Ρεβίθι Καλλιέργεια ελληνικών κτηνοτροφικών φυτών για ζωοοτροφές χωρίς μεταλλαγμένα
Εισαγωγή ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Ομάδα Real Farm www.realfarm.gr ΕΚΔΟΣΗ Greenpeace Κολωνού 78 Αθήνα 10437 Τηλ. 210 3806374-5 www.greenpeace.gr Η παρούσα έκδοση διατίθεται στον ιστότοπο www.greenpeace.gr Μάιος 2016 Αποκλειστικός δωρητής του προγράμματος Εκπαίδευση αγροτών στα ελληνικά κτηνοτροφικά φυτά Το ρεβίθι (Cicer arietinum), ή αλλιώς Ερέβινθος ο κοινός ή ο κριόμορφος, ανήκει στην οικογένεια των ψυχανθών και πρόκειται για ένα ετήσιο, ποώδες φυτό που φτάνει έως τα 75 εκ. σε ύψος. Η καλλιέργεια του ρεβιθιού ήταν γνωστή από τους αρχαιοτάτους χρόνους στις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο. Το κέντρο καταγωγής του πιθανά βρίσκεται στην περιοχή της νοτιοανατολικής Τουρκίας από όπου αργότερα εξαπλώθηκε στη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο. Το κτηνοτροφικό ρεβίθι δεν είναι κάποιο άλλο είδος ρεβιθιού, απλώς αλλάζει ο σκοπός παραγωγής. Δεν προορίζεται πλέον για ανθρώπινη κατανάλωση (όσπριο), αλλά για ζωοτροφή και γι αυτό χρησιμοποιούνται κυρίως μικρόσπερμες ποικιλίες. Στην Ελλάδα, για εκατοντάδες χρόνια, η καλλιέργεια των ξηρικών χωραφιών ακολουθούσε μία συγκεκριμένη εναλλαγή καλλιεργειών (αμειψισπορά): τα σιτηρά ακολουθούσαν τα ψυχανθή και τα ψυχανθή ακολουθούσαν τα σιτηρά. Με τον τρόπο αυτό πετύχαιναν αφενός εμπλουτισμό του εδάφους με οργανική ουσία και άζωτο από τα ψυχανθή (διατηρώντας έτσι τη γονιμότητα και την παραγωγικότητα των χωραφιών) και αφετέρου καλύτερες παραγωγές στα σιτηρά. Με την εμφάνιση όμως των χημικών λιπασμάτων και την επικράτηση της βιομηχανικής γεωργίας και της εντατικής καλλιέργειας, εγκαταλείφθηκε η αμειψισπορά. Παράλληλα, εγκαταλείφθηκε η καλλιέργεια των ψυχανθών για καρπό (φασόλια, φακές, κουκιά, ρεβίθι, λαθούρι, μπιζέλι κ.ά.). Φτάσαμε έτσι σήμερα τα ψυχανθή για ανθρώπινη κατανάλωση να εισάγονται σε ποσοστό που ξεπερνά το 60%, ενώ τα ψυχανθή για ζωοτροφή να έχουν αντικατασταθεί σχεδόν στο 100% από την εισαγόμενη μεταλλαγμένη σόγια. Σκοπός αυτού του εντύπου είναι να παρουσιάσει δεδομένα και πληροφορίες που αφορούν στην καλλιέργεια του κτηνοτροφικού ρεβιθιού και τη δυνατότητα που έχει να αντικαταστήσει πλήρως τη μεταλλαγμένη σόγια στο σιτηρέσιο των ζώων εκτροφής. Οι πληροφορίες αποκομίστηκαν από την ελληνική και τη διεθνή βιβλιογραφία, καθώς και από συνεντεύξεις με παραγωγούς που καλλιεργούν ήδη κτηνοτροφικό ρεβίθι και έχουν αντικαταστήσει τη σόγια στο σιτηρέσιο των ζώων που εκτρέφουν.
