ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2.2. «Περιγραφή Βέλτιστων Πρακτικών ΣΕΜ» ΔΙΑΥΛΟΣ

ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2.2 «Περιγραφή Βέλτιστων Πρακτικών ΣΕΜ» ΔΙΑΥΛΟΣ «Δημιουργία και αξιολόγηση ενιαίας μεθοδολογίας σχεδιασμού και ανάπτυξης συστημάτων ευφυών μεταφορών (ΣΕΜ) για νησιωτικές πόλεις μεσαίου μεγέθους» ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ: Κ1_03_09 Διάρκεια Έργου: 1 Ιουλίου 2011 31 Ιουλίου 2013 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 1.1 Αντικείμενο και σκοποί της μελέτης 3 1.2 Περιεχόμενο και διάρθρωση της μελέτης 4 2 ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΥΦΥΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 5 2.1 Τι είναι; 5 2.2 Τα οφέλη εφαρμογών ΣΕΜ για τις σύγχρονες πόλεις 7 3 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ 9 3.1 Εθνική Στρατηγική για την Αστική Ανάπτυξη 9 3.2 Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αστική κινητικότητα και τις μεταφορές 11 3.3 Ευρωπαϊκές πολιτικές για την κλιματική αλλαγή 17 4 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΣΕΜ 21 4.1 Φορείς στήριξη των ΣΕΜ στην Ευρώπη. 21 4.2 Εθνικά συστήματα και φορείς ανάπτυξης ευφυών μεταφορών στην Ελλάδα 23 5 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΕΜ: ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 24 5.1 Παραδείγματα Συστημάτων Ευφυών Μεταφορών 24 5.2 Διεθνής Εμπειρία 26 6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 38 6.1 Παράγοντες Επιτυχίας 38 6.2 Προϋποθέσεις για την μεταφορά καλών πρακτικών ΣΕΜ στο Δήμο Αγίου Νικολάου 39 7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 40 2

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Αντικείμενο και σκοποί της μελέτης Η παρούσα μελέτη εντάσεται στο πλαίσιο του Έργου ΔΙΑΥΛΟΣ : «Δημιουργία και αξιολόγηση ενιαίας μεθοδολογίας σχεδιασμού και ανάπτυξης συστημάτων ευφυών μεταφορών (ΣΕΜ) για νησιωτικές πόλεις μεσαίου μεγέθους», που υλοποιείται από το Δήμο Αγίου Νικολάου και συγχρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα Κύπρος 2007 2013». Το Έργο ΔΙΑΥΛΟΣ είναι ενταγμένο στον Άξονα Προτεραιότητας 3: Προσβασιμότητα και Ασφάλεια Περιοχής, και τον Ειδικό Στόχο 3.2 Βελτίωση μεταφορέων και επικοινωνιών (πύλες εισόδου). Έχει συνολική διάρκεια 24 μήνες (Ιούλιος 2011 έως Ιούλιος 2013) και αφορά στην εισαγωγή ΤΠΕ στις Μεταφορές, με έμφαση στις αστικές μετακινήσεις νησιωτικών πόλεων. Εταίροι του Έργου είναι το Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων - Τμήμα Δημοσίων Έργων (Επικεφαλής Εταίρος, Κύπρος), ο Δήμος Ρόδου (Εταίρος 2) και ο Δήμος Αγίου Νικολάου (Εταίρος 3). Η περιγραφή καλών πρακτικών για το Έργο ΔΙΑΥΛΟΣ έχει ως αντικείμενο την καταγραφή και μελέτη εφαρμογών Συστημάτων Ευφυών Μεταφορών στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, με σκοπό να αντληθούν πληροφορίες, τεχνογνωσία και ιδέες που μπορούν να μεταφερθούν με τις δέουσες τροποποιήσεις, στο Δήμο Αγίου Νικολάου. Ζητούμενο είναι οι βέλτιστες αυτές πρακτικές (best practices) να αποτελέσουν παράδειγμα για την περιοχή μελέτης, ούτως ώστε στη συνέχεια, και λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη κατάσταση στο Δήμο Αγίου Νικολάου, να προσδιοριστούν οι κατάλληλες τεχνολογικές εφαρμογές Συστημάτων Ευφυών Μεταφορών που θα μεταφερθούν αποτελεσματικά στην περιοχή. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση του εν λογω παραδοτέου βασίστηκε στα εξής βήματα: Εξετάση της διεθνούς βιβλιογραφίας και χρηση Τεχνολογίων Πληροφορικής προκειμένου να εντοπιστούν καλές πρακτικές διεθνώς Επικοινωνία και συλλογή εξειδικευμένων πληροφορίων με στόχο την «εκ των έσω» ανάλυση των επιτυχημένων Πρακτικών που επιλέχθηκαν σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο 3

