ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ Είµαι ε εισµένος ότι η ανάγνωση των α οσ ασµάτων ου εριέχονται στο αρόν e-book ενδέχεται να αλλάξει, αν όχι τις συνθήκες στη ζωή σας, τον τρό ο ου σκέφτεστε - ρος το καλύτερο. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζονται εκατοντάδες α ό τους χιλιάδες αναγνώστες του Οι Ηλίθιοι είναι Ανίκητοι, οι ο οίοι ε ικοινώνησαν µαζί µου, στα δύο χρόνια της κυκλοφορίας του. Αν αυτά ου δοκιµάσατε µέχρι σήµερα δεν έχουν ε ιφέρει τα α οτελέσµατα ου θα ε ιθυµούσατε, και εάν η ροσέγγισή σας δεν δουλεύει, τότε δοκιµάστε µία άλλη ροσέγγιση: διαβάσετε και εφαρµόστε τη µέθοδο «Ro» και τις ιδέες ου εριγράφονται στις αρακάτω σελίδες. Το µόνο ου έχετε να χάσετε είναι ο χρόνος σας - και ιθανόν κά οιες σελίδες χαρτί, εάν ε ιλέξετε να το εκτυ ώσετε. Αν όµως ο αρα άνω ισχυρισµός ισχύει, τα άµεσα οφέλη για σας µ ορεί να εριλαµβάνουν: λιγότερο εκνευρισµό, ανησυχία, ενοχές, στρες ισχυρότερο ανοσο οιητικό σύστηµα, α οτελεσµατικότερη αντιµετώ ιση ροβληµάτων, καλύτερες ε ιλογές, καλύτερες δια ροσω ικές σχέσεις, αύξηση αυτοεκτίµησης, αίσθηση έλεγχου, υγιείς συνήθειες, ανά τυξη του δυναµικού µας, ιο ευχάριστος και ικανο οιητικός τρό ος ζωής Αν σας αρέσει, στείλτε το ελεύθερα και στους φίλους σας. Καλή ανάγνωση! Α. R.
ρ ΑΓΓΕΛΟΣ ΡΟ ΑΦΗΝΟΣ Οι Ηλίθιοι είναι Ανίκητοι και καταφέρνουν άντοτε να µας χαλάνε την ηµέρα! Η Μέθοδος «Ro» 1 για την αντιµετώ ισή τους και την α οτελεσµατική ε ίλυση των ροβληµάτων ου µας δηµιουργούν. Ψυχολογικές εφαρµογές, αραδείγµατα και ασκήσεις για α οτελεσµατική ε ίλυση ροβληµάτων, καλύτερες σχέσεις, διαχείριση του στρες και ουσιαστική βελτίωση της ζωής. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2005 1 Παρακαλώ να µη γίνει σύγχυση µε τη µέθοδο Ρω20 (= Ρωσίδα, ετών 20) ου ροτείνεται στην οµώνυµη ταινία του Λάκη Λαζό ουλου. Άλλο Ρο και άλλο Ρω!
Φιλολογική ε ιµέλεια: Σκίτσα-Γελοιογραφίες: Άννα Κονκουρή Κώστας Τσάκωνας (σελ. 1, 3, 7, 13, 29, 40, 42, 47, 102, 107, 123, 135, 136, 140, 142, 157, 174, 175, 188, 189, 203, 204, 210, 211, 213, 218, 236, 246, 254) Λάµ ρος Λαζούρας (σελ. 14, 19, 20, 22, 26, 43, 44, 51, 59, 65, 66, 72, 84, 88, 89, 94, 95, 100, 118, 125, 130, 133, 143, 145, 147, 153, 155, 158, 165, 170, 177, 179, 186, 201, 222, 227, 230, 232, 234, 244, 249, 255) Άννα Κονκουρή (σελ. 16, 134, 139, 152, 166, 167, 235) Κώστας Πα αντωνίου (σελ. 257) http://members.aol.com/donnholidays/halloween.html (σελ. 36) Φωτογραφία εξώφυλλου: http://www.moggies.co.uk/catsgall/funnies/funpics_1.html (ε ίσκεψη ιστοσελίδας 10-10-2005) Εκτύ ωση: Chromotyp S.A. Ιδιωτική έκδοση. Κεντρική διάθεση ληροφορίες: Ά. Ροδαφηνός Τηλ.: 2310.224421, 6937.201251 email: rodafinos@city.academic.gr http:// Copyright 2005, ΑΓΓΕΛΟΣ ΡΟ ΑΦΗΝΟΣ για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσµο. Η νευµατική ιδιοκτησία α οκτάται χωρίς καµιά διατύ ωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας α αγορευτικής των ροσβολών της. Α αγορεύεται η αναδηµοσίευση, η α οθήκευση σε κά οιο σύστηµα διάσωσης και γενικά η ανα αραγωγή του αρόντος έργου, µε ο οιονδή οτε τρό ο ή µορφή, τµηµατικά ή εριλη τικά, στο ρωτότυ ο ή σε µετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γρα τή άδεια του συγγραφέα.
Στα µωράκια ου γεννήθηκαν και µεγάλωσαν και σ αυτά ου ρόκειται να γεννηθούν: Ευχές για µια όµορφη ζωή!
