ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΙΤΛΟΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΙΤΛΟΣ Οικονομική Προσέγγιση της Ελληνικής Γαλακτοπαραγωγής πριν και μετά την καθιέρωση των προϊόντων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Βαλεντίνη Κουβλάκη Διατριβή υποβληθείσα προς μερική εκπλήρωση των απαραιτήτων προϋποθέσεων για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης Αθήνα Δεκέμβριος, 2013

Εγκρίνουμε τη διατριβή του/τής [ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ] [Όνομα Υπεύθυνου/ης Καθηγητή/τριας] [ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ] [ΥΠΟΓΡΑΦΗ] [Όνομα Εξεταστή/τριας Καθηγητή/τριας [1] ] [ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ] [ΥΠΟΓΡΑΦΗ] [Όνομα Εξεταστή/τριας Καθηγητή/τριας [2] ] [ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ] [ΥΠΟΓΡΑΦΗ] [ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ] 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη... 6 Εισαγωγή... 8 Κεφάλαιο 1 Η ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ... 10 1.1 Η σημασία της κτηνοτροφίας... 10 1.2 Η Παγκόσμια Κτηνοτροφία... 11 1.3 Η Ελληνική Κτηνοτροφία... 11 1.4 Η Κοινή Οργάνωση Αγοράς (ΚΟΑ)... 13 1.5 Εισαγωγές Εξαγωγές γάλακτος... 15 Κεφάλαιο 2 ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ... 18 2.1 Γενικές Πληροφορίες του Κλάδου... 18 2.2 Εγχώρια Ιδιωτική Κατανάλωση Γαλακτοκομικών Προϊόντων... 19 2.3 Ισοζύγιο Γαλακτοκομικών Προϊόντων... 20 2.3.1 Εισαγωγές γαλακτοκομικών προϊόντων... 20 2.3.2: Εξαγωγές γαλακτοκομικών προϊόντων... 23 2.4 Δαπάνη για γαλακτοκομικά προϊόντα... 24 2.5 Μεταβολες της Ελληνικης γαλακτοπαραγωγής από την τεχνολογία.... 25 2.6 Η Ελληνική νομοθεσία για τα προϊόντα του κλάδου της Τυροκομίας... 26 2.7 Προβλήματα, τάσεις και προοπτικές του κλάδου των γαλακτοκομικών... 27 Κεφάλαιο 3 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ... 30 3.1 Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.)... 30 3.2 Η καθιέρωση και η πρώτη εφαρμογή του καθεστώτος των ποσοστώσεων (1984-1992) στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 31 3.3 Μεταρυθμίσεις του μέτρου των ποσοστώσεων (1992)... 32 3.4 Σύνοδος Κορυφής του Βερολίνου,<<Agenda 2000>>... 33 3

3.5 Η τελική αναθεώρηση των μεταρρυθμίσεων (2003)... 33 3.6 Το καθεστός των ποσοστώσεων στην Ελλάδα (1984-1992)... 34 3.7 Τα αποτελέσματα του καθεστώτος των ποσοστώσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.... 37 Κεφάλαιο 4 ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ... 38 4.1 Προϊόντα προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) και προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης (ΠΓΕ).... 38 4.2 Οι κανονισμοί της ΕΕ και τα μητρώα των ΠΟΠ-ΠΓΕ-ΕΠΙΠ... 40 4.3 Κατηγορίες προϊόντων ΠΟΠ-ΠΓΕ-ΕΠΙΠ... 41 4.4 Διαδικασία κατοχύρωσης των προϊόντων ΠΟΠ, ΠΓΕ και ΕΠΙΠ... 41 4.5 Ελληνικά προϊόντα ΠΟΠ Η αναγώριση τους απο την Ευρωπαϊκή Κοινότητα.... 42 4.6 Απαιτούμενες προδιαγραφές... 46 4.7 Τα είκοσι ελληνικά τυριά ΠΟΠ... 47 4.8 Η δικαστική περιπέτεια για την κατοχύρωση της φέτας... 54 4.8.1 Παραγωγή Φέτας απο τον Καναδά... 58 4.9 Αξιολόγηση της πολιτικής για τις Προστατευόμενες Ονομασίες προέλευσης και τις Προστατευόμενες Γεωγραφικές Ενδείξεις.... 59 Κεφάλαιο 5 Η ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΩΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ... 61 5.1 Η υφιστάμενη κατάσταση της παγκόσμιας και κοινοτικής αιγοπροβατοτροφίας... 61 5.2 Η αιγοπροβατοτροφία στην Ελλάδα... 62 5.3 Παράγοντες που επηρέασαν τις ποσότητες παραγωγής πρόβειου και αίγειου γάλακτος... 67 5.4 Η αιγοπροβατοροφία και τα γαλακτοκομικά Προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ)... 71 5.5 Εισαγωγές και Εξαγωγές αιγοπρόβειου γάλακτος... 77 5.6 Η υπόθεση Καρτέλ γάλακτος (2011)... 78 5.7 Οι πέντε δυνάμεις του Porter στην Ελληνική αγορά τυριών... 81 5.8 Οικονομική σημασία της ελληνικής αιγοπροβατοτροφίας... 84 5.9 Γενικότερη απαρίθμιση των προβλημάτων του κλάδου... 85 4

Κεφάλαιο 6 ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ... 89 6.1 Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) 2007-2013... 89 6.2 Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την κρίση στον τομέα των γαλακτοκομικών προϊόντων (2009)... 92 6.3 Η Κοινή Αγροτική Πολιτική μετά το 2013... 96 6.4 Προοπτική των Ελληνικών τυριών ΠΟΠ στα πλαίσια των νέων εξελίξεων και της ένατης Συνόδου του ΠΟΕ... 97 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 99 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 102 5

Περίληψη Ο κλάδος της γαλακτοπαραγωγής και της παραγωγής τυροκομικών πρϊόντων είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ελληνική ιστορία και κατέχει στην χώρα μας σημαντική θέση στο χώρο των γαλακτοκομικών προϊόντων και στον ευρύτερο χώρο των ειδών διατροφής. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και η ποιότητα ορισμένων προϊόντων προκύπτουν πολλες φορές απο τον τόπο και τον τρόπο με τον οποίο αυτά παράγονται. Με την πάροδο του χρόνου, έχει παρατηρηθεί πως οι καταναλωτές δίνουν όλο και περισσότερη σημασία στον τόπο προέλευσης των προϊόντων που προτιμούν να καταναλώνουν. Τα παραδοσικά προϊόντα συνδέονται άμεσα με τον τόπο καταγωγής τους. Τα χαρακτηριστικά τους σε συνδυασμό με τον τρόπο παρασκευής τους, που διατηρήθηκε αναλύωτος με το πέρασμα του χρόνου, τους προσδίδουν μια καλή φήμη και αποτελούν σπουδαία κληρονομιά του κάθε κράτους. Παρουσιάζεται λοιπόν η ανάγκη κατοχύρωσης τους και η θέσπιση σχετικού διεθνούς νομικού πλαισίου. Αντιλαμβανόμενη αυτήν την ανάγκη η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υιοθετήσει κάποια λογότυπα ποιότητας. Τα λογότυπα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) είναι τα δύο σημαντικότερα που έχουν καθιερωθεί. Η παραγωγή γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων όμως, είναι απο τις πιό σημαντικές γεωργικές δραστηριότητες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, γεγονός που δικαιολογεί την έντονη προστασία που παρέχεται στον συγκεκριμένο κλάδο απο την άσκηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.) Η εν λόγο προστασία συμπεριλαμβάνει μέτρα προστασίας στα σύνορα, παρεμβάσεις στην αγορά διατηρήσιμων πρϊόντων, επιδοτήσεις κατανάλωσης, εξαγωγικές επιστροφές καθώς επίσης και το καθεστώς των ποσοστόσεων. Όλα τα παραπάνω μέτρα, όπως γίνεται σαφές έχουν άμεσες συνέπειες στον τρόπο, την ποιότητα και την ποσότητα τόσο του γάλακτος όσο και των τυροκομικών προϊόντων που παράγονται στην Ελλάδα. Οφείλουν να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και να παράγονται σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Ε.Ε. Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστεί η πορεία της παραγωγής γάλακτος από το 1990 έως το 2012 και η μεταβολές που αυτή έχει υποστεί λόγω της κατοχύρωσης των είκοσι ελληνικών τυριών ως προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ). Με βάση τα στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, ο τομέας της παραγωγής αιγοπρόβειου γάλακτος, που αποτελεί και την βασικότερη πρώτη ύλη για την παραγωγή των ελληνικών τυριών ΠΟΠ, παρουσιάζει φθήνουσα πορεία παρά το γεγονός ότι υπάρχουν μεγάλα 6

περιθώρια ανάπτυξης. Μια πιθανή αξιοποίηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης του συγκεκριμένου τομέα μπορεί να προκαλέσει μια πολύ σημαντική πηγή εσόδων για το κράτος, ιδίως αυτήν την εποχή που το έχει περισσότερη ανάγκη από ποτε. Παρακάτω παρουσιάζονται οι λόγοι που έχουν οδηγήσει την ελληνική γαλακτοπαραγωγή σε τόσο χαμηλά επίπεδα, ο αντίκτυπος που αυτή έχει στα τυριά ΠΟΠ αλλά και πιθανές λύσεις και διέξοδοι από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος. 7

