ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Οδηγός εκπαιδευτή 1.1. Εισαγωγή 1.2. Εκπαιδευτικό υλικό για τις δραστηριότητες πρόληψης του άγχους 1.3. Περιγραφή του οδηγού εκπαιδευτή 1.4. Η ομάδα ανάπτυξης και διαχείρισης του έργου SPA 2. Αξιολόγηση των κινδύνων και διαχείριση του άγχους 2.1. Μαθαίνοντας τρόπους αξιολόγησης και διαχείρισης του εργασιακού άγχους 2.2. Αναγκαία προσόντα για τη διαχείριση του άγχους 2.3. Ομάδες στόχοι του εκπαιδευτικού σχεδίου του έργου SPA 2.4. Τρόπος παράδοσης/ διδασκαλία 2.5. Εκπαιδευτικό υλικό και περιεχόμενο 3. Κριτήρια καταλληλότητας εκπαιδευτών Προσωπικές ικανότητες Τεχνικές ικανότητες Μεθοδολογικές ικανότητες Παιδαγωγικές ικανότητες 4. Εργασιακό άγχος 4.1. Γενική εισαγωγή στο εργασιακό άγχος 4.2. Εργασιακό άγχος στις ΜΜΕ, στα εκπαιδευτικά κέντρα και στις ναυτιλιακές εταιρείες 4.3. Πώς πρέπει να χρησιμοποιηθεί το διδακτικό υλικό 4.4. Προτάσεις διδασκαλίας 4.5. Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού πλάνου 5. Συστατικά των εκπαιδευτικών υλικών του SPA Πρόγραμμα Εγχειρίδιο Μελέτες περιπτώσεων Παιχνίδια ανάληψης ρόλων Οδηγός εκπαιδευτή CD-ROM 6. Βιβλιογραφία και βιβλιογραφικές παραπομπές Χρήσιμες ιστοσελίδες
Οδηγός εκπαιδευτή 1.1 Εισαγωγή Ο οδηγός αυτός συντάχθηκε ως μέρος των εκπαιδευτικών υλικών τα οποία είναι αποτέλεσμα του έργου «Δραστηριότητες Πρόληψης του Άγχους» (SPA). Πρόκειται για ένα διεθνές ευρωπαϊκό έργο που αναπτύχθηκε με τη στήριξη του ευρωπαϊκού προγράμματος Leonardo da Vinci και στόχος του είναι να προωθήσει την αποτελεσματική αξιολόγηση και πρόληψη των κινδύνων του εργασιακού και εκπαιδευτικού άγχους, να αυξήσει την ευαισθητοποίηση όσον αφορά τις προληπτικές ενέργειες, να συμπεριλάβει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (κοινωνικούς εταίρους, ιδιοκτήτες, υπαλλήλους εταιρειών, ειδικούς) στις δραστηριότητες του προγράμματος και να απευθυνθεί σε όλες τις μικρές επιχειρήσεις της Ευρώπης αναπτύσσοντας μεταβιβάσιμες πρακτικές και αποτελέσματα. Στόχος αυτού του οδηγού είναι να προσφέρει καθοδήγηση για τη βέλτιστη χρήση των εκπαιδευτικών εργαλείων και υλικών που έχουν δημιουργηθεί για το SPA. Απευθύνεται κυρίως στους εκπαιδευτές και σε όσους συμμετέχουν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προτείνει. Είναι κυρίως ένα χρήσιμο και πολύτιμο εργαλείο για την εκπαίδευση των εκπαιδευτών. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα SPA περιλαμβάνει διδακτικό υλικό, μεθοδολογίες και εργαλεία ειδικά προσαρμοσμένα για την αξιολόγηση και την πρόληψη των παραγόντων του άγχους σε διάφορους εργασιακούς τομείς. Όλα αυτά αναφέρονται λεπτομερώς στον Οδηγό, ενώ περιλαμβάνονται επίσης προτάσεις για τη καλύτερη χρήση τους. Στόχος είναι να διευκολυνθεί η
αφομοίωση των γνώσεων από τους εκπαιδευόμενους όσον αφορά τη διαχείριση των κινδύνων του εργασιακού άγχους. Αν και κάποια από αυτά τα εργαλεία και υλικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα και αυτόνομα, είναι όλα συμπληρωματικά και έχουν σχεδιαστεί για συνδυασμένη χρήση με ένα οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα που περιλαμβάνει ειδικά μαθήματα. Το έργο SPA στοχεύει στη διευκόλυνση της εκπαίδευσης και της εκμάθησης όσον αφορά τη διαχείριση των ψυχολογικών κινδύνων και την πρόληψη του εργασιακού άγχους σε διάφορους τομείς. Το άγχος είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της εργασιακής ζωής. Επηρεάζει την υγεία και την παραγωγικότητα. Τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο SPA έχουν ως στόχο να προσφέρουν τις βασικές και χρήσιμες γνώσεις για την αποτελεσματική αξιολόγηση και διαχείριση του εργασιακού άγχους. Μαθαίνουν πώς: - αναγνωρίζεται το εργασιακό άγχος - κατανοούνται οι συνέπειές του - αξιολογούνται οι εργασιακοί κίνδυνοι - εφαρμόζονται μέτρα για την πρόληψη του εργασιακού άγχους - επιλύονται τα προβλήματα που προκύπτουν από το εργασιακό άγχος - γίνονται ενέργειες για τη διαχείριση του εργασιακού άγχους - προωθείται η ευημερία στο χώρο εργασίας.