Συνθέση των αποτελέσματων της έρευνας στα πλαίσια έκθεσης σχετικής με την Περιγραφή των Καλών Πρακτικών σε ότι αφορά την εφαρμογή Συστημάτων Ευφυών Μεταφορών (ΣΕΜ). 1.2 Περιεχόμενο και διάρθρωση της μελέτης Η μελέτη καλών πρακτικών έχει τη μορφή περιγραφικής έρευνας (descriptive research), η οποία στοχεύει σε σύντομη αλλά περιεκτική αποτύπωση των χαρακτηριστικών των καλών πρακτικών και των παραγόντων που συνέβαλαν στην επιτυχία των εφαρμογών Συστημάτων Ευφυών Μεταφορών σε κάθε περίπτωση. Η καταγραφή των καλών πρακτικών διαρθρώνεται στα επόμενα 5 κεφάλαια ως εξής: Κεφάλαιο 2: Τα Συστήματα Ευφυών Μεταφορών, τι είναι και για πιο λόγο έχουν διαδοθεί ευρέως τέτοιες τεχνολογικές εφαρμογές. Κεφάλαιο 3: Οι πολιτικές βιώσιμης κινητικότητας σε Ελλάδα και Ευρώπη και πως αυτές συνδέονται με την Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Στρατηγική, τη Στρατηγική για την κλιματική αλλαγή και τη βιώσιμη ανάπτυξη γενικότερα. Κεφάλαιο 4: Ευρωπαϊκοί και εθνικοί φορείς που προωθούν την ανάπτυξη ΣΕΜ, σε ποιες χώρες και με ποιο τρόπο δραστηριοποιούνται. Κεφάλαιο 5: Παραδείγματα Συστημάτων Ευφυών Μεταφορών ανά χώρα, και επιχειρηματικά μοντέλα ανάπτυξης και χρηματοδότησης των ΣΕΜ (ΣΔΙΤ, κλπ) και τέλος Κεφάλαιο 6: Τα κύρια συμπεράσματα, όπως προκύπτουν από την ανάλυση των καλών πρακτικών καθώς και προτάσεις πολιτικής και μέτρων για τη μεταφορά τους στην περιοχή του Δήμου Αγίου Νικολάου. 4

2 ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΥΦΥΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 2.1 Τι είναι; Τα Συστήματα Ευφυών Μεταφορών ή αλλιώς Intelligent Transport Systems ITS:είναι ο συνδυασμός τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών εφαρμοσμένων στον τομέα των μεταφορών με στόχο να κάνουν την κυκλοφορία των ατόμων ή των εμπορευμάτων αποδοτικότερη, ασφαλέστερη και οικονομικότερη. Αφορούν εφαρμογές και χρήση σε οχήματα, υποδομή ή συνεργατικά συστήματα στο δρόμο, στο σιδηρόδρομο, στην εναέρια και θαλάσσια μεταφορά ή σε συνδυασμό μέσων (ITS handbook, 2002). Πρόκειται για προηγμένες εφαρμογές οι οποίες έχουν στόχο να προσφέρουν καινοτόμες υπηρεσίες όσον αφορά στους διαφόρους τρόπους μεταφοράς και στη διαχείριση της κυκλοφορίας, να επιτρέπουν στους διάφορους χρήστες να ενημερώνονται καλύτερα και να κάνουν ασφαλέστερη, πιο συντονισμένη και «ευφυέστερη» τη χρήση των δικτύων μεταφορών. Τα Συστήματα Ευφυών Μεταφορών (ITS) συνδυάζουν τις τηλεπικοινωνίες και τις νέες τεχνολογίες με την κυκλοφοριακή τεχνική και το σχεδιασμό των μεταφορών για τον προγραμματισμό, το σχεδιασμό, τη λειτουργία, τη συντήρηση και τη διαχείριση ολοκληρωμένων συστημάτων μεταφορών. Η εφαρμογή των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών στις μεταφορές θα συμβάλλει επιπλέον σημαντικά στη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων, της απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της ενεργειακής, της ασφαλείας των μεταφορών συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς επικίνδυνων εμπορευμάτων, της δημόσιας ασφαλείας, της κινητικότητας των επιβατών και των εμπορευματικών μεταφορών, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και υψηλότερα επίπεδα ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης. Αξίζει να αναφερθεί ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των αγγλικών όρων που χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη και στην Αμερική. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει κάποια παραδείγματα τέτοιων διαφορών. 5

Κατηγορίες εφαρμογής ΣΕΜ (Αμερική) Advanced Traveler Information Systems (ATIS) Advanced Traffic Management Systems (ATMS) Advanced vehicle safety systems (AVSS) Advanced Public Transportation Systems (APTS) Κατηγορίες εφαρμογής ΣΕΜ (Ευρώπη) Traveler Information Systems (TIS) Traffic Management Systems (TMS) Advanced Driver Assistance Systems (ADAS) Public Transport Systems (PTS) Commercial vehicle operation (CVO) Commercial vehicle operation (CVO) Πίνακας 1: Παραδείγματα διαφορών μεταξύ αγγλικών όρων ΣΕΜ σε Ευρώπη και Αμερική Σήμερα είναι διαθέσιμο ένα πλήθος τεχνολογιών που ενισχύουν τις ευφυείς μεταφορές και που καλύπτουν επιστημονικά πεδία και τεχνολογίες σχετικές με όλα τα μέσα μεταφοράς καθώς και όλων των ειδών τους κινδύνους, τις υπηρεσίες, και γενικά τις παραμέτρους που έχουν σχέση με την οδήγηση, τον οδηγό και το όχημα. Ουσιαστικά πρόκειται να συστήματα που διευκολύνουν τη διαχείριση της ζήτησης σε διάφορα μέσα μετακίνησης και για τεχνολογίες που βρίσκουν εφαρμογή σε υπηρεσίες όπως: 6

