ΧΟΡΗΓΟΙ - SPONSORS Τα νομίσματα της προμετωπίδας προέρχονται απ τις συλλογές της Alpha Bank και της Staatliche Münzsammlung του Μονάχου. Τhe coins of the logo come from the numismatic collection of Alpha Bank and of the Staatliche Münzsammlung οf Munich.
ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ABSTRACTS
Richard Abdy Coins from the Forum Excavations at Butrint The Butrint Foundation excavations in the Forum at Butrint, in 2005-6, have uncovered over 130 coins. These range from Greek coins of the 3 rd c. BC, through Roman pieces, to late Mediaeval coins. What is crucial about this site is the quality of the stratification which is enabling the assignment of coins to precise contexts. This has enabled close liaison between those studying the ceramics and the coins and is leading to some quite secure dating of contexts. As a result it is possible to reconstruct the nature of Hellenistic base metal coinage in circulation, and it appears that one Corcyra issue can be dated much more precisely than ever before. For the Hellenistic and Roman periods there is also a broad spread of mints represented, and no fewer than 7 Buthrotum coins. In the mid-3 rd c. there appears to be a hiatus which is identified in the numismatic and ceramic record. The few number of 4 th to 6 th c. coins is also significant when compared with other sites at Butrint, like the Triconch Palace. Νομίσματα απ τις ανασκαφές της Αγοράς στον Βουθρωτ Κατά τις ανασκαφές του Ιδρ ματος Βουθρωτο, το 2005-6, στην Αγορά της π λης του Βουθρωτο, βρέθηκαν πάνω απ 130 νομίσματα, χρονολογο μενα απ τον 3 ο αιώνα π.χ. έως και τους στερους μεσαιωνικο ς χρ νους. Χάρη στην ευκρινή στρωματογραφία της συγκεκριμένης θέσης είναι δυνατή η απ δοση των νομισμάτων σε ακριβή στρωματογραφικά σ νολα. Η μελέτη της κεραμεικής και η παράλληλη μελέτη των νομισμάτων οδηγο ν σε ορισμένες απολ τως ασφαλείς χρονολογήσεις. Μπορο με επομένως να αποδώσουμε τη φυσιογνωμία της ελληνιστικής χαλκής νομισματοκοπίας, προκ πτει μάλιστα τι μια (συγκεκριμένη) έκδοση της Κέρκυρας μπορεί να χρονολογηθεί με μεγαλ τερη ακρίβεια σε σχέση με τις παλαι τερες χρονολογικές προτάσεις. Απ την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο αντιπροσωπε εται ένα ευρ φάσμα νομισματοκοπείων μεταξ των οποίων και του Βουθρωτο (7 νομίσματα). Στα μέσα του 3 ου αιώνα παρουσιάζεται ένα χρονολογικ χάσμα το οποίο διαπιστώνεται τ σο στην κεραμεική σο και στα νομίσματα. Ο μικρ ς αριθμ ς νομισμάτων που χρονολογο νται απ τον 4 ο έως τον 6 ο αιώνα είναι σημαντικ ς, ταν μάλιστα γίνεται σ γκριση με άλλες (ανασκαφικές) θέσεις στον Βουθρωτ, πως το Τρίκογχο Μέγαρο. 5
Alexandros Andreou / Αλέξανδρος Ανδρέου Άμεινον το δωρίζειν. Η συμβολή των Ηπειρωτών Ευεργετών στη Νομισματική Η παρο σα ανακοίνωση τοίχου στοχε ει στην παρουσίαση τριών σημαντικών προσωπικοτήτων, ηπειρωτικής καταγωγής, που συνέβαλαν στην προώθηση της νομισματικής επιστήμης. Ο Αχιλλέας Ποστολάκας (1821-1879) απ την Βιέννη, ο οποίος διορίστηκε στις 3 Νοεμβρίου 1856 με υψηλ Βασιλικ ιάταγμα ως Νομισματογνώμων του εν τη Εθνική Βιβλιοθήκη Νομισματικο Μουσείου. Κατά τη διάρκεια της θητείας του το Μουσείο απέκτησε διεθνή αίγλη μέσω των δωρεών, την υποδειγματική δημοσίευση, για πρώτη φορά στην Ελληνική, των συνταγμάτων (corpora) σημαντικ τατων συλλογών αρχαίων νομισμάτων (συλλογές Λάμπρου και αδελφών Ζωσιμαδών) και τη συγγραφή πληθώρας άρθρων και μελετών σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά. ικαίως χαρακτηρίστηκε απ τους σ γχρονο ς του ως «ήρωας κτίστης». Οι αδελφοί Ζωσιμάδες απ τη Νίζνα της Ουκρανίας, και συγκεκριμένα ο Ζώης Ζωσιμάς, που υπήρξε απ τους πρώτους δωρητές του Μουσείου και εξέφρασε μέσα απ την συλλογή των καταλοίπων του παρελθ ντος τον ασίγαστο π θο των Ελλήνων της ιασποράς για την αναγέννηση του Έθνους. Ο Κωνσταντίνος Καραπάνος (1840-1914) απ την Άρτα, διαπρεπής καθηγητής νομικής και ανασκαφέας της ωδώνης που δώρισε το 1911 στο Νομισματικ Μουσείο την συλλογή του των γλυπτών λίθων καθώς και την πολυτιμ τατη Συλλογή Χαλκών της ωδώνης και το αρχείο του στο Εθνικ Αρχαιολογικ Μουσείο. Άμεινον το δωρίζειν. The Contribution of the Epirotan Benefactors to Numismatics The aim of this presentation is to represent three important personalities