Σύντοµα Περιεχόµενα Μέρος Πρώτο: Ολίγη θεωρία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Στρες; Τι είναι ετούτο; ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πηγές στρες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ε ι τώσεις του στρες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Προσω ικότητα και στρες Μέρος εύτερο: Αντιµετώ ιση του στρες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πώς αισθάνεστε; ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Πρόγνωση και ρόληψη του στρες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Αντιδράσεις στο στρες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Η µέθοδος «Ro» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Περί τωση Α Μ ορώ να κάνω κάτι! ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Περί τωση Β ε µ ορώ να κάνω κάτι ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Α ό τη θεωρία στην ράξη Μέρος Τρίτο: Μια µέρα δίχως στρες! ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Πρωινές ασκήσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Ασκήσεις «του δρόµου» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 «Θυµωµένες» ασκήσεις (ή ασκήσεις για ζοχαδιακούς) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Ασκήσεις εργασίας (ή «οδηγίες ρος εργαζοµένους») ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Η ε ιστροφή Η αρχή (Ε ίλογος) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ευχαριστίες προς......τις αγα ητές αναγνώστριες και τους αγα ητούς αναγνώστες ου κυριολεκτικά αγκάλιασαν το ρώτο µου βιβλίο, «Α ό ρίγκι ας βάτραχος και τούµ αλιν», και µοιράστηκαν τις εµ ειρίες τους µαζί µου ηλεκτρονικά και τηλεφωνικά. αυτούς ου µου συστήνονται δια ζώσης, στο δρόµο, στην αγορά και στο σινεµά και, µε χαρά, µου εριγράφουν τις αλλαγές ου µε τη βοήθειά του ραγµατο οίησαν στη ζωή τους. τους ιο ιστούς «ο αδούς» του βιβλίου ου διαβάζουν συστηµατικά α οσ άσµατά του και, ό ως τους αρέσει να λένε, κάθε ρωί «φορούν Ροδαφηνέλαιο», για να µοσχοµυρίζουν κατά τη διάρκεια της ηµέρας. Με κολακεύετε και θα το άρω άνω µου, αλλά δεν ειράζει, συνεχίστε. Θα το αντέξω!...τους φίλους και συνάδελφους ου µελέτησαν το αρόν βιβλίο και ρότειναν διορθώσεις. Ειδικότερα, τη φιλo...λογική Άννα Κονκουρή, η ο οία βελτίωσε όχι µόνο τη µορφή του κειµένου, αλλά και το εριεχόµενό του. Υ ήρξαν στιγµές ου αναρωτιόµουν εάν συγκεκριµένα κοµµάτια του βιβλίου ήταν γραµµένα α ό εµένα γιατί ήταν ολύ καλογραµµένα! Μ ράβο, Άννα, χαρά στο κουράγιο και την υ οµονή σου!...τον Κώστα Τσάκωνα, τον Λάµ ρο Λαζούρα και την Άννα Κονκουρή ( άλι), ου έντυσαν το κείµενο µε τα σκιτσάκια-εµ νεύσεις τους. εν αρατάτε, βρε αιδιά, τις δουλειές σας να γίνετε ε αγγελµατίες σκιτσογράφοι; Σηµείωση: Στο βιβλίο έγινε κάθε δυνατή ροσ άθεια να αναγνωριστούν οι αυθεντικοί συγγραφείς αραβολών, ρητών και κειµένων και να εξασφαλιστεί η ορθότητα των ληροφοριών. Ό ου αυτό έγινε δυνατό, τα ονόµατά τους αναγράφονται, καθώς ροστάζει η ηθική και ο νόµος ερί copyright. Σε µερικές ερι τώσεις όµως ορισµένες α όψεις και α οφθέγµατα είτε α οδίδονται σε ερισσότερες α ό µία ηγές, είτε χαρακτηρίζονται ως «αγνώστου ατρός» και, καθώς τα στοιχεία είναι ελλι ή, δε στάθηκε δυνατό να βρεθεί ο νευµατικός τους ιδιοκτήτης. Αν ο αναγνώστης γνωρίζει κά οια ή κά οιες α ό αυτές τις ηγές, µ ορεί να τις ροτείνει, ώστε να γίνουν οι α αραίτητες ενέργειες στις µελλοντικές εκδόσεις.
Το τέλος Το ιο άδικο ράγµα στη ζωή είναι ο τρό ος ου τελειώνει. Πράγµατι, η ζωή είναι ολύ δύσκολη. Παίρνει τόσο ολύ α ό το χρόνο σου και τι κερδίζεις στο τέλος; Ένα θάνατο. Ωραία ανταµοιβή... Πιστεύω ότι ο κύκλος της ζωής είναι ανά οδος. Θα έ ρε ε ρώτα να εθαίναµε, να φεύγει αυτό το κακό α ό τη µέση. Μετά να ηγαίναµε να ζήσουµε στο γηροκοµείο. Να µας διώχνουν, ύστερα α ό λίγα χρόνια, γιατί θα γινόµασταν υ ερβολικά υγιείς για γηροκοµείο. Να ηγαίναµε να άρουµε το εφ' ά αξ της σύνταξής µας και να αρχίζαµε τη δουλειά κατευθείαν στη θέση του διευθυντή! µε κινητό, λά το, αµάξι και σ ίτι α ό την Εταιρεία. Θα µας έκαναν άρτι µε ολλά ολλά δώρα την ρώτη µέρα της δουλειάς. Θα δουλεύαµε 40 χρόνια, ώσ ου να είµαστε λέον αρκετά νέοι, για να γιορτάσουµε τη συνταξιοδότησή µας. Έτσι, τα χρήµατα ου θα µαζεύαµε α ό τη δουλειά δε θα ήγαιναν χαµένα, αφού θα είχαµε ια φτάσει στην καλύτερη ηλικία για να τα χαρούµε και να τα ξοδέψουµε στους έρωτες, στα ταξίδια και ό ου αλλού θα θέλαµε. Θα µεθοκο ούσαµε στα µ αράκια και στα άρτι και, µε το ου θα άρχιζαν να αδειάζουν οι τσέ ες µας, θα αρχίζαµε να ετοιµαζόµαστε για το Λύκειο και το Γυµνάσιο. Στη συνέχεια, θα ηγαίναµε στο ηµοτικό, θα γινόµασταν αιδιά, αιχνίδι και χαρά, ούτε ευθύνες, ούτε τί οτα να σε α ασχολεί. Ύστερα θα γινόµασταν µωρά. Θαυµάσια ερίοδος! Όλοι σε φροντίζουν, σου κάνουν όλα τα χατίρια, σε ταΐζουν, σε ντύνουν, σε φροντίζουν. Και κά οια στιγµή θα ε ιστρέφαµε, να εράσουµε εννέα µήνες στον αφρό, λατσουρίζοντας και κάνοντας τις βουτιές µας, µε ολυτέλειες, ό ως κεντρική θέρµανση, jacuzzi, room service χλιδή! Ξαφνικά θα τελειώναµε την ύ αρξή µας α ολαµβάνοντας έναν έντονο οργασµό. Αµήν! G. Costanza