1.2 Εκπαιδευτικό υλικό για τις δραστηριότητες πρόληψης του άγχους Οι επενδύσεις στην πρόληψη του άγχους μπορεί να συμβάλλουν στον έλεγχο των κινδύνων του εργασιακού άγχους και στην αποφυγή των προβλημάτων, των εργασιακών ασθενειών και των εργατικών ατυχημάτων. Το SPA παρουσιάζει ένα εκπαιδευτικό πλάνο που αποτελείται από μαθήματα εντός ενός οργανωμένου εκπαιδευτικού πλαισίου. Το πρόγραμμα διαρκεί 14 ώρες συν επτά προαιρετικές ώρες. Ο παροχέας της εκπαίδευσης μπορεί να αποφασίσει για τον τρόπο διεξαγωγής των μαθημάτων. Αυτά ακολουθούν τη δομή του εγχειριδίου του SPA. Οι εκπαιδευτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν διαφάνειες (στην αγγλική ή τη μητρική γλώσσα) για να ενισχύσουν την εκπαίδευση και για να διασφαλίσουν ότι το βασικό περιεχόμενο κάθε μαθήματος είναι το ίδιο. Υπάρχουν τρεις εκπαιδευτικές ενότητες: Εισαγωγή / προσανατολισμός, αξιολόγηση των κινδύνων και πρόληψη / παρέμβαση. Σε κάθε ενότητα πραγματοποιούνται διαλέξεις, μελέτες περιπτώσεων και δίνονται παραδείγματα. Το παιχνίδι ανάληψης ρόλων χρησιμοποιείται στη δεύτερη εκπαιδευτική ενότητα. Υπάρχει επίσης μια τέταρτη προαιρετική ενότητα που αφορά την αξιολόγηση της διαδικασίας και των μέτρων διαχείρισης των κινδύνων η οποία περιλαμβάνει εργαστήρια βασισμένα σε μελέτες περιπτώσεων. Οι μέθοδοι των μαθημάτων περιλαμβάνουν διαλέξεις, ασκήσεις και μελέτες περιπτώσεων. Οι διαλέξεις παρέχουν στους συμμετέχοντες αρκετές θεωρητικές γνώσεις σχετικά με το θέμα. Οι ασκήσεις χρησιμοποιούνται για την εφαρμογή των εννοιών και των πρακτικών μεθόδων που αναφέρθηκαν κατά τις διαλέξεις. Επιπλέον στόχος των ασκήσεων είναι να βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να κατανοήσουν και να αναγνωρίσουν τους παράγοντες άγχους στο χώρο εργασίας τους. Οι μελέτες περιπτώσεων παρουσιάζουν πρακτικά παραδείγματα και ενθαρρύνουν περαιτέρω την διδακτική εμπειρία.
Το εκπαιδευτικό προϊόν αποτελείται από διάφορα διδακτικά υλικά: 1. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: Το πρόγραμμα διευκρινίζει το περιεχόμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος. Στόχος του είναι να οργανώσει το εκπαιδευτικό υλικό για να διευκολύνει την αφομοίωση των γνώσεων και των ικανοτήτων των συμμετεχόντων όσον αφορά την αναγνώριση των ενδείξεων του εργασιακού άγχους, την αξιολόγηση των κινδύνων που προέρχονται από αυτό και τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση οργανωτικών προβλημάτων που προκαλούν άγχος σε διάφορες περιπτώσεις. Έχουν σχεδιαστεί τρία προγράμματα που απευθύνονται στις ΜΜΕ, στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς και στις ναυτιλιακές εταιρείες. Αν και είναι σχεδιασμένα για τρεις συγκεκριμένους κλάδους είναι εύκολα μεταβιβάσιμα και σε άλλους. 2. Εγχειρίδιο: Το εγχειρίδιο σκιαγραφεί τα βασικά γεγονότα που κρύβονται πίσω από τις αιτίες του άγχους και τις τεχνικές για τη διαχείρισή του. Το κεφάλαιο 2 εξηγεί τι είναι το άγχος. Το κεφάλαιο 3 περιγράφει τη διαδικασία αξιολόγησης των κινδύνων του εργασιακού άγχος. Το κεφάλαιο 4 καλύπτει τη διαχείριση και την αξιολόγηση των κινδύνων και το κεφάλαιο 5 αφορά τα μέτρα πρόληψης του εργασιακού άγχους. Το εγχειρίδιο παρουσιάζει μια γενική εικόνα του εργασιακού άγχους. Σε πολλές χώρες υπάρχει ήδη κάποια σχετική νομοθεσία και γι αυτό είναι σημαντικό να γίνουν γνωστοί οι νόμοι κάθε κράτους. Το εγχειρίδιο εισάγει συστηματικά τους εκπαιδευτές και τους εκπαιδευόμενους στο ζήτημα του εργασιακού άγχους. Στοχεύει επίσης στην περαιτέρω στήριξη της διαδικασίας εκμάθησης των συμμετεχόντων. 3. Μελέτες περιπτώσεων: Οι μελέτες περιπτώσεων περιγράφουν πώς μπορεί να εφαρμοστεί η θεωρεία που αναφέρθηκε κατά τις διαλέξεις και δίνουν ιδέες στους συμμετέχοντες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που οφείλονται στο εργασιακό άγχος στη δική τους εταιρεία. Οι μελέτες περιπτώσεων
