ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 1 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ Συστήθηκε με απόφαση του Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. στην 12 η /3-7-2007 συνεδρίασή του, για να παρακολουθεί τα έργα για την αποκατάσταση της Πάρνηθας μετά την φωτιά της 18 Ιουνίου 2007. Τελικά μετεβλήθη σε αρωγό των προσπαθειών των συναδέλφων και υπηρεσιών που ανέλαβαν και εκτέλεσαν τα έργα. Τα μέλη της Επιτροπής που ορίστηκαν αρχικά είναι οι : 1. Αμοργιανιώτης Γιώργος, Δασάρχης Πάρνηθας 2. Ντούρος Γιώργος, Διευθυντής Αισθητικών Δασών, Δρυμών & Θήρας Υπ.Α.Α.Τ. 3. Σπαθής Δημήτρης, Πρόεδρος Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας 4. Μπαλούτσος Γιώργος, Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ 5. Ζαρίφης Γιώργος, Δασολόγος στο Δασαρχείο Πάρνηθας 6. Μπρόφας Γιώργος, Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ 7. Παπίκα Σύλβια, Δασολόγος στο Δασαρχείο Πάρνηθας Ως συντονιστής της Επιτροπής ορίστηκε το μέλος του Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. κ. Ηλίας Αποστολίδης, Δασολόγος. Από την πρώτη συνεδρίαση και σε όλες τις επόμενες συμμετείχε σαν κανονικό μέλος και ο συνάδελφος Άνδρου Απόστολος, Διευθυντής Αναδασώσεων Αττικής. Οι συνεδριάσεις ήταν 4 και έγιναν: 1η Συνεδρίαση: Τετάρτη 18 Ιουλίου, 18:00, Γραφεία Δασαρχείου Πάρνηθας 2η Συνεδρίαση: Τετάρτη 25 Ιουλίου,18:00, Γραφεία Φορέα Διαχείρισης ΕΔΠ 3η Συνεδρίαση: Τετάρτη 8 Αυγούστου, 18:00, Γραφεία Δ/νσης Αναδασώσεων Αττικής 4η Συνεδρίαση: Τετάρτη 29 Αυγούστου, 12:00, Γραφεία ΓΕΩΤ.Ε.Ε. (Διδότου 26) Συνοπτικά τα θέματα που συζητήθηκαν σε κάθε μία ήταν:
2 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 1η Συνεδρίαση Θέματα που συζητήθηκαν: Σύνταξη πινάκων υλοτομίας για την ελάτη Εύρεση ξύλου για τα αντιδιαβρωτικά έργα Εκπόνηση μελέτης για την πεύκη Τρόπος κατασκευής των κορμοφραγμάτων Σπορά με ψυχανθή Συνεταιρισμοί, τρόπος εργασίας, κατανομή σε υπολεκάνες Μελέτη αναδάσωσης από την Διεύθυνση Αναδασώσεων με την βοήθεια από τους κ. Σμύρη και κ. Στεφανίδη Κατάσταση του πληθυσμού των ελαφιών Συνολικά κάηκαν 56.000 στρέμματα, 36.000 στον Νομό Αττικής και 20.000 στον Νομό Βοιωτίας. Πραγματοποιήθηκε η σύνταξη 2 πινάκων υλοτομίας για την ελάτη. Υπάρχει όμως πρόβλημα με την εύρεση ξύλου για τα αντιδιαβρωτικά έργα. Για το πευκοδάσος η εκπόνηση μελέτης είναι σε εξέλιξη. Για τα φράγματα αποφασίζεται ότι οι κορμοί δεν θα είναι μεγαλύτεροι των 3 μέτρων και πρέπει να έρχονται σε επαφή με το έδαφος. Προτείνεται και σπορά με ψυχανθή, (υδροσπορά με είδη μονοετή), Σαρζανέτ φράγματα στα ρέματα- κορμοδέματα-σπορά (βρώμη σίκαλη κριθάρι) Αποφασίζεται ότι θα δουλέψουν συνεταιρισμοί σε 10 υπολεκάνες απορροής στο άμεσο χρονικό διάστημα. Αμέσα θα εκπονηθεί και η μελέτη αναδάσωσης από την Διεύθυνση Αναδασώσεων με την βοήθεια των κ. Σμύρη και κ. Στεφανίδη. Για τα ελάφια, η πλήρης εικόνα για την κατάστασή τους θα φανεί μετά από την περίοδο αναπαραγωγής τους. Κάηκαν 3-4 % του συνολικού πληθυσμού, μέχρι σήμερα τα γνωστά καμένα άτομα είναι 6. Αναμένεται μεγάλη αύξηση του πληθυσμού στα βόρεια. Μεγάλος κίνδυνος τραυματισμών στα αρσενικά και αρρώστιες. Προτείνονται σπορές σε απόμακρα σημεία για τα ζώα και περίφραξη προς Εθνική Οδό (προς Ωρωπό). Τα ζώα θα είναι χαμηλά μέχρι την άνοιξη. 2η Συνεδρίαση Θέματα που συζητήθηκαν: Συνεταιρισμοί, έλλειψη προσωπικού επίβλεψης Χρονοδιάγραμμα Έλλειψη ξύλου για τα κλαδοπλέγματα
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 3 Κορμοφράγματα, ξερολιθιές, φράγματα Έρευνα για το θέμα αναδάσωσης της ελάτης Επισκέψεις σε περιοχές που αντιμετώπισαν παρόμοιο πρόβλημα Είδη που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την αναδάσωση Δέσμευση υλικού από διάφορα φυτώρια Οι Συνεταιρισμοί έχουν εγκατασταθεί στην Πάρνηθα, μόνο που η δουλειά που καλούνται να κάνουν διαφέρει από αυτή που ήξεραν. Στο ελατοδάσος άρχισαν οι εργασίες και τα έργα προχωρούν με καλό ρυθμό, δεν υπάρχει πρόβλημα με το χρονοδιάγραμμα. Τα έργα έχουν χωριστεί σε 10 λεκάνες και υπολεκάνες, το γεγονός αυτό δημιουργεί την ανάγκη επίβλεψης από 10 άτομα, που θα εργάζονται και τα απογεύματα και τις αργίες. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με τα κλαδοπλέγματα, γιατί δεν υπάρχει αρκετό ξύλο και το υπάρχον είναι κακής ποιότητας. Τώρα γίνονται τα κορμοφράγματα, στη συνέχεια θα γίνουν ξερολιθιές στον ασβεστόλιθο με μεγάλες κλίσεις, φράγματα στα ρέματα κλπ Η αναδάσωση της ελάτης είναι ένα θέμα για το οποίο χρειάζεται έρευνα. Ήδη έχει δεσμευτεί ο,τι υλικό υπάρχει. Πρέπει όμως να γίνουν επισκέψεις και σε άλλες περιοχές που αντιμετώπισαν το ίδιο πρόβλημα. Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί ως πρόδρομο το Juniperus oxycedrus. H Προηγούμενη κατάσταση του δάσους ήταν Δρυς Ελάτη (Μαυρομάτης) Η ελάτη πρέπει να είναι το βασικό είδος της αναδάσωσης. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν και άλλα είδη (Q. ilex, J. oxycedrus, Berberis, Crataegus monogyna,.) Προκύπτουν τα παρακάτω θέματα: Σπόρος Φυτά Εποχή φύτευσης Προδάσος Τρόπος Φύτευσης Χειρισμός στα Ρέματα Ανοιχτές εκτάσεις Που βρίσκεται η ελάτη Σπόροι Μαύρη πεύκη Πλατάνια