2.2 Τα οφέλη εφαρμογών ΣΕΜ για τις σύγχρονες πόλεις Οι εφαρμογές ευφυών μεταφορών ξεκίνησαν πριν σχεδόν 30 χρόνια για να καλύψουν τις ανάγκες διαχείρισης της οδικής υποδομής, και ειδικότερα των αστικών σηματοδοτούμενων κόμβων και αξόνων. Στην συνέχεια καθώς η τεχνολογία τηλεπικοινωνιών και ψηφιοποίησης δεδομένων βελτιωνόταν, οι εφαρμογές ευφυών μεταφορών εξαπλώθηκαν σε όλα τα μεταφορικά μέσα και για το σύνολο των επιχειρησιακών λειτουργιών τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει συμβάλλει ουσιαστικά με μια σειρά δράσεων έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης στην ωρίμανση των τεχνολογιών ευφυών μεταφορών, με κύριο στόχο την ενίσχυση της οδικής ασφάλειας με χρήση νέων τεχνολογιών (e-safety). Με τις εφαρμογές ευφυών μεταφορών επιτυγχάνεται η αποτελεσματικότερη διαχείριση : Της Κυκλοφοριακής συμφόρησης Των Προβλημάτων στάθμευσης Των Περιβαλλοντικών επιπτώσεων από μετακινήσεις, κλπ Ειδικότερα, τα οφέλη των ευφυών μεταφορών σχετίζονται με την: Αύξηση της ασφάλειας και προστασίας του επιβατικού κοινού με την εγκατάσταση συστημάτων διαχείρισης στόλου και εντοπισμού θέσης οχημάτων. 7

Ενθάρρυνση του επιβατικού κοινού στην κατεύθυνση της χρήσης των δημόσιων οδικών υπεραστικών συγκοινωνιών. Βελτίωση του επιπέδου ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Αύξηση του όγκου του μεταφορικού έργου. Καλύτερη διαχείριση δρομολογίων. Μείωση εσωτερικού κόστους. Μείωση των ενεργειακών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων Αύξηση της κινητικότητας των μετακινούμενων Η δυνατότητα παρέμβασης σε έκτακτα συμβάντα. Η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών (QoS), κ.α. 8

3 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ 3.1 Εθνική Στρατηγική για την Αστική Ανάπτυξη Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ευφυή Συστήματα Μεταφορών (Οκτώβριος 2012) παρουσιάζει τη στρατηγική για τη δημιουργία ενός μελλοντικού συστήματος μεταφορικής υποδομής που θα είναι συνέταιρος τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσδιορίζοντας τις εθνικές δράσεις προτεραιότητας και τονίζοντας τις βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη ενός βιώσιμου συστήματος κινητικότητας. Στόχος του Σχεδίου Δράσης είναι η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων των συστημάτων ευφυών μεταφορών ως συνιστώσα μιας ολοκληρωμένης πολιτικής μεταφορών που θα συμβάλλει αποτελεσματικά στο στρατηγικό και το διαρθρωτικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα έθεσε σε ισχύ το νομοθετικό πλαίσιο των Ευφυών Συστημάτων Μεταφορών στον τομέα των οδικών μεταφορών και τις διεπαφές με τα άλλα μέσα, εναρμονίζοντας την Οδηγία 2010/40/ΕΕ στο εθνικό δίκαιο με το ΠΔ50/2012 (ΦΕΚ 100Α /27-4-12). Δεδομένου ότι η Κοινοτική Οδηγία για τα Ευφυή Συστήματα Μεταφορών αποτελεί ουσιαστικά την πρώτη νομοθετική πρωτοβουλία, μέσω της οποίας επιβάλλονται υποχρεώσεις στα κράτη μέλη ως προς την τήρηση κοινών προδιαγραφών και την συντονισμένη εξάπλωση διαλειτουργικών ITS, γίνεται εμφανές ότι βρισκόμαστε σε αρχικό ακόμα στάδιο υιοθέτησης εθνικού ρυθμιστικού πλαισίου. Με το Π.Δ 50/2012 «Εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2010/40/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Ιουλίου 2010, περί πλαισίου ανάπτυξης των Συστημάτων Ευφυών Μεταφορών στον τομέα των οδικών μεταφορών και των διεπαφών με άλλους τρόπους μεταφοράς (ΕΕ L 207/1 της 06. 08. 2010)», προβλέφθηκε η έκδοση Υπουργικών ή Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων, όπου αυτό καθίσταται αναγκαίο, για την έγκριση τω προδιαγραφών που θα εκδοθούν από την Ε. Επιτροπή. 9

Σύμφωνα λοιπόν με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ευφυή Συστήματα Μεταφορών, οι εθνικοί στρατηγικοί στόχοι και κατ επέκταση οι εθνικές προτεραιότητες, διαμορφώνονται ως εξής: Βιώσιμη κινητικότητα Αποδιτικότητα και αποτελεσματικότητα μεταφορικού συστήματος Γενικοί Στρατηγικοί Στόχοι Οδική ασφάλεια Ανάπτυξη απασχολησιμότητα κοινωνική συνοχή Διάγραμμα 2: Γενικοί Στρατηγικοί Στόχοι Καθώς οι μεταφορές έχουν πλέον εισέλθει στη νέα εποχή της τεχνολογικής εξέλιξης, στο προσεχές μέλλον τα ευφυή συστήματα μεταφορών θα αποτελούν τον νέο ορισμό της μετακίνησης. Οι κυριότερες προκλήσεις των μεταφορών στις οποίες η καινοτομία καλείται πλέον να δώσει λύση αναφέρονται επιγραμματικά ακολούθως: Κινητικότητα: Καλύτερη προσβασιμότητα για όλους, ακόμη και στις περιφερειακές και απομακρυσμένες ζώνες. Προώθηση της πολυτροπικότητας. Ασφάλεια: Μείωση των τροχαίων ατυχημάτων, άμεση απόκριση σε περίπτωση συμβάντος. Περιβάλλον: Σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων, παρακολούθηση (monitoring) των εκπομπών και των χωρικών επιπτώσεων. Οικονομία: Μείωση του χρόνου και του κόστους μετακίνησης, μείωση των διοικητικών δαπανών. Νέες θέσεις εργασίας δημιουργούνται στους τομείς των μεταφορών, των τεχνολογιών επικοινωνιών και πληροφορίας, και της βιομηχανίας. Ενέργεια: Μείωση της κατανάλωσης καυσίμου, χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Κοινωνία: Ίσες ευκαιρίες πρόσβασης, διευκόλυνση ηλικιωμένων και ατόμων μειωμένης κινητικότητας. 10