χρησιμοποιούνται για να εμπλουτίσουν τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις και οι συμμετέχοντες καλούνται και καθοδηγούνται να αξιολογήσουν τη χρησιμότητα των μεθόδων που αναφέρθηκαν προηγουμένως στη δική τους εταιρεία. Το εκπαιδευτικό υλικό του έργου SPA περιλαμβάνει έξι μελέτες περιπτώσεων, όπως αναφέρεται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Οι μελέτες αφορούν δύο επιλεγμένες ΜΜΕ, δύο εκπαιδευτικά κέντρα και δύο ναυτιλιακές εταιρείες. Στόχος των μελετών περιπτώσεων είναι να ξεκινήσει συζήτηση και συνεργασία κατά τη διάρκεια των μαθημάτων και να ενισχυθεί η κατανόηση της θεωρίας που παρουσιάστηκε μέσω συγκεκριμένων παραδειγμάτων. 4. Παιχνίδια ανάληψης ρόλων: Στο τέλος της ενότητας 2, χρησιμοποιείται ένα παιχνίδι ανάληψης ρόλων για την αφομοίωση των γνώσεων το οποίο επιτρέπει στους συμμετέχοντες να παρατηρήσουν οι ίδιοι τους παράγοντες που εμπλέκονται στη διαχείριση των κινδύνων του εργασιακού άγχους. Τα παιχνίδια χρησιμοποιούνται για να γίνει το περιεχόμενο της εκπαίδευσης πιο συγκεκριμένο και σαφές. Το εκπαιδευτικό υλικό του έργου SPA περιλαμβάνει τρία παιχνίδια ανάληψης ρόλων. Αυτά εστιάζουν στη μέθοδο αξιολόγησης των κινδύνων σε μια επιλεγμένη ΜΜΕ, σε ένα εκπαιδευτικό κέντρο και σε μία ναυτιλιακή εταιρεία. Ο στόχος τους είναι να διευκολύνει την αφομοίωση των νέων γνώσεων και να ενθαρρύνει τη συνεργασία κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. 5. Οδηγός εκπαιδευτή: Σκοπός αυτού του Οδηγού είναι να προσφέρει καθοδήγηση για τη βέλτιστη χρήση των διδακτικών εργαλείων και υλικών που έχουν δημιουργηθεί για το SPA. Προορίζεται κυρίως για την εκπαίδευση των εκπαιδευτών και όσων συμμετέχουν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προτείνει. Στον Οδηγό περιγράφεται όλο το εκπαιδευτικό υλικό ενώ περιλαμβάνονται επίσης προτάσεις για τη βέλτιστη χρήση του. Στόχος του είναι να διευκολυνθεί η εξέλιξη των γνώσεων και των ικανοτήτων των εκπαιδευόμενων.
6. CD-ROM: Το CD-Rom περιλαμβάνει όλο το υλικό που έχει δημιουργηθεί για το SPA. Περιέχει πληροφορίες σχετικά με το έργο και τα αποτελέσματά του σε τέσσερις γλώσσες, Αγγλικά, Ελληνικά, Φιλανδικά και Τσέχικα. Η χρήση του επιτρέπει στους συμμετέχοντες να προσαρμόσουν το περιεχόμενο του στα πλαίσια τις δικής τους εργασίας χρησιμοποιώντας νέες ιδέες όπου είναι δυνατό. 1.3 Περιγραφή του οδηγού εκπαιδευτή Αυτός ο οδηγός είναι ένα χρήσιμο και εύκολο στη χρήση εργαλείο αναφοράς του οποίου η μορφή επιτρέπει στο χρήστη να το συμπληρώσει και να το ενημερώσει. Αποτελείται από έξι τμήματα: Το εισαγωγικό τμήμα παρουσιάζει τις αρχές που διέπουν τα εκπαιδευτικά προϊόντα του SPA και τα διάφορα συστατικά τους. Το δεύτερο τμήμα είναι μια σύντομη εισαγωγή στη διαδικασία και στις πιθανότητες διαχείρισης των κινδύνων του εργασιακού άγχους. Το τρίτο τμήμα περιέχει ορισμένες πολύτιμες προτάσεις για την επιμόρφωση των εκπαιδευτών που μπορεί να συμμετάσχουν στο SPA, καθώς και για το προφίλ, τις ικανότητες και τα αναμενόμενα προσόντα τους. Ίσως είναι χρήσιμο κατά την επιλογή των εκπαιδευτών. Το τέταρτο τμήμα εξηγεί το παιδαγωγικό σενάριο που προτείνεται για την εφαρμογή του SPA, ένα εκπαιδευτικό υλικό που μπορεί να τροποποιηθεί και να προσαρμοστεί στους διάφορους τομείς. Το πέμπτο τμήμα ανακεφαλαιώνει όλες τις ασκήσεις και το εκπαιδευτικό υλικό. Το έκτο και τελευταίο τμήμα περιλαμβάνει ένα χρήσιμο οδηγό με ενδιαφέρουσες βιβλιογραφικές παραπομπές, σε περίπτωση που ο
χρήστης του επιθυμεί να εμβαθύνει περισσότερο στην αξιολόγηση των κινδύνων και στη διαχείριση του άγχους. 1.4 Η ομάδα ανάπτυξης και διαχείρισης του έργου SPA Το εκπαιδευτικό προϊόν δημιουργήθηκε από την ομάδα ανάπτυξης και διαχείρισης του έργου SPA που αποτελείται από εννέα Ευρωπαίους εταίρους: Πανελλήνια Ένωση Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού (ΠΕΠΕΝ) - Ελλάδα Η ΠΕΠΕΝ ενώνει όλους τους Έλληνες πλοίαρχους. Στόχος της είναι η οργάνωση, η συγκέντρωση και η στήριξη των Ελλήνων πλοιάρχων. Η ΠΕΠΕΝ παρέχει εκπαιδευτική και εργασιακή στήριξη μέσω εργαλείων που έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Όσον αφορά την επαγγελματική καθοδήγηση η ΠΕΠΕΝ διαθέτει ένα γραφείο στήριξης (ΚΟΥΚ, Κέντρο Ολοκληρωμένων Υπηρεσιών για την Κινητικότητα) το οποίο χρησιμοποιώντας ένα λογισμικό συνδέει την προσφορά εργασίας και τη ζήτηση, βοηθά τους πλοιάρχους να ερευνήσουν τις εργασιακές ευκαιρίες τους ενώ ταυτόχρονα παρέχει στήριξη στις ναυτιλιακές εταιρείες για την εύρεση προσωπικού. Η ΠΕΠΕΝ διαχειρίζεται το έργο SPA και συντονίζει όλες τις δραστηριότητές του.
