ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Λ. ΠΥΤΙΚΑΚΗΣ Γεωλόγος ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ Υ ΡΟΦΟΡΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ ΤΟΥ Β ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΠΑΝΙΩΝ ΓΑΙΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Λ. ΠΥΤΙΚΑΚΗΣ Γεωλόγος ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ Υ ΡΟΦΟΡΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ ΤΟΥ Β ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΠΑΝΙΩΝ ΓΑΙΩΝ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΠΑΤΡΑ 2005

Έξοδος των πηγών του Αλµυρού Αγίου Νικολάου Στους Λουκά, Μαρία Ζαχαρένια και Θεοδώρα

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που µου συµπαραστάθηκαν σε αυτό το δύσκολο εγχείρηµα. Χωρίς την συµβολή τους πιθανά να µην είχε πραγµατοποιηθεί η συγγραφή αυτής της διπλωµατικής εργασίας. Η ανάθεση του θέµατος έγινε από τον Αναπληρωτή. Καθηγητή κ. Νικόλαο Λαµπράκη, τον οποίο και ευχαριστώ θερµά, για την εµπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπο µου, καθώς και για την συνεχή καθοδήγηση του στο θέµα της εργασίας µου και τις πολύτιµες συµβουλές. Ευχαριστώ τον Καθηγητή Γεώργιο Κούκη για την ηθική συµπαράσταση που µου παρείχε έως την ολοκλήρωση της διπλωµατικής εργασίας ειδίκευσης. Τον λέκτορα κ. Αναστάσιο Γραµµατικόπουλο για την βοήθεια του τόσο στην επεξεργασία των λεπτών τοµών όσο και για την ερµηνεία τους και την ψηφιακή φωτογράφηση τους. Τον διδάκτορα, µέλος ΕΤΕΠ κ. Παναγιώτη Στεφανόπουλο, για την βοήθεια και τη γνώση που µου προσέφερε πάνω στη χρήση εξειδικευµένων λογισµικών. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον ιδάκτορα και φίλο Γεώργιο Παναγόπουλο τόσο για την βοήθεια του στις εργαστηριακές αναλύσεις όσο και για τις εποικοδοµητικές του συµβουλές και την αµέριστη συµπαράσταση του. Ευχαριστώ τους υπαλλήλους του γραφείου της Στατιστικής Υπηρεσίας για τη διάθεση των στοιχείων απογραφών. Επίσης τον Γεωλόγο Εµµανουήλ Καλογιαννάκη και τους εργαζόµενους στο ΙΓΜΕ του Αγίου Νικολάου για τη διάθεση γεωλογικών, υδρογεωλογικών και υδροχηµικών στοιχείων. Τους εργαζόµενους του ΤΟΕΒ ρασίου και Λακωνίων για την κατανόηση τους και την άψογη συνεργασία τους, στο στάδιο της δειγµατοληψίας νερού και µέτρησης της στάθµης των υδροφόρων. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω το θείο µου, Ιωάννη Μαυροµάτη, για τη διάθεση του χρόνου του, κατά τις εργασίες υπαίθρου στην περιοχή του Οροπεδίου Λασιθίου, καθώς και για την παραχώρηση χρήσιµου υλικού. Ευχαριστώ όλα τα µέλη της οικογένειάς µου για την αµέριστη ηθική και υλική συµπαράσταση που ποτέ δεν µου απαρνήθηκαν και χωρίς αυτή δεν θα ολοκληρωνόταν η παρούσα εργασία.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 1.1. Θέση περιοχής έρευνας...4 1.2. Ιστορική αναδροµή....5 1.3. Προγενέστερες υδρογεωλογικές έρευνες στην περιοχή....6 1.4. Στατιστικά στοιχεία της περιοχής έρευνας....7 1.4.1. Πληθυσµιακή ανάπτυξη...7 1.4.2. Χρήσεις γης...8 2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ...9 2.1. Πλακώδεις ασβεστόλιθοι...10 2.2. Φυλλιτική Χαλαζιτική σειρά...11 2.3. Ζώνη Τρίπολης...12 2.4. Ζώνη Πίνδου-Εθιάς....13 2.5. Τεκτονικό κάλυµµα εσωτερικών ζωνών-οφιολιθικό κάλυµµα....13 2.6. Μεταλπικά ιζήµατα...14 2.6.1. Αποθέσεις Τριτογενούς...15 2.6.2. Αποθέσεις Τεταρτογενούς...15 2.7. Τεκτονική της Περιοχής...15 2.7.1. Γεωτεκτονική εξέλιξη της περιοχής...15 2.7.2. Τεκτονικό καθεστώς....17 2.7.2.1. Πτυχές, φολίωση και γραµµική κρυστάλλωση...17 2.7.2.2. Ρήγµατα...18 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ...27 3.1. Καρστ...27 3.1.1. Έννοια του καρστ...27 3.1.2. Παράγοντες που καθορίζουν την ανάπτυξη του καρστ...27 3.2 Η γεωµορφολογία του καρστ στην περιοχή του Μιραµπέλου....28 3.2.1 Εξωκαρστικές µορφές...28 3.2.1.2. Γλυφές...29 3.2.1.3. ολίνες...29 3.2.1.4.Πόλγες...31 3.2.1.5 Ποταµοκαρστικές µορφές...32 3.2.1.7. Καταβόθρες...34 3.2.1.8. Καρστικές πηγές....35 3.2.2. Ενδοκαρστικές µορφές....36 3.2.2.1. Σπήλαια...37 3.3. Γεωµορφολογική ανάλυση µε τη βοήθεια γεωγραφικών συστηµάτων πληροφοριών...37 3.4. Η ισχύς των νόµων του Horton...43 3.4.1 Λεκάνη Περαµπέλων...44 3.4.2. Λεκάνη πόλγης Λασιθίου....44 3.4.3. Λεκάνη πόλγης Λακωνίων...45 3.4.4. Λεκάνη Καλού Ρυακιού...45 3.4.5.Λεκάνη Σισίου....46 3.4.6. Λεκάνη Τζαµπίου....46 3.4.7. Λεκάνη Βάλτου...46 3.4.8. Λεκάνη Ξερών Ξύλων....47 1