10 ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΟΥΜΕ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΨΥΧΑΝΘΗ 1. Αξιοποιούν ξηρικά αγροτεμάχια, δηλαδή μη αρδευόμενα, εκμεταλλευόμενα τις χειμερινές βροχοπτώσεις, ευδοκιμούν σε άγονα και φτωχά εδάφη και προσαρμόζονται στις κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας. 2. Συγκαταλέγονται στις εύκολες καλλιέργειες, με χαμηλό κόστος παραγωγής, καθώς έχουν ελάχιστες έως και μηδαμινές απαιτήσεις σε λίπανση, ζιζανιοκτονία, φυτοπροστασία και λοιπές καλλιεργητικές φροντίδες. 3. Εμπλουτίζουν μέσω του ριζικού τους συστήματος το έδαφος με άζωτο, δηλαδή λειτουργούν ως φυσικό λίπασμα, τόσο για την ίδια την καλλιέργειά τους όσο και για τις μετέπειτα σπορές ή φυτεύσεις, γι αυτό και αποτελούν βασικό μέρος της αμειψισποράς. 4. Καλλιεργούνται κατά τη χειμερινή περίοδο, δίνοντας την ευκαιρία στους αγρότες να αξιοποιήσουν σε ένα έτος τα αγροτεμάχιά τους (εφόσον είναι αρδευόμενα) και με μία επιπλέον, καλοκαιρινή καλλιέργεια, όπως ο κτηνοτροφικός αραβόσιτος (καλαμπόκι), αυξάνοντας έτσι τις αποδόσεις τους ή τις ιδιοπαραγόμενες ζωοτροφές τους και το τελικό εισόδημά τους. 5. Μπορούν να συγκαλλιεργηθούν μαζί με άλλα χειμερινά σιτηρά (π.χ. κτηνοτροφική βρώμη, κτηνοτροφικό κριθάρι και κτηνοτροφικό σιτάρι) εφόσον η παραγωγή προορίζεται για σανό, αυξάνοντας τις τελικές αποδόσεις σε παραγωγή και έσοδα. 6. Οι καλλιεργητές έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε αρκετές γηγενείς, βελτιωμένες ποικιλίες, οι οποίες είναι άριστα προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας. 7. Μπορούν να επιφέρουν αυτάρκεια στον κτηνοτροφικό τομέα της χώρας και έσοδα στην εγχώρια οικονομία αντικαθιστώντας πλήρως τη σόγια στη διατροφή των ζώων, η οποία είναι κατά κύριο λόγο μεταλλαγμένη, εισαγόμενη και κοστίζει ακριβά στους κτηνοτρόφους. 8. Τα χειμερινά ψυχανθή προσφέρουν στον παραγωγό πολλαπλά προϊόντα για να προωθήσει στην αγορά των ζωοτροφών, αφού καλλιεργούνται για τον καρπό, το σανό, για χλωρή νομή (βόσκηση) ή για την παραγωγή ενσιρωμάτων. 9. Η καλλιέργεια ψυχανθών προωθείται τόσο από την αναθεωρημένη Κοινή Αγροτική Πολιτική όσο και από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. 10. Αυξάνεται διαρκώς η ζήτηση παγκόσμια αλλά και στη χώρα μας για τα ψυχανθή χωρίς να υπάρχει η αντίστοιχη προσφορά, μιας και η εγχώρια παραγωγή δεν την καλύπτει.