2 Α. Ροδαφηνός ΤΟ ΤΕΛΟΣ; Ένας ασυνήθιστος τρό ος για να αρχίσεις ένα βιβλίο. Αυτό όµως είναι ένα ασυνήθιστο βιβλίο. Εύχοµαι να α οτελέσει για σας ένα σηµαντικό βοήθηµα για το τέλος ή, τουλάχιστον, την αρχή του τέλους του υ ερβολικού στρες και το ξεκίνηµα µιας ιο ευτυχισµένης ζωής! Πάµε λοι όν! Ιστοριούλα: «Κάποιοι ξεφεύγουν!» Μία κρύα βροχερή χειµωνιάτικη ηµέρα σε ένα αεροδρόµιο, ένας 12χρονος αρατηρούσε εντυ ωσιασµένος έναν αριθµό ε ιβατών ου ερίµεναν το αερο- λάνο κατάκο οι, εξαντληµένοι και σκυθρω οί. Η τήση τους είχε καθυστερήσει. «Γιατί φαίνονται τόσο κουρασµένοι όλοι αυτοί οι άνθρω οι;» ρώτησε ο µικρός τον ατέρα του. «Ίσως ε ειδή η ζωή των µεγάλων είναι σκληρή» του α άντησε εκείνος. «ηλαδή, έτσι θα γίνω κι εγώ όταν µεγαλώσω;» αναρωτήθηκε ο 12χρονος. Αφού σκέφτηκε για µισό λε τό, ο ατέρας του α άντησε: «Μερικοί άνθρω οι τα καταφέρνουν και ξεφεύγουν». Ποιοι «ξεφεύγουν»; Κά οια άτοµα όντως καταφέρνουν και τη σκα ουλάρουν ή µή ως ρόκειται για αυτούς ου α λούστατα αντιµετω ίζουν λιγότερες δυσκολίες; Τι είδους στρατηγικές χρησιµο οιούν οι άνθρω οι, όταν βρίσκονται αντιµέτω οι µε τις δυσκολίες της ζωής; Ερωτήµατα τα ο οία α ασχόλησαν τον Paul Stolts, καθηγητή του Πανε ιστηµίου της Pennsylvania, αλλά και έναν αριθµό διακεκριµένων ερευνητών εµένα, για αράδειγµα! Έτσι θα γίνω κι εγώ όταν µεγαλώσω; Μη σώσει και µεγαλώσω! Εσείς πώς τα πάτε; Σας ερωτώ λοι όν: «εσείς ώς τα άτε;». Μία συνηθισµένη α άντηση ου δίνουν οι συµµετέχοντες στα σεµινάριά µου είναι: «Άσε, είµαι στο τρέξιµο, ολύ άγχος!». Και καθώς ξεκινάει η συζήτηση, οι ερωτήσεις γύρω α ό το θέµα έφτουν βροχή: «Τι είναι το στρες;» «Είναι φυσιολογικό;» «Μ ορεί το στρες να είναι ευεργετικό;» «Τι µ ορώ να άθω α ό το υ ερβολικό στρες;»
Το Τέλος 3 «εν έχω ολύ στρες. Λέτε να άθω τί οτες;» Για να βρείτε τις α αντήσεις στα αρα άνω ερωτήµατα θα ρέ ει να ψάξετε µέσα στα αρακάτω κεφάλαια. Υ άρχουν αλλά ε ειδή ε ιµένετε κι εγώ σας συµ άθησα, άντε καλά, θα α αντήσω µία-δύο ερωτήσεις ε ιλεκτικά, έτσι, για να σας κινήσω και το ενδιαφέρον. Πολλοί θεωρούν ότι είναι ακίνδυνο να αισθανόµαστε αγχωµένοι όλη µέρα κι όλη νύχτα. Λάθος! Είναι αυτοκτονία, ε ειδή τα συναισθήµατα ε ηρεάζουν µακρο ρόθεσµα το σώµα µας. Η έλλειψη στρες, δε, µ ορεί να έχει αρόµοια α οτελέσµατα! Ερ.: «Ποιος έχει ιο ολλά ροβλήµατα;» Α.: «Ο εαυτός µας φυσικά!» Ερ.: «Υ άρχουν κά οια τυχερά άτοµα ου γεννήθηκαν µε καλύτερες αντιστάσεις κατά του στρες; Είναι δυνατό να είσαι αναίσθητος ; Τι µ ορείτε να κάνετε για να µειώσετε (ή να αυξήσετε) το στρες;» Α.: «Ναι! Όχι! Πολλά!» Ερ.: «Αν διαβάσω αυτό το βιβλίο θα α αλλαγώ α ό το στρες για άντα;» Άντε, καλά, και αυτή την ερώτηση θα την α αντήσω, για χάρη του µάρκετινγκ του βιβλίου. Η α άντηση είναι ανάλογη µε αυτήν ου θα έδινε κανείς στην ερώτηση «Αν κάνω µ άνιο, θα καθαρίσω για άντα;» ή «Αν φάω καλά, θα χορτάσω µια για άντα;». Η µείωση του στρες, ή καλύτερα, η «διαχείριση» του στρες, ρέ ει να είναι µια συνεχής και καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής µας διαδικασία. Και µια ερώτηση-α άντηση bonus α ό τη διεύθυνση του καταστήµατος: «Τι θα κερδίσω, εάν µειώσω το στρες;» Τα οφέλη α ό την α οτελεσµατική αντιµετώ ιση του στρες, ανάµεσα σε άλλα, είναι η α οτελεσµατικότερη εκµετάλλευση του δυναµικού του καθενός, οι καλύτερες δια ροσω ικές σχέσεις, µειωµένες ιθανότητες για ατυχήµατα, ισχυρότερο ανοσο οιητικό σύστηµα, ευκολότερη διαχείριση του όνου, και, φυσικά, ένας ιο ευχάριστος και ικανο οιητικός τρό ος ζωής. εν είναι ερίεργο; Όταν µας ονάει το κεφάλι ή το στοµάχι, µοιραζόµαστε το ρόβληµα µε όλους, ε ισκε τόµαστε το γιατρό, ακούµε διάφορα γιατροσόφια, αίρνουµε φάρµακα και µαντζούνια. Όταν όµως υ οφέρουµε α ό υ ερβολικό στρες ή α ό έλλειψη γενικότερης ικανο οίησης στη ζωή µας, συνήθως δεν κάνουµε τί οτα άλλο για να αλλάξουµε την κατάσταση, α ό το να αρα ονιόµαστε σε άτοµα τα ο οία, ως ε ί λείστον, δεν µ ορούν να βοηθήσουν ούτε κατ ελάχιστον στη λύση των ροβληµάτων µας. Καθηµερινά λέγονται τόσα ολλά γύρω α ό το στρες χωρίς οτέ να λέγονται «αρκετά». Ελ ίζω το αρόν βιβλίο να α οτελέσει ένα ουσιαστικό βοήθηµα για την υ όλοι η ζωή σας. Προσ άθησα, σε αυτό το σχετικά α λο οιηµένο βιβλιαράκι-οδηγό, να συνοψίσω µια σειρά θεωριών και τεχνικών µε ολλές εφαρµογές στην καθηµερινή ζωή. Α έφυγα, όσο ήταν δυνατόν, τις ολυάριθµες αρα οµ ές και τις σχολαστικές αναφορές σε ε ιστηµονικές έρευνες, ώστε το υλικό να είναι κατανοητό α ό όλους. Σας διαβεβαιώνω όµως ότι αυτά ου θα διαβάσετε, έρα α ό τη λαϊκή σοφία και τη γνώση των αιώνων ου εριέχουν, διασταυρώνονται µε θεωρήσεις και ορίσµατα έγκυρων ε ιστηµονικών µελετών.
