδημα, υψηλό δείκτη αποταμίευσης λόγω νοοτροπίας και τρόπου ζωής, και από µμεγάλη επιθυμία για τα ταξίδια και γενικότερα για τουρισμό. Η τρίτη ηλικία αποτελεί σημαντικό τμήμα του τουριστικού δυναμικού μιας χώρας που κινείται συνήθως τουριστικά στο εσωτερικό της ή σε χώρες κοντινές και κυρίως σε αυτές που συνορεύουν µε τη χώρα της μόνιμης διαμονής τους. 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 Γενικά Χαρακτηριστικά Η Ελλάδα, ιδίως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο άρχισε να θεωρείται τουριστικό θέρετρο για τους κατοίκους της υπόλοιπης Ευρώπης αλλά και του κόσμου. Έτσι ξεκίνησε η τουριστική ανοικοδόμηση διάφορων περιοχών της, κυρίως νησιών όπως η Ρόδος, η Κρήτη, η Μύκονος και η Κέρκυρα. Με την πάροδο των ετών, ο τουρισμός γίνονταν ένας από τους κύριους πυλώνες της ελληνικής οικονομίας. Σε αυτό συνετέλεσε τόσο η μορφολογία της χώρας, όπου στα βόρεια έχει ψηλά βουνά με χιονιά και κρύο το χειμώνα (χειμερινός και ορεινός τουρισμός), ενώ όσο πιο νότια κατευθύνεται κανείς τόσο πιο εύκρατο κλίμα επικρατεί με παραλίες και θάλασσες. Επίσης η Ελλάδα διαθέτει πάρα πολλά νησιά, το καθένα με δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία εκμεταλλεύονται οι τοπικές κοινωνίες. Ως βασικός πυλώνας της ελληνικής οικονομίας ο τουρισμός γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση. Ξενοδοχειακές μονάδες έκαναν την εμφάνισή τους με γοργούς ρυθμούς και γενικότερα η τουριστική βιομηχανία είχε ανάπτυξη. Μεγάλα, πολυτελή ξενοδοχεία κατασκευάστηκαν με σκοπό την προσέλκυση τουριστών τόσο ελλήνων (εσωτερικός τουρισμός) όσο και από το εξωτερικό. Παράλληλα με την ανάπτυξη των τουριστικών μονάδων, έκαναν την εμφάνισή τους διάφορες άλλες τουριστικές υποδομές. Αυτές χωρίζονταν σε ιδιωτικές επενδύσεις, όπως για παράδειγμα τα μπαρ και οι χώροι εστίασης και ψυχαγωγίας και σε δημόσιες επενδύσεις, όπως για παράδειγμα τα λιμάνια, τα αεροδρόμια και οι οδικοί άξονες. Όλα τα παραπάνω συγκαταλέγονται στην τουριστική ανοικοδόμηση της χώρας. Παρακάτω στον Πίνακα 1, παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της συμβολής του τουρισμού στο ΑΕΠ της Ελλάδας για την περίοδο 2000 2012 (πηγή ΣΕΤΕ, 2013). 16

Πίνακας 1: Σχέση Τουρισμού και ΑΕΠ 2000-2012 Πηγή: ΣΕΤΕ, ΤτΕ και WTTC, Απρίλιος 2013 Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 1, από το 2000 έως και το 2012 η συμμετοχή της τουριστικής οικονομίας στο ΑΕΠ παρουσιάζεται σταθερή γύρω από το 16,5%. Η μεγαλύτερη συμμετοχή ήταν την τριετία 2005 2007, αμέσως μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας 2004. Είναι φυσικό επόμενο αυτό, μιας το 2004 η Ελλάδα προβλήθηκε εκτενώς σε παγκόσμια κλίμακα, πράγμα το οποίο είχε θετικό αντίκτυπο στην αύξηση της τουριστικής κίνησης και στην αύξηση τόσο των επενδύσεων στον τουρισμό και των εισροών χρημάτων από την τουριστική κίνηση. Από την άλλη θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χαμηλότερη συμμετοχή στο ΑΕΠ παρουσιάζεται την τριετία 2009 2011, οι χρονιές της περίφημης ελληνικής χρηματοοικονομικής κρίσης, 17