Περιγραφή του φυτού Το ρεβίθι ανήκει στην οικογένεια των ψυχανθών και πρόκειται για ένα ετήσιο, ποώδες φυτό που φτάνει έως τα 75 εκ. σε ύψος. Τα φύλλα του είναι σύνθετα με 6 έως 15 ζεύγη φυλλαρίων που φέρουν ακραίο φυλλάριο. Τα άνθη είναι αυτογονιμοποιούμενα και φέρονται σε βραχύ ποδίσκο συνήθως ένα, σπάνια δύο, λευκά, μπλε ή κοκκινωπά άνθη τα οποία στο τέλος γίνονται μωβ, ανάλογα με την ποικιλία. Ο κάθε λοβός είναι τριχωτός, εξογκωμένος, ωοειδής με μικρό ράμφος στην κορυφή, και φέρει έναν ή πιο σπάνια δύο σπόρους. Οι καρποί είναι στρογγυλοί, πλευρικά πιεσμένοι, συχνά με ελαφρές αυλακώσεις. Το μέγεθος εξαρτάται από την ποικιλία όπως και το χρώμα τους: λευκό, κοκκινωπό, κιτρινωπό, ακόμα και μαύρο. Όλα τα βλαστικά μέρη του φυτού φέρουν αδενώδεις τρίχες οι οποίες εκκρίνουν ένα τοξικό υγρό (στον άνθρωπο προκαλεί κνισμό), το οποίο δρα και ως απωθητικό για τα έντομα, για αυτό και το ρεβίθι δεν προσβάλλεται εύκολα από εχθρούς. Το ριζικό του σύστημα είναι πλούσιο και αρκετά ανεπτυγμένο και του δίνει μεγάλες αντοχές στην ξηρασία. Επίσης, σαν ψυχανθές έχει φυμάτια (μικρά εξογκώματα στα οποία συμβιώνουν βακτήρια του γένους Rhizobium και μέσω αυτών γίνεται η δέσμευση του αζώτου της ατμόσφαιρας που στη συνέχεια είναι διαθέσιμο για τη θρέψη του φυτού).
Καλλιεργητικές απαιτήσεις Κλίμα Το ρεβίθι ευδοκιμεί σε κλίμα θερμό και ημίξερο. Αντέχει τις υψηλές θερμοκρασίες κατά την περίοδο της ωρίμανσης των καρπών και τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα κατά τη βλαστική του ανάπτυξη. Οι σπόροι βλαστάνουν από τους 2 με 5 C και πάνω, ενώ τα νεαρά φυτά μπορούν να αντέξουν σε παγετούς μέχρι -5 C ή και χαμηλότερα ανάλογα με την ποικιλία. Υγρασία Είναι φυτό πολύ ανθεκτικό στην ξηρασία. Ωστόσο, όταν υπάρχει δυνατότητα άρδευσης κατά την άνθηση και την καρποφορία των φυτών, οι αποδόσεις αυξάνονται σημαντικά. Οι πολλές βροχές την άνοιξη ευνοούν την ανάπτυξη της ασθένειας ασκοχύτωση που μπορεί να προκαλέσει μεγάλες ζημιές στα φυτά. Επίσης, οι βροχές και η υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία κατά την περίοδο της άνθησης οδηγούν σε μειωμένη καρπόδεση. Οι ξηροί και θερμοί άνεμοι, καθώς και το πρώιμο καλοκαίρι, επηρεάζουν δυσμενώς την παραγωγή επειδή ξεραίνουν γρήγορα τα φυτά προτού προλάβουν να ωριμάσουν τους λοβούς και τους σπόρους. Εάν κατά την άνθηση η επάρκεια του εδάφους σε υγρασία είναι περιορισμένη, συνίσταται