of Epirotan origin who contributed in the development of Numismatics. Achilleus Postolakas (1821-1879), born in Vienna, was appointed by Royal Decree on the 3rd of November 1856 as Coins Expert of the Numismatic Museum within the National Library. During his direction the Museum acquainted international prestige through the donations, the exemplary publication, for the first time in Greek, of corpora of very important collections (Lambros, Zosimas Brothers) and the publication of scientific articles in Greek and foreign journals. Justly he has been characterized as hero founder by his contemporaries. The Zosimas Brothers from Nizhna (Ukraine) and particularly Zois Zosimas who was the first who donated his collection to the Numismatic Museum and has also expressed the inextinguishable desire of the Greek Diaspora for the rebirth of the Greek Nation through the collection of ancient relics. Costantinos Karapanos (1840-1914) from Arta, an eminent Law Professor and the excavator of ancient Dodona who donated his valuable collection of gems to the Numismatic Museum in 1911 as well as his famous collection of bronzes from Dodona and his personal archive to the National Archaeological Museum of Athens. 6
Anthi Angeli / Ανθή Αγγέλη Νομίσματα απ ένα ελαιοτριβείο της Αμβρακίας Στις παρυφές του νοτιοδυτικο νεκροταφείου της Αμβρακίας, έξω απ τα τείχη της αρχαίας π λης, η σωστική ανασκαφική έρευνα έφερε πριν απ λίγα χρ νια στο φως τα λείψανα εν ς εργαστηρίου παραγωγής λαδιο. Το ελαιοτριβείο κατασκευάστηκε στα τέλη του 4 ου αι. π.χ. και καταστράφηκε στις αρχές του 2 ου αι. π.χ., οπ τε οικοδομήθηκε ένα νεώτερο εργαστήριο, που ήταν σε χρήση κατά τους στερους ελληνιστικο ς και πρώιμους ρωμαϊκο ς χρ νους και εγκαταλείφθηκε οριστικά στα τέλη του 1 ου - αρχές του 2 ου αι. μ.χ. ιεξοδικ τερα ερευνήθηκε η νεώτερη φάση χρήσης του ελαιοτριβείου και αναγνωρίστηκαν οι κυρι τεροι χώροι του, πως ο χώρος με τη λεκάνη συμπίεσης του ελαιοπολτο και τη δεξαμενή για το διαχωρισμ του λαδιο απ το νερ, η δεξαμενή για το πλ σιμο της ελιάς, αποθηκευτικοί και βοηθητικοί χώροι. Η ανασκαφή απέδωσε μεγάλο αριθμ χάλκινων νομισμάτων (περισσ τερα απ 300), πολλά απ τα οποία είναι δυστυχώς φθαρμένα και δεν αναγνωρίζονται. Η ποσ τητά τους συνδέεται προφανώς με την εμπορική δραστηρι τητα στο χώρο, την αγοραπωλησία του λαδιο. Η χρονολ γηση των νομισμάτων καλ πτει λη την περίοδο χρήσης του εργαστηρίου, απ τους πρώιμους ελληνιστικο ς έως τους πρώιμους ρωμαϊκο ς χρ νους. Στην πλειον τητά τους αποτελο ν, πως είναι φυσικ, κοπές του νομισματοκοπείου της Αμβρακίας. Θα παρουσιαστο ν τα νομίσματα των οποίων η κατάσταση διατήρησης επιτρέπει την αναγνώριση και θα γίνει προσπάθεια σχολιασμο της συχν τητας εμφάνισης του κάθε τ που και τής χρονικής περι δου της κυκλοφορίας του, σε σχέση και με τα δεδομένα της ανασκαφής του ελαιοτριβείου. Coins from an Olive Press in Ambracia The recent excavations in modern Arta have brought to light a workshop that produced olive oil. It was situated next to the southwest cemetery of Ambracia, which extended outside the walls of the ancient city. The olive press was built at the end of the 4 th c. BC and was destroyed at the beginning of the 2 nd c. BC. Then a new workshop was built at the same place as the old one, which was in use during the late Hellenistic and early Roman period and was abandoned at the end of the 1 st - beginning of the 2 nd c. AD. The bronze coins coming from the excavation are more than 300, but many of them are preserved in bad condition and cannot be identified. Their grate number is obviously connected with the trade of the olive oil. The coins date from the early Hellenistic until the early Roman period. Most of them are, as expected, coins of Ambracia, representing many of the known types of the city s bronze coins. 7