4 Α. Ροδαφηνός Μοιραστείτε τις γνώσεις σας: είναι ένας τρό ος να ε ιτύχετε την αθανασία. «Εσείς εφαρµόζετε αυτά ου διδάσκετε;» Θα σας α αντήσω. Ήµουν κι εγώ ρωταθλητής στα 15 µου στην ανησυχία. υστυχώς, οτέ δεν έγινε Ολυµ ιακό αγώνισµα, αλλιώς θα αγωνιζόµουν κι εγώ τότε για µια θέση στην αγκόσµια κατάταξη. Με είχαν διδάξει καλά. Οι γονείς µου ήταν και αυτοί ρωταθλητές! Άλλωστε, στην Ελλάδα έχουµε καλή Εθνική οµάδα στο άθληµα: «Μην κάνεις αυτό!», «µην κάνεις εκείνο!», «δεν έφαγες αρκετά!», «φόρεσε αυτά!», «ρόσεχε, θα χτυ ήσεις!», «θα κρυώσεις!» Χρόνια κράτησε αυτό το βιολί. Πέρασα κι εγώ τα ρώτα 24 ολόκληρα! χρόνια της ζωούλας µου, χωρίς να έχω ιδέα των όσων εριγράφω αρακάτω. Οµολογώ ότι, αν και η ζωή µου βελτιώθηκε αρκετά, αφού διάβασα και α έκτησα τις σχετικές γνώσεις γύρω α ό την ψυχολογία, συχνά ξεχνάω να τις εφαρµόσω. Μακάρι, βέβαια, να είχα α οκτήσει αυτές τις γνώσεις νωρίτερα, α ό το γυµνάσιο ή το δηµοτικό! Ιστοριούλα: «Πώς τρέχει το... µυαλό µας!» Ο Al Order, ένας αθλητής ο ο οίος αγωνίστηκε σε τέσσερις Ολυµ ιάδες, και ε οµένως, ε ί 16 τουλάχιστο χρόνια ήταν σε κορυφαία φυσική κατάσταση, εί ε µια µέρα, στα 40 του ια: «Ώσ ου να το καταλάβω ότι η ε ιτυχία είναι 90% α οτέλεσµα του τι τρέχει µέσα στο µυαλό µας και 10% α οτέλεσµα του ώς εµείς τρέχουµε, είχα ήδη α οκτήσει το σώµα ενός συνταξιούχου ολίτη!» Ό ως εί α και αρα άνω, δε φτάνει µια ανάγνωση ή µια εβδοµάδα, για να εφαρµόσετε ορισµένες α ό αυτές τις ροτάσεις. Πρέ ει να σας γίνουν συνήθειες και τρό ος ζωής. Πρέ ει ακόµη να κάνετε αρέα µε άτοµα ου θα σας... «κρατάνε στον ίσιο δρόµο», όταν τα ράµατα δε θα ηγαίνουν καλά. ιότι, ενώ δεν µ ορώ να σας εγγυηθώ ότι τα ράγµατα θα βαίνουν άντοτε καλώς και ότι δε θα υ άρχουν ανα οδιές, αντιθέτως, σας εγγυώµαι ότι οι ανα οδιές είναι ανα όφευκτες. Πολλοί αναρωτιούνται: «Μ ορούµε άραγε να βελτιώσουµε την ψυχολογική µας κατάσταση, ώστε να αισθανόµαστε καλύτερα, όταν τα ράγµατα δε µας έρχονται ό ως τα θέλουµε;» Είµαι σίγουρος ότι θα σας δώσω ολλές χρήσιµες ιδέες. Προχωρήστε, γυρίστε τις σελίδες, φυλλοµετρήστε το βιβλίο για µια σύντοµη ροε ισκό ηση, διαβάστε αρακάτω. Θα σας αρέσει! Η πορεία που θα ακολουθήσουµε Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία µέρη. Το ρώτο µέρος είναι σχετικά θεωρητικό και, ως εκ τούτου, κάτι γραµµάρια ιο... «βαρύ» σε σχέση µε τα άλλα δύο µέρη. ιαβάστε τα όµως όλα, και τα εύκολα και τα δύσκολα, αν θέλετε να βελτιωθείτε. Συγκεκριµένα, στο ρώτο µέρος γίνεται µια ροσ άθεια να ροσδιοριστεί η έννοια του στρες, να αναφερθούν οι κύριες ηγές του και να εξεταστεί το αν τα
Το Τέλος 5 χαρακτηριστικά της ροσω ικότητας ε ηρεάζουν το ώς το αντιλαµβανόµαστε και ώς το βιώνουµε κατό ιν, αρουσιάζονται ε ιγραµµατικά τα φερόµενα ως ιθανά α οτελέσµατα του υ ερβολικού στρες στον οργανισµό. Στο δεύτερο µέρος, γίνεται µία διάκριση µεταξύ υγιών και... «ανθυγιεινών» αντιδράσεων σε καταστάσεις στρες. Εν συνεχεία, εριγράφονται βασικά αξιώµατα και αρχές ου αφορούν την αντιµετώ ιση του στρες. Φυσικά, εδώ αρουσιάζεται σε αγκόσµια ρώτη και η ξακουστή και α λοϊκή στην κατανόηση και στην εφαρµογή της µέθοδος «Ro», µια αγωγή ρολη τική και θερα ευτική στην αντιµετώ ιση των ενοχλητικών ατόµων, αλλά και καταστάσεων. Πρόκειται για µια αλάνθαστη(!) τακτική ου µ ορεί να εφαρµοστεί σε κάθε είδους ρόβληµα ου αντιµετω ίζετε ή ιθανόν να αντιµετω ίσετε. Στο τρίτο µέρος, το συγγραφικό στυλ αλλάζει άρδην. Εδώ εριγράφεται µε αρκετή δόση χιούµορ µία ολόκληρη ηµέρα του «άνου Αγχώτη», ενός σύγχρονου ον Κιχώτη, ο ο οίος, έχοντας τελειώσει την ανάγνωση του θεωρητικού υ οβάθρου, δοκιµάζει να εφαρµόσει τη θεωρία στην ράξη. Α ό τη στιγµή ου ξυ νάει, µέχρι τη στιγµή ου ε ιστρέφει εξουθενωµένος στο σ ίτι, αντιµετω ίζει µε θάρρος και στωικότητα τα θηρία και τους δράκους (τους ηλίθιους) του σύγχρονου κόσµου: τον/την αρτενέρ στην τουαλέτα, τον γεµατούλη ου τον στριµώχνει στον ανελκυστήρα, την κυκλοφορία στο δρόµο, το αφεντικό, τον δυσαρεστηµένο ελάτη