Ανάλυςη των επιλεγμζνων Επιχειρηςιακϊν Προγραμμάτων ςτο πλαίςιο του SURF-NATURE Περίληψη Η βιοποικιλότθτα ζχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία 50 χρόνια ςυγκριτικά με τισ αλλαγζσ που παρατθροφνται ςε όλθ τθν ιςτορία τθσ ανκρωπότθτασ, με 100 περίπου είδθ να εξαφανίηονται κακθμερινά ςε όλο τον κόςμο. Η διατιρθςθ τθσ βιοποικιλότθτασ και του φυςικοφ περιβάλλοντοσ γενικότερα διζπονται από τισ Ευρωπαϊκζσ Οδθγίεσ περί Φφςθσ (Οδθγία των Άγριων Πουλιϊν & Οδθγία των Οικοτόπων), αλλά επί τθσ ουςίασ θ προςταςία που παρζχεται δεν είναι αρκετι χωρίσ τθν ουςιαςτικι οικονομικι υποςτιριξθ τθσ ΕΕ. Με βάςθ τθν κατανομι του προχπολογιςμοφ ανά κωδικό προτεραιότθτασ ςτο πλαίςιο των κοινοτικϊν διαρκρωτικϊν ταμείων, υπάρχουν πολλοί ςχετικοί κωδικοί που αφοροφν τθ χρθματοδότθςθ ζργων για τθ διατιρθςθ τθσ φφςθσ, αλλά μόνο ο κωδικόσ 51 εςτιάηει απόλυτα ςτον ςυγκεκριμζνο ςτόχο. Σε γενικζσ γραμμζσ, θ χρθματοδότθςθ τθσ ΕΕ αποτελεί τον κινθτιριο μοχλό για τθν ανάπτυξθ τθσ ικανότθτασ των κρατϊν μελϊν προκειμζνου να περιορίςουν τισ υφιςτάμενεσ απϊλειεσ τθσ βιοποικιλότθτασ και να ενιςχφςουν τθν διατιρθςθ του φυςικοφ και πολιτιςτικοφ πλοφτου. Στο πλαίςιο αυτό, θ χρθματοδότθςθ για τθ διατιρθςθ τθσ φφςθσ αποτελεί μια ευκαιρία για τθν αφξθςθ των επενδφςεων ςτο φυςικό περιβάλλον ωσ πθγι οικονομικισ ανάπτυξθσ. Βιϊςιμη χρήςη των περιφερειακϊν χρηματοδοτήςεων για την φφςη (SURF NATURE) Στθν υλοποίθςθ του ζργου SURF Nature εμπλζκονται 14 δθμόςιοι φορείσ από 10 χϊρεσ τθσ ΕΕ. Το ζργο ςτοχεφει ςτθν βελτίωςθ των περιφερειακϊν πολιτικϊν και 1
πρακτικϊν για τθν διατιρθςθ τθσ φφςθσ και τθσ βιοποικιλότθτασ, αναδεικνφοντασ παράλλθλα τισ δυνατότθτεσ χρθματοδότθςθσ ςχετικϊν δράςεων. Κατά τθν περίοδο χρθματοδότθςθσ 2007-2013, ςυνολικά 3,8 δισ ζχουν διατεκεί για επενδφςεισ ςτθ φφςθ μζςα απ όλα τα Επιχειρθςιακά Προγράμματα του Ευρωπαϊκοφ Ταμείου Περιφερειακισ Ανάπτυξθσ (ΕΠΤΑ). Ωςτόςο, θ κατανομι των χρθματοδοτιςεων ανά χϊρα και ανά ζργο ποικίλει ςθμαντικά ςτθν Ευρϊπθ. Ανάλυςη Επιχειρηςιακϊν Προγραμμάτων (Ε.Π.) Στο πλαίςιο τθσ μελζτθσ, επιλζχκθκαν και αναλφκθκαν 46 ςυνολικά Επιχειρθςιακά Προγράμματα (ΕΠ) ςε 10 χϊρεσ με ςκοπό τθν ανάδειξθ του βακμοφ επιτυχίασ και των ευκαιριϊν χρθματοδότθςθσ τθσ βιοποικιλότθτασ μζςω του Ευρωπαϊκοφ Ταμείου Περιφερειακισ Ανάπτυξθσ (ΕΤΠΑ). Συνολικά 14 ΕΠ που αφοροφςαν τθν οικονομικι ςφγκλιςθ, 12 για τθν περιφερειακι ανταγωνιςτικότθτα και απαςχόλθςθ, 12 για τθν διαςυνοριακι ςυνεργαςία και 8 διακρατικά προγράμματα, αναλφκθκαν λεπτομερϊσ ςτο πλαίςιο τθσ ςυγκεκριμζνθσ δράςθσ. Ο κφριοσ ςτόχοσ αφοροφςε τον προςδιοριςμό των καλϊν πρακτικϊν μεταξφ των ΕΠ, που κα μποροφςε να χρθςιμεφςει ωσ βάςθ για τον μελλοντικό ςχεδιαςμό αντίςτοιχων