Εισαγωγή Η κοινωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζει συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον σε ότι έχει να κάνει με την παραγωγή προϊόντων ζωικής προέλευση με υψηλές προδιαγραφές ποιότητας και υγιεινής, με την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της ζωικής παραγωγής στο περιβάλλον, κυρίως στο έδαφος και τη χλωρίδα, και τέλος με τη διασφάλιση των «δικαιωμάτων των ζώων». Το ενδιαφέρον αυτό συνδυάζεται με την κύρια οικονομική επιδίωξη, την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων στα πλαίσια της παγκόσμιας αγοράς. Επιδιώκεται δηλαδή η ικανοποίηση των απαιτήσεων των καταναλωτών με την ελάχιστη δυνατή οικονομική επιβάρυνση τους. Στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας παρουσιάζεται ο κλάδος της κτηνοτροφίας τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εγχώριο επίπεδο καθώς επίσης και οι περιορισμοί που υφίσταται η Ελλάδα και οι χώρες μέλη της Ε.Ε. στην παραγωγή γάλακτος Κοινή Οργάνωση Αγοράς Γάλακτος (ΚΟΑ). Η οποία έχει ως βασικό στόχο να δημιουργήσει ένα σταθερό οικονομικό περιβάλλον για τους παραγωγούς γάλακτος αλλά και για τις γαλακτοβιομηχανίες, εξισορροπώντας την προσφορά και την ζήτηση και συγκρατώντας την υπερπαραγωγή. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η σημασία του κλάδου των γαλακτοκομικών προϊόντων μέσα από την παρουσίαση της εγχώριας ιδιωτικής κατανάλωσης, των εισαγωγών και εξαγωγών των γαλακτοκομικών προϊόντων καθώς επίσης και τα προβλήματα, οι τάσεις και οι προοπτικές του κλάδου. Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αφορά τον τομέα της παραγωγής γάλακτος καθώς επίσης παρουσιάζεται και το καθεστός των ποσοστόσεων, η πορεία που ακολούθησε μέχρι την καθιέρωσή του και οι επιδράσεις του στις χώρες της Ε.Ε. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης, καθώς και η απαιτούμενη διαδικασία για τη κατοχύρωση των προϊόντων αυτών. Επιπλέον αναφέρονται τα ελληνικά προϊόντα ΠΟΠ καθώς και τα είκοσι κατοχυρωμένα ως ΠΟΠ ελληνικά τυριά με τις προδιαγραφές τους και τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Τέλος γίνεται αξιολόγηση της πολιτικής των προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται διαγραμματικά η πορεία της παραγωγής αιγοπρόβειου γάλακτος από το 1990 έως το 2012 καθώς και οι παράγοντες που την 8

επηρέασαν. Επιπλέον γίνεται μια ανάλυση των πέντε δυνάμεων του Porter για την ελληνική αγορά των τυριών και παρουσιάζεται η οικονομική σημασία του κλάδου της τυροκομίας. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο αναφέρεται η Κοινή Αγροτική Πολιτική για τα έτη 2007 έως 2013 και η μεταρρυθμίσεις που αυτή έχει υποστεί προκειμένου να βελτιωθεί η φθήνουσα πορεία που ακολουθεί τα τελευταία χρόνια ο τομέας την γαλακτοπαραγωγής. Επίσης, παρουσιάζεται η νέα κοινή αγροτική πολιτική που θα ακολουθηθεί μετά το 2013 καθώς επίσης και οι προοπτικές των προϊόντων ΠΟΠ με βάση τους κανονισμούς που μέχρι τώρα έχουν οριστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 9

Κεφάλαιο 1 Η ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ 1.1 Η σημασία της κτηνοτροφίας Η κτηνοτροφία είναι ο κλάδος ο οποίος έχει ως αντικείμενο την εκτροφή κυρίως βοοειδών, βουβαλιών και αιγών για την παραγωγή γάλακτος κρέατος και δέρματος. Ο κλάδος της κτηνοτροφίας έχει ιδιαίτερη σημασία για την αγροτική οικονομία αλλά και την συνολική πορεία της εθνικής οικονομίας. Αποτελεί βασικό πυλώνα ανάπτυξης της και ταυτόχρονα μπορεί να αποτελέσει εγγύηση οτι η Ελλάδα μπορεί να καλύψει τις βασικές διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού της. Ενεργέι λοιπόν ως προστάτης απέναντι σε κάθε είδους κρίση. Σήμερα πάνω απο 140.000 οικογένειες ασχολούνται με την κτηνοτροφία, πράγμα που στην ουσία σημαίνει πως πάνω απο 300.000 άτομα απασχολούνται στον εν λόγο κλάδο. Στην πλειοψηφία τους μάλιστα αυτά τα άτομα είναι εγκατεστημένα στις ορεινές και προβληματικές περιοχές της χώρας, δημιουργούν και παράγουν κάτω απο αντίξωες συνθήκες. Η κτηνοτροφία αποτελεί σημαντικό κλάδο της γεωργιας αλλα και γενικότερα της εθνικής οικονομίας για τους εξης λόγους (Υπ.Α.Α.Τ, 2007): Παρέχει απασχόληση σε χιλιάδες οικογένειες, οι οποίες προσφέρουν στην εθνική οικονομία προϊόντα αξίας 215 εκτομμυρίων ευρώ ετησίως. Εκμεταλεύεται διαθέσιμους βοσκότοπους, ζωοτροφές κατωτερης ποιότητας (χόρτα, άχυρα κτλ.) καθώς και κάθε είδους γεωργικά και βιομηχανικά υποπροϊόντα και τα μετατσχηματίζει σε προϊόντα υψηλής βιολογικής αξίας τα οποία υπο άλλες συνθήκες θα παρέμεναν ανεκμετάλευτα. Παράγει δυο απο τα σημαντικότερα προϊόντα της διατροφικής αλυσίδας του ανθρώπου (γάλα και κρέας) τα οποία και αποτελού βασική πηγή πρωτεϊνών, λιπαρών και άλλων σημαντικών στοιχείων. Συμβάλεί στην διατήρηση του κοινωνικού ιστού της χώρας και αποτρέπει την εγκατάλειψη και ερήμωση των ορεινών και μειονεκτηκών περιοχών της Ελλάδας. Αποτελεί σημαντική πηγή απασχόλησης και εισοδήματος στον τομέα της μεταποίησης, της εμπορίας και των μεταφορών. 10

1.2 Η Παγκόσμια Κτηνοτροφία Σε ετήσιο επίπεδο, η παραγωγή γάλακτος ανέρχεται περίπου σε 583 εκατομμύρια τόνους παγκοσμίως, απο τους οποίους τα 208 εκατομμύρια τόνοι προέρχονται απο την Ευρώπη κατατάσσοντας την έτσι στην πρώτη θέση παγκοσμίως. Στην συνέχεια, 147 εκατομμύρια τόνοι παράγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τέλος 790 χιλιάδες τόνοι στην Ελλάδα (ποσοστό 0,14% της παγκόσμιας παραγωγής) (FAO, 2012). Σε επίπεδο χώρας τώρα, τις πρώτες θέσεις σε παραγωγή γάλακτος καταλαμβάνουν οι ΗΠΑ, η Ινδία και η Κίνα αντίστοιχα, και ακολουθούν Ρωσία, Βραζιλία, Γερμανία, Γαλλία, Νέα Ζηλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Πολωνία, Ιταλία. Η αποδοτικότικα των ζώων τώρα ανέρχεται περίπου σε 2.300 λίτρα ανα έτος παγκοσμίως, σε 5.200 λίτρα ανα έτος στην Ευρώπη, σε 6.100 λίτρα ανα έτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τέλος σε 3.700 λίτρα ανα έτος στην Ελλάδα (FAO, 2012). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγή γάλακτος κατέχει το 13% της αξίας της αγροτικής παραγωγής και έχει την τάση να είναι υψηλότερη στην Βόρεια Ευρώπη και πιο χαμηλή στις Μεσογειακές χώρες στις οποίες η παραγωγή ανέρχεται σε λιγότερο απο 8% για κάθε κράτος μέλος. Αναλυτικότερα, η Γερμανία παράγει περίπου το 20% απο την συνολική παραγωγή αγελαδινού γάλακτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Γαλλία το 17%, το Ηνωμένο Βασίλειο το 10%, η Ιταλία το 7,5%, οι Κάτω Χώρες το 7%, η Ισπανία το 4% και η Ελλάδα το 0,5% (Eurostat 2012). 1.3 Η Ελληνική Κτηνοτροφία Στην Ελλάδα παράγονται περίπου 497.000 τόνοι πρόβειου γάλακτος και 115.000 τόνοι κατσικίσιου (ΕΛΟΓΑΚ, 2013). Όσο αφορά τον κλάδο της γαλακτοπαραγωγής, ένα απο τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι η μεγάλη αύξηση του μεγέθους των μονάδων και η ταυτόχρονη μείωση του αριθμού των παραγωγών. Στον πίνακα 1.1 φαίνεται η παραγωγή αιγοπρόβειου γάλακτος της στην Ελλάδα ανα νομό για το 2012. 11