3.4.10. Λεκάνη Βραχασίου....48 3.4.11. Λεκάνη Ξηροπόταµου....49 3.4.12.Οι µικρότερες λεκάνες της περιοχής έρευνας...49 3.5. Γεωµορφολογία της περιοχής έρευνας....50 4. ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ-Υ ΡΟΛΟΓΙΑ...55 4.1. Κατανοµή βροχοπτώσεων....55 4.2.Κατασκευή ισοϋέτιων καµπυλών....58 4.3.Έλεγχος της οµοιογένειας των βροχοµετρικών δεδοµένων....59 4.4. Σχέση υψοµέτρου και µέσης ετήσιας βροχόπτωσης...60 4.5. Θερµοκρασία αέρα...62 4.6. Σχέση υψοµέτρου θερµοκρασίας...66 4.7. Σχετική υγρασία του αέρα....68 4.8.Υδρολογικό ισοζύγιο....69 4.8.1. Όγκος νερού από βροχοπτώσεις....70 4.8.2. Εξατµισοδιαπνοή (ΕΤ)...73 4.8.2.1. υνητική εξατµισοδιαπνοή...73 4.8.2.2. Πραγµατική εξατµισοδιαπνοή....76 4.8.3. Επιφανειακή απορροή...84 4.8.4. Κατείσδυση...85 4.8.5 Προσεγγιστικό υδρολογικό ισοζύγιο της περιοχής έρευνας...88 5. Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ...91 5.1. Εργασία υπαίθρου...91 5.2 Υδρολιθολογική ταξινόµηση των σχηµατισµών....91 5.2.1. Πορώδη µη συνεκτικά πετρώµατα....91 5.2.2. Συνεκτικά πετρώµατα µε δευτερογενές πορώδες....93 5.2.3. Πετρώµατα συνεκτικά ή µη µε αµελητέα παρουσία νερού...96 5.3 Πιεζοµετρία των καρστικών υδροφόρων...97 5.3.1. Πιεζοµετρία του καρστικού υδροφόρου των Πλακώδων ασβεστόλιθων...97 5.3.2. Πιεζοµετρία του καρστικού υδροφόρου των ασβεστόλιθων της ζώνης Τρίπολης....100 6. ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ-Υ ΡΟΧΗΜΕΙΑ...103 6.1. Γενικά...103 6.2. ειγµατοληπτική εργασία υπαίθρου...104 6.2.1. Λήψη δειγµάτων νερού από τα υδροσηµεία...104 6.2.2. ειγµατοληψία των πετρωµάτων...104 6.3. Αναλυτικές τεχνικές...106 6.3.1. Μετρήσεις και αναλύσεις υπαίθρου....106 6.3.2. Εργαστηριακές αναλύσεις....106 6.3.3. Χηµικές αναλύσεις ιχνοστοιχείων, βαρέων µετάλλων και σπάνιων γαιών...107 6.3.4. Πετρογραφικές τοµές και γεωχηµικές αναλύσεις των πετρωµάτων....110 6.4.1. Επεξεργασία των χηµικών αναλύσεων...114 6.5. Χηµικός χαρακτήρας του καρστικού υδροφόρου των πετρωµάτων της ζώνης Τρίπολης....114 6.5.1. 1 ος τύπος νερού-περιοχή Α...114 6.5.2. 2 ος τύπος νερού-περιοχή Β...121 6.5.3. 3 ος τύπος νερού-περιοχή Γ....122 6.6.1. Μηχανισµοί υφαλµύρινσης του νερού σε καρστικά συστήµατα...127 6.6.2. Η υφαλµύρινση στο καρστικό σύστηµα της πηγής Αλµυρού, Αγίου Νικολάου....128 6.6.3. Οι χηµικές διεργασίες κατά την υφαλµύρινση....129 2

6.7. ΣΠΑΝΙΕΣ ΓΑΙΕΣ....132 6.7.1.Γενικά...132 6.7.2. Κανονικοποίηση-οµαλοποίηση των σπάνιων γαιών....135 6.7.3. Πηγές και τρόποι µεταφοράς των σπάνιων γαιών....145 6.7.4. Ανάλυση δεδοµένων σπάνιων γαιών από τα δείγµατα πετρωµάτων της περιοχής έρευνας...149 6.7.5. Ανάλυση δεδοµένων σπάνιων γαιών από τα δείγµατα νερού της περιοχής έρευνας...154 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...161 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...164 3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Θέση περιοχής έρευνας Η περιοχή έρευνας βρίσκεται στην Ανατολική Κρήτη και συγκεκριµένα στα Β.. του Νοµού Λασιθίου. Περιλαµβάνει τις πρώην επαρχίες του Μιραµβέλου καθώς και ένα τµήµα του Οροπεδίου Λασιθίου. ιοικητικά αποτελείται από τους ήµους Αγίου Νικολάου, Νεάπολης και µερικά δηµοτικά διαµερίσµατα του δήµου Οροπεδίου Λασιθίου. Γεωγραφικά εκτείνεται µεταξύ των µεσηµβρινών 25 ο 30 και 25 ο 45 ανατολικά του Greenwich και µεταξύ 35 ο 06 και 35 ο 21 των µέγιστων κύκλων του γεωγραφικού πάτους. Γεωµορφολογικά, η περιοχή εκτείνεται από δυτικά από το ρέµα του Αράπη µέχρι τον Κόλπο του Μιραµπέλου και από νότια από το όρος ίκτη (Λασιθιώτικα βουνά και καταλήγει στο Κρητικό Πέλαγος. Η συνολική έκταση της περιοχής έρευνας ανέρχεται σε 420 km 2 περίπου. Εικόνα 1.1. Χάρτης της περιοχής έρευνας που παρουσιάζει τις πόλεις και τα χωριά καθώς και το οδικό δίκτυο. 4