Eleni Bellou / Ελένη Μπέλλου Η φυτική διακ σμηση των νομισμάτων απ την κλασική εποχή έως τη ρωμαιοκρατία απ τις ανασκαφές στο νομ Θεσπρωτίας. Απ την αρχή της χρήσης του νομίσματος ως μέσου συναλλαγής στον αρχαίο ελληνικ κ σμο κάθε π λη άρχισε να χαράζει πάνω στα νομίσματα παραστάσεις που αποτελο σαν σ μβολα του πολιτιστικο και οικονομικο της κ ρους. Το ν μισμα, πέρα απ την καθαρά ανταλλακτική του αξία, απηχο σε τις λατρευτικές, και κοινωνικές πεποιθήσεις της π λης που το έκοβε, τα ήθη, τα έθιμα, καθώς και το φυσικ περιβάλλον. Η απεικ νιση της χλωρίδας στη νομισματοκοπία δείχνει π σο σημαντική ήταν η φ ση για την επιβίωση του ανθρώπου. Κάθε φυτ έχει έναν ξεχωριστ μ θο για τη γέννησή του και σχεδ ν πάντα σχετίζεται με κάποια σημαντική θε τητα. Έτσι, για παράδειγμα, η βελανιδιά απεικονίζεται συχνά με το ία, η δάφνη με τον Απ λλωνα κλπ. Στην συγκεκριμένη παρουσίαση γίνεται μια προσπάθεια προσδιορισμο των φυτών που κοσμο σαν είτε τοπικές είτε κοπές άλλων π λεων και περιλαμβάνει νομίσματα απ την κλασική εποχή έως και τη ρωμαιοκρατία. Η παρο σα ανακοίνωση θα εστιάσει: - Στην κατά το δυνατ, ταυτοποίηση των φυτών με το πραγματικ τους είδος, εγχείρημα δ σκολο, κυρίως λ γω των αλλοιώσεων των νομισμάτων απ τη φθορά του χρ νου, καθώς και της διαφορετικής κάθε φορά τεχνικής κοπής. - Στην ποσοτική διερε νηση της παρουσίας τους στα νομίσματα ανά εποχή. - Στη συμβολική τους ερμηνεία. The Plant Decoration of Coins from Classical to Roman Period from the Excavations in the Prefecture of Thesprotia. As soon as the use of coinage as means of transaction began in the ancient Greek world, cities engraved on their coins representations that constituted symbols of their cultural and economic prestige. Coinage, beyond its plain exchanging value, reflected adorational and social convictions of the city that issued it, the customs as well as the natural environment. The depiction of flora on coinage shows how significant nature was for the survival of people. Each plant almost always has a separate fable about its birth and is related to a certain important deity. Thus, for example, the oak is portrayed often with Jupiter, the laurel with the Apollo, etc. In this presentation an effort is made to define the plants that adorned local issues or those of other cities including coins from the Classical to the Roman period. The presentation will focus: - On the identification as far as this is possible of plants with their actual type, a difficult task, mainly due to the deterioration of coins caused by time as well as to the various minting techniques. - On the quantitative investigation of their presence on the coins in each era. - On their symbolic interpretation. 8
Lychnidos dans le cadre d Epirus Nova (du IV e au VI e siècle) Vera Bitrakova-Grozdanova Les fouilles archéologiques les plus récentes, faites autour de la vieille église Saint Panteleimon-et-Saint Clement, donnent une image nouvelle de la conception urbaine de l'ancienne Lychnidos de l'époque antique tardive. Aux débuts de la christianisation, à partir du IV e siècle, le noyau urbain de la ville commence à revêtir un aspect nouveau. C'est alors que s'élève, sur le plateau de Plaosnik, le forum de ce siège épiscopal. Autour de lui apparaissent les édifices publiques, surtout avec la construction de l'église à polyconque et de la grande basilique à trois nefs et leurs baptistères. Ces nouvelles recherches ont permis de se rendre compte de la complexité de la vie publique et religieuse menée par la population, qui se déroule sur le forum et autour de lui. A cette occasion, nous allons présenter la conception architectonique des édifices, le temps de leur construction, leur élargissement, l'iconographie des représentations en mosaïque, les inscriptions chrétiennes et les rapports avec les autres sièges épiscopaux de la province d'epirus Nova Η Λυχνιδ ς στο πλαίσιο της Νέας Ηπείρου (Epirus Nova) απ τον 4 ο έως τον 6 ο αιώνα Οι πρ σφατες αρχαιολογικές έρευνες που διενεργήθηκαν στην περιοχή του παλαιο ναο του Αγίου Παντελεήμονος και Αγίου Κλήμεντος, προσφέρουν μια νέα εικ να για τον πολεοδομικ ιστ της αρχαίας Λυχνιδο κατά την στερη αρχαι τητα. Στις αρχές του εκχριστιανισμο, απ τον 4 ο αιώνα, ο πολεοδομικ ς πυρήνας της π λης αρχίζει να αποκτά νέα μορφή. Ακριβώς την εποχή εκείνη ιδρ εται, στο ψωμα του Plaosnik, η Aγορά (Forum) αυτής της επισκοπικής έδρας. Γ ρω απ αυτήν εμφανίζονται δημ σια κτίρια, κυρίως ο πολ κογχος να ς και η μεγάλη τρίκλιτη βασιλική, καθώς και τα βαπτιστήριά τους. Οι νέες έρευνες επέτρεψαν να αντιληφθο με τις πολ πλοκες πτυχές του δημ σιου και θρησκευτικο βίου που αναπτ σσεται μέσα στο Forum και γ ρω απ αυτ. Με αυτή την ευκαιρία θα παρουσιάσουμε την αρχιτεκτονική σ λληψη των οικοδομημάτων, τον χρ νο ανέγερσής τους, την ανάπτυξη και διε ρυνσή τους, την εικονογραφία των ψηφιδωτών, τις χριστιανικές επιγραφές και τη σχέση τους με άλλες επισκοπικές έδρες της επαρχίας της Νέας Ηπείρου (Epirus Nova). 9