Πίνακας 1.1: Παραγωγή γάλακτος στην Ελλάδα ανά νομό (ΕΛΟΓΑΚ, 2013) 12

1.4 Η Κοινή Οργάνωση Αγοράς (ΚΟΑ) Το γάλα που παράγεται απο τους εγχώριους παραγωγούς αποτελεί και την πρώτη ύλη για τις γαλακτοβιομηχανίες οι οποίες αποροφούν το 70% της παραγωγής για να δημιουργήσουν δευτερογενή γαλακτοκομικά προϊόντα (τυρί, γιαούρτι κτλ). Η εγχώρια όμως παραγωγή γάλακτος τόσο για την Ελλάδα όσο και για όλες τις χώρες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι δεδομένη και καθορίζεται απο την Κοινή Οργάνωση Αγοράς Γάλακτος (ΚΟΑ). Η εν λόγο οργάνωση ιδρύθηκε το 1968 και έχει ως βασικό στόχο να δημιουργήσει ένα σταθερό οικονομικό περιβάλλον για τους παραγωγούς γάλακτος αλλά και για τις γαλακτοβιομηχανίες, εξισορροπώντας την προσφορά και την ζήτηση και συγκρατώντας την υπερπαραγωγή. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος δημιουργήθηκε ένας μηχανισμός στήριξης των τιμών και της ποιότητας των προϊόντων ο οποίος λαμβάνει υπ όψιν του τις ανάγκες κάθε γεωργικού τομέα καθώς και την αλληλεξάρτηση αυτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δύναται να επιβάλλει πρότυπα εμπορίας ορισμένων γεωργικών προϊόντων. Τα πρότυπα αυτά μπορούν για παράδειγμα να αφορούν την ποιότητα των προϊόντων, τη συσκευασία τους, την αποθήκευση ή και τη μεταφορά τους. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί πως για να ενισχυθεί η ποιότητα των αγροτικών προϊόντων η Ευρωπαϊκή Ένωση με τους κανονισμούς της περι συστημάτων προστασίας γεωγραφικών ενδείξεων και ονομασιών προέλευσης ορίζει τις απαιτήσεις που πρέπει να καλύπτονται ώστε ένα προϊόν να θεωρείται ως προϊόν «προστατευόµενης ονοµασίας προέλευσης» (ΠΟΠ) ή «προστατευόµενης γεωγραφικής ένδειξης» (ΠΓΕ). (Μάρδας, 2005, σελ.361) Ταυτόχρονα μπορεί να ληφθούν έκτακτα μέτρα για την στήριξη αγορών που διέρχονται κρίση. Τέτοια μέτρα απαιτούνται για παράδειγμα σε περίπτωση εξάπλωσης ασθενειών των ζώων ή φυσικής καταστροφής, των οποίων οι συνέπειες επηρεάζουν τις γεωργικές αγορές. Επιπρόσθετα, η ΚΟΑ μπορεί να επιβάλει την προσκόμιση αδειών εισαγωγής ή εξαγωγής ως προϋπόθεση για τις εισαγωγές και τις εξαγωγές αντίστοιχα για τα προϊόντα τομέων όπως αυτός του γάλακτος και των γαλακτοκομικών πρϊόντων. Όσο αφορά τις εισαγωγές, εισαγωγικοί δασμοί του Κοινού Δασμολογίου εφαρμόζονται στα εν λόγω προϊόντα, υπάρχουν και περιπτώσεις βέβαια όπου οι εισαγωγικοί δασμοί μπορεί να ανασταλούν ή να εφαρμοστούν πρόσθετοι.απο την άλλη μεριά για τις εξαγωγές καθορίζονται κανόνες σχετικά με τη διαχείρηση των εξαγωγικών ποσοστόσεων στον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων και την ειδική μεταχείρηση κατα την εισαγωγή σε τρίτη χώρα. Σε κάθε κράτος μέλος χορηγούνται δυο ποσοστώσεις, μια για τις 13

παραδόσεις γάλακτος σε γαλακτοκομικές μονάδες και μια για τις απευθείας πωλήσεις στους καταναλωτές. Η Ελλάδα κατείχε ποσόστωση 700 χιλιάδων τόνων αγελαδινού γάλακτος μέχρι το 2003, η οποία όμως αυξήθηκε στις 820 χιλιάδες τόνους απο το 2004 και μετά. Σύμφωνα με τον τελευταίο κοινοτικό Κανονισμό (ΕΚ) 72/2009 του Συμβολίου Υπουργών Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι νέες ποσοστώσεις της ελληνικής παραγωγής για την περίοδο 2009 έως 2015 αυξάνονται κατα 1% το χρόνο. Έπειτα το Κοινοτικό σύστημα των εθνικών ποσοστόσεων καταργείται. Στο διάγραμμα 1.1 απεικονίζεται η πορεία της παράγωγής και της χρήσης γάλακτος απο το 1981 έως το 2008. 14

ιάγραµµα 1.1: Παραγωγή και χρήση γάλακτος στην Ελλάδα (Υπ.Α.Α.Τ ιεύθυνση Αγροτικής Πολιτικής και Τεκµηρίωσης, Τµήµα Αγροτικής Στατιστικής) 1.5 Εισαγωγές Εξαγωγές γάλακτος Υπάρχει πολύ μεγάλη απόκλιση μεταξύ των εισαγωγών και των εξαγωγών γάλακτος στην χώρα μας. Ενδεικτικά, οι εξαγωγές φρέσκου ελληνικού γάλακτος για το έτος 2009 ανήλθαν στους 755 τόνους ενώ το έτος 2010 έφτασαν τους 1.340 τόνους, πράγμα που σημαίνει πως αυξήθηκαν κατα 77,35% μέσα σε έναν χρόνο. Αντίστοιχα οι εισαγωγές γάλακτος το έτος 2009 ανήλθαν σε 145 εκατομμύρια τόνους ενώ το 2010 ανήλθαν σε 166 εκατομμύρια τόνους παρατηρείται δηλαδή μια αύξησης της τάξεως του 14,70% (Υπ.Α.Α.Τ., 2011). Όπως είναι προφανές η ποσσότητα των εισαγωγών ξεπερνάει κατά χιλιάδες τόνους 15

την ποσότητα των εισαγωγών. Στην συνέχεια παρουσιάζονται και διαγραμματικά τα στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω, πιο συγκεκριμένα στο διάγραμμα 1.2 βλέπουμε την αύξηση που σημειώθηκε στις εξαγωγές το 2010 σε σχέση με το 2009 και αντίστοιχα στο διάγραμμα 1.3 την αύξηση των εισαγωγών κατά το 2010 σε σύγκριση με το 2009. Διάγραμμα 1.2: Ποσότητες εξαγωγών γάλακτος για τα έτη 2009 και 2010. 16

Διάγραμμα 1.3: Ποσότητες εισαγωγών γάλακτος για τα έτη 2009 και 2010. Οι εξαγωγές γάλακτος του 2009 είχαν αξία 682 χιλιάδες ευρώ ενώ το 2010 η αξία τους έφτασε τις 857 χιλιάδες ευρώ, παρατηρείται μια αύξηση κατα 25,55%. Κατ αντιστοιχεία η αξία των εισαγωγών γάλακτος το 2009 ήταν περίπου 77 εκατομμύρια ευρώ ενώ το 2010 ανήλθε στα 85 εκατομμύρια ευρώ, αυξήθηκε δηλαδή κατα 10,80% (Υπ.Α.Α.Τ.,2011). 17

Κεφάλαιο 2 ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 2.1 Γενικές Πληροφορίες του Κλάδου Τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν έναν απο τους σημαντικότερους κλάδους ειδών διατροφής. Με την πάροδο του χρόνου ο εν λόγο κλάδος αλλάζει συνεχώς μορφή και δομή. Χαρακτηριστικό είναι πως στο παρελθόν αποτελούνταν κυρίως απο πολλες μικρές παραγωγικές μονάδες, η δυναμικότητα των οποίων ήταν περιορισμένη και αρκούσε για να καλύψει την τοπίκη αγορά στην οποία αυτές εντάσσονταν. Επιπλέον τα γαλακτοκομικά προϊόντα τα οποία παράγονταν περιορίζονταν κυρίως στο γιαούρτι, στα τυρία, στο βούτυρο, στις κρέμες, στα ρυζόγαλα κτλ. και λιγότερο στη παραγωγή φρέσκου γάλακτος κατανάλωσης, γεγονός το οποίο σταμάτησε να συμβαίνει απο την στιγμή που οι γαλακτοπαραγωγοί ξεκίνησαν να εφαρμόζουν την τεχνική Ultra High Temperature (UHT), η οποία επιτρέπει την διατήρηση του γάλακτος εκτός ψυγείου για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η μορφή και η πορεία εξέλιξης του κλάδου άλλαξε μετά απο την εφαρμογή της παραπάνω τεχνικής και η παραγωγή και κατανάλωση φρέσκου παστεριωμένου γάλακτος αυξήθηκε. Ένα απο τα βασικότερα χαρακτηριστικά του κλάδου είναι η σταδιακή μείωση του αριθμού των μικρών μονάδων παραγωγής. Η συγκεκριμένη μείωση οφείλεται κυρίως στην αδυναμία των μικρών γαλακτοκομείων να εκσυγχρονιστούν και να λειτουργήσουν σύμφωνα με τα Κοινοτικά και Εθνικά πρότυπα με αποτέλεσμα να υστερούν ποιοτικής πιστοποίησης και να μην έχουν μεγάλη απήχησε στο καταναλωτικό κοινό. Στην εξέλιξη αυτή συνέλαβε επίσης και η ανάπτυξη των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ όπου διατίθονται γαλακτοκομικά προϊόντα με σταθερή γεύση, ποιότητα, συσκευασία και τιμή. Την τελευταία εικοσαετία η Ευρωπαική Ένωση και το κράτος παρείχαν συγκεκριμένους κονονισμούς, πρότυπα λειτουργίας καθώς και σημαντικά επενδυτικά κίνητρα στις ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις και τις ώθησαν να εκσυγχρονιστούν. Στον χώρο της πρώτης ύλης για παράδειγμα, με την βοήθεια κοινοτικών προγραμμάτων κατέστη δυνατός ο εξορθολογισμός του λειτουργικού κόστους και η αναβάθμιση της ποιότητας με τους εξής τρόπους: 1 Χρησιμοποίηση ειδικών ισόθερμων βυτίων για τη μεταφορά του γάλακτος. 1 http://www.agronews.gr/files/1/pdf/entheta_pdf/10_13_nea_kap.pdf 18