1.2. Ιστορική αναδροµή. Η περιοχή έχει κατοικηθεί από τους Προτεροµινωικούς χρόνους. Σύµφωνα µε την µυθολογία το ικταίο Άντρον ήταν η σπηλιά που γεννήθηκε ο ίας και αποτελούσε χώρο λατρείας για τους Μινωίτες, σύµφωνα µε τις αρχαιολογικές ανασκαφές που έχουν πραγµατοποιηθεί. Εξάλλου πρωτοµινωιτικοί τάφοι έχουν βρεθεί στα βουνά βορείως του Λασιθίου. Επίσης από τις αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν έρθει στο φως τέσσερις πολιτείες κράτη της κύριας µινωικής εποχής που βρίσκονταν σε συνεχή διαµάχη µεταξύ τους για την κυριαρχία στην περιοχή. Αυτές ήταν η ρήρος, η Όλους, η Λατώ και η Μίλητος (µητρόπολη της πόλης της Μιλητού στη Μικρά Ασία). Οι πόλεις αυτές καταστράφηκαν ή συµµάχησαν µε τους Μυκηναίους κατά τη Μυκηναϊκή επέλαση. Στην κλασική περίοδο της αρχαιότητας οι περισσότερες πόλεις παρακµάζουν. Σηµάδια όµως ζωής παρουσιάζονται στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στην ελληνιστική περίοδο (ο ναύαρχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν πιθανά από την πόλη της αρχαίας Όλους ή Λατούς, καθώς επίσης οι Κρήτες συµµετείχαν στην εκστρατεία του σαν τοξοβόλοι). Στους Ρωµαϊκούς χρόνους, η περιοχή παρακµάζει από τις τοπικές διαµάχες των πόλεων και στην περίοδο των Βυζαντινών χρόνων αναπτύσσονται πλέον µικρά χωριά κυρίως στην ενδοχώρα του νησιού αφού τα παράλια ερηµώνονται από τις επιθέσεις των κουρσάρων και των πειρατών. Τον 12 ο αιώνα η περιοχή αποτελεί µια περιφέρεια της ενετικής θαλάσσιας αυτοκρατορίας και γνωρίζει σε εναλλαγές ανάπτυξη και καταστροφή ανάλογα µε τις επαναστάσεις των Κρητών στην ενετική κυριαρχία. Όµως το 1671 η περιοχή περνάει στην Οθωµανική αυτοκρατορία, αφού και το τελευταίο φρούριο της Κρήτης (Φρούριο Σπιναλόγκας) αλώνετε. Η περιοχή διοικητικά αναδιοργανώνεται σε µικρά χωριά και Μετόχια τα οποία διοικούνται από Τούρκο πασά µε έδρα την Φουρνή Μιραµπέλου. Ο τόπος αναβιώνει τις καταστροφές και το µαρασµό κατά τις επαναστάσεις των Κρητικών, εκτός του Οροπεδίου του Λασιθίου το οποίο αποτέλεσε µέρος προστασίας των επαναστατών. Στις µεγαλύτερες καταστροφές συµπεριλαµβάνεται η θυσία στο σπήλαιο της Μιλάτου όπου ο άµαχος πληθυσµός της περιοχής ή σφαγιάστηκε ή πουλήθηκε στα σκλαβοπάζαρα της Μέσης Ανατολής. Η κυριαρχία της Οθωµανικής αυτοκρατορίας λήγει στις αρχές του 20 ου όπου η Κρήτη προσαρτάται στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στην περιοχή αναπτύσσονται µεγάλα 5

χωριά που βασίζονται στην γεωργία και την κτηνοτροφία και που αργότερα θα αναπτυχθούν αστικά κέντρα λόγω της έντονης τουριστικής ανάπτυξης. 1.3. Προγενέστερες υδρογεωλογικές έρευνες στην περιοχή. Οι πρώτες υδρογεωλογικές έρευνες στην περιοχή πραγµατοποιήθηκαν στα πλαίσια εργασίας του IΓΜΕ στην περιοχή για την διερεύνησης της καρστικής πηγής του Αλµυρού του Αγίου Νικολάου σε συνδυασµό µε την παρακολούθηση του υδατικού δυναµικού και της ποιότητας του υπόγειου νερού της πηγής. Στα πλαίσια των εργασιών του ΙΓΜΕ πραγµατοποιήθηκαν ερευνητικές γεωτρήσεις στις περιοχές του Οροπεδίου του Λασιθίου, ρασίου, Λακωνίων Νεάπολης καθώς και στις παράκτιες ζώνες των χωριών Βρουχά, Ελούντας και του Αγίου Νικολάου. Από τις έρευνες αυτές διαπιστώθηκαν τρεις ζώνες µε διαφορετικές ποιότητες νερού, οι οποίες εκτείνονται από την πηγή του Αλµυρού έως την περιοχή του ρασίου. Οι κυριότερες εκθέσεις που προέκυψαν από τις υδρογεωλογικές έρευνες στην περιοχή είναι: Λεοντιάδη Ι. Λ., 1979., Α ενδιάµεση τεχνική έκθεση, Ισοτοπική υδρολογική έρευνα Αγ. Νικολάου Κρήτης. Κνιθάκη Μ., Καλογιαννάκη Μ., Ζαµπετάκη Γ., 1990., Έκθεση της υδρογεωλογικής έρευνας της πηγής αλµυρού (Αγ. Νικολάου) και της ευρύτερης περιοχής. (Συνοπτική αναφορά της έρευνας επί της δυνατότητας αξιοποίησης υπόγειων νερών του συστήµατος της πηγής). Κνιθάκης Μ., Παπαδόπουλος Κ., Mangin A., Bakalowicz M., D Hustl D., Andrieux C., 1996. Υδρογεωλογία των ανθρακικών υδροφόρων της περιοχής Αγίου Νικολάου (Κρήτη, Ελλάδα). 6

1.4. Στατιστικά στοιχεία της περιοχής έρευνας. 1.4.1. Πληθυσµιακή ανάπτυξη. Η στατιστική υπηρεσία διαθέτει στοιχεία του πληθυσµού της περιοχής από την απογραφή του 1928. Ο Πίνακας 1.1 και το διάγραµµα της εικόνας 1.2 παρουσιάζουν την πληθυσµιακή µεταβολή από το 1928 έως την τελευταία απογραφή του 2001. Ο πληθυσµός στην περίοδο 1928 έως 1981 αυξοµειωνόταν από 17871 άτοµα έως 23511 άτοµα. Από το 1981 έως το 2001 αυξήθηκε ως αποτέλεσµα της έντονης κυρίως τουριστικής ανάπτυξης. Ο πληθυσµός το 2001 ανερχόταν σε 26227 κατοίκους µε τάση αύξησης 3 κατοίκων ανά 10000 άτοµα τον χρόνο. Πίνακας 1.1: Πληθυσµιακή ανάπτυξη στην περιοχή έρευνας. Χρονολογία απογραφής του πληθυσµού: Πληθυσµός: 1928 17831 1940 19564 1951 23511 1961 22546 1971 20762 1981 23326 1991 22598 2001 26227 Εικόνα 1.2: Γραφική απεικόνιση της πληθυσµιακής µεταβολής από το 1928-2001. 7