στη δουλειά, αλλά και το ιο δύσκολο άτοµο: τον εαυτό του και τις δικές του αράλογες α αιτήσεις. Η διάθεση για χιούµορ, η α οφασιστικότητα, η αφοσίωση στο στόχο του, «να µην αφήσει κανέναν κερατά να του χαλάσει τη µέρα, γιατί αυτή η µέρα είναι δικιά του!», αλλά και ο ροσεκτικός σχεδιασµός ενός τρό ου δράσης για την «κατάκτηση της κορυφής» διακρίνουν τον ήρωά µας α ό τους κοινούς θνητούς. Τέλος, εξαιρετικά σηµαντική είναι και η ικανότητα του ρωταγωνιστή άνου, να κρατά µια α όσταση α ό το κάθε ρόβληµα. Μ ορεί να βάζει τα ράγµατα στη θέση τους, να τους δίνει τη σωστή τους «διάσταση», και να ροσδίδει στο κάθε συµβάν την ραγµατική του αξία και τί οτα αρα άνω. Αυτά συµβαίνουν στον ε ίλογο, ό ου ε ι λέον ο αναγνώστης, µε τη βοήθεια του Μαύρου Αρκούδου, ανακαλύ τει ε ιτέλους! γιατί διάβασε 270 σελίδες α ό τούτο το βιβλίο, καθώς και οιος είναι, τι γυρεύει σε αυτή τη ζωή και άλλα τέτοια µεταφυσικά! Οδηγίες προς τους αναγνώστες Ορισµένες α ό τις ιδέες ου θα αρουσιαστούν σ' αυτό το βιβλίο, ό ως και στο ροηγούµενό µου, µ ορεί αρχικά να σας ξενίσουν. ιατηρήστε κριτική
6 Α. Ροδαφηνός στάση και µην α οδέχεστε ο,τιδή οτε διαβάζετε. Έχετε το δικαίωµα να έχετε τη δική σας ά οψη. 2 Σκεφτείτε, αναρωτηθείτε και διασταυρώστε τις ληροφορίες. Ο σκε τικισµός και η κριτική ικανότητα για να µην ω η «ανικανότητα» του ανθρώ ινου εγκεφάλου µε εντυ ωσίαζε ανέκαθεν. Οι άνθρω οι ιστεύουν αµέσως κά οιον ου τους λέει ότι ο ουρανός έχει 400 τρις αστέρια, χωρίς να τα έχουν µετρήσει, ενώ, όταν τους εις ότι το αγκάκι είναι φρεσκοβαµµένο, δοκιµάζουν αµέσως να το ελέγξουν µε το δάχτυλο. Με την ίδια ευκολία ιστεύουν στα ζώδια, στο φλιτζάνι, στα µέντιουµ 3 και στις χαρτορίχτρες χωρίς να αναρωτηθούν, ούτε µια στιγµή, για την εγκυρότητα της κάθε θεωρίας την ο οία σ εύδουν να ασ ασθούν. Το αρόν βιβλίο α ευθύνεται σε άτοµα µε αναλυτική σκέψη τα ο οία διαβάζουν συχνά και θέλουν να µάθουν ερισσότερα για το στρες, ώστε να οργανώσουν τις γνώσεις τους ή να ροσθέσουν στις ήδη υ άρχουσες και κά οιες λε τοµέρειες. 4 Α ευθύνεται όµως και σε γνωσιακά «τσιγκούνηδες», δηλαδή στους ερισσότερους α ό µας, οι ο οίοι δε θέλουν να αφιερώσουν ολλές ώρες α ό τη ζωή τους στο να µάθουν τα άντα γύρω α ό το στρες: θέλουν να αισθανθούν καλύτερα τώρα! Αν ανήκετε στην τελευταία κατηγορία, µ ορείτε να ε ιλέξετε να διαβάσετε κατευθείαν το τρίτο µέρος, ό ου αρουσιάζονται οι εφαρµογές της θεωρίας, ου εριγράφεται στα δύο ρώτα µέρη, στην καθηµερινή ζωή. Τεστ: αλήθεια ή... παραµύθια; Πριν ξεκινήσουµε, ας κάνουµε ας κάνετε, δηλαδή ένα τεστ για να ελέγξετε τις γνώσεις σας σχετικά µε το στρες. Πάρτε χαρτί και µολύβι. Ελάτε τώρα, µη βαριέστε! Έε! εν κάνει να γράφουµε άνω στο βιβλιαράκι, γιατί αργότερα µ ορεί να ζηλέψει και να θέλει και ο Γιώργος να κάνει το τεστ. Πήρατε; Ωραία! Σηµειώστε τώρα Α (Αλήθεια) ή Π (Παραµύθια) δί λα σε κάθε δήλωση στο τεφτέρι σας, όχι στο βιβλίο, µη ξεχνιόµαστε! (σε βλέ ω, φίλη αναγνώστρια, ου κάνεις το κορόιδο ). Πολλά καλά συµβάντα στη σειρά µ ορεί να σας αρρωστήσουν. Οι µετακινήσεις και το µ οτιλιάρισµα µ ορεί να ανεβάσουν την ίεσή σας. Το στρες, η συµ εριφορά και ο τύ ος ροσω ικότητας αυξάνουν την ιθανότητα να ασθενήσει κά οιος. Οι ερισσότεροι ονοκέφαλοι ροέρχονται α ό µυϊκή ένταση. Το στρες µ ορεί να ε ηρεάσει την ορεία του καρκίνου. 2 Φυσικά, θα κάνετε λάθος οιος τα βάζει µε µια αυθεντία; αλλά, εί αµε, εσείς δεν είναι υ οχρεωτικό να συµφωνήσετε µαζί µου σε όλα όσα θα διαβάσετε κι εγώ θα σας αναγνωρίσω το δικαίωµά σας να διαφωνείτε. 3 Αλήθεια, φίλες αναγνώστριες και φίλοι αναγνώστες, αναρωτηθήκατε οτέ γιατί, ριν ε ισκεφτούµε ένα µέντιουµ, ρέ ει να κλείσουµε ραντεβού; 4 Το βιβλίο δεν α οβλέ ει να αντικαταστήσει τις συµβουλές του ψυχολόγου σας, του ψυχίατρου ή ο οιουδή οτε άλλου ε αγγελµατία στον χώρο της υγείας. Ο συγγραφέας α ο οιείται ο οιαδή οτε ευθύνη α ώλειας, τραυµατισµού ή ζηµίας ου ροκύ τει, άµεσα ή έµµεσα, α ό τη χρήση και εφαρµογή των εριεχοµένων αυτού του βιβλίου.