Elena Bonelou / Έλενα Μπονέλου «Θησαυρ ς» αργυρών και χαλκών νομισμάτων απ την αρχαία Αμβρακία Η π λη της αρχαίας Αμβρακίας βρίσκεται θαμμένη κάτω απ την σ γχρονη π λη της Άρτας. Ιδρ θηκε μεταξ του 650 και 625 π.χ. απ τον Γ ργο, υι του τυράννου της Κορίνθου, Κυψέλου, και υπήρξε η σημαντικ τερη αποικία της Κορίνθου στον Αμβρακικ Κ λπο. Το 2004, κατά τη διάρκεια σωστικής ανασκαφής στην περιοχή, που εντοπίζεται ο οικισμ ς της αρχαίας π λης, αποκαλ φθηκε εντ ς μιας οικίας «θησαυρ ς», ο οποίος περιείχε 4 αργυρά και 120 χαλκά νομίσματα. Η πλειον τητα των νομισμάτων προέρχεται απ το τοπικ νομισματοκοπείο των ελληνιστικών χρ νων. Τα υπ λοιπα νομίσματα του «θησαυρο» αποτελο ν κυρίως εκδ σεις γειτονικών περιοχών, της Ακαρνανίας, της Λευκάδος, της Ηπείρου, της Κέρκυρας. Ο «θησαυρ ς» απεκρ βη, πως προέκυψε απ την μελέτη των νομισμάτων, στο α μισ του 2 ου αι. π.χ. Σε συσχετισμ με τις ιστορικές πληροφορίες, η κατάχωσή του, συμπίπτει, πιθαν τατα, με τα δραματικά γεγον τα κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της π λης απ τον Ρωμαίο πατο M. Fulvius Nobilior το 189 π.χ. A Hoard of Silver and Bronze Coins from Ancient Ambracia Ancient Ambracia is located underneath the modern city of Arta in Epirus. The ancient city was founded by Gorgos, the son of the Corinthian tyrant, between 650-625 BC, and is considered as the most significant Corinthian colony in the Ambracian Gulf. In 2004, during a rescue excavation in the locality of the ancient city, a hoard of four silver and 120 bronze coins was discovered. The majority of the coins originate from the local mint of the Hellenistic period. The rest of the coins belong to issues from neighbouring regions, such as Acarnania, Leucas, Epirus, Corcyra. According to the coin study, it is estimated that the hoard was buried during the first half of the 2 nd c. BC. In accordance to the historical sources, the burial of the hoard seems to be connected with the dramatic events during the city siege in 189 BC by the Roman consul M. Fulvius Nobilior. 10
Dario Calomino Nuove emissioni monetali della zecca di Nikopolis d Epiro Nel contributo scientifico che si presenterà in occasione del Convegno verranno illustrate alcuni monete che consentono di proporre nuovi spunti di riflessione intorno alla monetazione di Nikopolis; gli esemplari sono stati rinvenuti nel corso della ricognizione che si sta conducendo all interno dei principali medaglieri dei musei pubblici italiani. Si tratta di esemplari conservati presso le collezioni numismatiche di Milano, Verona e Bologna, appartenenti alle emissioni della dinastia dei Severi, una fase durante la quale la zecca conobbe uno dei massimi picchi di produzione e di sviluppo. Più precisamente, si esamineranno due esemplari di Settimio Severo: uno afferente alla maggiore denominazione della zecca, di cui si conoscono rare attestazioni, e un secondo recante una tipologia di rovescio non presente nel catalogo Oikonomidou, che sembra caratterizzata da una sorta di marchio distintivo di zecca. Anche tra le due monete di Caracalla si distingue una nuova emissione di modulo maggiore, che reca una variante nella legenda rispetto alla tradizionale formula ΙΕΡΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΕ Σ, mentre l altro pezzo raffigura al rovescio Zeus con varianti iconografiche rispetto ai tipi noti dai repertori. Νέες νομισματικές εκδ σεις του νομισματοκοπείου της Νικοπ λεως της Ηπείρου Στην παρο σα επιστημονική εισήγηση που θα παρουσιαστεί επ ευκαιρίας του Συνεδρίου θα σχολιαστο ν μερικά νομίσματα τα οποία οδηγο ν σε νέες παρατηρήσεις σχετικά με την νομισματοκοπία της Νικοπ λεως. Τα παραδείγματα/δείγματα εντοπίσθηκαν μετά απ έρευνα στις σημαντικ τερες νομισματικές συλλογές των δημ σιων μουσείων της Ιταλίας. Πρ κειται για νομίσματα που φυλάσσονται στις νομισματικές συλλογές του Μιλάνου, της Βερ να και της Μπολ νια και ανήκουν σε