Ένωση ΑΕ και ΕΠΕ - Ελλάδα Η ένωση Α.Ε. και Ε.Π.Ε. είναι ένας ισχυρός οργανισμός εργοδοτών που αριθμεί 5.000 μέλη. Ήταν ιδρυτικό μέλος του Πανεπιστημίου Πειραιώς και ίδρυσε επίσης το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων. Η ένωση στο πλαίσιο του έργου SPA εκπροσωπεί τους εργοδότες με στόχο να διευκολύνει τον κοινωνικό διάλογο στο θέμα της πρόληψης του άγχους ενώ συμμετέχει επίσης στις εργασίες διάχυσης. Triforma OY Φινλανδία Η Triforma Ltd είναι ένα εκπαιδευτικό κέντρο και εταιρεία παροχής συμβουλών, έρευνας και εκπαίδευσης στον τομέα της οργανωτικής ανάπτυξης ενώ εξειδικεύεται στους τομείς της διοίκησης και της ηγεσίας, της ποιότητας, της εξέλιξης των ανθρώπινων πόρων, της υγείας και της ασφάλειας, των διοικητικών αλλαγών και των οργανωτικών ερευνών. Στόχος της είναι να αυξήσει την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα των δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων μέσω της ανάπτυξης και της εφαρμογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων με επίκεντρο την οργάνωση καθώς και με την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σε θέματα οργανωτικής ανάπτυξης. Η Triforma συνεργάζεται με τη δημόσια διοίκηση, τις τοπικές αρχές και με εταιρείες σε όλη τη Φινλανδία. IDEC ΑΕ Ελλάδα Η IDEC είναι μια εταιρεία εκπαίδευσης και παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών με έδρα τον Πειραιά. Οι κύριοι τομείς δραστηριότητάς της είναι η εκπαίδευση και
η παροχή διαχειριστικών συμβουλών, η ανάπτυξη λογισμικού και πολυμέσων, οι εφαρμογές διαδικτύου, η εκπαίδευση εξ αποστάσεως, το ηλεκτρονικό εμπόριο, οι τηλεπικοινωνίες και τα δίκτυα. Η IDEC έχει συμμετάσχει ή συμμετέχει σε πολλά προγράμματα όπως τα Leonardo da Vinci, DG Enterprise, TEN TELECOM. Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, Τομέας Επαγγελματικής & Βιομηχανικής Υγιεινής - Ελλάδα Η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας έχει ως στόχο την επιμόρφωση των επιστημόνων ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της δημόσιας υγείας. Τα μαθήματα που προσφέρονται είναι μεταπτυχιακά προγράμματα που διαρκούν ένα χρόνο και αφορούν τη δημόσια υγεία και τη διοίκηση των υπηρεσιών υγείας. Η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας με την παρούσα οργανωτική δομή και τις γνώσεις της σε συγκεκριμένους τομείς μπορεί να αντιμετωπίσει τα σύγχρονα προβλήματα της δημόσιας υγείας. Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Ναυτικών (SIRC) Βρετανία Το Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Ναυτικών είναι συστατικό κέντρο του τμήματος Κοινωνικών Επιστημών του πανεπιστημίου του Cardiff. Το SIRC έχει μοναδικές ικανότητες για τη διεξαγωγή επαγγελματικών επιστημονικών ερευνών όσον αφορά τους ναυτικούς και μπορεί να προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες και προοπτικές που διατίθενται σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, χρησιμοποιώντας τους οργανικούς συνδέσμους του στον κλάδο της ναυτιλίας.
Ινστιτούτο Εργασίας, Υγείας και Οργάνωσης (I-WHO) Βρετανία Το Ινστιτούτο Εργασίας, Υγείας και Οργάνωσης του πανεπιστημίου του Nottingham διανύει τον πέμπτο χρόνο του ως ανεξάρτητο μεταπτυχιακό ερευνητικό κέντρο στην εφαρμοσμένη ψυχολογία. Το ινστιτούτο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έρευνα σχετικά με το άγχος τα τελευταία χρόνια, έχει αναλάβει αρκετά προγράμματα σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο που αφορούν την πρόληψη και τη διαχείριση του άγχους. Το ινστιτούτο είναι ιδρυτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια και την Υγεία στο Χώρο Εργασίας, συνεργαζόμενο κέντρο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας όσον αφορά την εργασιακή υγεία. M&J Consulting Δημοκρατία της Τσεχίας Η M&J Consulting είναι μια εταιρεία συμβούλων και εκπαίδευσης που ιδρύθηκε το 1994. Από τότε έχει διοργανώσει πολλά πολύπλοκα και μακροχρόνια πιστοποιημένα εκπαιδευτικά προγράμματα για την κατώτερη, μέση και ανώτερη διοίκηση, βραχυπρόθεσμα εκπαιδευτικά προγράμματα για εταιρείες παραγωγής και μη, για υπηρεσίες, τράπεζες και κέντρα κλήσεων. Ασχολείται ενεργά με την εκπαίδευση μεμονωμένων υπαλλήλων, με την επιλογή, την αξιολόγηση και τη δημιουργία κέντρων.