όπου η Ελλάδα αμφισβητούνταν από όλα τα μέσα σε παγκόσμια κλίμακα και καλλιεργούνταν ένα κλίμα δυσπιστίας και αβεβαιότητας για την χώρα. Βέβαια, από το 2012 διαφαίνεται μια τάση αναστροφής του αρνητικού κλίματος και αύξησης της συμμετοχής του τουρισμού στο ελληνικό ΑΕΠ. 2.2 Ο Ελληνικός Τουρισμός με Αριθμούς Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει μια αναφορά στον τουρισμό που υπάρχει στην Ελλάδα με βάση στοιχεία τα οποία είναι συλλεγμένα από το ΣΕΤΕ και παγκόσμιους φορείς. Σκοπός της παρούσας ενότητας είναι να καταδείξει το μέγεθος του ελληνικού τουρισμού παγκοσμίως. Για την ανάλυση αυτή θα χρησιμοποιηθεί η Μέση Διάρκεια Παραμονής ξένων υπηκόων στην Ελλάδα ανά ταξίδι, τις διανυκτερεύσεις στην Ελλάδα, την πληρότητα των κλινών των ελληνικών ξενοδοχείων και την απασχόληση στον τουρισμό της χώρας. Στον παρακάτω Πίνακα 2 παρουσιάζεται η Μέση Διάρκεια Παραμονής των ξένων τουριστών στην Ελλάδα, ανά χώρα προέλευσης για τα έτη 2005 2013. Ο συγκεκριμένος Πίνακας παρουσιάζει τη μέση διάρκεια παραμονής τόσο από τον Μέσο Όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 28 Κρατών Μελών, από επιλεγμένες χώρες από το Ευρώ, από χώρες της Ένωσης που δεν έχουν υιοθετήσει το Ευρώ και τέλος από λοιπές χώρες. Από τον Πίνακα, φαίνεται ότι η Μέση Διάρκεια Παραμονής των κατοίκων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα βαίνει μειούμενος και διαχρονικά μέσα σε οκτώ χρόνια έχει χάσει μια ημέρα. Από τις επιλεγμένες χώρες της Ευρωζώνης η μόνη η οποία έχει αυξητικούς ρυθμούς στην Μέση Διάρκεια Παραμονής είναι η Ισπανία. Επίσης η Ισπανία είναι η χώρα με τις παραπάνω μέρες παραμονής των κατοίκων της στην Ελλάδα. Το αξιοσημείωτο είναι ότι για την περίοδο μελέτης η Μέση Διάρκεια Παραμονής των κυπρίων υπηκόων στην Ελλάδα είναι μειούμενη και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό, από 16,2 σε 12,5 ημέρες. Όσον αφορά τις χώρες που είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν είναι μέλη του Ευρώ, μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο παρουσιάζει σταθερότητα στις μέρες (περίπου 10), ενώ όλες οι άλλες έχουν μειούμενο βαθμό. Οι υπόλοιπες χώρες παρουσιάζουν σε γενικές γραμμές μια μείωση των ημερών που οι υπήκοοι τους έρχονται στην Ελλάδα. Τέλος το αξιοσημείωτο είναι 18

ότι από το 2012 εντάχθηκαν στον ελληνικό τουρισμό και οι κρουαζιέρες, όπου και παρουσιάζουν μικρή αύξηση για το 2013. Πίνακας 2: Μέση Διάρκεια Παραμονής ανά Ταξίδι Μη Κατοίκων στην Ελλάδα κατά Χώρα Προέλευσης για τα έτη 2005 2013 Πηγή: ΣΕΤΕ, ΤτΕ, Απρίλιος 2014 19

Πίνακας 3: Διανυκτερεύσεις Μη Κατοίκων στην Ελλάδα για την περίοδο 2005 2012 (σε χιλ.) Πηγή: ΣΕΤΕ, ΤτΕ, Απρίλιος 2013 Από τον παραπάνω Πίνακα παρατηρούμε ότι για την τετραετία 2005 2010 το σύνολο των διανυκτερεύσεων κάθε χρόνια μειώνονταν. Η μεγαλύτερη μείωση έγινε το 2009, με την αρχή της χρηματοοικονομικής κρίσης, όπου και η φημολογία για πτώχευση της Ελλάδας, αποσταθεροποίηση της χώρας και έξοδος της από το Ευρώ είχε μεγάλη έκταση. Όλα αυτά συνέβαλαν στο αίσθημα φόβου των ξένων τουριστών και τη μείωση του αριθμού των διανυκτερεύσεων τους. Βέβαια το κλίμα αυτό άλλαξε το 2011, όπου και το κλίμα σταθερότητας άρχισε να επιστρέφει στην Ελλάδα και η χώρα να αποκομίζει θετικά από το διεθνή τύπο σχόλια. Η θετική μεταβολή στις διανυκτερεύσεις ήταν πολύ μεγάλη, καλύπτοντας 7,71% περισσότερες διανυκτερεύσεις σε σχέση με την προηγούμενη χρόνια. 20