1.4.2. Χρήσεις γης. Στην επαρχία του Μιραµπέλου καλλιεργούνται κυρίως ελαιόδεντρα, αµπέλια λιβάδια καθώς και λαχανόκηποι µικρής έκτασης. Ο Πίνακας 1.2. παρουσιάζει τις κύριες χρήσεις γης και τις καλλιέργειες στην περιοχή έρευνας σύµφωνα µε την απογραφή που πραγµατοποιήθηκε το 2001. Παρατηρείται ότι οι δενδρώδεις εκτάσεις (ελαιώνες κτλ.) καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της περιοχής, ενώ τα λιβάδια και οι βοσκότοποι παρουσιάζονται στην δεύτερη θέση λόγω του έντονου ανάγλυφου και υψοµέτρων σε µερικές περιοχές. ΗΜΟ Ι ΚΟΙΝΟ ΤΗΤΕΣ ΑΓ. ΝΙΚΟ ΛΑΟΥ ΝΕΑΠΟ ΛΗΣ Μέσα Λασιθί Πίνακας 1.2: Οι καλλιεργούµενες εκτάσεις στην περιοχή έρευνας κατά την απογραφή του 2001 (σε στρέµµατα). ΧΡΗΣΙΜΟ ΛΙΕΡ- ΠΟΙ- ΟΥΜΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΚ Η ΕΚΤΑΣΗ ΕΤΗ ΣΙΕΣ ΚΑΛ ΓΕΙΕ Σ ΕΚΤΑ ΣΕΙΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑ Α ΕΙ ΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΕΝ ΡΩ ΕΙ Σ ΚΑΛΛ ΙΕΡΓΕ ΙΕΣ ΕΚΤΑ ΣΕΙΣ ΑΜΠΕ ΛΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΦΙ Α ΜΠΕΛΑ ΕΚΤΑΣΕΙ Σ ΜΟΝΙΜΑ ΛΙΒΑ ΙΑ ΚΑΙ ΒΟΣΚΟΤΟ ΠΟΙ ΕΚΤ. ΛΟΙΠΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΑΓΡΑΝΑ ΠΑΥΣΕΙΣ ΕΚΤΑ ΣΕΙΣ ΟΙΚΟ ΓΕΝΕΙΑ ΚΟΙ ΛΑΧΑ ΝΟ ΚΗΠΟΙ ΕΚΤΑ ΣΕΙΣ ΦΥΤΩΡΙ Α ΚΑΡΠΟΦ.. ΕΝ ΡΩΝ, ΑΛΛΕΣ ΠΟΛ. ΦΥΤΕΙΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙ 55557,1 2375,7 41515,9 1206,4 8864,5 825,7 768,9 0 93278,6 631,3 22573,6 495,5 69039,6 208,3 329,3 1 3563,5 814,8 473,2 163,7 1700 405,9 5,9 0 Σ 8

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Το γεωλογικό υπόβαθρο της επαρχίας Μιραµπέλου αποτελείται από διάφορες τεκτονικές ενότητες µεταµορφωµένων και µη-µεταµορφωµένων καλυµµάτων. Γενικά, τα καλύµµατα αυτά, εντάσσονται στις Ελληνίδες. Οι Ελληνίδες οροσειρές είναι το αποτέλεσµα της σύγκρουσης της Ευρασιατικής πλάκας µε την Απούλια πλάκα (Mountrakis 1986, Clift 1992, Doutsos et al. 1993). Η Απούλια θεωρείται ότι ήταν είτε µια µικροπλάκα ή µια προεκβολή της Γκοντβάνα προς το Νότο, κατά την διάρκεια του Τριαδικού και Ιουρασικού η τεκτονική διάρρηξη και διάνοιξη οδήγησε την διαίρεση της Απούλιας µικροπλάκας σε διάφορες ενότητες ρηχών πλατφόρµων στα κεντρικά τµήµατα της (ζώνη Τρίπολης) και βαθέων λεκανών στα δυτικά και ανατολικά (Ιόνια ζώνη, ενότητα Πλακωδών ασβεστόλιθων και ζώνη Πίνδου, αντίστοιχα). Οι ελληνίδες οροσειρές έχουν χωριστεί σύµφωνα µε γεωτεκτονικά κριτήρια σε 12 γεωτεκτονικές ζώνες (Εικόνα 2.1). Σε αυτές τις ζώνες µπορούν να προστεθούν η ενότητα των Πλακωδών ασβεστολίθων, που ανήκει στην Αδριατικοιόνιο και η σειρά Φυλλιτών-Χαλαζιτών που τοποθετείται µεταξύ των Πλακωδών ασβεστόλιθων και στη ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης. 9

Εικόνα 2.1: Γεωτεκτονικός χάρτης των Ελληνίδων (από Jacobshagen et al., 1978) 2.1. Πλακώδεις ασβεστόλιθοι. Οι Πλακώδεις ασβεστόλιθοι αποτελούν την κατώτερη γεωτεκτονική ενότητα της περιοχής, που εκτός από την περιοχή έρευνας (τεκτονικό Παράθυρο Ελούντας, Σέλενας) απαντάται στον Ψηλορείτη και στα Λευκά Όρη. Τα παλαιότερα στρώµατα αυτής της ενότητας βρίσκονται στα Ταλλαία Όρη. Στην περιοχή της Ελούντας παρατηρούνται µε την µορφή λεπτό-µεσοκρυσταλλικών µαρµάρων και κρυσταλλικών ασβεστόλιθων µε τεφρό έως µαύρο χρώµα που το πάχος τους ποικίλει από λίγα εκατοστά µέχρι 1m,. Μεταξύ των στρωµάτων παρεµβάλλονται διαστρώσεις ή βολβοί από πυριτόλιθο λευκού έως τεφρού χρώµατος και λεπτές στρώσεις σερικιτικών φυλλιτών στα µεσαία στρώµατα της σειράς. Η ηλικία τους κυµαίνεται από το ογγέριο έως το Ανώτερο Ηώκαινο (Bizon Thiebault 1974) και το πάχος τους φτάνει τα 1500m. Οι πλακώδεις προς τα ανώτερα τους τµήµατα µεταπίπτουν σε στρώµατα ασβεστιτικών σχιστολίθων και ασβεστοφυλλιτών (περιοχή Αγ. Αντωνίου, Φινοκαλιά, 10