άρδευση. Επίσης, συνιστώνται ένα με δύο ποτίσματα στο στάδιο της καρποφορίας κατά τον Ιούνιο. Έδαφος Το ρεβίθι μπορεί να καλλιεργηθεί σε ποικιλία εδαφών (ph 6 9), από τα ελαφρά αμμώδη μέχρι και τα αργιλώδη. Τα μέτρια έως βαριά εδάφη είναι ευνοϊκά υπό την προϋπόθεση ότι δεν νεροκρατούν, γιατί δεν αντέχει σε υπερβολική υγρασία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν ευδοκιμεί σε όξινα και σε αλατούχα εδάφη (στα όξινα εδάφη εμφανίζονται φουζαριώσεις ενώ στα πολύ αλατούχα τροφοπενίες). Η ζώνη καλλιέργειάς του είναι η ίδια με αυτή των σιτηρών. Ποικιλίες Ανάλογα με το μέγεθος του σπόρου, οι ποικιλίες των ρεβιθιών κατατάσσονται σε μικρόσπερμες (ψιλές), μεσόσπερμες (μέτριες), και σε μεγαλόσπερμες (χονδρές). Οι μικρόσπερμες κυρίως ποικιλίες προορίζονται για κτηνοτροφική χρήση. Το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών στη Λάρισα έχει αναπτύξει νέες και πιο αποδοτικές ποικιλίες με σταθερή απόδοση και αντοχή στις ασθένειες, που είναι ιδανικές για μηχανική συγκομιδή. Τέτοιες ποικιλίες είναι οι Αμοργός, Άνδρος και Σέριφος, οι οποίες παρουσιάζουν αντοχή στην ασκοχύτωση και στο ψύχος, με αποτέλεσμα να γίνεται δυνατή η φθινοπωρινή σπορά αντί της ανοιξιάτικης. Η Άνδρος είναι μικρόσπερμη ποικιλία που αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες κατά το φύτρωμά της το χειμώνα και είναι πολύ ανθεκτική στην ασθένεια Ασκόχυτα. Για τη σπορά απαιτούνται 16 κιλά σπόρου ανά στρέμμα από 20 Νοεμβρίου έως 10 Δεκεμβρίου. Φυτρώνει μέσα στον Ιανουάριο ή σε εξαιρετικά ψυχρό χειμώνα στις αρχές Φεβρουαρίου. Η μέση απόδοσή της κυμαίνεται στα 200-250 κιλά ανά στρέμμα. Η Αμοργός είναι μία μεσόσπερμη ποικιλία που αντέχει ικανοποιητικά στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα και επίσης είναι πολύ ανθεκτική στην Ασκόχυτα. Για τη σπορά απαιτούνται 16 18 κιλά σπόρου ανά στρέμμα από 20 Νοεμβρίου έως 10 Δεκεμβρίου. Φυτρώνει μέσα στον Ιανουάριο ή σε εξαιρετικά ψυχρό χειμώνα στις αρχές Φεβρουαρίου, με μέση απόδοση τα 200-280 κιλά ανά στρέμμα. Η Σέριφος είναι μικρόσπερμη ποικιλία που αντέχει εξαιρετικά στις χαμηλές θερμοκρασίες κατά το φύτρωμά της το χειμώνα και είναι και αυτή πολύ ανθεκτική στην Ασκόχυτα. Για τη σπορά απαιτούνται 16-17 κιλά σπόρου ανά στρέμμα από 20 Νοεμβρίου έως 10 Δεκεμβρίου. Φυτρώνει μέσα στον Ιανουάριο ή σε εξαιρετικά ψυχρό χειμώνα στις αρχές Φεβρουαρίου. Η μέση απόδοσή της κυμαίνεται στα 180-240 κιλά ανά στρέμμα.