4 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ Η αναδάσωση της ελάτης μπορεί να ξεκινήσει όπου υπήρχε, αλλά σε καλές θέσεις, σε προβληματικές θέσεις θα φυτευτεί J. Oxycedrus. Στην Πάρνηθα η μαύρη πεύκη δεν αναγεννάται καλά. Σε ασβεστόλιθο δεν υπάρχει μαύρη πεύκη, επίσης η περίοδος αναδασώσεων είναι μικρή, Νοέμβριος Δεκέμβριος και τέλη Φεβρουαρίου αρχές Μάρτη, λόγω του χιονιού. Διευθύνουσα Υπηρεσία: Διεύθυνση Αναδασώσεων, Προϊστάμενη Υπηρεσία: Φορέας Διαχείρισης. Θα δουλέψουν συνεταιρισμοί και όχι εργολάβοι. Δουλεύουν 235 υλοτόμοι. Τα χρήματα από την Εθνική θα τα διαχειριστεί ο Φορέας. Ταϋγετος : Μετά την φωτιά εμφανίστηκε η Καστανιά Μαίναλο: Φυτεύτηκε το 80% της επιφάνειας. Η μαύρη πεύκη πάει άριστα. Η ελάτη του 2002 είναι καλή, Αλλά έχει ανταγωνισμό. Η ελάτη έχει νεκρώσεις του επικόρυφου οφθαλμού. Σε paper pots 2 έτών δεν ξεράθηκε παρά τις βροχές. 3η Συνεδρίαση Θέματα που συζητήθηκαν: Διχογνωμία για τις υλοτομίες Μέθοδοι αναδάσωσης ελάτης Μέθοδοι αναδάσωσης μαύρης πεύκης Κατάσταση της πανίδας Υπάρχει διχογνωμία για τα δένδρα που θα μείνουν όρθια. Ελάτη: στα πιο άγονα εδάφη όπου ήταν προστατευόμενη ή σκιαζόμενη και φυτεύτηκε πάει καλά, όπου φυτεύτηκε στα ανοιχτά έχει πρόβλημα. Μαύρη πεύκη: όπου φυτεύτηκε πήγε καλά χωρίς άρδευση. Η επιτυχία στα στην χειρότερη περίπτωση ήταν 30 %. Οι βόρειες πλευρές είχαν πολύ καλύτερη επιτυχία. Έχουν δεσμευτεί 85.000 φυτά διετή ελάτης από την Βυτίνα και 28.000 φυτά μαύρης πεύκης από την Λιβαδειά Για την πανίδα της Πάρνηθας και ιδιαίτερα για τα ελάφια θα ζητηθεί η βοήθεια της κ. Κομνηνού (κτηνίατρος) και του κ. Παπαγεωργίου (Καθηγητής Θηραματοπονίας).
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 5 4η Συνεδρίαση Θέματα που συζητήθηκαν: Μέθοδοι φύτευσης ελάτης Τα Πρακτικά της Επιτροπής θα ζητηθεί από το ΓΕΩΤ.Ε.Ε. να εκδοθούν, ώστε να μπορέσουν να βοηθήσουν τους συναδέλφους που χειρίζονται θέματα προστασίας εδαφών, αντιπλημμυρικά και αναδασώσεις ελάτης. Το Κοινό κείμενο της Επιτροπής πρέπει να συνταχθεί άμεσα (θέσεις ΓΕΩΤ.Ε.Ε.) Θέμα με την φύτευση της ελάτης Θα ζητηθεί η άποψη γενετιστή για την ελάτη (Πανέτσος Ματζίρης), καθώς επίσης και τι αναφέρει στο βιβλίο του ο Μουλόπουλος. Από Μαίναλο θα μεταφερθούν τα φυτάρια ελάτης σε paper pots. Υπάρχει επιστολή του Γεωργίου Νάκου σε εφημερίδα. Θα ζητηθούν οι απόψεις του Κωνσταντινίδη Παύλου. Η Επιτροπή κατά την διάρκεια των συνεδριάσεών της συγκέντρωσε τα παρακάτω άρθρα και κείμενα:
6 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟ Δ.Σ. ΤΟΥ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. Η Φωτιά Στην Πάρνηθα κάηκαν συνολικά 56.000 στρέμματα, 36.000 στον Νομό Αττικής και 20.000 στον Νομό Βοιωτίας. Σε μια τέτοιου βαθμού τεράστια οικολογική καταστροφή, τα προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν είναι πολλά και αφορούν τόσο στους τρόπους αντιμετώπισης των άμεσων επιπτώσεων (διάβρωση, πλημμύρες) όσο και στους τρόπους αποκατάστασης της βλάστησης και της πανίδας της Πάρνηθας. Η επιτροπή εκτός και των απόψεων των μελών της, ζήτησε, συζήτησε και αξιολόγησε απόψεις και άλλων επιστημόνων με σκοπό την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της καταστροφής αυτής. Επιπλέον αποφασίστηκε να ζητηθεί η συμβολή γενετιστών, κτηνιάτρων, και θηραματοπόνων. Η Επιτροπή έκανε τις παρακάτω διαπιστώσεις: Αναδάσωση. Η μελέτη αναδάσωσης συντάσσεται αλλά με αργούς ρυθμούς, λόγω έλλειψης προσωπικού, ιδιαίτερων μέτρων, και φιλολογίας που έχει αναπτυχθεί για πως πρέπει να γίνει η αναδάσωση της ελάτης (προμήθεια σπόρων από δένδρα σπορείς της Πάρνηθας). Έχουν δεσμευτεί 80.000 χαρτογλαστρίδια ελάτης από την Βυτίνα. Κόκκινο ελάφι. Ένα ποσοστό 2-3% κάηκε στην πυρκαγιά. Δεν είναι γνωστό αν υπάρχουν φαινόμενα λαθροθηρίας στα εναπομείναντα άτομα. Tα ελάφια προκαλούν επιβάρυνση στο άκαυτο κομμάτι και αναμένεται ότι θα δημιουργήσουν προβλήματα στην αναδάσωση. Ήδη καταστρέφουν τα πρεμνοβλαστήματα και κορμοβλαστήματα των πλατυφύλλων. Υπάρχει φόβος για αρρώστιες από τους τραυματισμούς τους από τη φωτιά. Αντιδιαβρωτικά Αντιπλημμυρικά: Αναμένεται ότι θα ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του Οκτώβρη. Υπάρχει προβληματισμός αν θα έπρεπε να κατασκευαστούν κλαδοπλέγματα, γιατί δεν αποσυντίθενται εύκολα και αποτελούν τροφή μελλοντικών πυρκαγιών. Η Επιτροπή προτείνει τα παρακάτω: Να διοργανωθούν το συντομότερο δυνατό 2 Ημερίδες υπό την αιγίδα του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. και με την συμμετοχή των συλλόγων της Π.Ε.Δ.Δ.Υ.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 7 και της Π.