Το Τέλος 7 Το στρες είναι το καλύτερο υ όστρωµα για την ενεργο οίηση και την καλλιέργεια διάφορων αθογενών οργανισµών, καθώς µειώνει την αντίσταση του ανοσο οιητικού συστήµατος του ατόµου. Οι άνθρω οι έχουν τη δυνατότητα να µετριάσουν τη συχνότητα, την ένταση, τη διάρκεια και συνε ώς τις ε ι τώσεις του στρες. Μέθοδοι αυτοβελτίωσης, ό ως η κατάρτιση γύρω α ό θέµατα υγείας (διατροφή, άσκηση και διακο ή κα νίσµατος) και η εκ αίδευση σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των συναισθηµάτων και την ανάλογη τρο ο οίηση της συµ εριφοράς, συνεισφέρουν στην καλύτερη σωµατική και ψυχολογική υγεία. Η αίσθηση του χιούµορ µ ορεί να µετριάσει την ε ίδραση του στρες. Οι αντρεµένοι ζουν ερισσότερο και έχουν 30% ερισσότερο εισόδηµα. Οι α αντήσεις βρίσκονται κά ου µέσα στο βιβλίο (κι εγώ δε θυµάµαι ού). Υ οθέτω ότι θα ρέ ει να το διαβάσετε. 5 Και, αφού το διαβάσετε, να το κάνετε δώρο και στα αγα ηµένα σας ρόσω α. Τι καλύτερο α ό ένα χρήσιµο βιβλίο αντί για γλυκά και οτά στις γιορτές και στα γενέθλια; Φίλες και φίλοι, καλή ανάγνωση και καλή διασκέδαση! 5 Άντε, καλά, µόνο για τους ανυ όµονους όχι για σας αραθέτω τις α αντήσεις: τέλος τα αραµύθια! Όλες οι δηλώσεις είναι αληθείς. ιαβάστε όµως εραιτέρω, για να µάθετε το ώς και το γιατί!
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Η µέθοδος «Ro» Αυτός ου δεν µ ορεί να αλλάξει τον τρό ο µε τον ο οίο σκέφτεται δεν θα µ ορέσει οτέ να αλλάξει την ραγµατικότητα. A. Sadat ΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟ: δε µ ορούµε άντα να ελέγξουµε τους γύρω µας ή τα εξωτερικά γεγονότα. Μ ορούµε όµως να έχουµε α όλυτο έλεγχο των σκέψεων και των συναισθηµάτων µας. 6 Συνε ώς, το θέµα δεν είναι τόσο τι µας συµβαίνει, όσο το ώς αντιδρούµε σ αυτό και τι κάνουµε για αυτό. Πιθανόν να έχετε ακούσει την αρακάτω ροσευχή των Ανώνυµων Αλκοολικών (Α.Α.): «ώσε µου [Θεέ µου] το κουράγιο να αλλάξω αυτά ου µ ορώ να αλλάξω, την καρτερικότητα να α οδεχτώ αυτά ου δεν µ ορώ να αλλάξω και τη σοφία για να καταλαβαίνω τη διαφορά µεταξύ των δύο». Είναι ένας φαινοµενικά α λός κανόνας αντιµετώ ισης ροβληµάτων, ο ο οίος όµως µ ορεί να εφαρµοστεί σε κάθε είδους ρόβληµα. Πράγµατι, στη ζωή υ άρχουν δύο βασικές ε ιλογές: (α) να α οδεχτούµε τις συνθήκες έτσι ό ως είναι ή (β) να α οδεχτούµε την ευθύνη να τις αλλάξουµε. Όσο α λό είναι να ερι λέξεις τα ράγµατα, τόσο ερί λοκο είναι να τα α λο οιήσεις. Παρ όλα αυτά, οι ερισσότεροι άνθρω οι «την ατάνε» στο τρίτο σκέλος της ροσευχής των Α.Α. Παρασύρονται α ό τα συναισθήµατά τους και, καθώς βρίσκονται σε συνθήκες συναισθηµατικής φόρτισης, δεν έχουν τη διαύγεια να κάνουν ένα «διάλειµµα», για να εξετάσουν: 1. Εάν το συγκεκριµένο ρόβληµα µ ορεί να αλλάξει. 2. Εάν έχει υψηλό βαθµό ροτεραιότητας σε σχέση µε άλλες α αιτήσεις. 3. Ποιο λάνο ενεργειών ρέ ει να ακολουθήσουν. 4. Το οσό των ηγών χρόνου και ενέργειας ου είναι διατεθειµένοι να αφιερώσουν στην αντιµετώ ιση και την ε ίλυσή του (Ροδαφηνός, 2003). Στις ε όµενες σελίδες θα σας ρο ονήσω στη µέθοδο «Ro», η ο οία α οτελεί την α λο οιηµένη εφαρµογή της εµ τουσίας των αξιωµάτων και της θεωρίας ου αναλύσαµε στα ροηγούµενα κεφάλαια, οργανωµένη σε µια διαδοχή λογικών σκέψεων και βηµάτων. Η µέθοδος αυτή µ ορεί να χρησιµο οιηθεί για 6 Ίσως ακούγεται λίγο α όλυτο και «Robot-like-thinking» (η λογική του ροµ ότ), αλλά εριµένετε δύο κεφάλαια, ριν το α ορρίψετε.