Ποιότητα Ζωής: Εύκολες, γρήγορες, αξιόπιστες μεταφορές. Υγεία: Λιγότερα τροχαία ατυχήματα, σημαντική μείωση των τραυματισμών και θανάτων. Εργασία: Ευκαιρίες για απασχόληση και επιχειρηματικότητα στους τομείς της καινοτομίας και των νέων τεχνολογιών. Νέα εππιχειρηματικά μοντέλα. Επιστήμη: Ανάπτυξη τεχνολογίας αιχμής. Προστασία Περιουσίας: Ασφαλής στάθμευση φορτηγών, καθοριστικής σημασίας για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, ιδιαίτερα στον τομέα των εμπορευματικών μεταφορών. Βιώσιμη ανάπτυξη: Μεγάλα αναπτυξιακά και εξελικτικά πλεονεκτήματα, με πολλαπλασιαστικά οφέλη για όλους. Αύξηση της παραγωγικότητας και οφέλη για το περιβάλλον. Εξοικονόμηση Κόστους: Άμεση και έμμεση μείωση του κόστους του δημοσίου τομέα, πολλαπλά οφέλη για τους μεταφορικούς φορείς μέσω των συστημάτων, βελτιστοποίησης της διαχείρισης στόλων και υποδομών. Κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις: Πλήρης ανταποδοτικότητα των επενδύσεων, υψηλή απόδοση πολλαπλά οφέλη. 3.2 Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αστική κινητικότητα και τις μεταφορές Η Λευκή Βίβλος για τις μεταφορές [COM(2011) 144 τελικό «Λευκή Βίβλος: Χάρτης πορείας για έναν ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο μεταφορών για ένα ανταγωνιστικό και ενεργειακά αποδοτικό σύστημα μεταφορών»] προσδιορίζει το όραμα για ένα ανταγωνιστικό και ενεργειακά αποδοτικό σύστημα μεταφορών, τονίζοντας ότι στον τομέα των μεταφορών απαιτείται μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 60% μέχρι το 2050 σε σύγκριση με το 1990. Για τα ταμεία του ΚΣΠ, τούτο σημαίνει εστίαση σε βιώσιμες μορφές μεταφορών και επένδυση σε τομείς με τη μέγιστη δυνατή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία, τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών [COM(2011) 650/2, πρόταση κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ένωσης για την ανάπτυξη του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών]. 11

Για τη νέα προγραμματική περίοδο, 2014-2020, οι επενδύσεις από το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής σε υποδομές μεταφορών αναμένεται να είναι πλήρως συμβατές με τις κατευθυντήριες γραμμές των (διευρωπαικών δικτύων μεταφορών) ΔΕΔ-Μ, οι οποίες προσδιορίζουν τις προτεραιότητες της ΕΕ στον τομέα των μεταφορών και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την αντιμετώπιση της πρόκλησης της κλιματικής αλλαγής, τη μελλοντική ανάπτυξη ολοκληρωμένου δικτύου ΔΕΔ-Μ και την έννοια του άξονα πολλαπλών μεταφορικών μέσων [COM(2011) 650, πρόταση-κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ένωσης για την ανάπτυξη του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών, της 19.10.2011]. Σύμφωνα με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία [Απόφαση του Συμβουλίου της 26ης Νοεμβρίου 2009, σχετικά με τη σύναψη, από την ευρωπαϊκή κοινότητα, της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, ΕΕ L 23, της 27.01.2010, σ. 35], οι επενδύσεις σε υποδομές μεταφορών πρέπει να στοχεύουν στη διασφάλιση της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία και εκείνων με μειωμένη κινητικότητα. Για να μεγιστοποιηθεί η ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία των επενδύσεων στις μεταφορές, η στήριξη από τα ταμεία του ΚΣΠ βασίζεται σε μια σειρά από αρχές: συνοχή των ατομικών επενδύσεων με τα συνολικά εθνικά σχέδια μεταφορών, τα οποία αναμένεται να εξασφαλίσουν την ανάπτυξη ολοκληρωμένης υποδομής μεταφορών μέχρι το 2020 και εφεξής. Τα σχέδια πρέπει να βασίζονται στην πραγματική και στην προβλεπόμενη ζήτηση στον τομέα των μεταφορών και να προσδιορίζουν τις ελλείπουσες συνδέσεις και τα σημεία συμφόρησης στις συγκεκριμένες επενδύσεις πρέπει να δίδεται προτεραιότητα ανάλογα με τη συμβολή τους στην κινητικότητα, τη βιωσιμότητα, τον περιορισμό εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την υλοποίηση του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου μεταφορών. Τούτο απαιτεί την αξιολόγηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που συνεπάγονται οι επενδύσεις, η οποία πρέπει να οδηγεί σε ευρύτερη χρησιμοποίηση αποτελεσματικότερων εκ της φύσεώς τους τρόπων μεταφοράς ως προς τους πόρους, καθώς και σε επενδύσεις σε βελτιωμένα συστήματα διαχείρισης της κυκλοφορίας πληροφοριών, (ευρωπαϊκό σύστημα διαχείρισης της σιδηροδρομικής κυκλοφορίας 12