Στον παρακάτω Πίνακα 4 παρουσιάζεται η πληρότητα των κλινών των ελληνικών ξενοδοχείων για τα έτη 2003 2012 σε μηνιαία βάση. Από τον Πίνακα γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η μεγαλύτερη πληρότητα υπάρχει κατά τους μήνες του καλοκαιριού (Μάιος Σεπτέμβριος). Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι διαχρονικά από το 2003 και έπειτα και για όλους τους μήνες, η πληρότητα των ελληνικών ξενοδοχείων είναι μειούμενη. Αυτό είναι φυσικό μιας και η πληρότητα είναι απόρροια των παραπάνω Πινάκων που παρουσιάζουν την κίνηση των τουριστών στην Ελλάδα. Πίνακας 4: Πληρότητα Κλινών στα Ξενοδοχεία ανά Μήνα για την περίοδο 2003 2012 Πηγή: ΣΕΤΕ και ΕΛ.ΣΤΑΤ. Στον παρακάτω Πίνακα παρουσιάζεται η απασχόληση στην τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας για την περίοδο 2000 2012. Γίνεται διαχωρισμός σε Άμεση Απασχόληση και Συνολική Απασχόληση. 21

Ως Άμεση Απασχόληση ορίζεται η απασχόληση σε αμιγώς τουριστικές επιχειρήσεις, ενώ ως Συνολική Απασχόληση ορίζεται η απασχόληση τόσο άμεσα όσο και έμμεσα στη τουριστική βιομηχανία. Όπως είναι φυσικό και εδώ, η απασχόληση (τόσο Άμεση όσο και Συνολική) μειώνεται κατά την περίοδο της χρηματοοικονομικής κρίσης. Πίνακας 5: Απασχόληση στον Τουρισμό περίοδος 2000 2012 Πηγή: ΣΕΤΕ, Φεβρουάριος 2013 22

2.3 Η Κατάταξη της Ελλάδας Βάσει Διεθνών Τουριστικών Εισπράξεων Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ) ανακοινώνει κάθε χρόνο την ετήσια κατάταξη των ευρωπαϊκών χωρών με βάση τις εισπράξεις που έχουν. Όπως μπορεί κανείς να παρατηρήσει από τον Πίνακα 6, η Ελλάδα εμφανίζεται για τις τρεις τελευταίες χρονιές μέσα στις 20 πρώτες χώρες της Ευρώπης. Θα πρέπει να σημειωθεί όμως το γεγονός ότι ενώ για τα έτη 2010 και 2011 η Ελλάδα ήταν στην 9 η κατάταξη βάσει εισπράξεων, για τη χρονιά 2012 έπεσε 2 θέσεις και βρίσκεται στην 12 η θέση. Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι η Ελλάδα υστερεί πάρα πολύ στις διεθνείς εισπράξεις σε σχέση με τις άμεσα ανταγωνίστριες χώρες της (όπως π.χ. η Τουρκία, Ισπανία και Ιταλία). Η Ισπανία παραμένει όλη την τριετία πρώτη, η Ιταλία τρίτη, ενώ η άμεσα ανταγωνίστρια της χώρας μας Τουρκία βρίσκεται σταθερά στην 6 η θέση. Η θέση αυτή της Τουρκίας θα πρέπει να ανησυχήσει μιας και τουριστικό προϊόν των δύο χωρών είναι εφάμιλλο. Επιπρόσθετα, ενώ η Ελλάδα διαθέτει περισσότερα χιλιόμετρα ακτογραμμής, αλλά και περισσότερη ποικιλομορφία έναντι της ανταγωνίστριας Τουρκίας, η δεύτερη προβάλλεται καλύτερα και αποκομίζει περισσότερα κέρδη. Θα πρέπει να γίνει καλύτερη προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό και να προσελκύσει έτσι περισσότερους τουρίστες. Επίσης θα πρέπει να γίνουν περισσότερες επενδύσεις για την εκσυγχρόνηση τόσο των καταλυμάτων, όσο και των υποδομών που θα χρησιμοποιήσει ο ξένος τουρίστας. Σκοπός της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας θα πρέπει να είναι οι τουρίστες του εξωτερικού οι οποίοι έχουν οικονομική ευρωστία, ώστε να έρθουν στην Ελλάδα και να εισρεύσει συνάλλαγμα. Με τους παραπάνω τρόπους το τουριστικό προϊόν της Ελλάδας θα λάβει στα μάτια των τουριστών την αξία που του αρμόζει καθιστώντας το σε υψηλή θέση τα επόμενα έτη. 23