προγραμματικϊν δράςεων. Η ανάλυςθ των ΕΠ βαςίςτθκε ςε δφο ςυνιςτϊςεσ: ςτθν ποιότθτα (περιεχόμενο) και τον βακμό υλοποίθςθσ των δράςεων των προγραμμάτων αναφορικά με τθν βιοποικιλότθτα. Αξιολόγηςη τησ ποιότητασ (περιεχομζνου) των ΕΠ: Στο 91% των ΕΠ που επεξεργάςτθκαν κατά τθν SWOT ανάλυςθ θ δυνατότθτα χρθματοδότθςθσ δράςεων βιοποικιλότθτασ αναφζρεται ξεκάκαρα είτε αναφζρεται με μικρότερθ ςυχνότθτα. Στο 86% των ΕΠ θ βιοποικιλότθτα επιςθμαίνεται ωσ ςτόχοσ, γεγονόσ που ςθμαίνει ότι προκφπτουν ευκαιρίεσ χρθματοδότθςθσ για ςχετικά ζργα. 2
Το 54% των μζτρων των ΕΠ παρζχει ζνα ευρφ φάςμα δράςεων που αναφζρονται ςτθν βιοποικιλότθτα, με ζνα επιπλζον 33%, να αναφζρεται ςυγκεκριμζνα ςε μεμονωμζνα μζτρα για τθν βιοποικιλότθτα. Σαφείσ και ιδιαίτερα χριςιμοι δείκτεσ βιοποικιλότθτασ επιςθμαίνονται ςτο 22% των προγραμμάτων. Στο 48% των ΕΠ που αναλφκθκαν, καταγράφονται περιοριςμοί ςτθν δυνατότθτα χρθματοδότθςθσ που ςχετίηονται άμεςα με τθν επιλεξιμότθτα των αιτοφντων. Το 63% των ΕΠ περιζχουν ςυγκεκριμζνο προχπολογιςμό για τα μζτρα τθσ βιοποικιλότθτασ, όπωσ προκφπτει από τον προχπολογιςμό που ζχει κατανεμθκεί ςτον κωδικό προτεραιότθτασ 51. Με βάςθ τθν ςυνολικι ανάλυςθ των ΕΠ, το ποςοςτό που αναφζρεται ςτον βακμό ποιότθτασ και το περιεχόμενο των προγραμμάτων ωσ προσ τθν βιοποικιλότθτα καταγράφθκε ςτο 56%. Βαθμόσ υλοποίηςησ ΕΠ: Στο 47% των ΕΠ οι εμπειρογνϊμονεσ περιβάλλοντοσ ςυμμετζχουν ςτθν Επιτροπι Αξιολόγθςθσ. Κανζνα από τα ΕΠ που αναλφκθκαν δεν προβλζπει ςχετικζσ δράςεισ εκπαίδευςθσ και κακοδιγθςθσ ςε κζματα περιβάλλοντοσ για τουσ ενδιαφερομζνουσ (αιτοφντεσ). Η ςυχνότερθ επιλογι για τθν υποβολι προτάςεων είναι μζςω «κεματικϊν προςκλιςεων», με τθ δεφτερθ επιλογι να αναφζρεται ςε «ανοικτζσ προςκλιςεισ χωρίσ χρονικοφσ περιοριςμοφσ». Οι διαδικαςίεσ αξιολόγθςθσ των προτάςεων ζργων διαφζρουν ςε κάκε ΕΠ, με το 30% των ΕΠ να χαρακτθρίηεται από ςχετικά απλζσ διαδικαςίεσ. 3
Στο 61% των ΕΠ που αναλφκθκαν προςφζρονται υπθρεςίεσ ενθμζρωςθσ και υποςτιριξθσ μζςω διαδικτφου και ςτο 62% των ΕΠ εφαρμόηονται ολοκλθρωμζνεσ δράςεισ επικοινωνίασ (π.χ. ενθμερωτικζσ εκδθλϊςεισ). Στο 20% των ΕΠ είναι επιλζξιμεσ οι δαπάνεσ που αφοροφν τθν παροχι υπθρεςιϊν εξωτερικϊν ςυνεργατϊν κατά τθν προετοιμαςία τθσ πρόταςθσ ζργου. 93% των ΕΠ προςφζρουν ςχετικζσ οδθγίεσ και κατευκφνςεισ για τθν υποβολι προτάςεων ζργου. Σε κανζνα από τα ΕΠ που αναλφκθκαν δεν ηθτοφνται περιττά ςτοιχεία (περιεχόμενο, δικαιολογθτικά κ.