Εγκατάσταση αυτόματων δεξαμενών πρόψυξης, για την συντήρηση του γάλακτος. Στον τομέα την παραγωγής, οι εξελίξεις που πραγματοποιήθηκαν ηταν οι εξής: 2 Αυτοματοποίηση κάποιον σταδίων της παραγωγικής διαδικασίας, με στόχο την σταθεροποίηση της ποιότητας του προϊόντος και την συσκευασία του καθώς επίσης και την αύξησης της ανταγωνιστικότητας. Δημιουργία εργαστηρίων για τον έλεγχο της ποιότητας του τελικού προϊόντος και τον εντοπισμό τυχόν νοθείας αυτού. Αναβάθμιση και βελτίωση της συσκευασίας των παραγώμενων προϊόντων με στόχο την αύξηση της κατανάλωης των προϊόντων στον σχολείο, στην εργασία, στο σπίτι, κτλ. Εγκατάσταση συστημάτων καθαρισμού των μηχανημάτων και των σωληνώσεων έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η υγιεινή των προϊόντων. Οργάνωση των υπηρεσιών για τον ολοκρηρωμένο έλεγχο της παραγωγής, της διακίνησης και της αποθήκευσης. Απο τα παραπάνω συμπεραίνεται πως η εγχώρια βιομηχανία γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων υπόκειται σε ένα εκσυγχρονισμένο και αυστηρό πλαίσιο λειτουργίας, το οποίο βασικό στόχο έχει την προστασία των καταναλωτών μέσω της οριοθέτησης των επιπέδων ποιότητας και υγιεινής. 2.2 Εγχώρια Ιδιωτική Κατανάλωση Γαλακτοκομικών Προϊόντων Τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν την βάση της διατροφικής αλυσίδας του ανθρώπου. Στον πίνακα 2.1 που ακολουθεί βλέπουμε την κατανάλωση τους στην χώρα μας για τα έτη 2000 έως 2006. Σημειώνεται ότι, η μεθοδολογία επεξεργασίας των πρωτογενών στατιστικών στοιχείων απο την υπηρεσία Εθνικών Λογαρισμών έχει αλλάξει απο το 2003, προκειμένου να ανταποκρίνεται στην μεθοδολογία που χρησιμοποιείται από την Ευρωπαική Ένωση. Γάλα κατανάλωσης 181.700 163.100 156.200 155.500 154.500 129.600 135.900 Ίδια κατανάλωση 135.500 116.500 114.400 113.600 117.500 100.400 106.000 Απ' ευθείας 2 Απόφαση της Επιτροπής 94/173ΕΚ που πάρθηκε την 22 η του Μαρτίου 2001 19

πώληση 46.200 46.600 41.800 41.900 37.000 29.200 29.900 Κρέμα γάλακτος 600 200 200 600 600 200 200 Βούτυρο 1.600 0.700 1.300 1.300 1.300 1.100 400 Τυρί 75.700 70.700 70.600 82.700 86.500 75.200 78.300 Γιαούρτι 22.600 22.900 20.600 23.800 27.200 27.000 21.300 ΣΥΝΟΛΟ 282.200 257.600 248.900 263.900 270.100 233.100 236.100 Πίνακας 2.1: Εχγώρια Ιδιωτική κατανάλωση (σε τόνους) Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας - διεύθυνση Αγροτικής Πολιτικής & Τεκμηρίωσης 2.3 Ισοζύγιο Γαλακτοκομικών Προϊόντων 2.3.1 Εισαγωγές γαλακτοκομικών προϊόντων Στα διαγράμματα 2.1 και 2.2 που παρουσιάζονται στη συνέχεια, φαίνεται η πορεία των εισαγωγών των γαλακτοκομικών προϊόντων ανα κατηγορία για τα έτη 2004 έως 2009. Είναι εμφανές πως οι συνολικές εισαγώμεμες ποσότητες ακολουθουν αυξητική τάση για το συγκεκριμένο διάστημα. 20

Διάγραμμα 2.1: Εισαγωγές γαλακτοκομικών προϊόντων (2004-2009) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Διάγραμμα 2.3: Διάρθρωση Γαλακτοκομικών Προϊόντων 2009 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 21

Πίνακας 2.1: Εισαγωγές γαλακτοκομικών πρϊόντων ανα κατηγορία(2004-2009) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Όσον αφορά τους βασικότερους ξένους προμηθευτές γαλακτοκομικών προϊόντων, που προυσιάζονται στον πίνακα 2.2, οι βασικότεροι είναι η Γερμανία, η Ολλανδία και η Γαλλία καθώς καλύπτουν ποσοστό περισσότερο απο το 80% επι του συνόλου των εισαγωγών για την τελευταία πενταετία. Πίνακας 2.2: Κυριότερες χώρες προέλευσης γαλακτοκομικών προϊόντων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 22

2.3.2: Εξαγωγές γαλακτοκομικών προϊόντων Αντίστοιχα με τις εισαγωγές, ανοδική πορεία παρουσίασαν και οι εξαγωγές γαλακτοκομικών προϊόντων την τελευταία δεκαετία, με μέσο ρυθμό μεταβολής 8,8% ανα έτος. Στο διάγραμμα 2.3 που παρουσιάζεται στην συνέχεια βλέπουμε τις μεταβολές που πραγματοποιήθηκαν στις εξαγωγές κατά τα έτη 2004 έως και 2009. Διάγραμμα 2.3: Εξέλιξη των εξαγωγών γαλακτοκομικών προϊόντων (2004-2009) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Εν συνεχεία, όπως προκύπτει από στοιχεία του FAO (Food and Agriculture Organization), το 2010 τα βασικότερα εξαγωγικά προϊόντα της Ελλάδας ήταν το γιαούρτι, οι εξαγωγές του αποίου διαμορφώθηκαν σε 22.015 τόνους και τα τυρία απο πλήρες αγελαδινό γάλα απο τα οποία, μόνο στην Γερμανία, εξήχθησαν 1.008.251 τόνοι με αξία 3.956$ ανά τόνο. Οι χώρες που καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στην εισαγωγή των γαλακτοκομικών αυτών προϊόντων είναι η Γερμανία, η Ολλανδία και η Γαλλία. 23

Διάγραμμα 2.4 Πηγή: FAOSTAT 2.4 Δαπάνη για γαλακτοκομικά προϊόντα Ο κλάδος των γαλακτοκομικών προϊόντων είναι απο τους πιό παραδοσιακούς και βασικούς κλάδους στη χώρα μας. Χαρακτηριστικό του κλάδου είναι οτι αφ ενός δραστηριοποιείται σε αυτόν μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων, αφετέρου παράγει τα βασικότερα είδη διατροφής ενός ανθρώπου. Στα γαλακτοκομικά (και τυροκομικά) είδη, παρόλη την γενικότερη μείωση του αγοραστικού εισοδήματος των καταναλωτών τα τελευταία χρόνια, η μείωση της ζήτησης που σημειώθηκε έιναι σχετικά μικρή. η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή και το εισόδημα είναι σχετικά χαμηλές, παρ όλες τις οικονομικές δυσχέριες των καταναλωτών. 3 Η κατάσταση στη ζήτηση και κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων παρουσιάζεται στα αποτελέσματα τη ΕΣΥΕ. Σύμφωνα με αυτά, η δαπάνη ανά νοικοκυριό για γαλακτοκομικά προϊόντα ανέρχεται κατα μέσο όρο στα 58,82. Πιο συγκεκριμένα, στις αγροτικές περιοχές η δαπάνη είναι 49,63 και στις αστικές περιοχές 60,92 καλύπτοντας έτσι το 15,32% και 17,27% αντίστοιχα των συνολικών μέσων μηνιαίων δαπανών σε είδη 3 http://el.wikibooks.org/wiki/ 24