Συνομοσπονδία Εργατικών Σωματίων Τσεχίας - Μοραβίας (CMKOS) Δημοκρατία της Τσεχίας Η Συνομοσπονδία Εργατικών Σωματίων Τσεχίας - Μοραβίας είναι μια εθελοντική, ανοιχτή, ανεξάρτητη και δημοκρατική ομοσπονδία σωματείων που προστατεύει τους μισθούς, τις συνθήκες εργασίας και ζωής και τα δικαιώματα των εργαζομένων. Είναι ένας σημαντικός κοινωνικός εταίρος στις τριμερείς διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο του Συμβουλίου Οικονομικών και Κοινωνικών Συμβάσεων της Δημοκρατίας της Τσεχίας. Δραστηριοποιείται σε όλη τη χώρα μέσω περιφερειακών συμβουλίων εργατικών σωματίων και περιφερειακών γραφείων νομικής στήριξης και είναι μέλος της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ελεύθερων Εργατικών Σωματείων, της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Εργατικών Σωματείων και της Συμβουλευτικής Επιτροπής των Εργατικών Σωματείων στο πλαίσιο της OECD. 2.1 Μαθαίνοντας τρόπους αξιολόγησης και διαχείρισης του εργασιακού άγχους Η φύση της εργασιακής ζωής έχει αλλάξει σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Σήμερα οι απαιτήσεις είναι περισσότερες από ποτέ. Το άγχος είναι ένα από τα σημαντικότερα εργασιακά προβλήματα και συνδέεται με την εργασιακή οργάνωση στις οικονομίες που βασίζονται στις νέες γνώσεις. Η ανάγκη δραστηριοτήτων για την πρόληψη του άγχους υπάρχει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και σε όλες τις επιχειρήσεις. Αυτή η νέα κατάσταση απαιτεί νέα μέσα εργασιακής οργάνωσης. Οι εταιρείες και οι επαγγελματίες πρέπει να μπορούν να προσαρμοστούν και να διαχειριστούν σωστά τις διαφορετικές μεθόδους, διαδικασίες, εργαλεία, τεχνικές, εργασιακές και
ανθρώπινες σχέσεις για να αντιμετωπίσουν το άγχος. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τους πάντες. Αφορά τους υπαλλήλους, τους εργοδότες, τους προϊστάμενους, τους ελεύθερους επαγγελματίες, τους μαθητευόμενους και τους εκπαιδευόμενους, όλους όσους αντιμετωπίζουν τις παρακάτω προκλήσεις: Πώς αναγνωρίζεις τι είναι το εργασιακό άγχος; Ποιες είναι οι συνέπειες του εργασιακού άγχους; Πώς αξιολογούνται οι κίνδυνοι του εργασιακού άγχους; Ποια μέτρα πρέπει να εφαρμοστούν για την πρόληψη του εργασιακού άγχους; Πώς μπορούμε να επιλύσουμε τα προβλήματα που προκύπτουν από το εργασιακό άγχος; Πώς προωθείτε η ευημερία στο χώρο εργασίας; Το εκπαιδευτικό σχέδιο του έργου SPA έχει ως στόχο να απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις. Έτσι στοχεύει στην προώθηση μιας αποτελεσματικής αξιολόγησης των κινδύνων και πρόληψης του εργασιακού ή εκπαιδευτικού άγχους και απευθύνεται στις μικρές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δημιουργώντας μεταβιβάσιμες πρακτικές και αποτελέσματα. Μέσω των επενδύσεων στη διαχείριση του άγχους μπορούν να γίνουν σημαντικά βήματα για την πρόληψη και τον έλεγχό του, και στην αποφυγή προβλημάτων, εργασιακών ασθενειών και εργατικών ατυχημάτων. 2.2 Αναγκαία προσόντα για τη διαχείριση του άγχους Η «αποτελεσματική αξιολόγηση και πρόληψη του εργασιακού άγχους» στο πλαίσιο του SPA έχει ως στόχο να προσφέρει τις βασικές γνώσεις και προϋποθέσεις που πρέπει να έχουν οι υπάλληλοι, οι εργοδότες, οι διευθυντές, οι προϊστάμενοι, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι μαθητευόμενοι και οι εκπαιδευόμενοι για να διαχειριστούν το άγχος.