Κ.Δ. Σαν χρόνος πραγματοποίησης προτείνεται ο Νοέμβριος 2007. Η πρώτη θα αφορά το κόκκινο ελάφι και τον κρητικό αίγαγρο της Πάρνηθας και θα ζητηθεί βοήθεια από κτηνίατρους και θηραματοπόνους και η δεύτερη την αποκατάσταση της βλάστησης, κυρίως της ελάτης. Να εκδοθούν τα πρακτικά της Επιτροπής μαζί με τα σχετικά άρθρα Το νέο Δ.Σ. μετά τις εκλογές να ορίσει νέα επιτροπή παρακολούθησης των έργων αποκατάστασης σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, η οποία θα κάνει προτάσεις για την οργάνωση της αποκατάστασης σε κάθε περιοχή που πλήττεται από μια φυσική καταστροφή. Η Πάρνηθα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο παρακολούθησης της επιτροπής με έμφαση στα παρακάτω θέματα: Στην παρακολούθηση των αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων και κυρίως το πώς ανταποκρίνονται στις βροχές. Στην παρακολούθηση των έργων αναδάσωσης κυρίως ως προς τα χρονοδιαγράμματα και την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς τις μεθόδους που ακολουθήθηκαν Στην παρακολούθηση του πληθυσμού των ζώων, κυρίως του κόκκινου ελαφιού και του κρητικού αίγαγρου, ως προς τις επιπτώσεις που έχει η φωτιά στην συμπεριφορά των πληθυσμών, δηλαδή τις ζημιές που θα παρατηρηθούν πέραν των συνήθων στο καμένο και στο άθικτο τμήμα του βουνού. Αθήνα 15 Οκτωβρίου 2007
8 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ (ΑΡΘΡΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ) Καρέτσος Γιώργος Μπαλούτσος Γεώργιος Αρχικές σκέψεις και προτάσεις για την αποκατάσταση του καμένου ελατοδάσους του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας.9 Προτεινόμενα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας..16 Καπράλος Ηλίας Παρατηρήσεις και απόψεις για την φυσική τεχνητή εγκατάσταση της ελάτης σε καταστραφείσες περιοχές 20 Μπαλούτσος Γεώργιος Γεώργιος Καρέτσος, Ευαγγελία Δασκαλάκου Παπίκα Σύλβια Μπαλούτσος Γεώργιος Μπαλούτσος Γεώργιος Μπρόφας Γεώργιος Επείγοντα έργα αποκατάστασης καμένων περιοχών....24 Οι προτάσεις των εργαστηρίων Δασικής Οικολογίας και Δασικής Διαχειριστικής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων για την αποκατάσταση το Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας 27 Σύντομη ανασκόπηση της σημερινής κατάστασης του κόκκινου ελαφιού της Πάρνηθας.29 Ο κίνδυνος πλημμύρας σε λεκάνες απορροής μετά από πυρκαγιά.31 Η οριακότητα των φυσικών συνθηκών στο ελατοδάσος της Πάρνηθας 37 Προστασία των εδαφών και αποκατάσταση της βλάστησης στην Πάρνηθα μετά την πυρκαγιά 41 Κωνσταντινίδης Παύλος Το πρόβλημα της αποκατάστασης των καιγόμενων δασών στην Ελλάδα 46 Ντάφης Σπύρος Ντάφης Σπύρος Η ζωή επιστρέφει στα καμένα της Πάρνηθας..57 Τα τρία επίπεδα πυροπροστασίας των δασικών εκτάσεων.61 Αθήνα 15 Οκτωβρίου 2007
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 9 Αρχικές σκέψεις και προτάσεις για την αποκατάσταση του καμένου ελατοδάσους του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας Γεώργιος Καρέτσος Δασολόγος Ερευνητής, Εργαστήριο Δασικής Οικολογίας Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων Όπως έχουμε διαπιστώσει από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία, η αποκρυσταλλωμένη επιστημονική εμπειρία για την αποκατάσταση των καμένων ελατοδασών είναι περιορισμένη. Επιπλέον, οι φετινές πυρκαγιές κάνουν επιτακτική την ανάγκη να συγκεντρώσουμε όλη την επιστημονική γνώση όχι μόνο για τα ελατοδάση άλλα και για τα ορεινά οικοσυστήματα που στο παρελθόν δεν εμφάνιζαν συχνές πυρκαγιές. Οπωσδήποτε θα κληθούμε να καταθέσουμε και για αυτά τις επιστημονικές μας απόψεις, ως ο καθ ύλην αρμόδιος επιστημονικός κλάδος. Είναι ευκαιρία λοιπόν να αποδείξουμε ότι είμαστε ικανοί και αδιαμφισβήτητα οι μοναδικοί ίσως που μπορούμε να εφαρμόσουμε με συνέπεια τις ενδεδειγμένες πρακτικές για την αποκατάσταση των καμένων περιοχών. Ως γενική αρχή ισχύει ότι «η φύση γνωρίζει καλύτερα». Κατά συνέπεια στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να γνωρίζουμε τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί η ίδια η φύση για την αποκατάσταση. Επειδή όμως η φυσική διαδικασία είναι πάρα πολύ αργή, εμείς με διάφορους χειρισμούς πρέπει να επισπεύσουμε αυτούς τους ρυθμούς ώστε να έχουμε γρηγορότερα το ποθητό αποτέλεσμα. Όσον αφορά τα οικοσυστήματα των σκληρόφυλλων πλατύφυλλων ειδών και τα πευκοδάση της χαλεπίου και τραχείας πεύκης, εφόσον αποτελούν εξειδικευμένα είδη που αναγεννώνται μετά τη φωτιά, καλό θα είναι να μην ασχοληθούμε άμεσα, αλλά να περιμένουμε τη φυσική αποκατάσταση. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί φυσική αδυναμία λόγω έλλειψης τράπεζας σπερμάτων στο έδαφος, επεμβαίνουμε το συντομότερο μετά το δεύτερο έτος της πυρκαγιάς. Δεν είναι σκόπιμο επί του παρόντος να αναπτύξουμε άλλες σκέψεις για το ζήτημα αυτό, δεδομένου ότι η επιστημονική μας γνώση είναι επαρκής. Θα επιχειρήσουμε εδώ να αναπτύξουμε ορισμένες απόψεις και να