διατροφής. Αξίζει να σημειωθεί πως, η δαπάνη αυτή αυξάνεται ανάλογα με τα μέλη ενός νοικοκυριού καθώς επίσης και με το εισόδημα του καταναλωτή. Το επίπεδο της δαπάνης για γαλακτοκομικά προϊόντα γίνεται πιο σαφές αν παρατηρήσει κανείς τις δαπάνες που πραγματοποιούνται για φρέσκο γάλα. Οι μέσες μηνιαίες δαπάνες γάλακτος αυξήθηκαν μέσα σε μία δεκαετία κατά 46,43%, δηλαδή από 8,42 που ήταν το 1998 αυξήθηκαν σε 12,33 το 2008. 2.5 Μεταβολες της Ελληνικης γαλακτοπαραγωγής από την τεχνολογία. Η παραγωγή γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων σήμερα απο παραδοσιακή δραστηριότητα έχει αποκτήσει πιο βιομηχανικό χαρακτήρα. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους και αυτό διότι προέρχονται απο την εφαρμογή νέων τεχνολογιών και καινοτομιών στον κλάδο. Ως αποτέλεσμα προκύπτει η συνεχής και σταδιακή βςλτίωση του κλάδου. Αρχικά, η βιομηχανοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας οδήγησε στον εκσυγχρονισμό των παραγωγικών μονάδων με αποτέλεσμα τα προϊόντα που παράγουν να είναι καλύτερης ποιότητας σε σχέση με παλαιότερα. Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκαν επενδύσεις που είχαν ως απότερο σκοπό την βελτίωση της ποιότητας της πρώτης ύλης και την αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ο πλήρης έλεγχος των ποιοτικών χαρακτηριστικών της πρώτης ύλης και της παραγωγικής διαδικασίας. Επιπλέον μπορεί να ελέγχεται και η διάρκεια των διαφόρων σταδίων παραγωγής καθώς και τα επίπεδα υγρασίας, θερμοκρασίας και άλλων παραμέτρων. Ιδιαίτερο αντίκτυπο στην διασφάλιση της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων είχε και η εφαρμογή του συστήματος HACCP (Ανάλυση Κινδύνων- Κρίσιμα σημεία Ελέγχου) το οποίο και υιοθετήθηκε απο όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου. Με την υπάρχουσα τεχνολογία λοιπόν δίνεται η δυνατότητα να εφαρμοστεί ένα σύστημα που θα πραγματοποιεί ολοκληρωμένο προληπτικό έλεγχο της διαδικασίας παραγωγής ενός τροφίμου και θα καλύπτει όλα τα στάδια αυτής, απο την συλλογή των πρώτων υλών μέχρι την κατανάλωση απο τον αγοραστή. Ένας άλλος τρόπος πιστοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας που μπορεί να ακολουθεί μια επιχείρηση είναι το σύστημα ISO 22000. Χρησιμοποιείται κυρίως αππο επιχειρήσεις που ακολουθούν διαδικασίες τυποποιησης κατα την παραγωγή ενός 25

προϊόντος και με την χρήση του συγκεκριμένου συστήματος τεκμηριώνουν οτι τα προϊόντα που παράγουν πληρούν κάποιες συγκεκριμένες προδιαγραφές, για τις οποίες έχουν δεσμευτεί. Το εν λόγο σύστημα και η εφαρμογή του έιναι πολύ σημαντική για επιχειρήσεις των οποίων τα προϊόντα είναι άμεσα αναγνωρίσιμα. Με αυτόν τον τρόπο παρέχουν στους καταναλωτές μια μακροχρόνια αξιοπιστία των προϊόντων τους. Η αύξηση της ζήτησης για συσκευασμένα-τυποποιημένα προϊόντα έδωσε ώθηση για την αλλαγή του τρόπου οργάνωσης της παραγωγής και ταυτόχρονα συνέβαλε στην ανάπτυξη τόσο των μεγάλων, όσο και των μικρών επιχειρήσεων. Οι μικρές αυτές επιχειρήσεις, προσπαθούν να προσαρμοστούν επεκτείνοντας την παραγωγική τους διαδικασία στη συσκευασία των προϊόντων τους με στόχο να αυξήσουν τις πωλήσεις τους. Τέλος, η συνεχής εκπαίδευση ατόμων που γνωρίζουν τον κλάδο και είναι σωστά ενημερωμένοι είναι ένας παράγοντας που συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη και πρόοδο. Η απασχόληση κατάλληλα εκπαιδευμένων ατόμων στις επιχειρήσεις προσδισει μια επιπλέον δυναμικότητα και συμβάλει στην βελτίωση της οργανωτικής τους δομής. 2.6 Η Ελληνική νομοθεσία για τα προϊόντα του κλάδου της Τυροκομίας Τυρί νοείται το προϊόν πήξης γάλακτος με ή χωρίς ωρίμανση και πήξης του τυρογάλακτος με ή χωρίς ωρίμανση, σύμφωνα με τον Ελληνικό Κώδικα Τροφίμων και Ποτών (άρθρο 83), που δίνει κατά περίπτωση τους κάτωθι ορισμούς: Τυριά απο γάλα με ωρίμανση είναι τα <<προϊόντα ωρίμανσης του πήγματος (στάλπης) που είναι απαλλαγμένο απο το τυρόγαλα στον επιθυμητό κάθε φορά βαθμό και τα οποία παρασκευάστηκαν, με την επενέργεια πυτιάς ή αλλων ανζύμων που δρουν ανάλογα σε γάλα (νωπό ή παστεριωμένο, αγελάδας, προβάτου, κατσίκας βουβλαλου, και μίγματα αυτων) ή σε μερικώς αποβουτυρωμέν γάλα ή σε μίγμα αυτών ή και σε μίγματα αυτών με κρέμα γάλακτος (αφρόγαλα)>>. Τυριά απο γάλα χωρίς ωρίμανση με αλοιφώδη υφή, χαρακτηρίζονται τα << φρέσκα (νωπά τυριά που παρασκευάζονται με την επενέργεια αβλαβών οξυγαλακτικών καλλιεργειών βακτηρίων σε παστεριωμένο γάλα ή παστεριωμένο γάλα και παστεριωμένη κρέμα γάλακτος (αφρόγαλα) και των οποίων η υγρασία δεν υπερβαίνει το 75% 26

Τυριά τυρογάλακτος με ή χωρίς ωρίμανση χαρακτηρίζονται τα <<τυριά που λαμβάνονται με ισχυρή θέρμανση τυρογάλακτος ( με ή χωρίς όξυνση) και με ή χωρίς προσθήκη γάλακτος και κρέμα γάλακτος (αφρόγαλα) και βρώσιμου χλωριούχου νατρίου (κοινώς αλάτι), τα οποία μπορούν να διατεθούν νωπά (φρέσκα) μερικά απο αυτά μπορούν να διατεθούν και με μερική αφυδάτωση (ξερά) και άλλα κατόπιν ωρίμανσης και των οποίων η υγρασία δεν υπερβαίνει το 70%. Λόγω της τεράστιας ποικιλίας τυριών που κυκλοφορούν ανά την υφήλιο (ξεπερνούν τα 2000 είδη), είναι πολύ δύσκολη η ταξινόμησή τους με κοινά κριτήρια και με τον ίδιο τρόπο. Ένα είδος τυριού μπορεί να ταξινομηθεί σε διαφορετική κατηγορία και με διαφορετικό τρόπο απο τους διάφορους επιστήμονες ή απο χώρα σε χώρα. (Ανυφαντάκης, 2004) 2.7 Προβλήματα, τάσεις και προοπτικές του κλάδου των γαλακτοκομικών Η Ελληνική γαλακτοκομία σήμερα είναι μια ώριμη αγορά με ικανοποιητική εσωτερική κατανάλωση εν μέσω κρίσης και με αύξηση των εξαγωγών κυρίως των τυριών ΠΟΠ, προς χώρες της ΕΕ αλλά και προς όλο τον κόσμο. Πολλά ωστόσο είναι τα προβλήματα που έχει αντιμετωπίσει ο κλάδος. Αρχικά, η ύπαρξη μεγάλου αριθμού γεωργικών εκμεταλλεύσεων παραδοσιακού χαρακτήρα δυσκολεύει την βελτίωση και την πρόοδο του κλάδου διότι, οι μονάδες αυτές δεν έχουν σύγχρονο εξοπλισμό και οργανωμένο δίκτυο διανομής. Η δυκολία που αντιμετωπίζουν πολλές απο τις μικρές παραγωγικές μονάδες στο να εκσυγχρονιστούν και δράσουν με βάση τα κοινοτικά πρότυπα οδηγεί στην σταδιακή μείωση του αριθμού τους. Επιπλέον, οι μικρές παραγωγικές μονάδες έχουν να αντιμετωπίσουν και προβλήματα ρευστότητας και αυτό διότι το ήμισυ της αξίας της πρώτης ύλης καταβάλεται στους παραγωγούς πριν να παράξουν το τελικό προϊόν. Συγχρόνως, λόγω του γενικότερου προβλήματος ρευστότητας που επικρατεί στην αγορά, επιβαρύνονται με την καθυστερημένη είσπραξη των πωλήσεων τους, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο η θέση τους. Η πλειοψηφία των γαλακτοκομικών προϊόντων της ελληνικής αγοράς και κυρίως των τυροκομικών προϊόντων παράγεται απο αιγοπρόβειο γάλα. Ένα απο τα βασικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος της γαλακτοκομίας έιναι η έλλειψη της πρώτης 27