Τομέας ικανοτήτων Έννοιες Διοίκηση Σχεδιασμός και διαχείριση Επικοινωνία Ανθρώπινοι πόροι Εκπαίδευση Απαιτούμενες ικανότητες Ικανότητα κατανόησης: Των διαφορετικών στοιχείων του εργασιακού περιβάλλοντος Του τι είναι το εργασιακό άγχος; Των αιτιών του άγχους Των συνεπειών του άγχους Ικανότητα: Αναγνώρισης της σημασίας της πρόληψης και της διαχείρισης του άγχους Ένταξης των ανθρώπων και των ιδεών στους εταιρικούς στόχους Μετατροπής σε καταλύτη για την επίτευξη και την παρουσίαση των αποτελεσμάτων Επίτευξης και διατήρησης της εμπιστοσύνης και της δέσμευσης των μελών της ομάδας Ενθάρρυνσης των μελών ώστε να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στην ανάληψη ευθυνών Ικανότητα συνδυασμού των απαραίτητων ανθρώπινων, οικονομικών και τεχνικών πόρων για την επιδίωξη και την επίτευξη των προβλεπόμενων στόχων, διατηρώντας τη μέγιστη ποιότητα και αποτελεσματικότητα. Εφαρμογή τεχνικών μέσων επικοινωνίας για να διασφαλιστεί ότι τα μέλη μιας εταιρείας έχουν καταλάβει πλήρως τους στόχους. Ικανότητα: Επίτευξης και διατήρησης του ομαδικού πνεύματος. Ενθάρρυνσης της ομάδας να χρησιμοποιεί κοινούς πόρους. Ικανότητα: Εντοπισμού και ανάπτυξης των ικανοτήτων και των γνώσεων των μελών της ομάδας. Κατάλληλης διαχείρισης των ατομικών και συλλογικών γνώσεων, ικανοτήτων και προσόντος στο πλαίσιο της εταιρείας.
Προσωπικά χαρίσματα Ικανότητα: Ακρόασης, κατανόησης και ανάλυσης των πιθανών σεναρίων. Κατανόησης και σαφούς ενημέρωσης της ομάδας σχετικά με τις απαιτήσεις της εργασίας. 2.3 Ομάδες στόχοι του εκπαιδευτικού σχεδίου του έργου SPA Το πρόγραμμα δραστηριοτήτων για την πρόληψη του άγχους στοχεύει στους παρακάτω τομείς: Ιδιοκτήτες ή και διευθυντές μικρομεσαίων επιχειρήσεων, προϊστάμενους, υπαλλήλους και εκπροσώπους σωματείων. Διευθυντές, ιδιοκτήτες, πλήρωμα πλοίων και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη που εργάζονται στον κλάδο της ναυτιλίας. Προσωπικό εκπαιδευτικών κέντρων, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους. Για να ανταποκριθεί στις ανάγκες τω ομάδων στόχων σχεδιάστηκαν τρεις τύποι του εκπαιδευτικού προγράμματος που απευθύνονται στις ΜΜΕ, στα εκπαιδευτικά κέντρα και στις ναυτιλιακές εταιρείες. Αν και το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί για τρεις συγκεκριμένους τομείς, αλλάζει εύκολα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλους κλάδους.
2.4 Τρόπος παράδοσης/ διδασκαλία Το έργο SPA προτείνει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που παρέχεται υπό τη μορφή ενός σεμιναρίου. Η διάρκειά του είναι δύο ημέρες (14 ώρες) ενώ υπάρχει και μια προαιρετική τρίτη ημέρα (7 ώρες). Όσον αφορά τις αίθουσες διδασκαλίας δεν υπάρχουν ιδιαίτερες προϋποθέσεις. Αρκεί μια παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας, μια αίθουσα συνεδρίων ή συνεδριάσεων αρκεί να έχει τα απαραίτητα μέσα για τις διαλέξεις και για την ομαδική εργασία. Για τις ασκήσεις, τις μελέτες περιπτώσεων και τα παιχνίδια ανάληψης ρόλων θα ήταν καλό να υπάρχουν απομονωμένοι χώροι ή ευπροσάρμοστα έπιπλα. Τα απαραίτητα μέσα είναι ένας υπολογιστής, μια μηχανή προβολής και ένας πίνακας σημειώσεων. Οι συμμετέχοντες πρέπει να λάβουν πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα της ημέρας πριν ξεκινήσει η εκπαίδευση. Αν είναι δυνατό μαζί με το πρόγραμμα πρέπει να αποστέλλεται ένα σημείωμα καλωσορίσματος και επιπλέον πληροφορίες σχετικά με κάποια πρακτικά θέματα. Τα παραπάνω έγγραφα μπορούν να σταλούν και μέσω e-mail. Οι συμμετέχοντες πρέπει να επίσης να προμηθευτούν με ένα φάκελο και άλλο απαραίτητο εξοπλισμό. Τα εκπαιδευτικά υλικά πρέπει να μοιράζονται στην αρχή της εκπαίδευσης. Τα υλικά αυτά μπορούν επίσης να αποστέλλονται με e-mail στους συμμετέχοντες ή να ενσωματωθούν στο εικονικό περιβάλλον εκπαίδευσης της εταιρείας.