10 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ καταθέσουμε εμπειρίες για τα καμένα ελατοδάση. Είναι γεγονός ότι κατά το παρελθόν τα ελατοδάση καιγόταν πολύ σπάνια και σε μικρή συνήθως έκταση. Στις περιπτώσεις αυτές η δασική υπηρεσία δεν κατέβαλε ουσιαστικά προσπάθειες αποκατάστασης. Υπάρχουν βέβαια τεχνικές αναγέννησης των ελατοδασών στα πλαίσια διαχειριστικών πρακτικών. Σύμφωνα μ αυτές η ελάτη αναγεννάται σε υπόσκιες καταστάσεις με την προστασία του μητρικού δάσους, που εξασφαλίζει συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας ιδανικές για την ανάπτυξη των νεαρών φυτών που θα αποτελέσουν το μελλοντικό δάσος. Γνωρίζουμε επίσης ότι η ελάτη είναι σκίαντοχο είδος στα πρώτα χρόνια του βίου της και δύναται να αντέχει σε συνθήκες καταπίεσης, πλέον των 60 χρόνων. Όταν όμως εξασφαλίσει το απαραίτητο φως αναπτύσσεται κανονικά. Επιπλέον γνωρίζουμε, ότι η ελάτη αναπτύσσεται απρόσκοπτα σε καρασπεδικές καταστάσεις ελατοδασών και σε μικρή απόσταση από το μητρικό δάσος, στα πρανή των δρόμων και σε μικρής έκτασης ξέφωτα. Θα πρέπει να προσθέσουμε εδώ, ότι στις περιοχές όπου τα ελατοδάση είχαν καταστραφεί στο παρελθόν κυρίως στις περιοχές άνω των δασοορίων, για την εξασφάλιση, εκ μέρους των βοσκών, θερινών βοσκοτόπων, επανέρχεται δειλά ή με πιο γρήγορους κατά περίπτωση ρυθμούς, ανάλογα με τον περιορισμό της πίεσης της βοσκής. Είναι γεγονός ότι η βοσκή περιορίζεται βαθμιαία και η άσκηση της νομαδικής κτηνοτροφίας φαίνεται να οδηγείται στο τέλος της. Επομένως και τα ελατοδάση θα επανέλθουν. Ο μηχανισμός φυσικής επανεγκατάστασης του ελατοδάσους στις περιπτώσεις αυτές σε γενικές γραμμές είναι ο εξής: Στις ορεινές περιοχές των βοσκοτόπων αναπτύσσονται σε πρώτη φάση ακανθώδη φυτά ως αποτέλεσμα αρνητικής επιλογής των βοσκόντων ζώων. Παλαιότερα αυτά απομακρυνόταν ή συνήθως καίγονταν από τους βοσκούς, ώστε να διατηρηθεί ελεύθερος ο βοσκότοπος. Τώρα όμως αυτή η πρακτική εγκαταλείπεται και η ελάτη σιγά - σιγά εμφανίζεται μέσα από τους θάμνους των ακανθωδών φυτών που προαναφέραμε. Τα ακανθώδη αυτά είδη, που αποτελούν πρόσκοπα είδη και λειτουργούν ως προδάσος, είναι συνήθως στις περιοχές αυτές οι άρκευθοι (Juniperus communis και J. oxycedrous σε χαμηλότερα υψόμετρα). Πολλές φορές έχουμε διαπιστώσει ότι σε αντίστοιχες παλιές καμένες περιοχές πριν από 60 και πλέον χρόνια (επονομαζόμενες «καψάλες») και πάνω από το υψόμετρο των 1400 συνήθως μέτρων, εγκαθίστανται και είδη αρκεύθου που δεν αποτελούν επιθυμητή τροφή για τα ζώα, όπως η δυσοσμοτάτη άρκευθος (Juniperus foetidissima) (προσωπική εμπειρία από Παρνασσό και Οίτη) και η υψηκάρινος άρκευθος (Juniperus excelsa) σε βορειότερες περιοχές. Και τα δύο παραπάνω είδη δημιουργούν κατά περίπτωση δάση, ή προδάση, που φαίνεται ότι θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο πριν την εγκατάσταση των ελατοδασών και όχι μόνο.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 11 Η δασική υπηρεσία χρησιμοποιούσε στις αναδασώσεις στο παρελθόν ελάτη, όχι όμως για την αποκατάσταση καμένων δασών αλλά για συμπληρώσεις σε περιπτώσεις διαχειριστικών αστοχιών ή την κάλυψη διακένων. Επιπλέον, ως διαχειριστική πρακτική αλλά και πάλι για την εξυπηρέτηση της διαχείρισης, χρησιμοποιούσε μαύρη πεύκη για τη δημιουργία προδάσους, όπου η φυσική αναγέννηση αδυνατούσε, με την προοπτική να εξασφαλίσει μελλοντικά την υπόσκια αναγέννηση της ελάτης. Η πρακτική αυτή μπορούμε να πούμε ότι ήταν επιτυχής σε αναδασωμένες με μαύρη πεύκη περιοχές που γειτνίαζαν με δάση ελάτης. Εξάλλου, σε πειράματα που εγκατέστησε ο συνάδελφος Μπρόφας με σκοπό την αποκατάσταση στείρων υλικών από την εκμετάλλευση βωξίτη στη Γκιόνα και σε υψόμετρα 1200 και πλέον μέτρων, με φύτευση τριετών φυταρίων ελάτης απευθείας στο «αφιλόξενο» υλικό και σε μεγάλα ανοίγματα μακριά από δασογενές περιβάλλον, διαπιστώθηκε ότι τα φυτά αναπτύσσονταν κανονικά. Θα πρέπει να πούμε βέβαια ότι χρησιμοποίησε μια τεχνική, σύμφωνα με την οποία, κάθε λάκκος καλύπτονταν από πλαστικό που άφηνε εκτεθειμένο το υπέργειο τμήμα του φυτού, δεν επέτρεπε τον ανταγωνισμό από τα διάφορα ποώδη είδη που πιθανόν να φύτρωναν στο λάκκο και επιπλέον εγκλώβιζε την υγρασία του εδάφους, που υγροποιούνταν στην επιφάνεια του πλαστικού και έρεε εν είδη χοάνης κοντά στο ριζικό σύστημα του φυτού. Τα φυτά επιβιώνουν και αναπτύσσονται κανονικά εδώ και 17 έτη. Είναι χρήσιμο να εκθέσουμε και τις παρατηρήσεις που είχαμε από πρόσφατη επίσκεψή μας στο Μαίναλο, όπου το τοπικό δασαρχείο Βυτίνας μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1998, προέβη σε αναδασώσεις μαύρης πεύκης και ελάτης το 2002. Χρησιμοποίησε τριετή φυτάρια και των δύο ειδών. Η μαύρη πεύκη φυτεύτηκε εκτενώς ενώ η ελάτη σε επιλεγμένες θέσεις, κυρίως σε μισγάγγειες ρεμάτων σε βόρειες αλλά