ύλης, υπάρχει δηλαδή περιορισμένη ποσότητα γάλακτος η οποία δεν αρκεί για να ικανοποιήσει τις ανάγκες της αγοράς. Το αποτέλεσμα είναι το γάλα που χρησιμοποιείται να είναι εισαγωγής, αγελαδινό ή και σκόνη και τα προϊόντα που παράγονται είναι απομιμήσεις των ελληνικών παραδοσιακών προϊόντων που αποσπούν μεγάλο μερίδιο της αγοράς και δημιουργούν αθέμιτο ανταγωνισμό για τις επιχειρήσεις που ακολουθούν τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής. Το συγκεκριμένο πρόβλημα εντίνεται εκόμα περισσότερο απο την ελλειπή πληροφόρηση του καταναλωτικού κοινού και της διεθνούς αγοράς σχετικά με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και συστατικά των ελληνικών γαλακτοκομικών προϊόντων. Έτσι, επιτρέπεται να καθιερωθούν στην αγορά προϊόντα που παραπλανούν τους καταναλωτές κατευθύνοντάς τους προς προϊόντα χαμηλότερης τιμής. Ο κυριότερος παράγοντας που προκαλεί την εν λόγο έλλειψη σε πρώτη ύλη, είναι το καθεστός των ποσοστόσεων που αναφέρθηκε στην παράγραφο 1.4 του πρώτου κεφαλαίου. Σύμφωνα με αυτό το καθεστός, υπάρχει ανώτατο όριο στην εγχώρια ποσότητα παραγωγής γάλακτος, το οποίο μάλιστα το 2006 ήταν 700.000 τόνοι ενώ η πρωτογενής παραγωγή γάλακτος για την ίδια περίοδο διαμορφώθηκε στους 776.800 τόνους. Το πρόβλημα που παρουσιάζεται είναι προφανές και αναλαμβάνουν να το λύσουν οι ελληνικές παραγωγικές μονάδες, οι οποίες αναλαμβάνουν και την καταβολή της συμπληρωματικής εισφοράς που προέρχεται απο την υπέρβαση του ορίου παραγωγής γάλακτος. Ως επακόλουθο του παραπάνω προβλήματος θεωρείται η μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων του κλάδου και η συγκέντρωση της εγχώριας παραγωγής σε μεγάλες γαλακτοβιομηχανίες. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι διότι μόνο αυτές έχουν την δυνατότητα να καλύψουν το επιπλέον κόστος που απαιτείται για την υπέρβαση των προκαθορισμένων, απο τις ποσοστώσεις, ποσοτήτων. Φυσικό επακόλουθο είναι και η αντίστοιχη αύξηση του κόστους πααραγωγής των γαλακτοκομικών προϊόντων, σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρωπαικής Ένωσης η οποίες έχουν εξασφαλίσει υψηλότερες ποσοστώσεις. Επιπλέον λόγος αύξησης του κόστους παραγωγής αποτελεί και το γεγονός οτι το 70% τον γαλακτοβιομηχανιών βρίσκονται στην Βόρεια Ελλάδα και απαιτούνται επιπλέον έξοδα μεταφοράς για την μεταφορά της πρώτης ύλης. Σε μειονεκτηκότερη θέση βρίσκονται οι μικρές γαλακτοβιομηχανίες, οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν το κόστος για την υπέρβαση της παραγόμενης ποσότητας και να αντιμετωπίσουν και τον υφιστάμενο ανταγωνισμό του κλάδου. 28

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες οδηγούν τις επιχειρήσεις, λόγω έλλειψης της πρώτης ύλης, είτε να εισάγουν γάλα απο χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης, είτε να παράγουν σε εγκαταστάσεις τρίτων στο εξωτερικό προϊόντα που φέρουν το δικό τους εμπορικό σήμα. Τέλος, ο κλάδος αντιμετωπίζει συχνά προβλήματα που αφορούν την φύση των ειδών διατροφής γενικότερα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η νόσος της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας και οι βλαβερές επιπτώσεις των διοξινών, παράγοντες που έπληξαν την ευρωπαϊκή αγορά, μειώνοντας την κατανάλωση και επηρέασαν τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Οι προοπτικές εξέλιξης του κλάδου βασίζονται κατα κύριο λόγο στην ζήτηση. Η ζήτηση με την σειρά της είναι άμεσα συνδεδεμένη με την οικονομική κρίση που πλήττει την χώρα και επηρεάζει τόσο την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών όσο και τις πωλήσεις. Βασιζόμενοι στην ανασφάλεια και στην αστάθεια που επικρατεί οι προσδοκίες για το μέλλον και την εξέλιξη του κλάδου είναι διατυπωμένες με αρκετές επιφυλάξεις. Στο σύνολό της η παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων ακολούθησε ανοδική πορεία κατα το διάστημα 1993 έως το 2009, με μέσο ρυθμό αύξησης 1,8%. Στην συνέχεια, η συνολική εγχώρια κατανάλωση δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες μεταβολές σε σχέση με το 2009 και αυτό διότι τα γαλακτοκομικά πρϊόντα αποτελούν ένα απο τα βασικά συστατικά της ελληνικής διατροφής.. Οι προβλέψεις θέλουν τον μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης να κυμαίνεται στο ±2% 4. Ιδιαίτερα ελπιδοφόρες είναι οι προπτικές κυρίως για τα τυποποιημένα προϊόντα παρόλο που έχουν υψηλότερη τιμή απο τα προϊόντα που διατίθενται σε χύμα μορφή. Αυτό διότι, οι απαιτήσεις των καταναλωτών αυξάνονται και δίνουν εξίσου σημαντική έμφαση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά ενός προϊόντος. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο, έχουν την τάση να εξερευνούν κάθε πιθανότητα που θα ενισχύσει την παραγωγική τους δυναμικότητα και την ενδυνάμωσή τους στην ελληνική αγορά. Προβλέπεται λοιπόν μια σειρά εξαγορών και συγχωνεύσεων των μεγάλων βιομηχανιών με μικρότερες μονάδες παραγωγής, με στόχο την διεύρυνση του δικτύου διανομής τους και την γενικότερη επέκτασή τους. Αναμένονται λοιπόν ανακατατάξεις και νεες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που θα επηρεάσουν τον ανταγωνισμό του κλάδου. 4 www.agronews.gr/content/view/65707/lang 29

Κεφάλαιο 3 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ 3.1 Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.) Η παραγωγή γάλακτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι απο τις πιό σημαντικές γεωργικές δραστηριότητες. Αποτελεί το 14% της συνολικής αξίας της γεωργικής παραγωγής της Ε.Ε. η αποία ανέρχεται στα 38 δισεκατομμύρια ευρώ (Eurostat, 2007). Οι χώρες με το μεγαλύτερο μερίδιο παραγωγής είναι η Γερμανία και η Γαλλία, στις οποίες παράγεται το 37,4% της κοινοτικής παραγωγής (Eurostat, 2007). Η διεύρυνση της Ε.Ε από 15 σε 27 μέλη το 2007, είχε ως συνέπεια την αύξηση της παραγωγής γάλακτος και των γαλακτοκομικών πρϊόντων. Παρ όλα αυτά, περισσότερο απο το 80% του παραγόμενου γάλακτος συνεχίζει να παράγεται απο τα 15 αρχικά κράτη-μέλη της ένωσης. Όλοι οι παραπάνω λόγοι δικαιολογούν την έντονη προστασία που παρέχεται στον συγκεκριμένο κλάδο απο την άσκηση της Κ.Α.Π. Η εν λόγο προστασία συμπεριλαμβάνει μέτρα προστασίας στα σύνορα, παρεμβάσεις στην αγορά διατηρήσιμων πρϊόντων, επιδοτήσεις κατανάλωσης, εξαγωγικές επιστροφές καθώς επίσης και το καθεστώς των ποσοστόσεων. Το 1961 η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα δημιούργησε την ομάδα με τα αγροτικά προϊόντα που θα εντάσσονταν στο καθεστός των Κοινών Οργανώσεων Αγοράς. Το γάλα ήταν ένα απο τα πρώτα προϊόντα της ομάδας με βάση την οποία, το 1968, θεσπίστηκε η Κ.Ο.Α για το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Η Κ.Ο.Α. βασιζόταν σε ένα ενιαίο σύστημα τιμών το οποίο περιελάμβανε κυρίως τον ετήσιο καθορισμό μιάς ενδεικτικής τιμής για το γάλα, τιμή κατωφλιού για τα προϊόντα οδηγούς των κατανεμημένων σε ομάδες γαλακτοκομικών προϊόντων καθώς και μια τιμή παρέμβασης για ορισμένα απο αυτά (Κανονισμός 804/68). 5 Η ενδεικτική τιμή ή αλλιώς τιμή προσανατολισμού, είναι η τιμή που επιδιώκει η κοινή οργάνωση της αγοράς να εξασφαλίσει στους παραγωγούς. Αποτελεί περισσότερο μια <<θεωρητική τιμή>>, διότι είναι βασισμένη σε πολιτικά κυρίως κριτήρια και αποτελεί σημείο αναφοράς για τον καθορισμό των τιμών παρέμβασης και των τιμών κατωφλιού. 5 Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθμ. 804/68 του συμβουλίου της 27 ης Ιουνίου 1968 <<περί κοινής οργάνωσης αγοράς στον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων>> 30