(ERTMS), υπηρεσίες ποτάμιων πληροφοριών (RIS), ευφυή συστήματα διαχείρισης της οδικής κυκλοφορίας (ITS), SESAR, SafeSeaNet) και σε προηγμένη εφοδιαστική και μέτρα της αγοράς Μετά τη Λευκή Βίβλο του 2001 για τις μεταφορές, πραγματοποιήθηκε περαιτέρω άνοιγμα της αγοράς στις αεροπορικές, τις οδικές και εν μέρει τις σιδηροδρομικές μεταφορές. Ο Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός δρομολογήθηκε με επιτυχία. Η ασφάλεια και η προστασία σε όλους τους τρόπους μεταφοράς έχει ενισχυθεί. Εγκρίθηκαν νέοι κανόνες για τις συνθήκες εργασίας και τα δικαιώματα των επιβατών. Τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών (που χρηματοδοτούνται μέσω του ΔΕΔ-Μ, των Διαρθρωτικών Ταμείων και του Ταμείου Συνοχής) συνέβαλαν στην εδαφική συνοχή και στην κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών υψηλής ταχύτητας. Οι διεθνείς σχέσεις και η διεθνής συνεργασία ενισχύθηκαν. Πολλά επίσης έχουν γίνει για την ενίσχυση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των μεταφορών. Οι νέες τεχνολογίες για τα οχήματα και τη διαχείριση της κυκλοφορίας θα είναι καίριας σημασίας για τη μείωση των εκπομπών από τις μεταφορές στην ΕΕ, καθώς και στον υπόλοιπο κόσμο. Ο αγώνας για βιώσιμη κινητικότητα είναι παγκόσμιος. Η καθυστερημένη δράση και η άτολμη εισαγωγή νέων τεχνολογιών θα καταδίκαζαν τον κλάδο των μεταφορών της ΕΕ σε αμετάκλητη παρακμή. Ο τομέας των μεταφορών της ΕΕ αντιμετωπίζει αυξανόμενο ανταγωνισμό στις ταχέως αναπτυσσόμενες παγκόσμιες αγορές μεταφορών. Η ΕΕ έχει επισημάνει, και η διεθνής κοινότητα συμφώνησε, την ανάγκη δραστικής μείωσης των παγκόσμιων εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων, με στόχο η αλλαγή του κλίματος να περιοριστεί σε λιγότερο από 2º C. Συνολικά, η ΕΕ πρέπει να μειώσει τις εκπομπές έως το Όραμα για ένα ανταγωνιστικό και βιώσιμο σύστημα μεταφορών «Αύξηση των μεταφορών και στήριξη της κινητικότητας με ταυτόχρονη επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών κατά 60%» 2050 κατά 80-95% κάτω από τα επίπεδα του 1990, στο πλαίσιο της αναγκαίας μείωσης των ανεπτυγμένων χωρών στο σύνολό τους, προκειμένου να επιτευχθεί ο εν λόγω στόχος. Η 13

ανάλυση της Επιτροπής καταδεικνύει ότι ενώ μπορούν να επιτευχθούν μεγαλύτερες μειώσεις σε άλλους τομείς της οικονομίας, απαιτείται μείωση τουλάχιστον 60% των θερμοκηπιακών αερίων έως το 2050 ως προς το 1990 στον τομέα των μεταφορών, ο οποίος αποτελεί σημαντική και ολοένα αυξανόμενη πηγή θερμοκηπιακών αερίων. Έως το 2030 στόχος των μεταφορών θα είναι η μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων κατά περίπου 20% κάτω από τα επίπεδα του 2008 Απώτερος στόχος της ευρωπαϊκής πολιτικής μεταφορών είναι να συμβάλει στη δημιουργία ενός συστήματος που θα υποστηρίζει την ευρωπαϊκή οικονομική πρόοδο, θα ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και θα προσφέρει υπηρεσίες κινητικότητας υψηλής ποιότητας, ενώ θα χρησιμοποιεί αποτελεσματικότερα τους πόρους. Στην πράξη, οι μεταφορές πρέπει να χρησιμοποιούν λιγότερη και καθαρότερη ενέργεια, να αξιοποιούν καλύτερα τις σύγχρονες υποδομές και να μειώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και στους κύριους φυσικούς πόρους όπως το νερό, το έδαφος και τα οικοσυστήματα. Πρέπει να διαμορφωθούν νέες μορφές μεταφορών, ώστε να μεταφέρεται ταυτόχρονα στον προορισμό τους μεγαλύτερος όγκος εμπορευμάτων και μεγαλύτερος αριθμός επιβατών με τους πλέον αποτελεσματικούς (σε συνδυασμό) τρόπους μεταφορών. Στα πλαίσια αυτά, η στρατηγική της ΕΕ για τις μεταφορές στη νέα προγραμματική περίοδο αφορούν στα εξής: Βελτίωση των επιδόσεων όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση των οχημάτων σε όλους τους τρόπους μεταφοράς. Ανάπτυξη και εξάπλωση καυσίμων και συστημάτων πρόωσης με στόχο τη βιωσιμότητα. Αποτελεσματικότερη χρήση μεταφορών και υποδομών αποτελεσματικότερα με προσφυγή σε βελτιωμένα συστήματα διαχείρισης της κυκλοφορίας πληροφοριών (π.χ. ITS, SESAR, ERTMS, SafeSeaNet, RIS), προηγμένη εφοδιαστική, καθώς και μέτρα της αγοράς, όπως πλήρης ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής αγοράς σιδηροδρόμων, άρση των περιορισμών στις ενδομεταφορές, κατάργηση των φραγμών στις θαλάσσιες μεταφορές μικρών αποστάσεων, τιμολόγηση χωρίς στρεβλώσεις, κ.λπ. Καλύτερες επιλογές του τρόπου μεταφοράς θα προκύψουν από τη μεγαλύτερη ενοποίηση των δικτύων διαφορετικών τρόπων μεταφοράς: αερολιμένες, λιμάνια, 14