Σκινιά) τεφροπράσινου ή πορτοκαλί χρώµατος που θεωρούνται ότι αποτελούν τα µεταβατικά στρώµατα προς τον µεταφλύσχη (στρώµατα Καλαβρού) και χαρακτηρίζονται ως ο µεταφλύσχης των Πλακωδών ασβεστόλιθων (Φυτρολάκης, 1978). Το µέγιστο πάχος αυτών των στρωµάτων δεν υπερβαίνει τα 50m. και η ηλικία τους εκτιµάται ως Άνω Ηωκαινική µέχρι Κάτω Ολιγοκαινική (Bizon & Thiebalt, 1974). 2.2. Φυλλιτική Χαλαζιτική σειρά Η φυλλιτική-χαλαζιτική σειρά συναντάται σε όλη την Κρήτη. Βρίσκεται τεκτονικά µεταξύ των Πλακωδών ασβεστόλιθων και των µη µεταµορφωµένων ανθρακικών πετρωµάτων της ζώνης της Τρίπολης. Το πάχος της σειράς αυτής φτάνει και 600m. Σύµφωνα µε τους Κνιθάκη κ.α. (γεωλογικός χάρτης της Ελλάδας, Φύλλο Άγιος Νικόλαος) φυλλιτική χαλαζιτική σειρά αποτελείται κυρίως από φυλλίτες, χαλαζίτες, αργιλικούς σχιστόλιθους µε επικρατέστερους α) τους µαρµαρυγιακούςανθρακούχους σχιστόλιθους µε µικροκρυσταλλικό λεπιδοβλαστικό ιστό και συµπαγή υφή. Αποτελούνται από µαρµαρυγίες και χλωρίτη στην µορφή των φυλλαρίων και ινιδίων παράλληλα διευθετηµένων, όπου παρεµβάλλονται επιµήκεις κρύσταλλοι ασβεστίτη, χαλαζία και αστρίων β) χαλαζιακούς ψαµµίτες µε ψαµµιτικό ιστό και συµπαγή υφή µε µικροπτυχώσεις. Οι ψαµµίτες αποτελούνται από γωνιώδεις κρυστάλλους χαλαζία και µικρό ποσοστό αστρίων και πυριτόλιθων, τα διάκενα των οποίων πληρούν λεπτοφυλλάρια σερικίτη και βιοτίτη. Τα στρώµατα των φυλλιτών χαλαζιτών διακόπτονται από ανδροκρυσταλλικές φλέβες χαλαζία, µέγιστου πάχους 10 cm, που παρουσιάζουν µαγµατική διάβρωση, δικαιολογώντας έτσι την ηφαιστειακή προέλευση τους. Κατά θέσεις παρουσιάζονται αµφιβολίτες και µεταβασίτες. Το µέγιστο πάχος της σειράς είναι 400 m. περίπου. Σύµφωνα µε τον Κοκάλα, 2000, η σειρά των φυλλιτών-χαλαζιτών έχει πάχος 600-800m, αποτελείται από φυλλίτες χαλαζίτες, µάρµαρα, µετακροκαλοπαγή και γύψους µε παρενστρώσεις κατά µέρη αλκαλικών βασαλτών και ασβεσταλκαλικών ανδεσιτών. Τα απολιθώµατα που υπάρχουν έδειξαν ότι τα µητρικά ιζήµατα της σειράς είχαν αποτεθεί σε ρηχό θαλάσσιο περιβάλλον κατά το Ανώτερο Λινθανθρακοφόρο-Πέρµιο µέχρι το Άνω Τριαδικό ( Krahl et al. 1983, 1988). 11

Οι χρονολογήσεις που έγιναν µε την µέθοδο K-Ar σε κρυστάλλους µοσχοβίτη έδωσαν ηλικίες 315-205 εκ. χρ. (Seidel et al., 1982), ενώ οι ηλικίες που προσδιορίστηκαν από ραδιοχρονολόγηση σε κρυστάλλους κεροστίλβης ποικίλουν από 300-270 εκ. χρ. Οι πετρολογικές έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν από τον Seidel (1978) στους µεταηφαιστείτες έδειξαν ορυκτολογικές παραγενέσεις µαγνήσιο-ριβεκίτη και αιγιρίνη αυγίτη, ενώ στους µεταπηλίτες η κύρια ορυκτολογική παραγένεση είναι πυροφυλλίτη χλώριτη. Σύµφωνα µε αυτές τις παραγενέσεις υπολογίστηκαν οι συνθήκες πίεσης και θερµοκρασίας της παραµόρφωσης στους 300±50 ο C και 8±3 kbar. 2.3. Ζώνη Τρίπολης Αποτελεί µια από τις δύο αλλόχθονες ζώνες που απαντώνται στην περιοχή. Πρόκειται µια ανθρακική ακολουθία που αναπτύσσεται πάνω στα µεταµορφωµένα µικρού βαθµού µεταµόρφωσης στρώµατα Τυρού. Η ζώνη της Τρίπολης αποτελείται από τρεις γενικά στρωµατογραφικές ενότητες. Στην πρώτη εντάσσονται οι ασβεστόλιθοι, οι δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι και οι δολοµίτες του Ανώτερου Τριαδικού. Τα κατώτερα µέρη της αποτελείται από ηµικρυσταλλικούς δολοµίτες, παχυστρωµατώδεις έως άστρωτους τεφρού χρώµατος που µεταβαίνουν σε ασβεστόλιθους και δολοµιτικούς ασβεστόλιθους µεσοστρωµατώδεις µε τεφρόλευκο έως µαύρο χρώµα στα ανώτερα τµήµατα της. Στην ενότητα αυτή, στους ασβεστόλιθους, βρέθηκαν απολιθώµατα του Τριαδικού (ελασµατοβράγχια) (Wurm, 1950) ενώ στους δολοµίτες βρέθηκαν Μεγαλόδοντες και υπολείµµατα φυκών. Το πάχος της ενότητας αυτής υπολογίζεται στα 800m. Η δεύτερη ενότητα ηλικίας Κρητιδικού-Μέσου Ανώτερου Ηωκαίνου αποτελείται από τεφρούς έως µαύρους παχυστρωµατώδεις βιτουµενιούχους και κατά µέρη δολοµιτικούς ασβεστόλιθους µε πλούσια νηριτική πανίδα. Το πάχος της ενότητας υπολογίζεται στα 500 m περίπου. Η ανώτερη ενότητα περιλαµβάνει τον φλύσχη της Τρίπολης ηλικίας Μέσου- Ανώτερου Ηωκαίνου σύµφωνα µε τις έρευνες των Seidel (1968) και Zager (1972). Πρόκειται για εναλλαγές καστανόχρωµων και ερυθρών αργιλικών σχιστολίθων και 12