2.5 Εκπαιδευτικό υλικό και περιεχόμενο Το εκπαιδευτικό περιεχόμενο του SPA έχει ως στόχο να παράσχει χρήσιμες γνώσεις για την αποτελεσματική αξιολόγηση και διαχείριση του εργασιακού άγχους. Το πιλοτικό πρόγραμμα χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Εισαγωγή/ προσανατολισμός, αξιολόγηση των κινδύνων και πρόληψη/ παρέμβαση. Υπάρχει και μια τέταρτη προαιρετική εκπαιδευτική ενότητα που αφορά την αξιολόγηση των διαδικασιών και των μέτρων διαχείρισης των κινδύνων και αποτελείται από ένα μάθημα που βασίζεται στις μελέτες περιπτώσεων. Στις εκπαιδευτικές ενότητες διδάσκονται τα εξής: Τι είναι άγχος; Τι προκαλεί το άγχος; Ποιες είναι οι συνέπειες του εργασιακού άγχους; - Οι συνέπειες του εργασιακού άγχους στα άτομα. - Οι συνέπειες του εργασιακού άγχους στις εταιρείες. Τι μπορεί να γίνει για το άγχος; Μέσα αξιολόγησης των εργασιακών κινδύνων. Σημαντικά βήματα στη διαχείριση των κινδύνων. Επίλυση των προβλημάτων εργασιακού άγχους. Φροντίδα των προβληματισμένων υπαλλήλων. Πόροι για τη διαχείριση του εργασιακού άγχους. Τεχνικές αξιολόγησης των μέτρων πρόληψης του εργασιακού άγχους. Σε κάθε ενότητα πραγματοποιούνται διαλέξεις, μελέτες περιπτώσεων και δίνονται παραδείγματα. Το παιχνίδι ανάληψης ρόλων χρησιμοποιείται στην ενότητα 2. Οι διαλέξεις προσφέρουν στους συμμετέχοντες πολλές θεωρητικές γνώσεις γύρω από το θέμα. Οι ασκήσεις χρησιμοποιούνται για την εφαρμογή των θεωριών που αναφέρθηκαν κατά τις διαλέξεις με τη χρήση συγκεκριμένων σεναρίων σε διαφορετικά εργασιακά περιβάλλοντα. Επιπλέον στόχος των ασκήσεων είναι να
βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να κατανοήσουν και να αναγνωρίσουν τους παράγοντες άγχους στο χώρο εργασίας τους. Οι μελέτες περιπτώσεων παρουσιάζουν πρακτικά παραδείγματα και ενθαρρύνουν περαιτέρω τη διδακτική εμπειρία. Παιδαγωγικοί και συμπληρωματικοί πόροι Για να συμπληρωθεί το θεωρητικό υπόβαθρο δημιουργήθηκαν ένα εγχειρίδιο, μελέτες περιπτώσεων, παιχνίδια ανάληψης ρόλων και ένα CD-ROM. Το πρόγραμμα ακολουθεί τη δομή του εγχειριδίου του SPA. Οι εκπαιδευτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν διαφάνειες (στα Αγγλικά ή τη μητρική τους γλώσσα) για να ενισχύσουν τη διδασκαλία τους και για να διασφαλίσουν ότι κάθε μάθημα είναι το ίδιο. Το εγχειρίδιο θα βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους κατά τη διαδικασία εκμάθησης. Οι μελέτες περιπτώσεων και οι ασκήσεις χρησιμοποιούνται κατά την εκπαίδευση για να βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να κατανοήσουν το θεωρητικό πλαίσιο. Τα παιχνίδια ανάληψης ρόλων χρησιμοποιούνται για να καταστήσουν την εκπαίδευση συγκεκριμένη και σαφή. Η χρήση του CD-ROM βοηθά τους συμμετέχοντες να προσαρμόσουν το περιεχόμενο του στα πλαίσια τις δικής τους εργασίας χρησιμοποιώντας νέες ιδέες όπου είναι δυνατό.
3. Κριτήρια καταλληλότητας εκπαιδευτών Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του SPA περιλαμβάνει ένα σεμινάριο το οποίο θα πραγματοποιηθεί από έναν μόνο εκπαιδευτή. Οι εκπαιδευτές παίζουν σημαντικό ρόλο σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα κα γι αυτό η επιλογή τους πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά. Πρέπει να έχουν γνώσεις και εμπειρία στο θέμα, να είναι πρακτικοί, να έχουν τέλειες κοινωνικές ικανότητες και να μπορούν να συνεργάζονται με άτομα με διαφορετικές εμπειρίες, τρόπους εκμάθησης και μόρφωσης. Η επαγγελματική και πρακτική εμπειρία αποτελεί πλεονέκτημα. Πιο συγκεκριμένα συνίσταται ένας εκπαιδευτής να έχει κατανοήσει καλά τη θεωρία σχετικά με το εργασιακό άγχος και τη διαχείριση των ψυχολογικών κινδύνων καθώς και να γνωρίζει τη σχετική νομοθεσία περί υγείας και ασφάλειας. Το κατάλληλο ακαδημαϊκό υπόβαθρο περιλαμβάνει τους τομείς των επιστημών συμπεριφοράς όπως είναι η ψυχολογία, η παιδαγωγική και παρόμοιοι τομείς. Εκτός αυτού καλό είναι να έχει μια σειρά ικανοτήτων που να του επιτρέπουν να επιτελέσει τα καθήκοντά του. Προσωπικές ικανότητες: Παρότρυνση, ενθάρρυνση και διευκόλυνση της ομαδικής εργασίας, δράση ως παιδαγωγικός μεσολαβητής. Να είναι προσεκτικός παρατηρητής και να είναι ανοιχτός σε πειραματισμούς και δοκιμασίες. Να έχει δημιουργικότητα και ευελιξία, να μπορεί να προωθεί την αλληλεπίδραση με τα εργαλεία και τα διάφορα υλικά. Να μπορεί να προσανατολίσει τη διδασκαλία, να προσδιορίσει τη διαδοχική χρήση των εκπαιδευτικών ενοτήτων και να αποφασίσει πώς θα διαμορφωθούν οι ασκήσεις ώστε να γίνει πλήρης εκμετάλλευση του εκπαιδευτικού υλικού. Να κάνει τις κατάλληλες ερωτήσεις για να βοηθήσει τον εκπαιδευόμενο να σκεφτεί και να αναπτύξει κριτικό πνεύμα.