εκδ σεις της δυναστείας των Σεβήρων, σε μια περίοδο κατά την οποία το νομισματοκοπείο γνώρισε μία απ τις μεγαλ τερες στιγμές άνθησης στην παραγωγή και εξέλιξη του. Πιο συγκεκριμένα, θα εξετασθο ν δ ο νομίσματα του Σεπτιμίου Σεβήρου. Το πρώτο ανήκει στην μεγαλ τερη νομισματική αξία που εξέδωσε το νομισματοκοπείο, απ την οποία ελάχιστα νομίσματα είναι γνωστά. Το δε τερο απεικονίζει έναν οπισθ τυπο που δεν απαντάται στον κατάλογο της Οικονομίδου και ο οποίος φέρει ένα είδος «σήματος» δηλωτικο του νομισματοκοπείου. Επίσης, σχολιάζονται δ ο νομίσματα του Καρακάλλα: μία νέα έκδοση μεγάλης διαμέτρου, η οποία φέρει μία παραλλαγή στην παραδοσιακο τ που επιγραφή ΙΕΡΑΣ ΝΙΚΟΠΟΛΕ Σ, ενώ στην οπίσθια πλευρά του άλλου νομίσματος διαπιστώνονται εικονογραφικές παραλλαγές ως προς την γνωστή εικονογράφηση του ία. 11
Dhimitër Çondi Η νομισματική κυκλοφορία στις επα λεις της Χαονίας απ τους ελληνιστικο ς έως τους ρωμαϊκο ς χρ νους Οι τέσσερις οχυρές επα λεις στην περιοχή της Φοινίκης, του Βουθρωτο, της Ντ μπρα και του Μπ ρσι, βρίσκονται σε μια περιοχή, η οποία στην αρχαι τητα ταυτιζ ταν με την αρχαία Χαονία. Η κατοίκηση των επα λεων καλ πτει μια περίοδο η οποία εκτείνεται απ το τέλος του 4 ου αι π.χ. έως και τον 3 ο αι. μ.χ. Στην ανακοίνωση θα παρουσιαστο ν η τοπογραφία και η αρχιτεκτονική των επα λεων, καθώς και των σημαντικ τερων ευρημάτων. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον οικονομικ χαρακτήρα τους και θα γίνει αναλυτική παρουσίαση των νομισμάτων που αποκαλ φθηκαν κατά τις ανασκαφές. Coin Circulation in Chaonian Villas from Hellenistic to Roman Times The four fortified villas in the areas of Phoenice (Feniki), Bouthrotos (Buthrotum, Butrint), Dobra and Borshi are located in a region which, during antiquity, was designated as Chaonia. The habitation of the villas spans over a period from the end of the 4 th c. BC to the 3 rd c. AD. In this paper the topography and architecture of the villas will be displayed, as well as the most important finds. Special attention is given to the economic character of these estates, alongside with a detailed presentation of the coins found during the excavations. 12
Amelia Dowler The Corinthian Connection: Coin Circulation Among the Colonies This paper will present the hoard distribution of the 5 th and 4 th c. BC showing the coin circulation within the Epirus area both in terms of trade and political loyalties, and will include an assessment of coins of the area found elsewhere. Of particular interest are the coins of Corinth, her colonies and the distribution of hoards containing these coins. The silver trade routes from the west will be examined as a metal source for these coins. Νομισματική κυκλοφορία μεταξ της Κορίνθου και των αποικιών της Με την παρο σα ανακοίνωση παρουσιάζεται η κατανομή των «θησαυρών» κατά τον 5 ο και 4 ο αι. π.χ. Καταδεικν εται η διακίνηση των νομισμάτων εντ ς της περιοχής της Ηπείρου, δια του εμπορίου και αναδεικν ονται οι πολιτικές συμμαχίες. Παράλληλα συζητώνται και τα νομίσματα της Ηπείρου που κυκλοφ ρησαν σε άλλες περιοχές. Ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος είναι τα νομίσματα της Κορίνθου, των αποικιών της και οι θησαυροί που περιέχουν αυτά τα νομίσματα. Οι εμπορικοί δρ μοι του αργ ρου απ τα δυτικά θα εξεταστο ν ως πηγή μετάλλου για τα νομίσματα αυτά. 13
Νομίσματα απ ρωμαϊκή αγροικία στο Νομ Άρτας Ypatia Faklari / Υπατία Φάκλαρη Το έτος 2004 κατά τη σωστική ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε αγρ κτημα 15 χλμ ΒΑ της Άρτας, ήρθαν στο φως λείψανα αρχαίας αγροικίας. Το κτιριακ αυτ συγκρ τημα αποκαλ φθηκε σε επίπεδο θεμελίωσης, αλλά αρκετά εκτεταμένο με χώρους διαμονής, εργαστήρια, λουτρικές εγκαταστάσεις κλπ. Η αγροικία ως οργανωμένη βιοτεχνική μονάδα, λειτο ργησε απ το τέλος του 1 ου αι. π.χ. έως τον 4 ο αι. μ.χ. ενώ η παλαι τερη φάση της ανάγεται στο β μισ του 4 ου αι. π.χ. Εκτ ς απ οικιακή κεραμική (4 ος αι. π.χ. έως 4 ο αι. μ.χ.) βρέθηκαν θρα σματα γυάλινων αγγείων και τμήματα ειδωλίων. Τα διάφορα μεταλλικά χρηστικά αντικείμενα και τα νομίσματα που συγκεντρώθηκαν παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για την οικονομία και τις ενασχολήσεις των κατοίκων της αγροικίας. Τα νομίσματα φτάνουν σε αριθμ τα ογδ ντα (80), είναι χάλκινα, και χρονολογο νται στους ρωμαϊκο ς κυρίως χρ νους (222-235 μ.