Πίνακας 6: Ευρωπαϊκή Κατάταξη Βάσει Διεθνών Τουριστικών Εισπράξεων για τη χρονική περίοδο 2010 2012 Πηγή: ΣΕΤΕ, Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού 24

2.4 Η Εξέλιξη του Αλλοδαπού Τουρισμού στην Ελλάδα και τις Ανταγωνίστριες Χώρες Στο σημείο αυτό θα παρουσιαστεί η εξέλιξη του τουρισμού ο οποίος προέρχεται από αλλοδαπούς (εξωτερικός τουρισμός) τόσο για την Ελλάδα, όσο και για τις άμεσα ανταγωνίστριες χώρες της. Αρχικά θα πρέπει να οριστούν ποιες είναι οι ανταγωνίστριες χώρες της Ελλάδας. Όπως είναι αναμενόμενο οι χώρες που αποτελούν τον άμεσο ανταγωνισμό της Ελλάδας είναι οι γειτονικές της, αλλά και οι λοιπές χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Από τη σύγκριση ωστόσο, λείπει η Αίγυπτος, εξαιτίας των αναταραχών και των γεγονότων που έχουν πρόσφατα συμβεί. Οι χώρες οι οποίες αποτελούν τον άμεσο ανταγωνισμό της Ελλάδας είναι η Ιταλία, η Ισπανία, η Κύπρος, η Τουρκία, η Κροατία και η Πορτογαλία. Όπως θα περίμενε κανείς ο ελληνικός τουρισμός συγκρίνεται άμεσα και κυρίως με τον αντίστοιχο στην Τουρκία, μιας και είναι πανομοιότυπα προϊόντα. Στον αμέσως παρακάτω Πίνακα φαίνεται η διαχρονική ποσοστιαία μεταβολή του τουρισμού για τις χώρες αναφοράς, τόσο με βάση τις αφίξεις που πραγματοποιήθηκαν σε κάθε χώρα, όσο και με βάση τις τουριστικές εισπράξεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ελλάδα σε ποσοστιαία μεταβολή για τα χρόνια της βαθειάς ύφεσης και οικονομικής κρίσης, είχε αρνητική μεταβολή στις αφίξεις κατά -4,6%, ενώ για τις εισπράξεις είχε αρνητική μεταβολή κατά -11,3%, η οποία είναι και η υψηλότερη για όλες τις χώρες. Είναι κατανοητό λοιπόν ότι όσο η Ελλάδα αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα, οι ξένοι τουρίστες στρέφονταν σε άλλες χώρες όπου υπήρχε κλίμα σταθερότητας. Η μετακίνηση από την Ελλάδα σε άλλη χώρα ανταγωνιστή φαίνεται να έγινε και για την Κροατία, όπου παρατηρείται το γεγονός ότι αλλάζει πρόσημο η ποσοστιαία μεταβολή για το 2011/12 (από αρνητικό σε θετικό) και τριπλασιάζονται περίπου τόσο οι αφίξεις όσο και οι τουριστικές εισπράξεις ανακηρύσσοντας την συγκεκριμένη χώρα ως την πρώτη ανταγωνίστρια της Ελλάδας. Θα πρέπει να τονιστεί όμως το γεγονός ότι η Ελλάδα για το έτος 2012/13 εξαιτίας της σταθερότητας στο πολιτικό σύστημα αλλά και των δραστικών μεταρρυθμίσεων που έλαβε κατάφερε να αναστρέψει το αρνητικό κλίμα και να αλλάξει το πρόσημο τόσο για τις αφίξεις όσο και για τις εισπράξεις. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μεταβολή αυτή είναι τόσο μεγάλη, ώστε κατάφερε να καλύψει τη ζημία που υπέστη ο ελληνικός τουρισμός την προηγούμενη 25