και σε νότιες εκθέσεις και σε ασβεστολιθικό υπόβαθρο. Οι αναδασώσεις έλαβαν χώρα σε υψόμετρα 1100 έως 1400 μέτρων περίπου. Διαπιστώσαμε ότι οι αναδασώσεις μαύρης πεύκης ήταν άριστες και σε ορισμένες περιπτώσεις το ύψος των νεαρών φυτών έφτανε τα 2 μέτρα. Αντίθετα η ελάτη δεν ξεπερνούσε τα 15 εκατοστά αν και παρήλθαν πέντε έτη από τη φύτευση. Σημειώνουμε όμως ότι δεν παρατηρήσαμε νεκρά φυτά, δηλαδή η ελάτη επιβίωνε, αλλά διαπιστώσαμε ότι εμφάνιζε πλήθος βλαστών χωρίς όμως να είναι σαφής επικόρυφος βλαστός. Σε συζητήσεις που κάναμε με συναδέλφους εκφράστηκε η άποψη, ότι η ελάτη τα πρώτα έτη αναπτύσσει πλάγιους βλαστούς και στη συνέχεια αναπτύσσεται σε ύψος. Αν κάτι τέτοιο είναι αληθές, θα πρέπει στα επόμενα έτη να παρατηρήσουμε καθ ύψος αύξηση. Θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ορισμένες παρατηρήσεις ακόμη που πιθανόν να διευκόλυναν στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης άποψης.
12 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ Πολλά από τα νεαρά άτομα της ελάτης των αναδασώσεων, έφεραν νεκρούς ετήσιους βλαστούς που δεν γνωρίζουμε την ακριβή αιτία τους. Επικρατεί η άποψη ότι είναι προσβολή εντόμου χωρίς να αποκλείεται και η πιθανή επίδραση κάποιου όψιμου παγετού. Αντίθετα σε φυσική αναγέννηση σε κρασπεδικό και σε γειτονία με τις αναδασώσεις δάσος τα νεαρά άτομα ήταν απόλυτα υγιή. Τέλος επισκεφθήκαμε παλαιότερες αναδασώσεις μαύρης πεύκης ηλικίας 45 ετών περίπου. Διαπιστώσαμε ότι υπήρχε αναγέννηση ελάτης στον υπόροφο, η οποία ήταν πλουσιότερη σε περιπτώσεις γειτονίας με αναπτυγμένο δάσος ελάτης. Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αναδασώσεις του Μαινάλου, θα μπορούσαν να δώσουν χρήσιμα στοιχεία στα αμέσως επόμενα χρόνια και να αποτελέσουν εμπειρία που θα κατευθύνει τις αναδασωτικές πρακτικές της ελάτης στην Πάρνηθα και αλλού. Για να κατευνάσουμε την αγωνία μας για το μέλλον του ελατοδάσους της Πάρνηθας θα ήταν σκόπιμο να παραθέσουμε ορισμένες σκέψεις και προτάσεις που θα επέτρεπαν τη χρήση ορισμένων δασοκομικών πρακτικών. Είναι γνωστό από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία (Απατσίδης, Σταματόπουλος) ότι η Κεφαλληνιακή ελάτη της Πάρνηθας, αποτελεί οριακό ως προς τα ξηροθερμοόριά της δάσος. Μόνο στα βόρεια τμήματά της φαίνεται να αποτελεί ένα τυπικό δάσος της Στερεάς στην Αττική. Τα νότια και δυτικά τμήματα του ελατοδάσους της Πάρνηθας φαίνεται ότι ευνοήθηκαν από «ευτυχείς» κλιματικές συνθήκες του παρελθόντος και έλλειψη ανθρώπινης πίεσης σε εποχές που η Αττική ερημώθηκε από τον πληθυσμό της, χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή χρόνο και τους μηχανισμούς εγκατάστασης ακριβώς. Γνωρίζουμε επίσης ότι η αναγέννηση του ελατοδάσους στις δυσμενείς αυτές περιοχές ήταν προβληματική και τα ελάχιστα νεαρά φυτά δεν ξέφυγαν πέραν από τα όρια της προβολής της κόμης στο έδαφος. Επίσης θα πρέπει να σημειώσουμε ότι πέρα από τις αντίξοες κλιματικές συνθήκες και η βοσκή, των ελαφιών κυρίως, να μην επέτρεπε την αναγέννησή της. Το εδαφικό υπόβαθρο των προβληματικών αυτών συστάδων της ελάτης είναι σκελετικό και εμφανίζεται μόνο στις σχισμές και τις ρωγματώσεις του ασβεστολίθου. Σε αναλύσεις φύλλων που έγιναν από το εργαστήριο εδαφολογίας του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών είχαν διαπιστωθεί τροφοπενίες από έλλειψη αζώτου και φωσφόρου. Η παρατεταμένη ξηρή περίοδος της φετινής άνοιξης επίσης και ο καύσωνας στην αρχή του καλοκαιριού κατέστησαν το ισοζύγιο του διαθέσιμου εδαφικού νερού σε ανεπάρκεια, καθιστώντας το δάσος περισσότερο ευάλωτο στην επέλαση της φωτιάς. Ανεξάρτητα από τις οριακές συνθήκες ανάπτυξης του ελατοδάσους θα
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 13 παραθέσουμε και ορισμένες σκέψεις για τη σύνθεσή του. Το εν λόγω δάσος, όπως αναφέρει σε προσωπικές συζητήσεις ο Μαυρομμάτης, είναι βέβαιο ότι στο παρελθόν και πριν την εμφάνιση του ανθρώπου στην Αττική, ήταν μικτό δάσος ελάτης, πλατυφύλλου και χνοώδους δρυός. Αυτό προκύπτει και από τη σημερινή σύνθεση και τις δειγματοληψίες που πραγματοποιήσαμε στα πλαίσια του προγράμματος «NATURA 2000», στις οποίες η εμφάνιση των παραπάνω δρυών στον υπόροφο της ελάτης ήταν συχνή στις περιπτώσεις βαθύτερων εδαφών, τόσο σε ασβεστόλιθο όσο και σε φλύσχη. Τα δρυοδάση αυτά υποβαθμίστηκαν και καταστράφηκαν στην εξυπηρέτηση των ανθρωπίνων αναγκών και της βοσκής στο παρελθόν. Στις περιπτώσεις αυτές επιβάλλεται να ευνοηθούν τα αναβλαστήματα των δρυών που θα προκύψουν μετά τη φωτιά και πιθανόν να ενεργοποιηθούν οφθαλμοί και σε πρέμνα δρυών που φυσιολογικά θεωρούνται νεκρά. Αυτό θα φανεί την ερχόμενη άνοιξη ή ακόμη και νωρίς το ερχόμενο φθινόπωρο. Σκόπιμο εξάλλου θα ήταν και η ενίσχυση των περιοχών αυτών με αναδασώσεις πλατυφύλλου και χνοώδους δρυός με διπλό στόχο, την επανίδρυση του απολεσθέντος δρυοδάσους και την αύξηση