χ. και 337-350 μ.χ.). Στην παρουσίαση θα ανιχνευτο ν μέσω των νομισμάτων οι σχέσεις της συγκεκριμένης βιοτεχνικής μονάδας με τα αστικά κέντρα (Αμβρακία, Νικ πολη κλπ.) καθώς και με άλλες ρωμαϊκές εγκαταστάσεις που αναπτ χθηκαν στην ευρ τερη περιοχή της ηπειρωτικής υπαίθρου. Coins from a Roman Farmhouse in the Prefecture of Arta During the rescue excavation which was conducted in 2004, in a field 15 km NE of Arta, an ancient farmhouse came to light. This building complex was partly preserved on stone foundation, but sufficient enough, so as a complete plan could be reconstructed. The rooms were not luxurious, but they were equipped with all necessary comforts: accommodations, workshops, baths, etc. The farmhouse operated as an organized cottage industry unit from the late 1 st c. BC until the 4 th c. AD, while an older phase dates back to 4 th c. BC. Except household pottery (4 th c. BC to 4 th c. AD) fragments from glass pottery and figurines were found as well. The metallic objects and coins found provide useful information about the economy and the employment of the farmhouse tenants. The 80 bronze coins found, date back mostly in the Roman period (AD 222-235 and AD 337-350). In the presentation we will try to detect through information deriving from the coins, the relations of this unit with urban centers (Ambracia, Nicopolis, etc) as well as with other Roman settlements in the greater area of Roman Epirus. 14
Peter R. Franke Die Münze mit dem Taubenorakel von Dodona Erlebnisse und Erfahrungen auf einer Wanderung durch Epirus 1956 Auf einer Wanderung durch das damals noch schwer zugängliche und kaum erforschte Epirus 1956, das noch unter den Folgen des Bürgerkrieges litt, konnte man viel erleben und Neues entdecken. Darüber soll berichtet werden. Tagebücher, Briefe und Fotos stützen dabei das Gedächtnis. Auch die noch lebendige Erinnerung an die hilf reichen Archäologen und Phylakes, die Museumsbeamten und die oft freundlichen und hilfsbereiten Bauern, Taxi- und Busfahrer gehört dazu. Denn sie halfen dem jungen Mann, das schöne Epirus, seine Menschen, seine antike Vergangenheit, aber auch die damals so harte Gegenwart zu sehen, zu verstehen. So wurde ihm Epirus zusammen mit Thessalien, das er 1958 auch vier Wochen lang, aber mit dem Fahrrad erfuhr, bis heute besonders lieb und vertraut. Fast als Spion in Passaron-Gardiki verhaftet, in Kastritsa beinahe verirrt und verhungert, beim Aufstieg nach Kassope von Hunden verfolgt, die Anfertigung von Gipsabgüssen epirotischer und thessalischer Münzen bei Trödlern, Goldschmieden und Lehrern, die Entdeckung der Reste einer Inschrift für die Kaiserin Livia und der sich dann sogar erfüllende Traum von Funde eines Psiphos eines antiken Stimmsteines und einer Lanzenspitze gehören zu der grossen Zahl von Erlebnissen damals. Am aufregernsten war jedoch der Fund einer stark zerstörten Bronzemünze in der Schrottkiste der Ausgräber in Dodona. Sie erwies sich nach mühevoller Reinigung als die Darstellung des Taubenorakel von Dodona. Dadurch wurde die oft angezweifelte Echtheit einer bereits 1443/44 vom Humanisten Apostolo Zeno erworbenen gleichen Münze bestätigt, die später in einem österreichischen Kloster lag. Die Folgen waren weitreichend: nämlich für das Orakel, für meine berufliche Laufbahn und für die Universität Jοannina, die das Münzbild als Emblem übernahm. 15
Τα νομίσματα με τον μ θο των Πελειάδων της ωδώνης Βιώματα και εμπειρίες απ μια περιήγηση στην Ήπειρο το 1956 Κατά την περιήγηση στην δυσπρ σιτη και σχεδ ν ανερε νητη Ηπειρο του 1956, που υπέφερε ακ μη απ τα δεινά του εμφυλίου πολέμου, μπορο σε κανείς να βιώσει μοναδικές εμπειρίες και να ανακαλ ψει νέα πράγματα. Όλες αυτές οι μνήμες θα αποτελέσουν και το θέμα της ομιλίας μας. Ημερολ για, επιστολές και φωτογραφίες συμπληρώνουν τα κενά της μνήμης. Στον κ κλο αυτών των ζωντανών αναμνήσεων ξεχωριστή θέση κατέχουν πολλοί αρχαιολ γοι, υπάλληλοι και φ λακες Μουσείων ή αρχαιολογικών χώρων, καθώς και οι φιλικοί και πρ θυμοι χωρικοί, οδηγοί ταξί και λεωφορείων. Η συμβολή τους υπήρξε καθοριστική για τον νεαρ, τ τε, επιστήμονα που λαχταρο σε να