σιδηροδρομικοί σταθμοί, σταθμοί μετρό και λεωφορείων πρέπει να συνδέονται ολοένα και περισσότερο και να μετατρέπονται σε πολυτροπικές πλατφόρμες σύνδεσης προς όφελος των επιβατών. Η επιγραμμική ενημέρωση και τα ηλεκτρονικά συστήματα κράτησης θέσεων και πληρωμής με ενσωμάτωση όλων των μέσων μεταφοράς πρέπει να διευκολύνουν τις πολυτροπικές μετακινήσεις. Κατάλληλη δέσμη δικαιωμάτων των επιβατών πρέπει να συνοδεύει την ευρύτερη χρήση των τρόπων μαζικής μεταφοράς. Στα αστικά κέντρα, η στροφή προς καθαρότερες μεταφορές διευκολύνεται λόγω των χαμηλότερων απαιτήσεων για την εμβέλεια των οχημάτων και την υψηλότερη πυκνότητα του πληθυσμού. Υπάρχει μεγαλύτερο εύρος επιλογών για τις δημόσιες συγκοινωνίες, καθώς και η δυνατότητα πεζοπορίας και ποδηλασίας. Οι πόλεις υποφέρουν περισσότερο από τη συμφόρηση, την κακή ποιότητα του αέρα και την ηχορύπανση. Οι αστικές συγκοινωνίες είναι υπεύθυνες περίπου για το ένα τέταρτο των εκπομπών CO2 από τις μεταφορές, και το 69% των τροχαίων ατυχημάτων συμβαίνουν στις πόλεις. Η σταδιακή εξάλειψη των οχημάτων «που κινούνται με συμβατικά καύσιμα» από το αστικό περιβάλλον αποτελεί μείζονα συμβολή στην αισθητή μείωση της εξάρτησης από το πετρέλαιο, των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων και της ρύπανσης του τοπικού αέρα και της ηχορρύπανσης. Πρόκειται να συμπληρωθεί με την ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών για τον εφοδιασμό σε καύσιμα/φόρτιση των νέων οχημάτων. Πρόκειται να ενθαρρυνθεί η χρήση μικρότερων, ελαφρύτερων και πιο εξειδικευμένων οχημάτων οδικής μεταφοράς επιβατών. Οι μεγάλοι στόλοι αστικών λεωφορείων, ταξί και φορτηγών που εκτελούν εργασίες παράδοσης είναι ιδιαίτερα κατάλληλοι για την καθιέρωση εναλλακτικών συστημάτων πρόωσης και καυσίμων. Τα εν λόγω συστήματα μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στη μείωση της έντασης του άνθρακα στις αστικές μεταφορές, ενώ των νέων τεχνολογιών μεταφοράς και ευκαιρίες για την έγκαιρη εξάπλωση στην αγορά. Η οδική τιμολόγηση και η κατάργηση των στρεβλώσεων στη φορολογία μπορούν επίσης να βοηθήσουν την ενθάρρυνση της χρήσης των δημόσιων συγκοινωνιών και της σταδιακής καθιέρωσης της εναλλακτικής πρόωσης. Ένας από τους κυριότερους στόχους της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής είναι η: 15