της βιοποικιλότητας και της σταθερότητάς του κατά συνέπεια, μελλοντικά. Όσον αφορά τη βιολογία της ελάτης σύμφωνα με τον Panetsos (1975) και Πανέτσος (1976) αναφέρουμε τα εξής: Η ελάτη είναι μόνοικο είδος, ανθίζει Μάιο με Ιούνιο. Τα θηλυκά άνθη (κιτρινοπράσινοι κωνίσκοι), εμφανίζονται στους ετήσιους βλαστούς στα ψηλότερα τμήματα της κόμης. Τα αρσενικά άνθη (κόκκινοι ίουλοι), εμφανίζονται σε ομάδες στην κάτω πλευρά των ετησίων βλαστών. Η ωρίμανση των κώνων εμφανίζεται κατά τον Σεπτέμβριο με Οκτώβριο του έτους άνθησης. Η διασπορά των σπερμάτων γίνεται τον Οκτώβριο, ενώ το αναπαραγωγικό στάδιο εμφανίζεται στα 20 με 25 έτη και σε φυσικούς πληθυσμούς στα 30 με 35 έτηη μέγιστη παραγωγή σπερμάτων εμφανίζεται στα 60 με 100 έτη. Ο αριθμός των σπερμάτων ανά κώνο ανέρχεται στα 55 με 340. Η φύτρωση επιτυγχάνεται σε ποσοστό 25 με 70% με ψυχρή στρωμάτωση στους 3-5 C για 2 μήνες. Τέλος η πληροκαρπία εμφανίζεται κάθε 2-4 έτη. Σε πρόσφατη μελέτη της φυσικής αναγέννησης της κεφαλληνιακής ελάτης (Σταματόπουλος 1995) αναφέρεται ότι τα δυνητικά φυτρώσιμα σπέρματα από τον πληθυσμό της Πάρνηθας ανέρχονται στο 11%. Τα τεκμηριωμένα στοιχεία για την παρατηρηθείσα θνησιμότητα του είδους στον Εθνικό Δρυμό καθώς και για τη γήρανση του δάσους είναι ακόμα φτωχότερα (Tsopelas et al. 2004). Όπως είναι γνωστό δεν υπάρχει διαθέσιμο φυτευτικό υλικό της τοπικής κεφαλληνιακής ελάτης της Πάρνηθας. Δυστυχώς το φυτώριο που υφίστατο στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, έχει κλείσει εδώ και πολλά χρόνια, όπως και άλλα φυτώρια της δασικής υπηρεσίας σε άλλες περιοχές της χώρας μας. Στο
14 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι κατά την άποψή μας θα πρέπει να εξαντλήσουμε όλες τις δυνατότητες να εξασφαλίσουμε φυτευτικό υλικό από την Πάρνηθα. Αυτό επιβάλλεται από τη γενετική προσαρμογή του είδους στις συνθήκες της περιοχής. Κατά την άποψή μας θα πρέπει να αποφευχθεί εντελώς η χρήση ελάτης από την περιοχή του Μαινάλου, αν και αδρομερώς φαίνεται ότι αποτελεί το ίδιο είδος. Σύμφωνα με το Μητσόπουλο (1983) που χρησιμοποίησε προελεύσεις ελάτης από το σύνολο της χώρας για τον προσδιορισμό της ποικιλότητας του είδους διαπίστωσε ότι οι προελεύσεις της Πελοποννήσου (Μαίναλο, Ταΰγετος, Πάρνωνας) ξεχωρίζουν από εκείνες της Στερεάς (Παρνασσός, Οίτη, Ελικώνας, Πάρνηθα), ενώ τονίζει ότι η γενετική ποικιλότητα στις γειτονικές ομάδες είναι μικρή χωρίς να παύει να υπάρχει. Χαρακτηριστικά αναφέρει την εμφάνιση γενετικών ασυνεχειών, οι οποίες οφείλονται στη ληστρική εκμετάλλευση των ελατοδασών κατά το παρελθόν και την επαναδημιουργία των σημερινών δασών από αποκομμένους πληθυσμούς. Ως εκ τούτου είναι σκόπιμο να στραφούμε στην συγκέντρωση σπερμάτων από την ίδια την Πάρνηθα και σε περίπτωση αδυναμίας στα πλησιέστερα όρη (Κιθαιρώνας, Ελικώνας). Όπως διαπιστώσαμε σε πρόσφατη επίσκεψή μας στην περιοχή, υπάρχουν άτομα ελάτης με κώνους και κατά συνέπεια θα ήταν δυνατό να συγκεντρωθεί ικανός αριθμός υγιών σπερμάτων για παραγωγή φυταρίων, αν και η φετινή χρονιά δεν είναι χρονιά πληροκαρπίας. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι δεν πρέπει να βιαστούμε και να προχωρήσουμε σε αναδασώσεις με φυτευτικό υλικό άλλων περιοχών, εφόσον υφίσταται κίνδυνος γενετικής διαφοροποίησης, τις συνέπειες της οποίας δεν γνωρίζουμε. Περισσότερο ανεκτικοί θα πρέπει να είμαστε στη χρήση της μαύρης πεύκης, η οποία και στο παρελθόν είχε εισαχθεί στην Πάρνηθα. Όπως έχουμε διαπιστώσει η μαύρη πεύκη αναπτύσσονταν επιτυχώς στην περιοχή και θα πρέπει να θεωρήσουμε ευτυχές το γεγονός ότι αδυνατούσε να αναγεννηθεί φυσικά πράγμα που σημαίνει ότι απλά φιλοξενείται για κάποιο διάστημα, μακρύ έστω αλλά όχι μόνιμο. Τέλος θα πρέπει να εξετάσουμε και τη χρήση άλλων τοπικών ειδών πλατυφύλλων κυρίως, των οποίων ο ρόλος περιορίστηκε στο παρελθόν λόγω των ανθρωπίνων επιδράσεων. Κατ αρχή θα πρέπει να αναμένουμε αν και ήδη έχουν εμφανιστεί τα πρώτα αναβλαστήματα του πουρναριού (Quercus coccifera), το οποίο θα παίξει ίσως τον κυρίαρχο ρόλο διαδοχής της ελάτης στις περιοχές της κοινής εμφάνισης. Πολλά ακανθώδη είδη όπως ο κράταιγος και βερβερίδα θα πρέπει να επανεγκατασταθούν, αν και πιστεύουμε ότι θα αναβλαστήσουν και θα πρέπει να τα πολλαπλασιάσουμε ώστε να παίξουν και το ρόλο του προδάσους αλλά και να αυξήσουμε την παρουσία τους στην περιοχή. Επίσης πρέπει να αναφέρουμε την τρέμουσα λεύκη και τη σπουδαιότητά της, εφόσον αποτελεί και είδος της περιοχής που προϋπήρχε. Η αριά και η οστρυά θα πρέπει να εγκατασταθούν εκ νέου,