Τεχνική καλλιέργειας Επιλογή τοποθεσίας Το ρεβίθι προτιμά ηλιόλουστες θέσεις με νότια, νοτιοανατολική έκθεση. Η ορθή επιλογή του αγροτεμαχίου παίζει καθοριστικό ρόλο για την επιτυχία της καλλιέργειας του ρεβιθιού. Προτείνεται να εξετασθεί σχολαστικά το μικροκλίμα της περιοχής (ποσοστά υγρασίας, βροχοπτώσεις κλπ.), ως βασικός παράγοντας για την καλή ανάπτυξη των φυτών, τις μέγιστες αποδόσεις και την αποφυγή εμφάνισης ασθενειών. Επίσης, προτείνεται η ανάλυση του εδάφους για να διασφαλιστεί η ορθή προσθήκη θρεπτικών στοιχείων αλλά και η καταλληλότητα του κτήματος. Προετοιμασία εδάφους Πριν από τη σπορά και όταν το χωράφι είναι στο ρώγο του (καλύτερες δυνατές συνθήκες υγρασίας και αερισμού για το φύτρωμα του σπόρου) απαιτείται ρηχό επιφανειακό όργωμα και σβάρνισμα. Οι ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας, αερισμού και θερμοκρασίας και ο καλός θρυμματισμός του εδάφους, αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις για ομοιόμορφο φύτρωμα των σπόρων. Ακόμα και σε ελαφρώς ή καθόλου επεξεργασμένο έδαφος το ρεβίθι αναπτύσσει εύκολα ισχυρό ριζικό σύστημα. Σε κάθε περίπτωση, το χωράφι δεν πρέπει να είναι καθόλου λασπωμένο, διαφορετικά η καλλιέργεια αποτυγχάνει. Αντιμετώπιση αυτοφυούς βλάστησης Η ψευδοσπορά, η επιφανειακή κατεργασία του εδάφους, η μηχανική καλλιέργεια και ένα ορθό σχέδιο αμειψισποράς (εναλλαγή καλλιεργειών) είναι επαρκείς και φιλικοί (για την καλλιέργεια, το περιβάλλον και την υγεία του αγρότη) τρόποι αντιμετώπισης της αυτοφυούς βλάστησης. Η ψευδοσπορά γίνεται εβδομάδες πριν την πραγματική σπορά. Αφού τα αγριόχορτα βλαστήσουν (αν χρειαστεί ποτίζουμε μέχρι να βλαστήσουν), τα καταστρέφουμε όσο είναι μικρά, πριν προλάβουν να αναπτυχθούν και σποριάσουν, με επιφανειακή κατεργασία του εδάφους. Ανάλογα με τη χρονική διάρκεια που μεσολαβεί μέχρι την πραγματική σπορά, μία ή περισσότερες επαναλήψεις μπορούν να εφαρμοστούν, μειώνοντας έτσι το «φορτίο» των σπόρων της αυτοφυούς βλάστησης του χωραφιού. Η τελική επέμβαση γίνεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ημέρα της σποράς. Η επιφανειακή κατεργασία του εδάφους εμποδίζει τη βλάστηση των σπόρων της αυτοφυούς βλάστησης που βρίσκονται βαθύτερα στο έδαφος, οι οποίοι με βαθιά άροση ανέρχονται στην επιφάνεια και βλαστάνουν. Τέλος, ένα ορθό σχέδιο αμειψισποράς, πέρα από την εξυγίανση του χωραφιού, συμβάλλει αποτελεσματικά στη μείωση της αυτοφυούς βλάστησης (π.χ. οι καλλιέργειες κριθαριού και σιταριού προετοιμάζουν καλύτερα το χωράφι για να υποδεχτεί την καλλιέργεια του ρεβιθιού). Η χημική αντιμετώπιση (όπως η χρήση προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων) δεν συστήνεται, αφού μειώνει τη δράση των αζωτοβακτηρίων, τα οποία εμπλουτίζουν με το απαραίτητο άζωτο τόσο το φυτό αλλά και το έδαφος, ακόμα και μετά το πέρας της καλλιέργειας.