α.) κατά τθν υποβολι μιασ πρόταςθσ ζργου. Στθν πλειοψθφία των ΕΠ, θ χρονικι περίοδοσ που αφορά τθν ζγκριςθ τθσ χρθματοδότθςθσ των προτάςεων ζργου κυμαίνεται μεταξφ 3 και 9 μθνϊν. Συμπλθρωματικά, ςτο 35% των ΕΠ θ διαδικαςία ζγκριςθσ διαρκεί περιςςότερο από 6 μινεσ. Για το 26% των ΕΠ θ αναλογία των εγκεκριμζνων ζργων που ςχετίηονται με τθ διατιρθςθ τθσ φφςθσ κυμαίνεται ςε ποςοςτά μικρότερα του 50%. Στο 52% των ΕΠ το χρονικό διάςτθμα που μεςολαβεί από τα αιτιματα χρθματοδότθςθσ και τισ ειςπράξεισ πλθρωμϊν διαρκεί περιςςότερο από 3 μινεσ. Τζλοσ, ςτο 67% των ΕΠ δεν προβλζπεται θ προχρθματοδότθςθ για τουσ αιτοφντεσ. Συμπεράςματα Όπωσ προκφπτει από τθν ανάλυςθ των ΕΠ, αν και ςτθν πλειοψθφία των ΕΠ επιςθμαίνεται θ βιοποικιλότθτα ωσ ςθμαντικό περιβαλλοντικό ηιτθμα, κρίνεται απαραίτθτθ θ ανάδειξθ και θ βελτίωςθ δεικτϊν βιοποικιλότθτασ που να είναι ςαφείσ και ωφζλιμοι αναφορικά με τον βακμό αποτελεςματικότθτασ των ςχετικϊν 4
δράςεων. Ειδικότερα, εντοπίηονται δυνατότθτεσ και ευκαιρίεσ για τθν ενςωμάτωςθ τθσ βιοποικιλότθτασ ςε όλα τα προγράμματα, οι οποίεσ πολλζσ φορζσ μζνουν αναξιοποίθτεσ. Επίςθσ, διαπιςτϊνονται ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των ΕΠ αναφορικά με τον βακμό υλοποίθςθσ τουσ, όπωσ και ευκαιρίεσ για τθ βελτίωςθ των υποςτθρικτικϊν υπθρεςιϊν που παρζχονται ςτουσ αιτοφντεσ. Σε γενικζσ γραμμζσ, από τθν ανάλυςθ των ΕΠ προκφπτουν ςθμαντικζσ πλθροφορίεσ που μποροφν να αξιοποιθκοφν για τθ διαμόρφωςθ των κατάλλθλων κριτθρίων που κα περιζχονται ςτα μελλοντικά προγράμματα, ϊςτε με αυτόν τον τρόπο να ενιςχυκεί τόςο θ ποιότθτα (περιεχόμενο) και όςο και ο βακμόσ υλοποίθςθσ των δράςεων βιοποικιλότθτασ των μελλοντικϊν ΕΠ. Προτάσεις Η βιοποικιλότθτα και θ διατιρθςθ τθσ φφςθσ γενικότερα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνονται ςε ζναν από τουσ άξονεσ προτεραιότθτασ κάκε προγράμματοσ. Οι εμπειρογνϊμονεσ περιβάλλοντοσ πρζπει να ςυμμετζχουν ενεργά ςτισ Επιτροπζσ Αξιολόγθςθσ. Οι ευκαιρίεσ χρθματοδότθςθσ δράςεων βιοποικιλότθτα σ και διατιρθςθσ τθσ φφςθσ πρζπει να διατυπϊνονται ςτα ΕΠ με ακρίβεια και λεπτομζρεια. Όλα τα ΕΠ πρζπει να παρζχουν ςτουσ αιτοφντεσ τθν κατάλλθλθ πλθροφόρθςθ για τισ ευκαιρίεσ χρθματοδότθςθσ δράςεων βιοποικιλότθτασ. Απαιτείται μια πιο ςυςτθματικι προςζγγιςθ ωσ προσ το περιεχόμενο και τθν ποιότθτα των προγραμμάτων. Μεγαλφτερθ εμπλοκι εμπειρογνωμόνων περιβάλλοντοσ (εξωτερικϊν ςυνεργατϊν) ςτθν διαδικαςία υποβολισ των προτάςεων. Το χρονικό διάςτθμα για τθν ζγκριςθ τθσ χρθματοδότθςθ πρζπει διαρκεί λιγότερο από 6 μινεσ. Βελτίωςθ τθσ προετοιμαςίασ τθσ υποβολισ προτάςεων ζργου προκειμζνου να περιοριςτοφν οι αιτιςεισ χρθματοδότθςθσ που ακυρϊνονται. Ενίςχυςθ τθσ προχρθματοδότθςθσ προκειμζνου να υποβλθκοφν και να υποςτθριχτοφν αιτιςεισ από Μθ Κερδοςκοπικοφσ Οργανιςμοφσ (ΜΚΟ), οι οποίοι είναι άμεςα εμπλεκόμενοι με τον τομζα του περιβάλλοντοσ. Η ανάλυςη των ΕΠ ςυντάχθηκε με την υποςτήριξη τησ Suske Consulting και τησ WWF Γερμανίασ και χρηματοδοτήθηκε από το INTERREG IVC. 5