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 15 τουλάχιστον κατά μήκος των ρεμάτων. Δεν πρέπει να παραμελήσουμε τα σπάνια είδη Malosorbus florentina και Amelanchier chelmea, για τα οποία θα πρέπει να εξασφαλίσουμε την αναγέννηση και τον πολλαπλασιασμό τους. Τέλος θεωρούμε ότι πέραν των αρχικών ενεργειών θα πρέπει να επιχειρήσουμε μια σειρά επιστημονικών εργασιών και να καταμετρήσουμε ή να ερευνήσουμε τη συμπεριφορά των παραπάνω ειδών στο εργαστήριο και στην ύπαιθρο, ώστε να αποτελέσουν σταθερό επιστημονικό βάθρο για μελλοντικές αντίστοιχες δράσεις και να μη κατηγορηθούμε για επιστημονική ανεπάρκεια από άλλους που εποφθαλμιούν τον επαγγελματικό μας χώρο. Αθήνα 28-7-2007
16 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ Προτεινόμενα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας Δρ. Γεώργιος Μπαλούτσος Ερευνητής (Δασολόγος Υδρολόγος) Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων & Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, Τέρμα Αλκμάνος, 115 28 Ιλίσια, Αθήνα, τηλ.: 210 7782125, 210 7783750, fax: 210 7784602, e-mail: mpag@fria.gr Η εκδήλωση πυρκαγιάς σε μια περιοχή έχει σοβαρότατες οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικολογικές, αισθητικές, πολιτιστικές κ.λ.π. επιπτώσεις σ αυτή και στους κατοίκους που διαμένουν κατάντη της καμένης περιοχής. Ειδικότερα, από την πυρκαγιά επηρεάζονται η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής, η συγκράτηση και στη συνέχεια η κατανομή της βροχής που φθάνει στην επιφάνεια του εδάφους, η πλημμυρική απορροή και οι παροχές των υδατορευμάτων της, οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους της καθώς επίσης η ποιότητα του νερού και του αέρα. Από τις επιπτώσεις αυτές η αύξηση του κινδύνου τόσο της διάβρωσης του εδάφους της καμένης περιοχής, όσο και της εκδήλωσης πλημμυρών στις αντίστοιχες πεδινές γεωργικές και οικιστικές περιοχές είναι μεταξύ των σοβαρότερων. Ο κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους είναι πολύ υψηλός και στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας αφού η ένταση της φωτιάς ήταν τόσο υψηλή ώστε η βλάστηση σε ένα μεγάλο τμήμα αυτής καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό. Επιπλέον, πολλά από τα υδατορέματα της Πάρνηθας που ξεκινούν από την καμένη περιοχή καταλήγουν σε αγροτικές και οικιστικές περιοχές. Επομένως και ο κίνδυνος εκδήλωσης πλημμυρών σ αυτές τις περιοχές είναι μεγάλος αν εκδηλωθούν ισχυρές βροχοπτώσεις. Για τους λόγους αυτούς είναι απαραίτητη η λήψη μέτρων και η κατασκευή αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας. Είναι βέβαια φανερό πως η προστασία του εδάφους από διάβρωση στην καμένη περιοχή είναι αναγκαία όχι μόνο για λόγους εξομάλυνσης των πλημμυρικών επιπτώσεων στην κατάντη περιοχή, αλλά και για την ανόρθωση του δασικού οικοσυστήματος. Ο σχεδιασμός των εργασιών πρέπει να αρχίσει με το διαχωρισμό πρώτα των καμένων εκτάσεων σε εκείνες που έχουν μητρικό πέτρωμα το
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 17 φλύσχη και σε εκείνες που έχουν τον ασβεστόλιθο, αφού τα περισσότερα από τα έργα στις δύο αυτές περιοχές θα είναι διαφορετικά. Και στις δύο γεωλογικά διαφορετικές περιοχές θα κατασκευαστούν έργα τόσο σε θέσεις των πλαγιών των λεκανών απορροής τους, όσο και στα υδατορέματά τους. Τα έργα πρέπει να είναι «περιβαλλοντικά αποδεκτά» και το υλικό κατασκευής τους να ληφθεί, όσο αυτό είναι δυνατόν, από την περιοχή που κάηκε. Για την περιοχή με φλύσχη και μάργες προτείνεται η κατασκευή των παρακάτω έργων : Α : Στις πλαγιές των υδρολογικών λεκανών 1. Κορμοδέματα κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών. Σκοπός των έργων αυτών είναι: Η αποφυγή δημιουργίας εκτεταμένης επιφανειακής απορροής και στη συνέχεια διάβρωσης του εδάφους στις πλαγιές της λεκάνης. Η συγκράτηση εδαφικού υλικού, η προσωρινή ταμίευση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου όγκου νερού και η βαθμιαία διήθηση και διείσδυση αυτού στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους. Η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών αποκατάστασης και προστασίας της βλάστησης. Η επιλογή των θέσεων κατασκευής τους, καθώς και η απόσταση μεταξύ των σειρών των κορμοδεμάτων, πρέπει να επιλεγούν από τεχνικούς των φορέων κατασκευής των έργων με επιτόπιες επισκέψεις στην περιοχή. Είναι βέβαια φανερό πως κατά την κατασκευή των κορμοδεμάτων πρέπει να ακολουθηθούν συγκεκριμένες προδιαγραφές ώστε να αποφευχθεί η μηδενική ή μειωμένη λειτουργικότητα. Συνιστάται η κατασκευή κορμοδεμάτων από καμένα δένδρα πεύκων όπου αυτά είναι διαθέσιμα και όχι ελάτης αφού τα πρώτα αντέχουν περισσότερο στη σήψη. 2. Κατασκευή βαθμίδων (αυλάκων) κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών με τη χρήση ειδικού μηχανήματος. Το μέτρο αυτό συνιστάται σε πλαγιές προσπελάσιμες και μικρής κλίσης (> 25%). Ο σκοπός των αυλάκων είναι ίδιος με εκείνον των κορμοδεμάτων. Άλλες τεχνικές προστασίας των πλαγιών που εφαρμόσθηκαν σε διάφορες χώρες είναι: Φράκτες από συρματόπλεγμα και ξύλινους πασσάλους κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών. Βαθμίδες που κατασκευάζονται από ειδικό μηχάνημα.