Να κατανοεί τη λογική της δυναμικότητας της ομάδας, παροτρύνοντας και καθοδηγώντας τις συζητήσεις. Να γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της θεωρίας και της πράξης. Να εκτελεί στενά και περιεκτικά καθήκοντα παρακολούθησης. Να ενισχύει το ομαδικό πνεύμα βασιζόμενος στην εμπιστοσύνη και στην αμοιβαία αποδοχή, προάγοντας την περιέργεια και το ενδιαφέρον για γνώση. Να αξιολογεί τις ανάγκες των εκπαιδευόμενων, απλοποιώντας το περιεχόμενο των μαθημάτων και προσδιορίζοντας τους απαραίτητους πόρους. Τεχνικές ικανότητες: Για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε διάφορους οργανισμούς ο εκπαιδευτής πρέπει να παραμένει πρακτικός και να λαμβάνει υπόψη του τις ιδιαίτερες ανάγκες της ομάδας στόχου. Κατά τη διδασκαλία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διάφορες ικανότητες και γνώσεις των συμμετεχόντων. Μεθοδολογικές ικανότητες: Χρήση μεθόδων για την ανάλυση των αναγκών, την επίλυση των προβλημάτων και την κατάρτιση σχεδίων δράσης. Παιδαγωγικές ικανότητες: Οργάνωση και πραγματοποίηση εισαγωγικών μαθημάτων, θεματικών ημερίδων, μεμονωμένων ή συλλογικών παιδαγωγικών προσομοιώσεων σύγχρονων ή όχι. Προετοιμασία των εκπαιδευόμενων για την αυτοδιδασκαλία. Προετοιμασία του εκπαιδευόμενου όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς πόρους (υλικούς ή και ανθρώπινους) που διατίθενται εντός η εκτός του οργανισμού.
Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και προσαρμογή των πόρων (αντίληψη, οργάνωση, διαθεσιμότητα, πρόοδος, παιδαγωγική). Πριν την έναρξη της εκπαίδευσης είναι απαραίτητο να παρακολουθήσουν και οι ίδιοι οι εκπαιδευτές μαθήματα σχετικά με το θέμα και να γνωρίσουν το υλικό που προορίζεται για την εκπαίδευση (το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, τις ασκήσεις, τα παιχνίδια ανάληψης ρόλων και τις μελέτες περιπτώσεων). Αν είναι δυνατό ο εκπαιδευτής πρέπει να γνωρίσει επίσης τους συμμετέχοντες, τις εταιρείες και το αντικείμενο εργασίας τους. Ωστόσο η πρακτική άσκηση ίσως δεν είναι αρκετή. Ένας καλά εκπαιδευμένος εκπαιδευτής πρέπει να γνωρίζει επίσης τη θεωρία πίσω από την πράξη. Για το σκοπό αυτό πρέπει να ξέρει τη σχετική βιβλιογραφία και το υλικό αναφοράς. Το εγχειρίδιο και οι παραπομπές του τμήματος 6 του παρόντος οδηγού παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες. Συνοψίζοντας, τα κύρια καθήκοντα των εκπαιδευτών είναι τα παρακάτω: Η παρουσίαση του εκπαιδευτικού προγράμματος, η επεξήγηση των στόχων, του περιεχομένου, των δραστηριοτήτων, του χρόνου εφαρμογής και αξιολόγησής του. Η οργάνωση και η καθοδήγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η πρόταση ασκήσεων, τεστ, πρακτικών, μελετών περιπτώσεων που μπορεί να βοηθήσουν τους εκπαιδευόμενους να σκεφτούν και να αφομοιώσουν το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Η καθοδήγηση, η απάντηση των ερωτήσεων και των αιτημάτων, ο προσανατολισμός και η παρότρυνση των δραστηριοτήτων.
Η πρόταση των κατάλληλων ασκήσεων για κάθε ομάδα. Η κινητοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και η προώθηση της ενεργής συμμετοχής των εκπαιδευόμενων στις συζητήσεις. Η παρακολούθηση των ατόμων και της προόδου των εκπαιδευόμενων. Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων κάθε εκπαιδευόμενου. 4.1 Γενική εισαγωγή στο εργασιακό άγχος Η φύση της εργασιακής ζωής έχει αλλάξει σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Οι εργασιακές απαιτήσεις είναι περισσότερες από ποτέ. Το άγχος θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στο χώρο εργασίας και συνδέεται με την εργασιακή οργάνωση στις οικονομίες που βασίζονται στις νέες τεχνολογίες. Η ανάγκη εφαρμογής δραστηριοτήτων για την πρόληψη του άγχους υπάρχει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και σε όλα τα είδη των επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ, των εκπαιδευτικών οργανισμών και των ναυτιλιακών εταιρειών. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στοχεύει στην παροχή τεχνογνωσίας και ικανοτήτων για τον εντοπισμό του εργασιακού άγχους, για την εκτέλεση της αξιολόγησης των κινδύνων του εργασιακού άγχους και για τη διαχείριση του άγχους αυτού. Τα συμπτώματα του εργασιακού άγχους είναι πολλά και ποικίλουν. Περιλαμβάνουν κυκλοθυμία, αλλαγές στη συμπεριφορά, μειωμένη αποδοτικότητα ή παραγωγικότητα στον χώρο εργασίας, αίσθημα μη καταλληλότητας, αυξημένη χρήση αλκοόλ και φαρμάκων και προβλήματα υγείας.