ΣΠΟΡΑ Το ρεβίθι σπέρνεται στα πεταχτά ή γραμμικά με σπαρτική μηχανή. Καλύτερα όμως είναι να γίνεται γραμμικά με τη σπαρτική μηχανή του σιταριού και σε αποστάσεις 20-40 εκατοστά ανά γραμμή, ώστε να αντιμετωπίζονται καλύτερα τα άγρια χόρτα. Η μέση ποσότητα σπόρου για τις μικρόσπερμες κτηνοτροφικές ποικιλίες είναι 15 16 κιλά ανά στρέμμα. Επιλογή σπόρου Ο σπόρος πρέπει να πληροί τις παρακάτω προϋποθέσεις: να ανήκει στην ποικιλία που επιλέξαμε να καλλιεργήσουμε, να είναι καθαρός (δηλαδή απαλλαγμένος από σπόρους ζιζανίων ή άλλων ποικιλιών, αλλά και από ασθένειες και έντομα), να είναι απολυμασμένος, να μην περιέχει σπασμένους σπόρους ή σπασμένα έμβρυα, να είναι κατά το δυνατόν ομοιόμορφος σε μέγεθος και γεμάτος, και να έχει υψηλή φυτρωτική ικανότητα και βλαστική δύναμη. Εμβολιασμός σπόρου Το ρεβίθι, όπως όλα τα ψυχανθή, δεσμεύει το ατμοσφαιρικό άζωτο μέσω φυμάτιων στο ριζικό του σύστημα, με τη βοήθεια συγκεκριμένων μικροοργανισμών του εδάφους, τα αζωτοβακτήρια. Προτείνεται η εμβάπτιση των σπόρων πριν τη σπορά ή η απευθείας ενσωμάτωση στο έδαφος κατά τη σπορά κάποιου βιοδιεγέρτη που περιέχει τα κατάλληλα για το ρεβίθι αζωτοβακτήρια τόσο για την αύξηση της φυτρωτικότητας όσο και για την ορθή και γρήγορη δράση των αζωτοβακτηρίων. Ιδιαίτερα σε χωράφια που έχουν χρόνια να καλλιεργηθούν με ψυχανθή ή είναι εξαντλημένα από μονοκαλλιέργειες και χρήση φυτοφαρμάκων, ο εμβολιασμός με αζωτοβακτήρια είναι αναγκαίος. Εποχή σποράς Παλιά η σπορά του ρεβιθιού γινόταν νωρίς την άνοιξη. Όμως, με τη δημιουργία των νέων μικρόσπερμων ποικιλιών από το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών της Λάρισας που είναι ανθεκτικές στις χαμηλές θερμοκρασίες και στην ασκοχύτα, η σπορά μπορεί να γίνει και το φθινόπωρο. ΑΜΕΙΨΙΣΠΟΡΑ Στις αμειψισπορές το ρεβίθι αποτελεί καλό προηγούμενο για τα σιτηρά, αλλά και σε άλλες καλλιέργειες απαιτητικές σε άζωτο.
Λίπανση Ως ψυχανθές, το ρεβίθι παρέχει στο έδαφος το απαραίτητο άζωτο για να αναπτυχθεί μέσω της αζωτοδέσμευσης και των αζωτοβακτηρίων που βρίσκονται στο ριζικό του σύστημα. Έτσι, σπάνια προστίθεται κάποιο αζωτούχο λίπασμα κατά την καλλιέργεια. Σε πολύ φτωχά εδάφη καλό είναι να προστίθεται κάποια ποσότητα φωσφόρου (6 7 μονάδες περίπου). Το ρεβίθι έχει περισσότερες απαιτήσεις σε κάλιο σε σχέση με άλλα ψυχανθή, αλλά συνήθως οι ανάγκες του σε αυτό καλύπτονται από την επάρκεια των ελληνικών χωραφιών. Σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει να γίνει η απαραίτητη προσθήκη. Όταν το ρεβίθι καλλιεργείται για πρώτη φορά στο χωράφι και δεν υπάρχουν αζωτοβακτήρια συνιστάται εμβολιασμός των εδαφών με κατάλληλες φυλές αζωτοβακτηρίων που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών Η πιο σημαντική ασθένεια του ρεβιθιού είναι ο μύκητας Ασκόχυτα, ο οποίος μπορεί να καταστρέψει ολοκληρωτικά την καλλιέργεια. Με την επιλογή ανθεκτικής ποικιλίας στον παραπάνω μύκητα, τη σωστή αμειψισπορά, τον πιστοποιημένο υγιή σπόρο και την απομάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων στον αγρό, μπορεί να αποφευχθεί ο κίνδυνος της ασκοχύτωσης. Σε κάθε περίπτωση όμως, χωράφια όπου η καλλιέργεια είχε προσβληθεί από Ασκόχυτα δεν θα πρέπει να καλλιεργηθούν με ψυχανθή για τα επόμενα 4 5 χρόνια. Τα εντομολογικά προβλήματα που μπορεί να προκύψουν είναι ο βρούχος, ο φυλλορύκτης και το πράσινο σκουλήκι. Με τις σωστές καλλιεργητικές πρακτικές και την προμήθεια υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού, τα όποια εντομολογικά προβλήματα μπορούν να αποφευχθούν.