Η τιμή κατωφλιού είναι η ελάχιστη τιμή με την οποία μπορεί να εισαχθεί ένα προϊόν στην Ε.Ε. Ο καθορισμός της έχει ως στόχο να αποτρέψει τον κορεσμό της εσωτερικής αγοράς απο τις εισαγωγές παρόμοιων προϊόντων σε χαμηλότερες τιμές. Τέλος, τιμή παρέμβασης ή βασική τιμή (που είναι κατά ένα ποσοστό κατώτερη απο την ενδεικτική τιμή), είναι η τιμή στην οποία οι οργανισμοί παρέμβασης σε κάθε κράτος μέλος οφείλουν να αγοράζουν τα προϊόντα κοινοτικής προέλευσης. Συμπληρωματικά, προκειμένου να καθιερωθεί ένα ενιαίο σύστημα τιμών, ορίστηκαν κάποια παρεμβατικά μέτρα, τα οποία είχαν ως στόχο να εγγυηθούν τη διάθεση προϊόντων τα οποία δεν μπορούσαν να πωληθούν στην αγορά. Τα συγκεκριμένα μέτρα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την επίτευξη της σταθερότητας στην κοινοτική αγορά αλλα και για την εξασφάλιση ενος δίκαιου βιοτικού επιπέδου του ενδιαφερόμενου γεωργικού πληθυσμού. (Άρθρο 39 της Συνθήκης). 6 3.2 Η καθιέρωση και η πρώτη εφαρμογή του καθεστώτος των ποσοστώσεων (1984-1992) στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η καθιέρωση της Κ.Ο.Α. στον τομέα του γάλακτος είχε ώς αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων η οποία προήλθε κατα κύριο λόγο από την ισορροπία της προσφοράς και της ζήτησης και τελικά οδήγησε σε συνεχή αύξηση των πλεονασμάτων. Η αύξηση αυτή προκλήθηκε απο την συνεχή αύξηση των θεσμικών τιμών καθώς επίσης και από το γεγονός οτι η λειτουργία της Κ.Ο.Α. γάλακτος συνέχιζε να εγγυάται την απορρόφηση απεριόριστων ποσσοτήτων γάλακτος. Ως αποτέλεσμα λοιπόν των αυξανόμενων πλεονασμάτων, έχουμε την δημιουργία ανισορροπίας μεταξύ της προσφοράς κα της ζήτησης του κλάδου. Επίσης, οι αυξανόμενες ποσότητες επιδοτούμενων εξαγωγών προς χώρες εκτός της Ε.Ε. άρχισαν να θεωρούνται ως μία αιτία διατάραξης της παγκόσμιας αγοράς. Ως λύση του προβλήματος, αποφασίστηκε, αρχικά για περίοδο πέντε ετών, η καθιέρωση ποσότητας αναφοράς (εθνικής ποσόστωσης) για όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Το επίπεδο των ποσοστόσεων θα καθοριζόταν ανάλογα με την εμπορευόμενη ποσότητα γάλακτος του 1981 αυξημένη κατά 1%. 7 Στην περίπτωση υπέρβασης της ποσότητας 6 Ν.Μούσης, Ευρώπη και Ευρωπαϊκή Ένωση, σελ. 470, 11 η αναθεωρημένη έκδοση. 7 Εξαιτίας ειδικών λόγων, η Ελλάδα και το Λουξεμβούργο ήταν τα μόνα κράτη-μέλη για τα οποία οι ποσότητες αναφοράς κατανεμήθηκαν όπως αρχικά συμφωνήθηκε. Για τα υπόλοιπα κράτη μέλη οι 31

αναφοράς απο κάποιο κράτος μέλος, καταβάλεται εισφορά στην Κοινότητα για την επιπλέον παραγόμενη ποσότητα γάλακτος. Αυτή η εισφορά έχει ως στόχο, να σταθεροποιήσει την αγορά των γαλακτοκομικών προϊόντων και χρησιμοποιείται για την χρηματική ενίσχυση των δαπανών του κλάδου. 8 Με την θέσπιση του καθεστώτος των ποσοστόσεων, η Κοινότητα επιδιώκει τη στήριξη των τιμών του παραγωγού και ταυτόχρονα τον έλεγχο της παραγωγής και των δαπανών. Αυτό συμβαίνει διότι, με την επιβολή του μέτρου των ποσοστώσεων στην παραγωγή ενός προϊόντος επιτυγχάνεται ο περιορισμός της παραγωγής. Μειώνεται έτσι η συνολική προσφορά του προϊόντος και η τιμή του διαμορφώνεται σε τέτοια επίπεδα που παρέχεται ένα ικανοποιητικό εισόδημα στον παραγωγό. Για να πραγματοποιηθούν όλες οι παραπάνω ρυθμίσεις 9 κατα το διάστημα 1988 έως το 1992 έγιναν διάφορες τροποποιήσεις και διαρθρωτικά προγράμματα με στόχο την πάντα την εξισορρόπηση ανάμεσα σε προσφορά και ζήτηση. Έτσι, ένω η αρχική διάρκεια του μέτρου των ποσοστώσεων ήταν πέντε έτη, στην πορεία πήρε παράταση για επιπλέον τέσσερα έτη, δηλαδή μέχρι τον Μάρτιο του 1993. 3.3 Μεταρυθμίσεις του μέτρου των ποσοστώσεων (1992) Κατά την διάρκειου του Γύρου της Ουρουγουάης που ξεκίνησε το 1986, κατατέθηκε απο τον Ιρλανδό Επίτροπο για την Γεωργία, Mcsharry, καινούργιο νομοσχέδιο που αφορούσε το μέτρο των ποσοστώσεων. Έτσι, το 1992, η Επιτροπή πρότεινε και το Συμβούλιο δέχτηκε μέτρα που αφορούσαν τα επίπεδα των ποσοστώσεων και την διάρκειά τους. Σύμφωνα με το Συμβούλιο, το συγκεκριμένο μέτρο ήταν ζωτικής σημασίας έτσι ώστε να επιτευχθεί η πολυπόθητη ισορροπία της αγοράς και γι αυτό ήταν επιβεβλημένη η διατήρησή του μέχρι και το 2000. 10 Συγκριτικά με τον προηγούμενο κανονισμό, οι σημαντικότερες αλλαγές που προκάλεσε ο Γύρος της Ουρουγουάης ήταν, αρχικά, ο επαναπροσδιορισμός των εθνικών ποσότητες αναφοράς αποφασίστηκαν με βάση τις παραδόσεις το 1983 ή με τον μέσο όρο των παραδόσεων για τα έτη 1981, 1982 και 1983. 8 Pavlos D. Pezaros, 2001 9 Βασικότεροι κανονισμοί που ρυθμίζουν το θέμα των ποσσοστώσεων είναι: καν. Αριθ. 856/84, καν. Αρ. 857/84, καν. Αρ. 137/84 και ο καν. Αρ. 1364/88 που κωδικοποιεί όλες τις τροποποιήσεις. 10 Κανονισμός (ΕΟΚ) αρ. 3950/92 του Συμβουλίου, της 28 ης Δεκεμβρίου 1992. 32

ποσοστόσεων, λαμβάνοντας υπόψη και την μέχρι τότε κατάσταση της αγοράς. Επίσης, τρία κράτη μέλη (Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία), έκαναν αίτηση για αύξηση των ποσοσώσεων τους, η οποία εγκρίθηκε για την περίοδο 1993 έως 1994. Τέλος, η εισφορά σε περίπτωση υπέρβασης της καθορισμένης ποσόστωσης αυξήθηκε ( από το 100% της ενδεικτικής τιμής στο 115%). 11 3.4 Σύνοδος Κορυφής του Βερολίνου,<<Agenda 2000>> Στην Σύνοδο Κορυφής του Βερολίνου, που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 1999, η Επιτροπή έδωσε μεγάλη βάση στην Κοινή Αγροτική Πολιτική και κατέθεσε στο Συμβούλιο μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν σε βασικούς τομείς της γεωργίας και φυσικά και τον τομέα του γάλακτος. Οι διαβουλεύσεις επικεντρώθηκαν κυρίως στην μείωση του κοινοτικού πορϋοπολογισμού και στην σταθεροποίηση των δαπανών του Ευρωπαϊκού Ταμείου Γεωργικού Προσανατολισμού και Εγγυήσεων. Ακολουθώντας την παραπάνω κατευθυντήρια γραμμή, οι σημαντικότερες αποφάσεις που πάρθηκαν αφορούσαν κυρίως το καθεστός των ποσοστόσεων, το οποίο αποφασίστηκε να διατηρηθεί τουλάχιστον έως το 2008. Ταυτόχρονα, για κάποια κράτημέλη (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας), αυξήθηκαν οι ποσοστώσεις για τα έτη 2001 έως 2002, κατά 2,4%, σε σχέση με την ποσότητα αναφοράς της περιόδου 1999/2000. Επίσης, συμφωνήθηκε με βάση έκθεση της Επιτροπής, το 2003, να γίνει επανεξέταση του καθεστώτος των ποσοστώσεων, με στόχο την σταδιακή λήξη του το 2006. Τέλος, σημαντική μεταρύθμιση της Συνόδου του Βερολίνου εποτελεί και η μείωση της τιμής παρέμβασης και της ενδεικτικής τιμής του γάλακτος κατα 15%. Μέτρο που θα έπρεπε να καθιερωθεί την 1 η Ιουλίου του 2005, με σκοπό να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα των γαλακτοκομικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές. 3.5 Η τελική αναθεώρηση των μεταρρυθμίσεων (2003) Όπως είχε οριστεί στην Σύνοδο του Βερολίνου, το 2003 έγινε επανεξέταση του καθεστώτος των ποσοστώσεων. Στα πλαίσια αυτής της επανεξέτασης, προβλέπεται 11 Δ. Μαρδάς, Από την ΕΟΚ στην ΕΕ, 2005, εκδόσεις Ζυγός. 33