ψαµµιτών που παρεµβάλλουν τέφροι ασβεστόλιθοι τουρβιδιτών. Το πάχος του φλύσχη είναι περίπου 100 m. περίπου. 2.4. Ζώνη Πίνδου-Εθιάς. Η ζώνη Πίνδου-Εθιάς εµφανίζεται στην περιοχή των Λασιθιώτικων Ορέων επωθηµένη πάνω στον φλύσχη της ζώνης της Τρίπολης. Η ζώνη της Πίνδου-Εθιάς περιλαµβάνει λεπτό-µεσοστρωµατώδεις λευκούς έως ροδότεφρους µικριτικούς ασβεστόλιθους που είναι έντονα τεκτονισµένοι και πτυχωµένοι. Η ηλικία τους, σύµφωνα µε τα απολιθώµατα που βρέθηκαν (Globotruncana) υπολογίζεται ως Ανώτερη Κρητιδική έως Κατώτερη Ηωκαινική. 2.5. Τεκτονικό κάλυµµα εσωτερικών ζωνών-οφιολιθικό κάλυµµα. Πρόκειται για ένα τεκτονικό κάλυµµα, που αποτελεί την ανώτερη ενότητα των Αλπικών σχηµατισµών. Έχει διακριθεί σύµφωνα µε τον Bonneau, 1972, σε επιµέρους ανεξάρτητα τεκτονικά καλύµµατα της «Άρβης», «Μίαµου» κτλ. Το κάλυµµα αυτό χαρακτηρίζεται από ένα οφιολιθικό σύµπλεγµα που αποτελείται από σερπεντινίτες, περιδοτίτες, γάββρους, δολερίτες και βασάλτες µε µεταµορφωµένα πετρώµατα διαφορετικής προέλευσης και διαφορετικού βαθµού µεταµόρφωσης (αµφιβολίτες, γνεύσιοι, µαρµαρυγιακοί σχιστόλιθοι) καθώς και από ιζηµατογενή πετρώµατα (ασβεστόλιθοι και ραδιολαρίτες) και µαγµατικά (γρανίτες, γρανοδιορίτες, σπηλίτες). Οι ασβεστόλιθοι είναι τέφροι άστρωτοι και ανακρυσταλλωµένοι Κρητιδικής ηλικίας, οι οφιόλιθοι σχηµατίστηκαν πιθανά στο Μαιστρίχτιο, ενώ οι ραδιοχρονολογήσεις Κ-Ar που πραγµατοποιήθηκαν στους γρανίτες και στους γρανοδιορίτες δίνουν ηωκαινική ηλικία Παλαιογεωγραφικά αυτό το τεκτονικό κάλυµµα τοποθετείται είτε σε ένα νησιωτικό τόξο ή σε ένα ηπειρωτικό περιθώριο. 13

2.6. Μεταλπικά ιζήµατα. Τα µεταλπικά ιζήµατα χρονολογούνται στο Τριτογενές και το Τεταρτογενές. Έχουν αποτεθεί σε ασυµφώνια, σε µερικές περιπτώσεις, πάνω στους παραµορφωµένους αλπικούς σχηµατισµούς. Οι τεταρογενείς αποθέσεις έχουν επηρεαστεί από τις ευστατικές κινήσεις και τις συνεχείς επικλύσεις και αποσύρσεις της θάλασσας της Μεσογείου. Οι µεταβολές της στάθµης της Μεσογείου στο Τεταρτογενές παρουσιάζονται στην Εικόνα 2.2. Εικόνα 2.2: Μεταβολές της στάθµης της θάλασσας κατά το Τεταρτογενές (από D. Burdon- N. Papakis, 1963) Τα µεταλπικά ιζήµατα συναντώνται κυρίως στις περιοχές της Πόλγης του Λασιθίου, στην Κριτσά, στο Σίσι, Αλµυρό και Βόρεια πάνω από τους Πλακώδεις ασβεστόλιθους στις περιοχές του Σκινιά-Φινοκαλιά. 14

2.6.1. Αποθέσεις Τριτογενούς Στις αποθέσεις του Τριτογενούς εντάσσονται οι σχηµατισµοί του Σερραβαλλίου- Τορτονίου καθώς και του Πλειοκαίνου. Οι σχηµατισµοί του Σερραβαλλλίου-Τορτονίου αποτελούνται από κλαστικά πετρώµατα, καλά ενστρωµένα λατυποπαγή και κροκαλοπαγή ανθρακικής κυρίως σύστασης που προέρχεται από τα ανθρακικά πετρώµατα της ζώνης της Τρίπολης. Το συνδετικό τους υλικό είναι ψαµµιτοµαργαϊκό. Στα ανώτερα µέρη αυτά τα πετρώµατα εναλλάσσονται µε µαργαϊκά στρώµατα. Το µ έγιστο πάχος του σχ ηµατισµού υπολογίζεται στα 300m. περίπου. Κατά το Πλειόκαινο αποτέθηκαν λεπτό-µεσοστρωµατώδεις λευκοκίτρινοι µαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και µάργες µε µέγιστο πάχος 200m. 2.6.2. Αποθέσεις Τεταρτογενούς Κατά το Πλειστόκαινο (Τυρρήνιο) αποτέθηκαν βιοκλαστικοί ασβεστόλιθοι πλούσιοι σε Τρηµατοφόρα και Φύκη που το πάχος τους δεν υπερβαίνει τα 10m. Στους σχηµατισµούς τους Ολοκαίνου συγκαταλέγονται οι αλλουβιακές αποθέσεις, οι κώνοι κορηµάτων καθώς και οι αναβαθµίδες των χειµάρρων. Οι αλλουβιακές αποθέσεις αποτελούνται κυρίως από χαλαρά αργιλοαµµώδη υλικά, ερυθρογή µε λατύπες και κροκάλες. Οι κώνοι κορηµάτων και τα υλικά των αναβαθµίδων αποτελούνται από λατύπες ανθρακικής κυρίως σύστασης µε αργιλοµ αργαϊκό υλικό ή ερυθρογή να πληρούν τα κενά τους. Το πάχος των αναβαθµίδων ανέρχεται στα 5m. 2.7. Τεκτονική της Περιοχής 2.7.1. Γεωτεκτονική εξέλιξη της περιοχής Η περιοχή του Αιγαίου αποτελεί το πιο ενεργό τµήµα της ζώνης σύγκρουσης της Ευρασιατικής και της Αφρικάνικης πλάκας (Εικόνα 2.3). Τα σεισµικά κέντρα σε µεγάλα βάθη στο Κρητικό Πέλαγος οφείλονται στην καταβύθιση του ωκεάνιου φλοιού της Ασιατικής πλάκας κάτω από ηπειρωτικό περιθώριο της Ευρασιατικής πλάκας, ενώ οι ρηχοί σεισµοί στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας σχετίζονται µε τις 15