Συγκομιδή Τα φυτά του ρεβιθιού συγκομίζονται με τις κοινές θεριζοαλωνιστικές μηχανές του σιταριού ή με ειδικές μηχανές για βίκο και όσπρια, χωρίς προβλήματα τινάγματος του σπόρου στον αγρό, όπως συμβαίνει με άλλα ψυχανθή. Τα φυτά θεωρούνται έτοιμα για συγκομιδή όταν η πλειοψηφία των φυτών κιτρινίσουν και οι περισσότεροι λοβοί είναι ώριμοι, συνήθως όταν η περιεκτικότητα σε υγρασία είναι 13-15%. Αποδόσεις Οι μεγαλύτερες αποδόσεις καρπού επιτυγχάνονται με τη φθινοπωρινή σπορά των νέων κτηνοτροφικών ποικιλιών και μπορεί να φτάσουν τα 250-300 κιλά ανά στρέμμα. Η ανοιξιάτικη σπορά του ρεβιθιού αποδίδει περίπου 150-200 κιλά ανά στρέμμα, απόδοση μικρότερη σε σχέση με τη φθινοπωρινή σπορά. Ο καρπός του κτηνοτροφικού ρεβιθιού είναι πλούσιος σε πρωτεΐνες (20-23%), σε υδατάνθρακες (50-55%), σε λάδι (4-7%), σε ανόργανα στοιχεία (ασβέστιο, φώσφορο, κάλιο, σίδηρο) και σε βιταμίνες (Β1, Β5 κ.ά.). Παρά τη σχετικά χαμηλότερη, σε σύγκριση με τη σόγια, περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, το ρεβίθι είναι μία εξαιρετική πρωτεϊνούχα συμπυκνωμένη τροφή, κατάλληλη για βοοειδή, αιγοπρόβατα, χοιρινά, πουλερικά και μπορεί να την αντικαταστήσει πανεύκολα.
Βιβλιογραφία Αναφορές Δαλιάνης, Κ. (1993). Ψυχανθή για καρπό και σανό. Εκδόσεις Α. Σταμούλης Γεωργία και κτηνοτροφία, Κτηνοτροφικά φυτά Το κτηνοτροφικό ρεβίθι (3ος/2012) Ινστιτούτο Γεωργοοικονομικών και Κοινωνιολογικών Ερευνών Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας, Βιολογικό Κτηνοτροφικό Ρεβίθι, 2008 Κώστας Κουτής, Κτηνοτροφικό ρεβίθι: Η καλύτερη και ασφαλέστερη απάντηση γεωργών και καταναλωτών στη γενετικά τροποποιημένη σόγια, «Ο φυσικός κόσμος ενάντια στα μεταλλαγμένα», Φύλο 1 ο, Μάης 2004 Ηλιάδης Κ. Η έρευνα στα κτηνοτροφικά φυτά & όσπρια στην Ελλάδα, ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε., Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών και Βοσκών, Λάρισα 2006. Kτήμα και Κήπος, Ρεβίθι (11ος 12ος 2012)
Ρεβίθι Καλλιέργεια ελληνικών κτηνοτροφικών φυτών Κολωνού 78 Αθήνα 10437 Τηλ. 210 3806374-5 www.greenpeace.gr Αποκλειστικός δωρητής του προγράμματος Εκπαίδευση αγροτών στα ελληνικά κτηνοτροφικά φυτά