γνωρίσει την ωραία Ήπειρο, τους ανθρώπους της, το αρχαίο παρελθ ν της και ταυτοχρ νως να κατανοήσει την σκληρή πραγματικ τητα της εποχής. Έτσι η Ήπειρος παρέμεινε έκτοτε για τον ομιλο ντα προσφιλέστατη, πως άλλωστε και η Θεσσαλία, την οποία περιηγήθηκα το 1958 με ποδήλατο επί τέσσερις εβδομάδες. Στην Πασσαρώνα-M. Γαρδίκι συνελήφθην, σχεδ ν ως κατάσκοπος πλάνης και πεινασμένος έφθασα στην Καστρίτσα, κυνηγημένος απ σκυλιά ανηφ ρισα στη Κασσώπη. Και μ λα το τα ετοίμαζα γ ψινα εκμαγεία ηπειρωτικών και θεσσαλικών νομισμάτων, που ανακάλυπτα σε παλαιοπωλεία, χρυσοχ ους και δασκάλους. Απ τις αναμνήσεις μου, που δεν έχουν τέλος, επιλέγω να αναφέρω την ανακάλυψη μιας αποσπασματικά σωζ μενης επιγραφής προς τιμήν της αυτοκράτειρας Λιβίας, την ε ρεση μιας επιδορατίδας, καθώς και μίας αρχαίας λίθινης ψήφου, που πάντα ονειρευ μουν να βρώ. Συγκλονιστική ήταν η ε ρεση εν ς κατεστραμμένου χάλκινου νομίσματος σε κιβώτιο ευρημάτων των ανασκαφέων της ωδώνης. Μετά απ επίπονο καθαρισμ αποκαλ φθηκε η απεικ νιση του μ θου των Πελειάδων της ωδώνης. Έτσι επιβεβαιώθηκε η συχνά αμφισβητο μενη γνησι τητα εν ς πανομοι τυπου νομίσματος, το οποίο είχε περιέλθει στην κατοχή του ουμανιστή Αποστ λου Ζήνωνος το 1443/44, και το οποίο, αργ τερα, εφυλάσσετο σε ένα αυστριακ μοναστήρι. Οι συνέπειες ήσαν καθοριστικές: για το μαντείο, την επαγγελματική μου εξέλιξη και για το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το οποίο επέλεξε την μία ψη αυτο του νομίσματος ως το έμβλημά του. 16
Nina Frolova, Juri (Leonidovich) Djukov The Coins of Ancient Epirus in the Collection of State History Museum and State Hermitage The deal of this paper is to bring to researchers the information about the coins of ancient Epirus in two most important Russian state collections: History Museum (Moscow) and Hermitage (St Petersburg). Here we give the list of these coins (131 coins). Epirus 1. Ambracia (400-338 BC) 18 spes. (6 types) 2. The Athamanes (220-190 BC) 2 spes. 3. Buthrotum (Roman time) 2 spes. 4. Elea (348-340 BC) 2 spes. 5. Cassope (342 BC) 2 spes. 6. Dodona (168 BC) 1 spes. 7. Molossi (360-325 BC) 2 spes. 8. Phoenice (234/33-168 BC) 1 spes. Trajan 1 spes. 9. Epirote Republic (330-325 BC) 1 spes. (297-270 BC) 21 spes. (c. 168 BC) 10 spes. (c. 148 BC - second half of 1st c. BC) 30 spes. 10. Nicopolis, from Augustus (27 BC - 14 AD) to Salonina (256-258 AD) 34 spes. Ηπειρωτικά νομίσματα στις συλλογές των Kρατικών Μουσείων Ιστορίας (M σχα) και Ερμιτάζ (Αγ. Πετρο πολη) Σκοπ ς της ανακοίνωσης είναι να παρουσιαστο ν στους μελετητές τα νομίσματα της αρχαίας Ηπείρου που απ κεινται σε δ ο σημαντικές ρωσικές, κρατικές συλλογές: του Μουσείου Ιστορίας στη Μ σχα και του Μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρο πολη. Παρατίθεται κατάλογος των συνολικά 131 νομισμάτων: Ήπειρος 1. Αμβρακία (400-338 π.χ. ) 18 νομ. (6 τ ποι) 2. Αθαμάνες ( 220-190 π.χ.) 2 νομ. 3. Βουθρωτ (ρωμαϊκή περίοδος) 2 νομ. 4. Ελέα (348-340 π.χ.) 2 νομ. 5. Κασσώπη (342 π.χ.) 2 νομ. 6. ωδώνη (168 π.χ.) 1 νομ. 7. Μολοσσοί (360-325 π.χ.) 2 νομ. 8. Φοινίκη (234/33-168 π.χ.) 1 νομ. Τραϊαν ς 1 νομ. 9. Συμμαχία και Κοιν Ηπειρωτών (330-325 π.χ.) 1 νομ. (297-270 π. Χ.) 21 νομ. (168 π.χ.) 10 νομ. (148 π.χ. - α μισ 1ου αι. π. Χ.) 30 νομ. 10. Νικ πολις, απ τον Α γουστο (27 π.χ.-14 μ.χ.) έως την Σαλωνίνα (256-258 μ.χ.) 34 νομ. 17
Anastasia Georgiou / Αναστασία Γεωργίου Χάλκινη νομισματοκοπία της Αμβρακίας ελληνιστικών χρ νων: ο νομισματικ ς τ πος με την κεφαλή του Ηρακλέους και τον καθήμενο «Απ λλωνα Άκτιο» Αντικείμενο της παρο σας ανακοίνωσης, που βασίζεται σε ένα σ νολο 594 χάλκινων νομισμάτων προερχ μενων απ τις σωστικές ανασκαφές οικοπέδων της σ γχρονης Άρτας κατά τα έτη 1988-89, αποτελεί πρώτον η κατάθεση εν ς ευρέoς προβληματισμο αναφορικά με τη χρονολ γηση των πολυάριθμων χάλκινων εκδ σεων της Αμβρακίας των ελληνιστικών χρ νων, και δε τερον η διερε νηση του νομισματικο τ που με την κεφαλή του Ηρακλέους ως εμπροσθ τυπο και τον καθήμενο Απ λλωνα Άκτιο ως οπισθ τυπο. Συγκεκριμένα, αρχικά θα παρουσιασθεί εκτενώς λος ο προβληματισμ ς σχετικά με τη χρονολ γηση των πολυάριθμων χάλκινων εκδ σεων του νομισματοκοπείου της Αμβρακίας, οι οποίες χρονολογο νταν ως σήμερα παραδοσιακά απ το 233/2 π.