χρονιά, αλλά παράλληλα έφερε την Ελλάδα σε μεγαλύτερα επίπεδο ακόμη και από αυτά του 2010/11. Ανάλογη με την Ελληνική είναι και η πορεία της Κύπρου. Άλλωστε οι δυο χώρες εκτός από τα κοινά χαρακτηριστικά τους συνδέονται και οικονομικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επιρροή του Κυπριακού Τουρισμού από τα Ελληνικά δεδομένα. Άρα παρουσιάζει τις ίδιες αυξομειώσεις με την Ελλάδα. Τέλος αξίζει να σημειωθεί η περίπτωση της Τουρκίας, όπου βρίσκεται πολύ πιο ψηλά από την Ελλάδα, αποκομίζοντας σημαντικά οφέλη για την οικονομία της, έχοντας τριπλάσια ή και τετραπλάσια ποσοστιαία διαφορά από την Ελλάδα στα μεγέθη, έχοντας ίδια τουριστικά προϊόντα. Σε αυτό μπορεί να συμβάλλει το γεγονός ότι η Τουρκία έχει δικό της νόμισμα την Λίρα η οποία είναι πολύ πιο φθηνή από το Ευρώ, παρέχοντας την δυνατότητα στους ξένους τουρίστες να απολαύσουν τις διακοπές τους στο μισό κόστος σε σχέση με την Ελλάδα. Πίνακας 7: Εξέλιξη Τουρισμού για Ελλάδα και Ανταγωνισμό, 2011 2013 26

2.5 Η Ανταγωνιστικότητα του Τουρισμού Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αναγνωρίζοντας την μεγάλη σημασία στην παγκόσμια οικονομία της τουριστικής βιομηχανίας, κατατάσσει τις χώρες βάσει της τουριστικής τους ανταγωνιστικότητας. Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν τρεις Πίνακες με την κατάταξη της ανταγωνιστικότητας για τα έτη 2009, 2011 και 2013. Όπως φαίνεται από τους τρεις επόμενους Πίνακες, η Ελλάδα παρουσιάζει πτωτική πορεία. Το 2009 ήταν 24 η χώρα στην παγκόσμια κατάταξη. Το 2009 όμως είναι η χρόνια όπου στην Ελλάδα αρχίζει η οικονομική κρίση, οδηγώντας την χώρα σε εκτεταμένη ύφεση, πολύ μεγάλη ανεργία και φυσικά σε συρρίκνωση της οικονομίας της. Αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο ότι ένας από τους βασικούς πυλώνες της ελληνικής οικονομίας είναι η τουριστική βιομηχανία. Εφόσον λοιπόν συρρικνώνεται η οικονομία της χώρας, λογικό είναι ο τουρισμός της να συρρικνώνεται και αυτός. Άμεση απόρροια είναι η μείωση της κατάταξης της χώρας σε παγκόσμιο επίπεδο, φτάνοντας την 29 η χώρα για το 2011. Η Ελλάδα και για το 2011 εξακολουθούσε να παρουσιάζει ύφεση, μιας και η οικονομική κρίση βάθαινε περισσότερο. Για τους λόγους που μόλις αναλύθηκαν γίνεται κατανοητό ότι η Ελλάδα θα έχανε και άλλες θέσεις από την παγκόσμια κατάταξη. Έτσι για το 2013 η Ελλάδα ήταν στην 32 η θέση. Συγκριτικά μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης και ύφεσης το τουριστικό προϊόν της Ελλάδας έχασε 8 θέσεις. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Κροατία (ανερχόμενη δύναμη στον τουρισμό) παρουσιάζει για την περίοδο αυτή σταθεροποιητικές τάσεις, στην 34 η θέση. Η άμεσα ανταγωνίστρια στην Ελλάδα, η Τουρκία, παρόλο το γεγονός ότι είναι σε πολύ χαμηλότερες θέσεις γενικά, έχει αυξανόμενες τάσεις κερδίζοντας 10 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη, από την 56 η θέση το 2009 στην 46 η θέση για το 2013. 27

Πίνακας 8: Ανταγωνιστικότητα Τουρισμού 2009 Πηγή: ΣΕΤΕ, 2009 28

Πίνακας 9: Ανταγωνιστικότητα Τουρισμού 2011 Πηγή: ΣΕΤΕ, 2011 29

Πίνακας 10: Ανταγωνιστικότητα Τουρισμού 2013 Πηγή: ΣΕΤΕ, 2013 30