Μείωση στο ήμισυ της χρήσης αυτοκινήτων «που κινούνται με συμβατικά καύσιμα» στις αστικές συγκοινωνίες έως το 2030 σταδιακή κατάργησή τους στις πόλεις έως το 2050 επίτευξη μιας ουσιαστικά απαλλαγμένης από CO2 αστικής εφοδιαστικής στα μεγάλα αστικά κέντρα έως το 2030 Επιπλέον έως το 2020, επιδιώκεται η καθιέρωση του πλαισίου για ένα ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών, διαχείρισης και πληρωμών για τις πολυτροπικές μεταφορές. Μέχρι το 2050, προσέγγιση του στόχου επίτευξης μηδενικού αριθμού θανάτων στις οδικές μεταφορές. Σύμφωνα με αυτόν τον στόχο, η ΕΕ στοχεύει στη μείωση κατά το ήμισυ του αριθμού νεκρών από τροχαία δυστυχήματα έως το 2020. Διασφάλιση ότι η ΕΕ θα παραμείνει στην παγκόσμια πρωτοπορία στον τομέα της ασφάλειας υποδομών και της ασφάλειας προσώπων στις μεταφορές σε όλους τους τρόπους μεταφοράς. Με επιδίωξη την πλήρη εφαρμογή των αρχών «ο χρήστης πληρώνει» και «ο ρυπαίνων πληρώνει» και των δεσμεύσεων του ιδιωτικού τομέα για την εξάλειψη των στρεβλώσεων, συμπεριλαμβανομένων των επιζήμιων επιδοτήσεων, θα δημιουργηθούν έσοδα και διασφαλίζεται η χρηματοδότηση μελλοντικών επενδύσεων στις μεταφορές. Στο αστικό περιβάλλον είναι απαραίτητη μια μικτή στρατηγική, η οποία θα περιλαμβάνει χωροταξικό σχεδιασμό, συστήματα τιμολόγησης, αποτελεσματικές δημόσιες συγκοινωνίες και υποδομές για μη μηχανοκίνητους τρόπους μεταφοράς και ανεφοδιασμό/επαναφόρτιση καθαρών οχημάτων για τη μείωση της συμφόρησης και των εκπομπών. Οι πόλεις που υπερβαίνουν ένα ορισμένο μέγεθος πρέπει να ενθαρρυνθούν να αναπτύξουν σχέδια αστικής κινητικότητας που να συνθέτουν όλα αυτά τα στοιχεία. Τα σχέδια αστικής κινητικότητας πρέπει να εναρμονιστούν πλήρως με τα ολοκληρωμένα σχέδια αστικής ανάπτυξης. Είναι απαραίτητο ένα πανευρωπαϊκό πλαίσιο, προκειμένου να καταστούν διαλειτουργικά τα υπεραστικά και τα αστικά συστήματα επιβολής οδικών τελών. Δημιουργία πλαισίου προϋποθέσεων για την προώθηση της ανάπτυξης και χρήσης ευφυών συστημάτων για διαλειτουργικό και πολυτροπικό προγραμματισμό, πληροφόρηση, καθώς και συστημάτων διαδικτυακών κρατήσεων και έξυπνης έκδοσης εισιτηρίων. Τα παραπάνω είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν νομοθετική πρόταση για την εξασφάλιση της πρόσβασης ιδιωτικών φορέων παροχής υπηρεσιών σε ταξιδιωτικές πληροφορίες και σε πληροφορίες για την κυκλοφορία σε πραγματικό χρόνο. 16

Τα ενοποιημένα συστήματα διαχείρισης και πληροφοριών για τις μεταφορές, οι υπηρεσίες διευκόλυνσης της ευφυούς κινητικότητας, η διαχείριση της κυκλοφορίας για βελτιωμένη χρήση υποδομής και οχημάτων και τα συστήματα πληροφόρησης σε πραγματικό χρόνο για την παρακολούθηση και τον εντοπισμό φορτίου και την διαχείριση των ροών φορτίου τα συστήματα πληροφόρησης επιβατών/ταξιδίων, κρατήσεων θέσεων και πληρωμών. Εκπόνηση σχεδίου επενδύσεων σε νέες υπηρεσίες πλοήγησης, παρακολούθησης της κυκλοφορίας και επικοινωνιών για να καταστεί δυνατή η ενοποίηση των ροών πληροφοριών, των συστημάτων διαχείρισης και των υπηρεσιών κινητικότητας που θα στηρίζονται σε ένα ευρωπαϊκό ενοποιημένο σχέδιο πληροφόρησης και διαχείρισης πολυτροπικών μεταφορών. Έργα επίδειξης για ηλεκτρο-κινητικότητα (και άλλα εναλλακτικά καύσιμα) συμπεριλαμβανομένης της υποδομής επαναφόρτισης και επανεφοδιασμού, για ευφυή συστήματα μεταφορών με ιδιαίτερη εστίαση στις αστικές περιοχές όπου σημειώνονται συχνές υπερβάσεις στα επίπεδα της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα. Προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη διάθεση εναλλακτικών, έναντι των συμβατικών, μέσων ατομικής μεταφοράς (λιγότερη οδήγηση, πεζοπορία και ποδηλασία, ομαδικές μεταφορές με αυτοκίνητο, στάθμευση και χρήση μαζικών μέσων συγκοινωνίας - park & drive ευφυή συστήματα έκδοσης εισιτηρίων, κλπ.). 3.3 Ευρωπαϊκές πολιτικές για την κλιματική αλλαγή Όλες οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτούν τη διασφάλιση βιώσιμης ανάπτυξης και υψηλού επιπέδου περιβαλλοντικής προστασίας. Για τον λόγο αυτό, τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να προβαίνουν σε εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και να ζητούν τη γνώμη των περιβαλλοντικών αρχών και του κοινού για συγκεκριμένες κατηγορίες έργων, ακόμη και όταν αυτά χρηματοδοτούνται από προγράμματα της πολιτικής για τη συνοχή. Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ συμβάλλει στη βιωσιμότητα με την προώθηση τεχνολογιών φιλικών προς το περιβάλλον, πρωτοβουλιών για βιώσιμα 17