συνέχιση του καθεστώτος των ποσοστώσεων απο την 1 η Απριλίου 2008 έως το 2015. Οι ποσότητες αναφοράς θα αυξάνονται κάθε χρόνο κατα 0,5% για τα έτη 2006 έως το 2009. Επιπλέον, καταργήθηκαν οι ενδεικτικές τιμές και μειώθηκαν περαιτέρω οι τιμές παρέμβασης Κύριος στόχος του συγκεκριμένου μέτρου παραμένει η εξισορρόπηση της προσφοράς και της ζήτησης γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων και η μείωση των πεονασμάτων, επιτυγχάνοντας έτσι καλύτερη ισορροπία στην αγορά. 3.6 Το καθεστός των ποσοστώσεων στην Ελλάδα (1984-1992) Όταν θεσπίστηκε το σύστημα των ποσοστώσεων το 1984, οι ποσότητες γάλακτος που ορίστηκαν για την Ελλάδα ήταν 472.000 τόνοι για παραδιδόμενες ποσότητες γάλακτος στις βιομηχανίες και 116.000 τόνοι για τις απευθείας πωλήσεις (συνολικά 588.000 τόνοι). Ποσό που αντιστοιχεί στο 20% της συνολικής εγχώριας παραγωγής γάλακτος. Τα χρόνια που ακολούθησαν αυτή η ποσότητα μειώθηκε στους 583.000 τόνους για το 1987, στους 571.400 για το 1988 και στους 565.000 το 1989. Στην συνέχεια, λίγο πριν τον Γύρο της Ουρουγουάης, ακολούθησε περαιτέρω μείωση κατα 2%. Το πρόβλημα που παρουσιάζεται είναι σαφές, διότι στον καθόρισμο του επιπέδου της ποσόστωσης για την Ελλάδα δεν λήφθηκαν υπόψη κριτήρια όπως ο αριθμός των παραγωγών γάλακτος, το ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού ή ο αριθμός των αιγοπροβάτων κα των αγελάδων. Το μόνο κριτήριο για τον καθόρισμο της ποσόστωσης ήταν η παραγωγή γάλακτος το 1981. Ταυτόχρονα, οι μέθοδοι συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιούσε η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.) δεν ήταν ικανονοποιητικοί, με αποτέλεσμα τα ελλειπή στατιστικά δεδομένα να στρεβλώσουν την πραγματικότητα σχετικά με τις παραγόμενες ποσότητες της Ελλάδας. Συνεπώς, οι ποσοστώσεις που διανεμήθηκαν δεν ανταποκρίνονταν στις πραγματικές ανάγκες και στην πραγματική παραγωγή της χώρας. Τα πρώτα χρόνια εφαρμογής του καθεστώτος παρατηρήθηκε μια αύξηση στη ζήτηση του νωπού γάλακτο,ς η οποία καλυπτόταν απο τις εισαγωγές. Το επίπεδο της εθνικής ποσόστωσης ήταν τέτοιο που μπορούσε να καλύψει μόνο το 30% της εγχώριας κατανάλωσης. Κατά συνέπεια, δημιουργήθηκαν αρκετά προβλήματα στην εγχώρια αγορά γάλακτος και γίνεται επιτακτική η ανάγκη για την σωστή καταγραφή των γαλακτοπαραγωγών. Το καθεστός αυτό αντιμετωπίστηκε με καχυποψία στην Ελλάδα και 34

μάλιστα θεωρήθηκε πως οι συγκεκριμένες αποφάσεις πάρθηκαν με στόχο να ελέγξει η Ε.Ε. την παραγωγή και την τιμή του γάλακτος. (Pezaros, 2001). Η Ελλάδα αυτά τα πρώτα χρόνια δεν κατάφερε να φέρει εις πέρας τις υποχρεώσεις της απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η όλο και αυξανόμενη ζήτηση είχε ως αποτέλεσμα οι παραδοθείσες ποσότητες να ξεπερνούν την εθνική ποσότητα αναφοράς που είχε καθοριστεί, γεγονός που οδήγησε σε αυστηρά πρόστιμα μια χώρα, της οποίας η οικονομία στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στον πρωτογενή τομέα. Όλοι οι παραπάνω λόγοι κατέστησαν επιτακτική την διαπραγμάτευση ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κοινώτητα για αύξηση της εθνικής ποσόστωσης. Το βασικό επιχείρημα που χρησιμοποίησε η Ελληνική κυβέρνηση ήταν οτι ο συνολικός όγκος της εγχώριας παραγωγής ήταν πολύ μικρός συγκρινόμενος με τις ποσότητες γάλακτος που παράγονταν στην υπόλοιπη Κοινώτητα. Μετά τις μεταρρυθμίσεις του 1992, η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία και την Ισπανία κατάφερε να αυξήσει την εθνική της ποσόστωση κατα 100.000 τόνους 12. Αυτή η αλλαγή έφερε αέρα αισιοδοξίας και προόδου στην ελληνική αγορά παρόλο που και πάλι δεν κάλυπτε τις πραγματικές ανάγκες της χώρας. Βάσει του κανονισμού που θεσπίστηκε η αύξηση των ποσοστώσεων θα συνεχιζόταν, απαραίτητη προϋπόθεση ήταν όμως η Ελλάδα να ακολουθήσει αυστηρά και να εφαρμόσει όλους τους κανονισμούς της Κοινώτητας μέσα σε ένα χρόνο. Συνεπώς, έπρεπε άμεσα να θεσπιστούν νέοι νόμοι, με σκοπό της απόλυτη εφαρμογή του παραπάνω καθεστώτος. Με αυτόν τον σκοπό ιδρύθηκε το 1993, απο το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης ο ΕΛ.Ο.Γ. (Ελληνικός Οργανισμός Γάλακτος). Αρμοδιότητα του οργανισμού είναι η εποπτεία της εφαρμογής του καθεστώτος των ποσοστώσεων γάλακτος, η εφαρμογή των κοινωτικών κανονισμών που αφορούν την ποιότητα του, και τέλος, η άσκηση συμβουλευτικού ρόλου προς το Υπουργείο Υγείας για θέματα που αφορούν τον συγκεκριμένο κλάδο. Στην συνέχεια, έπειτα απο εξέταση της Επιτροπής σχετικά με την πρόοδο που σημειώθηκε στην χώρα τον τελευταίο χρόνο, ήταν σαφές πως είχαν γίνει σημαντικά βήματα προόδου αλλά και πάλι δεν υπήρχε πλήρης εναρμόνιση με το κοινωτικό καθεστός 13. Συνεπώς, έπρεπε να ληφθούν περαιτέρω μέτρα από την ελληνική κυβέρνηση, να γίνει υποχρεωτική καταγραφή όλων των γαλακτοπαραγωγών της χώρας και ταυτόχρονα και 12 Κονονισμός (ΕΚ) αριθμ. 1560/93. 13 Κονονισμός (ΕΚ) αριθμ. 1883/94. 35

αποκτήσει περισσότερες αρμοδιότητες ο ΕΛ.Ο.Γ. 14. Τελικά, η Επιτροπή πρότεινε και το Συμβούλιο συμφώνησε ότι οι αρχικοί στόχοι που είχαν τεθεί στην Ελλάδα είχαν εκπληρωθεί και έπρεπε να καθιερωθεί αυξημένη εθνική ποσόστωση. Έτσι, με τον κανονισμό 1788/2003, η εθνική ποσόστωση ανέρχεται στους 820.513 τόνους έως το 2015. Παρατηρείται λοιπόν αύξηση της εθνικής ποσότητας αναφοράς κατα 39,5% απο το 1984 έως το 2004. Η αύξηση αυτή, σε συνδυασμό με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών, την άσκηση αποτελεσματικής διαχείρισης και την αυξανόμενη ζήτηση, μπορεί να εξασφαλίσει στους γαλακτοπαραγωγούς ένα αξιοπρεπές εισόδημα (Pezaros, 2001). Ο κλάδος της γαλακτοπαραγωγής και των γαλακτοκομικών προϊόντων έχει υποστεί τεράστιες αλλαγές τις τελευταίες δυο δεκαετίες και υπάρχουν προοπτικές για περαιτέρω ανάπτυξη. Χαρακτηριστική είναι η μείωση του αριθμού των μικρών μονάδων παραγωγής, οι οποίες κάλυπταν τις ανάγκες των τοπικών αγορών, και η ανάπτυξη μικρόυ αριθμού επιχειρήσεων μεσαίου και μεγάλου μεγέθους οι οποίες όμως διαφέρουν μεταξύ τους τόσο στον τρόπο που παράγουν τα προϊόντα τους όσο και στις ποσότητες παραγωγής και των δικτύων διανομής (Ψυχουδάκης, 2003). Οι περισσότερες απο αυτές τις επιχειρήσεις εδρεύουν στην Βόρεια Ελλάδα και αποτελούν σύγχρονες βιομηχανικές μονάδες. Οι πρώτες έξι εταιρείες οι οποίες παράγουν και το 75% της συνολικής παραγωγής που δίνεται για μεταποίηση είναι οι: ΔΕΛΤΑ, ΦΑΓΕ, ΜΕΒΓΑΛ, ΑΓΝΟ, ΚΟΛΙΟΣ και NESTLE. Υπάρχουν ωστόσο και επιχειρήσεις που βρίσκονται σε στάδιο εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης της παραγωγικής τους διαδικασίας. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που δεν διαθέτει τις κατάλληλες υποδομές για να εκμεταλλευτεί τους φυσικούς της πόρους και ταυτόχρονα διαθέτει πολλές ορεινές και δυσβατες περιοχές. Σε περίπτωση που ο γαλακτοπαραγωγικός τομέας αφηνόταν στις δυνάμεις της χώρας δεν θα είχε την ανάπτυξη που έχει στην αντίθετη περίπτωση. Συμπεραίνεται λοιπόν, πως το καθεστός των ποσοσώσεων, αν και ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί και τα πρώτα χρόνια αρκετά δαπανηρό, στην συνέχεια εξασφάλισε την συνέχιση της παραγωγής γάλακτος και την σταθεροποίηση των εισοδημάτων των παραγωγών. Συνέβαλε δηλαδή, στον εκσυγχρονισμό του κλάδου, στην βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και στην δημιουργία νέων επενδύσεων, κυρίως κατά τα έτη όπου αυξήθηκε η εθνική ποσόστωση αισθητά (Ψυχουδάκης, 2003). 14 Θεσπίστηκε ο νόμος 2332/95. 36