86 Α. Ροδαφηνός την αντιµετώ ιση ο οιουδή οτε ροβλήµατος, µεγάλου ή µικρού, σηµαντικού ή ασήµαντου. Ιδού λοι όν! Σύµφωνα µε τη µέθοδο «Ro», για ο οιοδή οτε ρόβληµα αρουσιάζεται στη ζωή υ άρχουν δύο ερι τώσεις: (α) είτε µ ορούµε να κάνουµε κάτι για αυτό (β) είτε δεν µ ορούµε. Η µέθοδος θα σας βοηθήσει να οργανώσετε στο µυαλό σας τις βασικές ε ιλογές σας ου αφορούν την κάθε µία α ό τις δύο ερι τώσεις. Θα σας βοηθήσει να α αντήσετε σε ερωτήσεις του τύ ου: «Τι µ ορώ να κάνω στην ερί τωση ου µ ορώ να κάνω κάτι για το ρόβληµα και τι µ ορώ να κάνω στην ερί τωση ου δεν µ ορώ να κάνω κάτι!». Ε ιγραµµατικά, η µέθοδος «Ro» έχει ως εξής: Πρόκληση ( ρόβληµα): (στο κενό καταγράφουµε το ρόβληµα ου µας α ασχολεί) Περί τωση Α. Μ ορώ να κάνω κάτι Β. εν µ ορώ να κάνω κάτι Α1. Ε ίλυση ροβληµάτων Βήµατα: 1. Καθορισµός ροβλήµατος 2. Αξιολόγηση ροβλήµατος 3. Εναλλακτικά λάνα 4. Ε ιλογή λύσης 5. Εφαρµογή 6. Αξιολόγηση Στρατηγική Β1. Αλλαγή αντίληψης ή ε ανεκτίµηση Ψυχολογικές ή «Γνωσιακές» τεχνικές Χιούµορ, αυτοδιάλογος, αναθεώρηση αράλογων «ιστεύω», το σενάριο της «χειρότερης ερί τωσης», αναζήτηση θετικών τυχών, σφαιρική θεώρηση του ροβλήµατος Β2. Ρύθµιση συναισθηµάτων και διέγερσης Σωµατικές τεχνικές Μασάζ, µουσική, χαλάρωση, διαλογισµός σωστή διατροφή σωµατική άσκηση
ΚΕΦ 8 Η Μέθοδος Ro 87 Q Άσκηση: «ιαλέχτε ένα προβληµατάκι» Θέλω τώρα να βάλετε στο νου σας ένα α ό τα ροβλήµατα ου σας α ασχολούν αυτήν την ερίοδο. Για να το αντιµετω ίσουµε θα δουλέψουµε ως οµάδα: εσείς, εγώ κι οι καλοί σας φίλοι, αν θέλετε. Μη σκοτίζεστε, δε θα είναι κουραστικό. Σε δύο σελίδες α ό τώρα θα το έχουµε λύσει (ή θα το έχουµε ξεχάσει). Το ρόβληµα ου µε α ασχολεί είναι:..... ιαλέξατε; Πάµε λοι όν µαζί, βήµα ρος βήµα. Γυµνάζοµαι, ροσέχω τι τρώω, δεν κα νίζω Να φύγω εγώ ή µε θέλετε;
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Περίπτωση Α Μπορώ να κάνω κάτι! Ο κόκορας κυνηγάει µια κότα. Η κότα σκέφτεται τρέχοντας: Αν σταµατήσω να µε ερι οιηθεί, θα µε ουν εύκολη. Αν συνεχίσω να τρέχω, θα χάσω την ευκαιρία. Το βρήκα: θα σκοντάψω! ΤΟ ΠΡΩΤΟ και σηµαντικό βήµα για την αντιµετώ ιση ο οιουδή οτε ροβλήµατος είναι να βεβαιωθούµε ότι έχουµε ροσδιορίσει ακριβώς το ρόβληµα ου µας α ασχολεί και ότι δεν το συγχέουµε µε κά οιο άλλο, αρεµφερές ή αρελκόµενό του. Πράγµατι, ολλές φορές ενώ φαίνεται ότι µας ενοχλεί κάτι ε ιφανειακό, στην ουσία υ οβόσκει ένα διαφορετικό ρόβληµα, συχνά βαθύτερο και αφανές. Μ ορεί, για αράδειγµα, να φαίνεται ότι µας ενοχλεί κάτι στη δουλειά µας ή στη σχέση µας και να το α οδίδουµε στον/στη σύντροφο, ενώ µ ορεί στην ραγµατικότητα να είµαστε δυσαρεστηµένοι α ό κά οια τυχή του εαυτού µας. Προσοχή λοι όν στον εντο ισµό του ροβλήµατος! Ας εξετάσουµε κατό ιν την ερί τωση Άλφα: «υ άρχει κάτι το ο οίο µ ορώ να κάνω, για να αλλάξω την κατάσταση». Το έργο µας είναι η ε ίλυση του ροβλήµατος και ο έλεγχος ή η αλλαγή της κατάστασης. Ε ιβάλλεται λοι όν να εργαστούµε άνω στο ρόβληµα αυτό καθαυτό ή στο εριβάλλον ου το λαισιώνει. Είναι υγιής ή ψυχοφθόρος, ως στρατηγική αντιµετώ ισης του στρες, η Ε ίλυση ροβληµάτων; Όταν υ άρχει τρό ος να ε έµβω σε ένα θέµα ου µε α ασχολεί, ου είναι αρκετά σηµαντικό σε σχέση µε άλλα ροβλήµατα και ταυτόχρονα είµαι διατεθειµένος να αφιερώσω Ενέργεια και Χρόνο 7 για την ε ίλυσή του, τότε η µη υγιής και ψυχοφθόρος αντίδραση είναι η Αναβολή, όχι η Ε ίλυση. 7 Θα µε ακούσετε διαβάσετε, ήθελα να ω συχνά να µιλάω να γράφω, ήθελα να ω για τις δύο ολύτιµες «ηγές», τον Χρόνο και την Ενέργεια.
ΚΕΦ 9 - Μ ορώ να κάνω κάτι 89 Ό ως ροεί αµε, το στρες δηµιουργείται ολλές φορές ε ειδή αναβάλουµε ή αραιτούµαστε α ό το να δράσουµε, ενώ οι συνθήκες το α αιτούν και το ε ιτρέ ουν. Πράγµατι, µελέτες έχουν δείξει ότι άτοµα τα ο οία τείνουν να αντιδρούν ως ε ί το λείστον µε ενέργειες σχεδιασµού και ε ίλυσης ροβληµάτων χαρακτηρίζονται α ό υψηλότερη αυτοεκτίµηση και µειωµένο βαθµό άγχους, σε σχέση µε άτοµα τα ο οία χρησιµο οιούν στρατηγικές του τύ ου «Α οφυγή». Άτοµα µε ικανότητες ε ίλυσης ροβληµάτων τα ο οία τείνουν να εστιάζονται στα ίδια τα ροβλήµατα και την αντιµετώ ισή τους αναφέρουν η ιότερα συµ τώµατα στρες. Τέλος, άτοµα τα ο οία βελτιώνουν τις ικανότητες ε ίλυσης ροβληµάτων αναφέρουν σ ανιότερα κατάθλιψη. ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ Μετέτρεψε τον κώλο σου, να δεις το ριζικό σου. Συνο τικά, τα βήµατα ου ρέ ει να ακολουθήσουµε είναι τα αρακάτω: καθορισµός ροβλήµατος, αξιολόγηση ροβλήµατος, δηµιουργία εναλλακτικών λάνων ενεργειών, αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων και ε ιλογή σχεδίου δράσης, εφαρµογή και, τέλος, αξιολόγηση του α οτελέσµατος. Αναλυτικότερα: 1. Καθορισµός προβλήµατος Το ρώτο βήµα στη διαδικασία της συστηµατικής ε ίλυσης ροβληµάτων είναι, ό ως ροεί αµε, να καθορίσουµε το ρόβληµα. Όσο και να ακούγεται α λό, ολλές φορές κάτι µας ενοχλεί, αλλά δεν έχουµε συνειδητο οιήσει µε ακρίβεια και σαφήνεια τι. Εδώ α αιτείται ένα time-out και η σχετική ενδοσκό ηση και αυτοεξέταση. Τι δεν είναι ό ως θα έ ρε ε ή θα θέλαµε να είναι; Σε οια εριοχή της ζωής µας δεν τα άµε καλά; Υ άρχει ερί τωση το συγκεκριµένο ρόβληµα να είναι α οτέλεσµα µιας άλλης αιτίας, διαφορετικής α ό την ροφανή; Ας υ οθέσουµε λοι όν ότι έχουµε ήδη ροσδιορίσει ξεκάθαρα το ρόβληµα και ξέρουµε οια είναι η ιδανική ή η ε ιθυµητή κατάσταση. 2. Αξιολόγηση προβλήµατος Μ ορώ να κάνω κάτι; 8 Το δεύτερο βήµα είναι να εξετάσουµε αν µ ορούµε να κάνουµε κάτι, για να αντιµετω ίσουµε το ρόβληµα εφόσον βέβαια µας ενδιαφέρει. Παράλληλα ρέ ει να κάνετε και µία ισολογιστική µελέτη κόστουςωφέλειας. Εντάξει, αναγνωρίσατε το ρόβληµα, θέλετε να το λύσετε, γιατί ιστεύετε ότι µ ορεί να λυθεί, καταγράψατε τις ιθανές ε ιλογές, διαλέξατε τις τρεις καλύτερες, κατασταλάξατε στην ιο εφικτή, αλλά είναι ράγµατι σηµαντικό το ρόβληµα; Πόσο σηµαντικό είναι σε σχέση µε τα υ όλοι α ροβλήµατά σας; Πόσο ε είγον είναι; Πόση ενέργεια και όσο χρόνο είστε διατεθειµένοι να αφιερώσετε για την ε ίλυσή του; Αξίζει να ε ενδύσετε τον χρόνο και να θυσιάσετε την ενέργειά σας για τη λύση του ή µή ως άλλα ροβλήµατά σας είναι σηµαντικότερα, έστω και εάν δεν είναι τόσο ε είγοντα; 8 Εάν δεν µ ορούµε να κάνουµε κάτι, τότε υ οχρεωτικά αναγόµαστε στη δεύτερη ερί τωση και ρέ ει να αλλάξουµε την αντίληψη και τα συναισθήµατά µας γύρω α ό το ρόβληµα, ό ως θα δούµε στο ε όµενο κεφάλαιο.
90 Α. Ροδαφηνός Εάν α οφασίσετε θετικά, τότε ρέ ει να ενεργήσετε ανάλογα. Οι κανόνες «εάν» Εάν δεν ρόκειται για µείζον θέµα, χαλαρώστε και µην ανησυχείτε για αυτό. Εάν δεν µ ορείτε να κάνετε τί οτα για αυτό, µην αιδεύεστε τζάµ α. Εάν είναι ρόβληµα κά οιου άλλου, ταχυδροµήστε τό του. Εάν διορθώνεται εύκολα, δεν έχει σηµασία τίνος λάθος ήταν. Ό,τι έγινε, έγινε! Εάν δεν µ ορεί να ε ανορθωθεί, ξεχάστε. Εάν δεν έγινε καµία ζηµία, µην το κάνετε και «ερευνητικό ρόγραµµα»! Εάν έσ ασε, έτσι κι αλλιώς χρειαζόταν αντικατάσταση. Λ. Σ ανούδης ιατηρήστε µια ρεαλιστική αντίληψη χωρίς υ ερβολές και ροσεγγίστε τα ροβλήµατα ευθέως και µε διάθεση να τα λύσετε. Μάλιστα, σας ροτείνω να αντικαταστήστε τη λέξη «ρόβληµα» µε τη λέξη «ρόκληση». Η τελευταία ροσδίδει µια ιο θετική χροιά και υ οβάλλει τη θέση ότι «και αυτό, ό ως και ολλά άλλα ροβλήµατα, θα αντιµετω ιστεί». Άλλωστε, τα ροβλήµατα δεν είναι τί οτα άλλο, αρά µόνον «ρο(σ)κλήσεις για ε ίλυση». Όλα µας τα ροβλήµατα τα έχουµε αντιµετω ίσει µέχρι σήµερα, µε τον έναν ή µε τον άλλο τρό ο, σωστά; Για να δούµε ώς θα αντιµετω ίσουµε και αυτό µε τον καλύτερο τρό ο. Προσοχή βέβαια, γιατί, σύµφωνα µε την αρχή του Vilfredo Pareto, 9 ξοδεύουµε 80% του χρόνου και της ενέργειάς µας συζητώντας γύρω α ό το ρόβληµα και τα χαρακτηριστικά του και µόλις 20% συζητώντας για τη λύση του. Αντιστρέψτε τα οσοστά και αφιερώστε 20% του χρόνου, για να εξετάσετε το ρόβληµα και 80%, για να εξετάσετε τη λύση του. Ιστοριούλα: Η διαφορά µεταξύ της εστίασης στο πρόβληµα και της εστίασης στη λύση Όταν η NASA ξεκίνησε τα ρογράµµατα εκτόξευσης αστροναυτών στο διάστηµα, ανακάλυψαν ότι τα στυλό δε δούλευαν σε µηδενική βαρύτητα, καθώς το µελάνι δεν κυλούσε στην ε ιφάνεια γραφής. Για να λύσουν αυτό το ρόβληµα, ροσέλαβαν την Andersen Consulting (Accenture, σήµερα). Τους ήρε µια δεκαετία και ξόδεψαν 12 εκατοµµύρια δολάρια, αλλά έλυσαν το ρόβληµα. Έφτιαξαν ένα στυλό ου δούλευε σε µηδενική βαρύτητα, ανά οδα, µέσα σε νερό, σε κάθε είδους ε ιφάνεια συµ εριλαµβανοµένου και του κρυστάλλου, και σε θερµοκρασίες υ ό το µηδέν, έως και άνω α ό 300 βαθµούς Κελσίου! Οι Ρώσοι, άλι, χρησιµο οίησαν µολύβι... 3. ηµιουργία εναλλακτικών σχεδίων και ενεργειών ηµιουργήστε µια οµάδα ρεαλιστικών στόχων ου ρέ ει να εκ ληρωθούν, για να ε ιλυθεί το ρόβληµα. Σας ροσκαλώ να γίνετε κι εσείς ένας Ε.Ε.Π. (Ε αγγελµατίας Ε ιλυτής Προβληµάτων), ένας «Προβληµατο-λύτης»! Ξεκινήστε 9 Ιταλός οικονοµολόγος του 18 ου αιώνα.