συστήματα μεταφορών, ενέργειας και υποδομών, καθώς και μέτρων που στοχεύουν στην προστασία της ποιότητας των υδάτων, του αέρα και του εδάφους. Οι περιφέρειες σε όλη την Ευρώπη θα βρίσκονται όλο και περισσότερο αντιμέτωπες με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και με τις νέες προκλήσεις όσον αφορά την παροχή ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση. Οι προκλήσεις αυτές θα ποικίλλουν ανάλογα με την περιφέρεια. Ενώ το 7% του πληθυσμού της Ένωσης ζει σε περιοχές με υψηλό κίνδυνο πλημμυρών, το 9% ζει σε περιοχές στις οποίες δεν βρέχει περισσότερες από 120 ημέρες τον χρόνο. Οι συνδυασμένες επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικά προβλήματα στην ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων πολιτών και προβλήματα σε συγκεκριμένους τομείς ορισμένων περιφερειών της ΕΕ, όπως ο τουρισμός και η γεωργία. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν υπερθέρμανση της Γης με αποτέλεσμα την αλλαγή του κλίματος σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτές οι αλλαγές έχουν ολοένα και σοβαρότερες επιπτώσεις στον άνθρωπο, την οικονομία και το περιβάλλον και θα εξακολουθήσουν να έχουν τις επόμενες δεκαετίες. Το Πρωτόκολλο του Κιότο του 1997 αποτελεί ένα σημαντικό σημείο εκκίνησης για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά προκειμένου να μη φθάσει η υπερθέρμανση του πλανήτη σε επικίνδυνα επίπεδα, θα πρέπει να θεσπιστεί ένα ισχυρότερο πλαίσιο από τα Ηνωμένα Έθνη, το οποίο θα διαδεχθεί το Πρωτόκολλο του Κιότο και το οποίο θα περιλαμβάνει δράσεις για το κλίμα από όλες τις μεγάλες οικονομίες. Έχει συμφωνηθεί ότι αυτό το πλαίσιο θα υιοθετηθεί έως το 2015 με ισχύ από το 2020. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία πρωτοστατεί επί χρόνια στις διεθνείς προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, έχει θεσπίσει φιλόδοξα μέτρα για τη μείωση των εκπομπών της κατά 20% έως το 2020 και προτίθεται μάλιστα να αυξήσει το ποσοστό αυτό σε 30%, εάν άλλες μεγάλες οικονομίες συμφωνήσουν να συμβάλουν αναλόγως με τις δυνατότητές τους στις παγκόσμιες προσπάθειες. Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, η ΕΕ έθεσε ως στόχο να μειώσει τις εκπομπές της, έως το 2050, κατά 80-95% έναντι των επιπέδων του 1990. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε «χάρτη πορείας» στον οποίο περιγράφεται ο αποτελεσματικότερος ως προς το κόστος τρόπος επίτευξης του στόχου αυτού. 18

Η Λευκή Βίβλος «Η προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος : Προς ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης»[com(2009) 147 τελικό, Λευκή βίβλος - «Η προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος: Προς ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης.»] καθορίζει το πλαίσιο της ΕΕ σε θέματα προσαρμογής στην αλλαγή του κλίματος, περιλαμβανομένων των προβλεπόμενων στόχων και δράσεων. Οι ανακοινώσεις «Κοινοτική προσέγγιση για την πρόληψη φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών» [COM(2009) 147 τελικό, Λευκή βίβλος - «Η προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος : Προς ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης.»] και «Αναβάθμιση της ευρωπαϊκής αντιμετώπισης των καταστροφών: ο ρόλος της πολιτικής προστασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας» περιγράφουν τα βασικά στοιχεία της προσέγγισης της ΕΕ για την πρόληψη και τη διαχείριση των κινδύνων. Οι Βασικές δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγή που χρηματοδοτούναι από το ETΠA και το Ταμείο Συνοχής περιλαμβάνουν : ανάπτυξη στρατηγικών και σχεδίων δράσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και εκπόνηση σχεδίων για την πρόληψη και διαχείριση των κινδύνων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, καθώς και για τη δημιουργία μιας βάσης γνώσεων και την ενίσχυση των ικανοτήτων παρακολούθησης των δεδομένων, και εφαρμογή μηχανισμών για την ανταλλαγή πληροφοριών αύξηση των επενδύσεων για την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος και την πρόληψη και διαχείριση των κινδύνων, και ιδίως: αποφυγή των ζημιών και αύξηση της ανθεκτικότητας του δομημένου περιβάλλοντος και άλλων υποδομών προστασία της 19

υγείας του ανθρώπου, μείωση της μελλοντικής πίεσης στους υδάτινους πόρους επενδύσεις σε έργα προστασίας των ακτών και σε αντιπλημμυρικά φράγματα και μείωση της ευαισθησίας των οικοσυστημάτων προκειμένου να αυξηθεί η ανθεκτικότητά τους και να επιτραπεί η προσαρμογή των οικοσυστημάτων στην αλλαγή του κλίματος ανάπτυξη μέσων (συστημάτων ανίχνευσης, έγκαιρης προειδοποίησης και συναγερμού, χαρτογράφησης και αξιολόγησης των κινδύνων) και αύξηση των επενδύσεων σε συστήματα διαχείρισης καταστροφών, προκειμένου να βελτιωθούν η ανθεκτικότητα στις καταστροφές και η πρόληψη και διαχείριση των φυσικών κινδύνων, περιλαμβανομένων των κινδύνων που συνδέονται με τις μετεωρολογικές συνθήκες (όπως οι θύελλες, οι ακραίες θερμοκρασιακές συνθήκες, οι δασικές πυρκαγιές, η ξηρασία, οι πλημμύρες) και των γεωφυσικών κινδύνων (όπως οι χιονοστιβάδες, οι κατολισθήσεις, οι σεισμοί και οι εκρήξεις ηφαιστείων), καθώς και να στηριχθούν οι απαντήσεις της κοινωνίας σε βιομηχανικούς κινδύνους (συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, χαρτογράφηση κινδύνων). 20