18 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ Διασκορπισμός κομμένου χόρτου ή άχυρου στις πλαγιές και ανάμιξη αυτού με το έδαφος. Υλοτομία των καμένων δέντρων, ρίψη αυτών δεξιά ή αριστερά κατά τις χωροσταθμικές καμπύλες, αποκλάδωση και παραμονή των κορμών στο έδαφος. Διάνοιξη τάφρων - δεξαμενών για την ταμίευση της επιφανειακής απορροής και των φερτών υλών. Β: Στην κοίτη των υδατορευμάτων του φλύσχη 1. Κορμοφράγματα και κατά προτίμηση από δένδρα πεύκης για μεγαλύτερη διάρκεια. 2. Φυτεύσεις δενδρυλλίων σπάρτου και ακακίας ή άλλου κατάλληλου είδους στη πρανή των υδατορευμάτων. Για τις περιοχές με ασβεστόλιθο προτείνεται η κατασκευή των παρακάτω έργων: Α. Στις πλαγιές των υδρολογικών λεκανών 1. Κατασκευή βαθμίδων από ξηρολιθοδομή (πεζούλια μικρού ύψους) ή από συρματοκιβώτια κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών με τη χρήση ασβεστόλιθου που είναι διαθέσιμος σ αυτές τις θέσεις. Τα έργα αυτά είναι αποτελεσματικά, μεγάλης διάρκειας, «δένουν» με το περιβάλλον και το κόστος τους είναι σχετικά μικρό αφού η πρώτη ύλη βρίσκεται επί τόπου. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην καλή κατασκευή αυτών ώστε να μην παρασυρθούν το χειμώνα από το χιόνι προς τα κατάντη. Η δυνατότητα μεταφοράς χώματος και ρίψης αυτού πίσω από τις βαθμίδες αυτές πρέπει να εξετασθεί σοβαρά σε θέσεις που στερούνται εδάφους. Αυτό θα βοηθήσει στην «επανεμφάνιση» της βλάστησης. 2. Η κατασκευή κορμοδεμάτων στον ασβεστόλιθο συνιστάται μόνο σε τυχόν θέσεις με βαθύ έδαφος. Β. Στις κοίτες των υδατορευμάτων με ασβεστόλιθο Κατασκευή μικρών φραγμάτων από ξηρολιθοδομή ή καμένους κορμούς δένδρων και κατά προτίμηση πεύκης για μεγαλύτερη διάρκεια. Οι θέσεις κατασκευής των φραγμάτων αυτών στην κοίτη των υδατορευμάτων πρέπει να επιλέγονται από τους υπευθύνους επίβλεψης των συνεργείων κατασκευής τους.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 19 Τονίζεται ακόμα πως σ όλους τους δρόμους της καμένης περιοχής πρέπει να γίνει συντήρηση και βελτίωση του αποστραγγιστικού τους δικτύου για αποφυγή διαβρώσεων στις κατάντη πλαγιές τους. Πρέπει επίσης να επισημανθεί πως δεν θεωρούνται αποτελεσματικά και λειτουργικά για την περιοχή τα παρακάτω έργα: Κλαδοπλέγματα (κλαδοσωροί) από καμένους κλάδους πεύκης ή ελάτης. Το υλικό αυτό δεν έχει συνοχή με την επιφάνεια της πλαγιάς και επομένως αδυνατεί να συγκρατήσει όχι μόνο την επιφανειακή απορροή αλλά ακόμα και τα εδαφικά υλικά. Επιπλέον αποτελεί και εύφλεκτη ύλη για έναρξη και επέκταση μελλοντικών πυρκαγιών. Για τους παραπάνω λόγους αυτό το μέτρο δεν πρέπει να επιλεγεί. Η κατασκευή νέων δρόμων για να μη δημιουργηθούν καινούργιες εστίες παραγωγής φερτών υλών. Όλα τα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα θα κατασκευαστούν στο ορεινό τμήμα της λεκάνης. Όμως, όσα έργα και αν κατασκευαστούν μετά την πυρκαγιά στο τμήμα αυτό, ένα μέρος της πλημμυρικής απορροής της λεκάνης, σε περίπτωση ισχυρής βροχής, θα φθάσει στην κοίτη της πεδινής γεωργικής και οικιστικής περιοχής της και θα καταλήξει σε κάποιο φυσικό αποδέκτη. Η εξέλιξη αυτή θα είναι βέβαια φυσιολογική εφόσον στην πεδινή κοίτη δεν έχουν γίνει ανθρώπινες επεμβάσεις ώστε να έχουν μειώσει ή εξαφανίσει τη χωρητικότητα της. Στην αντίθετη περίπτωση, η απορροή του υδατορεύματος θα καλύψει τις πεδινές ή οικιστικές περιοχές με τα γνωστά αποτελέσματα σ' αυτές τις περιπτώσεις. Οι παραπάνω συνθήκες κάνουν επιτακτική την ανάγκη αντιμετώπισης των πλημμυρών σε επίπεδο λεκάνης απορροής και όχι μόνο για το ορεινό ή μόνο το πεδινό της τμήμα. Η ανάγκη αυτή αναγνωρίζεται και από όλες τις χώρες της ΕΕ και περικλείεται στην οδηγία 2000/60/ΕΚ που αναφέρεται στον τομέα της πολιτικής των υδατικών πόρων. Αθήνα, 18 Ιουλίου 2007