µ ετακινήσεις του Αιγιακού χώρου προς τα Ν. Η κίνηση του Αιγιακού χώρου σύµφωνα µε τα γεωδυναµικά µοντέλα που έχουν αναπτυχθεί είναι συνδυασµός δύο κυρίων παραγόντων: α) της µετακίνησης της πλάκας της Ανατολίας προς τα δυτικά και β) της οπισθοχώρησης της καταδυόµενης Αφρικανικής πλάκας προς το νότο. Η πρώτη µετακίνηση έχει ρυθµό µετατόπισης 3.5 εκ. /χρ., ενώ ο ρυθµός καταβύθισης της Αφρικανικής πλάκας είναι 1 εκ. /χρ., έτσι η σύγκλιση στην περιοχή υπολογίζεται στα 4.5 εκ. /χρ. Η διαστολή στην περιοχή του Αιγαίου άρχισε κατά το Σερραβάλιο και συνεχίζεται µέχρι σήµερα. Σύµφωνα µε τις παλαιοµαγνητικές έρευνες το Αιγιακό τόξο είχε ένα ευθύγραµµο σχήµα στο Κατώτερο Μειόκαινο, και το δυτικό µέρος του οποίου υπέστη µια δεξιόστροφη στροφή 45 ο σε δύο στάδια, στο πρώτο, που τερµατίστηκε πριν 12 εκ. χρ. στράφηκε κατά 20 ο και το δεύτερο που συνεχίζεται µέχρι σήµερα µε ρυθµό 5 ο και άρχισε πριν 5 εκ. χρ. Εικόνα 2.3: α) Χάρτης που δείχνει το γεωδυναµικό καθεστώς κατ ά την σύγκρουση των λιθοσφαιρικών πλακών (τροποποιηµένος από Mc Kenzie, 1972). β) Χάρτης που παρουσιάζει τα δοµικά στοιχεία του Ελληνικού τόξου. 16

2.7.2. Τεκτονικό καθεστώς. 2.7.2.1. Πτυχές, φολίωση και γραµµική κρυστάλλωση. Στις ενότητες των Πλακωδών ασβεστολίθων και στην σειρά των Φυλλιτών- Χαλαζιτών παρουσιάζεται φολίωση, που αναπτύσσεται σύµφωνα µε την διεύθυνση της διάταξης των ορυκτών του µαρµαρυγία και των χλωριτοειδών. Η διεύθυνση της σε πολλές περιοχές είναι ΒΒ -ΝΝΑ (τεκτονικό παράθυρο Ελούντας), ενώ σε λίγες περιοχές η διεύθυνση της είναι Α-. (τεκτονικό παράθυρο Σέλενας). Στο επίπεδο της φολίωσης αναπτύσσεται κρυσταλλική γράµµωση από τους επιµηκυσµένους κρυστάλλους του χαλαζία, χλωριτοειδούς, µοσχοβίτη και σερικίτη µε διεύθυνση Β -ΑΝΑ. έως Α- κατά µήκος των τεκτονικών επαφών των Φυλλιτών-Χαλαζιτών και των πλακωδών ασβεστόλιθων. Η κρυσταλλική γράµµωση στρέφεται από Β.Β - Ν.ΝΑ. διεύθυνση σε.β -Α.ΝΑ. στα νότια. Επίσης οι κλειστές ισοκλινείς πτυχές των πλακωδών ασβεστόλιθων και των Φυλλιτών-Χαλαζιτών έχουν παρόµοια διεύθυνση, δείχνοντας έτσι µια δεξιόστροφη διατµητική κίνηση πλαστικού τύπου παραµόρφωσης. Οι αλλαγές στην διεύθυνση των κρυσταλλικών γραµµών που παρουσιάζονται στα ρήγµατα ΒΑ-Ν διεύθυνσης (ρήγµα Πλάκας) συµπίπτουν µε την σχετική κίνηση των πλακών κατά την διάρκεια της σύγκλισης. Στην φολίωση και στη γράµµωση µπορούν να προστεθούν οι πτυχές, που οφείλονται στο ίδιο παραµορφωτικό παράγοντα και παρουσιάζουν Βόρεια-Νότια διεύθυνση µε διπλή συµµετρία. Πρόκειται για πτυχές, κατακεκλιµένες, πολύ κλειστές µέχρι ισοκλινείς που έχουν τα αξονικά τους επίπεδα παράλληλα µε την φολίωση. Μια άλλη οµάδα πτυχών περιλαµβάνει εκείνες που είναι κλειστές ασύµµετρες µε διεύθυνση αξόνων Α-, όπου τα αξονικά επίπεδα κλίνουν οµαλά προς τον Βορρά. Οι πτυχές αυτές οφείλονται στην διατµητική ολίσθηση που συµβαίνει προς Ν-ΝΑ. Στα κατώτερα µέλη τους οι Πλακώδεις ασβεστόλιθοι παρουσιάζουν αντικλινικές δοµές και µεγάλες πτυχές, µήκους εκατοντάδων µέτρων που βυθίζονται Νότια. 17