χ., έτος που αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στην π λη, έως το 168 π.χ., έτος που θεωρείται τι υποδουλώθηκε στους Ρωμαίους. Στη συνέχεια θα διερευνηθεί κυρίως εικονογραφικά η έκδοση με τον καθήμενο Απ λλωνα Άκτιο ως οπισθ τυπο και την κεφαλή Ηρακλέους ως εμπροσθ τυπο, η οποία δεν παρουσιάζει μεγάλη κυκλοφορία μέσα στην π λη πως συνάγεται απ το εξεταζ μενο δείγμα. The Bronze Coinage of Ambracia of Hellenistic Times: The Issue with the Head of Heracles and Seated Apollo Actius The topic of this article is firstly the presentation of various problems, regarding the chronology of numerous numismatic bronze types of Ambracia in Hellenistic times, and secondly the investigation of the coin issue with the head of Heracles on the obverse, and seated Apollo Actius on the reverse. It must be indicated that this article, based on 594 coins, came from the excavations of building-plots in Arta in 1988-89. Especially, the numerous bronze issues of the Ambracia s mint were dated traditionally from 233/2 BC, when the democracy was reinstated in the city, until 168 BC, when the city was enslaved to the Romans. Some investigators have many doubts for this chronology. In addition, the iconography of the coin issue with the head of Heracles on the obverse and seated Apollo Actius on the reverse is investigated. 18
«Θησαυρ ς» νομισμάτων απ τη Γιτάνη Θεσπρωτίας Christina Gania / Χριστίνα Γκάνια Ο οικισμ ς της Γιτάνης, πολιτικ κέντρο των Θεσπρωτών και δε τερη, κατά σειρά αρχαι τητας, πρωτε ουσα της Θεσπρωτίας, απ την ίδρυσή της (335/30 π.χ.) έως την κατάληψή της απ τους Ρωμαίους, το 167 π.χ., έχει ταυτιστεί με τα ερείπια της Γκο μανης στη Ν πλαγιά του βουνο της Βρυσέλλας, σε μικρή απ σταση απ το Φράγμα Καλαμά. Είναι οχυρωμένη με πολυγωνικ τείχος, στο εσωτερικ του οποίου αναπτ σσεται ο οικισμ ς βάση του ιπποδάμειου συστήματος. Ο αρχαιολογικ ς χώρος εντάχθηκε και χρηματοδοτήθηκε απ το Περιφερειακ Επιχειρησιακ Πρ γραμμα Ηπείρου του Γ Κοινοτικο Πλαισίου Στήριξης. Οι εργασίες ανάδειξης επικεντρώνονται στο χώρο εντ ς του εσωτερικο διατειχίσματος, που σώζονται τα σημαντικ τερα κτίρια της π λης, στο χώρο της Αγοράς, στους πρ ποδες της Ακρ πολης και στο χώρο του αρχαίου θεάτρου, μεταξ της οχ ρωσης και του ποταμο Καλαμά. Στην περιοχή μεταξ της βορειοδυτικής οχ ρωσης και του διατειχίσματος, στα δυτικά της στοάς, προκειμένου να εντοπισθο ν τα ρια του αρχαίου δρ μου, ο οποίος πιθαν τατα συνέδεε απευθείας την κεντρική π λη του οικισμο με την περιοχή της Αγοράς αποσαφηνίσθηκαν, εν μέρει, τα ρια τριών κτιρίων (κτίρια 69-71), τα οποία ορίζουν τις παρειές του αρχαίου αυτο δρ μου. Σε δοκιμαστική τομή στη βορειοδυτική γωνία του κτιρίου 69, αποκαλ φθηκε «θησαυρ ς» 258 χάλκινων νομισμάτων, τα περισσ τερα απ τα οποία ανήκουν στο Ηπειρωτικ Κοιν. Μετά απ τη συντήρηση των πρώτων νομισμάτων, ξεχωρίζουν δ ο κυρίως εκδ σεις: Εμπροσθ τυπος: καλυπτροφ ρος κεφαλή ιώνης. Οπισθ τυπος: τριποδικ ς λέβης σε στεφάνι δάφνης, επιγραφή ΑΠΕΙΡ ΤΑΝ. Εμπροσθ τυπος: κεφαλή Αρτέμιδος. Οπισθ τυπος: αιχμή δ ρατος σε στεφάνι δάφνης, επιγραφή ΑΠΕΙΡ ΤΑΝ. Απ την προκαταρκτική μελέτη φαίνεται τι οι δ ο αυτές κοπές ανάγονται χρονολογικά στην περίοδο 234/3-168 π.χ. Coin Hoard from Gitani, Thesprotia The fortified settlement of Gitani is the political center and second capital of Thesprotia, from its foundation in 335/30 BC, until its devastation by the Romans in 167 BC. The restoration works of the archaeological site are mainly focused on the western part of the settlement, where the most important private houses and public buildings, a temple, the Agora and the ancient theatre are saved. A test section excavated in a building along an ancient street, which connected the central gate of the fortification with the Agora, brought to light a coin hoard of 258 bronze coins, belonging mostly to the Epirote League (234/3-168 BC). After the first cleaning works of the coins, two main issues can be distinguished: Obv. Veiled head of Dione. Rev. Tripod within laurel-wreath and the legend ΑΠΕΙΡ ΤΑΝ. Obv. Head of Artemis. Rev. Spear-head within laurel-wreath and the legend ΑΠΕΙΡ ΤΑΝ. The preliminary study indicates a possible chronology of these two coin issues in the period between 234/3 and 168 BC. 19