2.7.2.2. Ρήγµ ατα Στη ζώνη της Τρίπολης, κυρίως, αναπτύσσονται κανονικά ρήγµατα διευθύνσεως ΒΒΑ-ΝΝ και ΒΑ-Ν, που υπερτίθενται σε όλες τις τεκτονικές δοµές, υποδηλώνοντας τον έντονο εφελκυσµό κάθετα στην διεύθυνση κίνησης. Τα ρήγµατα µετατοπίζουν την επαφή των Φυλλιτών-Χαλαζιτών και της ζώνης της Τρίπολης, η οποία παρουσιάζεται ως µια ζώνη αποκόλλησης πάχους 3-4 m ήπιας κλίσης. Η τεκτονική επαφή των Φυλλιτών-Χαλαζιτών και των ανθρακικών σχηµατισµών της ζώνης Τρίπολη ς είναι µια ζώνη πάχους 20-30 m κατακερµατισµένων κροκαλοπαγών. Η µυλωνιτική ζώνη που αναπτύσσεται στα ρήγµατα µεταξύ των παλκωδών ασβεστολίθων και της σειράς των Φυλλιτών-Χαλαζιτών έχει πάχος 20m (περιοχή Αγίου Νικολάου, Νεάπολης, Βραχασίου), ενώ στο τεκτονικό παράθυρο της Σελένας παρουσιάζεται πτυχωµένη µε γαλονοειδείς πτυχές που κλίνουν προς Ν-ΝΑ. Οι µυλωνιτικές ζώνες µεταβαίνουν σταδιακά σε κατακλαστικές ζώνες, δείχνοντας την ένταση της διατµητικής τάσης που επικρατεί στην περιοχή. Εικόνα 2.4: ιαγράµµατα c-αξόνων χαλαζία και σκελετοδιαγράµµατα τεκτονικό παράθυρο της Σέλενας (Κοκάλας, 1990). από το 18

Εικόνα 2.5: Χάρτης της χωρικής κατανοµής της παραµόρφωσης στους Φυλλίτες- Χαλαζίτες, στους Πλακώδεις, στο τεκτονικό παράθυρο της Σέλενας (Κοκάλας, 1990). Εικόνα 2.6: οµικός χάρτης των τεκτονικών παραθύρων της Ελούντας και της Σέλενας, καθώς και στερεογραφικές προβολές των τεκτονικών στοιχείων, (Κοκάλας, 1990). Εικόνα 2.7: Στερεογραφικές προβολές στους Πλακώδεις ασβεστόλιθους και στους Φυλλίτες-Χαλαζίτες, των πτυχών και των κρυσταλλικών γραµµών, (Κοκάλας, 1990). 19

Εικόνα 2.8: Kink τύπου πτυχές στην περιοχή της Νεάπολης και ζώνη διάτµησης χαµηλής κλίσης στη µυλονιτική ζώνη µεταξύ των Πλακωδών ασβεστολίθων και των φυλλιτών-χαλαζιτών στο τεκτονικό παράθυρο της Σέλενας, (Κοκάλας, 1990). Εικόνα 2.9: Ανοικτή πτυχή στο τεκτονικό παράθυρο της Ελούντας (στην περιοχή της Νεάπολης) και ασύµµετρη κλειστή πτυχή στο τεκτονικό παράθυρο της Σέλενας, (Κοκάλας, 1990). 20

Εικόνες 2.10 και 2.11: Boudinage πυριτόλιθου στα µάρµαρα των Πλακωδών ασβεστολίθων και κανονικό ρήγµα στους δολοµιτικούς ασβεστόλιθους στην περιοχή της λίµνης Αγίου Νικολάου. Εικόνα 2.12: Κανονικό ρήγµα στους Πλακώδεις ασβεστόλιθους. 21

Εικόνα 2.13: Το κανονικό ρήγµα της Ελούντας (Πλακώδεις ασβεστόλιθοι). Εικόνα 2.14: Τεκτονικό κέρας στους Πλακώδεις ασβεστόλιθους στην περιοχή της Ελούντας. 22

Εικόνα 2.15: ολοµιτικοί ασβεστόλιθοι της ζώνης Τρίπολης. Εικόνα 2.16: Καθρέπτης του ρήγµατος της Ελούντας. 23

Εικόνα 2.17: Γεωλογικές τοµές στην περιοχή έρευνα (Α-Α, Β-Β, Γ-Γ ). 24

Εικόνα 2.18: Η στρωµατογραφική στήλη της περιοχής έρευνας. 25

Εικόνα 2.19: Ο γεωλογικός χάρτης της περιοχής έρευνας. 26

3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 3.1. Καρστ 3.1.1. Έννοια του καρστ Ο όρος καρστ χρησιµοποιείται για να περιγράψει γεωµορφολογικά περιοχές που παρουσιάζουν χαρακτηριστικές γεωµορφολογικές µορφές που έχον προκύψει από την διαλυτοποίηση των ανθρακικών της πετρωµάτων. Το ανθρακικό ασβέστιο CaCO 3 (ασβεστίτης) και το ανθρακικό µαγνήσιο (δολοµίτης) των ανθρακικών σχηµατισµών διαλύεται σύµφωνα µε τις χηµικές αντιδράσεις: CO2 (g) CO 2(l) CO 2(l) +H 2 0 H 2 CO 3 H 2 CO 3 HCO - 3 +H + CaCO 3 Ca 2+ 2- +CO 3 Οπότε CaCO 3 +CO 2 +H 2 0 Ca 2+ - +2HCO 3 Με τον ίδιο τρόπο διαλύεται και ο δολοµίτης 3.1.2. Παράγοντες που καθορίζουν την ανάπτυξη του καρστ. Η καρστικοποίηση ενός ασβεστόλιθου σε µια περιοχή εξαρτάται από τις κλιµατολογκές, γεωµορφολογικές, γεωλογικές και τεκτονικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. Το ποσοστό του ασβεστίτη στο πέτρωµα του ασβεστόλιθου είναι ίσως ο κυριότερος παράγοντας ανάπτυξης του καρστ σε µια περιοχή. Τα ανθρακικά πετρώµατα δεν αποτελούνται µόνο από ασβεστίτη ή από δολοµίτη αλλά περιέχουν σε κάποιο ποσοστό και άλλα ορυκτά τα οποία δεν είναι ευδιάλυτα στο ανθρακικό οξύ. Η παρουσία των δυσδιάλυτων ορυκτών επηρεάζει την οµοιογένεια και την ισοτροπία του ασβεστόλιθου. Έτσι ώστε η καρστοποίηση να διαφέρει από περιοχή σε περιοχή ανάλογα µε το ποσοστό των ανθρακικών ορυκτών. 27