ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ Μπίλλη Ευδ. Επ. Καθηγήτρια, Τμ. Φυσικοθεραπείας, ΤΕΙ Δυτική Ελλάδας
Γήρανση - ορισμός Σαφής ορισμός του γήρατος δεν υπάρχει Σύμφωνα με τον Shock, το γήρας «αντιπροσωπεύει τις μη αναστρέψιμες προοδευτικές αλλαγές, οι οποίες συμβαίνουν στη λειτουργία ενός κυττάρου, ενός ιστού, ενός οργάνου ή όλου του οργανισμού ενός έμβιου όντως με την πάροδο του χρόνου» Από κλινικής πλευράς και από την πλευρά της φυσιολογίας, η φυσιολογική γήρανση αφορά μια σταθερή μείωση των αποθεμάτων και των εφεδρειών των οργανικών συστημάτων, σε συνδυασμό με μια παράλληλη αύξηση στην επικράτηση παθολογικών καταστάσεων. (Physical Dimensions of Aging, 1995)
Κατηγοριοποίηση της Γήρανσης Μέση ηλικία - 40-65 ετών, ηλικία του εργαζόμενου πληθυσμού Τρίτη Ηλικία - αναφέρεται στην αμέσως μετά τη συνταξιοδοτική περίοδο (65-75 ετών) Τέταρτη (πολύ μεγάλη) ηλικία - μεταξύ 75-85 ετών Πάρα πολύ μεγάλη ηλικία - > των 85 ετών
Ατομικές διαφορές στην γήρανση Γενετικές διαφορές - ο διαφορετικός γονότυπος έχει ως αποτέλεσμα τη διαφορετικότητα τόσο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά όσο &στη διαδικασία γήρανσης Ασθένειες και γήρανση - οι ασθένειες επιταχύνουν τη διαδικασία γήρανσης στα προσβαλλόμενα συστήματα Διαφορετικός βαθμός γήρανσης των συστημάτων του σώματος Διαφορές στον τρόπο ζωής - διατροφικές συνήθειες, σωματική άσκηση κ.α. Φύλο - Έχει διαπιστωθεί ότι οι γυναίκες ζουν κατά 4-10 χρόνια περισσότερο από τους άνδρες Πολιτισμικές & κοινωνικό-οικονομικές διάφορες ( Physical Dimensions of Aging, 1995)
Φυσιολογικές σωματικές αλλαγές κατά τη γήρανση Μυοσκελετικό σύστημα (μύες) Νευρικό σύστημα & αισθητήρια όργανα Εμφάνιση (δέρμα κτλ.) Καρδιαγγειακό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα Εκκριτικό σύστημα Τροφή & πέψη Αναπαραγωγικό σύστημα
Φυσιολογικές μεταβολές & ηλικία
Επίδραση της ηλικίας στο μυοσκελετικό σύστημα (1) Μυϊκή δύναμη Μείωση κατά 1.5% το χρόνο και σε ηλικίες > 65-84 χρόνων μείωση κατά 3.5%/έτος Μπορεί να οφείλεται είτε σε μείωση της ικανότητας ενεργοποίησης του μυ είτε σε μείωση της μυϊκής μάζας Ελαστικότητα /ευκαμψία Μείωση ευκαμψίας πιθανόν λόγω μείωσης της μυϊκής μάζας & των ελαστικών ινών του συνδετικού ιστού ενώ ταυτόχρονα υπάρχει αύξηση κολλαγόνου με μικρή διατατικότητα Η απώλεια της ευκαμψίας /ελαστικότητας μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των λειτουργικών ικανοτήτων καθώς και αύξηση της πιθανότητας τραυματισμού (λόγω των ανελαστικών μυών & της μειωμένης ικανότητας απορρόφησης των κραδασμών)
Επίδραση της ηλικίας στο μυοσκελετικό σύστημα (2) Μυϊκή μάζα / μυική ίνα /κινητική μονάδα Μείωση μυϊκής μάζας 10% από 30-50έτη & κατά 40% από 50-80 Η μείωση οφείλεται τόσο στη μείωση του αριθμού των μυϊκών ινών όσο και στην μείωση της διατομής τους Μεγαλύτερη μείωση παρατηρείται στις ίνες τύπου ΙΙ Μετά τα 50 χρόνια ο αριθμός των μυϊκών ινών μειώνεται κατά 10% ανά δεκαετία Οι κινητικές μονάδες μειώνονται κατά 47% στις ηλικίες 60-80 Αυξάνεται η λιπώδης μάζα με εναπόθεση λίπους στο υποδόριο ιστό και ανάμεσα στις μυϊκές ίνες Μειώνεται η στρατολόγηση των κινητικών μονάδων Ελαττώνεται η ταχύτητα αγωγής του δυναμικού δράσης Μειώνεται η ενδομυϊκή συγκέντρωση των ενεργειακών ουσιών Ελαττώνεται η ισομετρική & ισοτονική δύναμη Ελαττώνεται η αντοχή των μυών στην κόπωση
Μεταβολές στο νευρικό σύστημα (ΝΣ) Μείωση της ταχύτητας της νευρικής αγωγιμότητας Ελάττωση του χρόνου αντίδρασης Διαταραχή της λειτουργίας της ισορροπίας *** Η αύξηση της ηλικίας συνοδεύεται από καθημερινή απώλεια 50.000-100.000 νευρώνων του κεντρικού & περιφερικού ΝΣ Τα νευρικά κύτταρα του ΚΝΣ δεν διαιρούνται & επομένως δεν αντικαθίστανται όταν νεκρωθούν Η γήρανση προκαλεί την απώλεια του αριθμού των κεντρικών νευρώνων η οποία φτάνει μέχρι και το 60% σε περιοχές όπως η φαιά ουσία, η παρεγκεφαλίδα Η λειτουργική έκπτωση των αισθητηρίων οργάνων & η ελάττωση της οδού αντίληψης πολλών ερεθισμάτων για άτομα > 60 ετών φτάνει μέχρι και 35-40% Μειώνεται ο έλεγχος των κινήσεων Η προσοχή Ο συντονισμός
Επιπτώσεις των αλλαγών του ΝΣ Χρόνος ταχύτητα αντίδρασης (reaction time) - αναφέρεται στο χρονικό διάστημα από την στιγμή εμφάνισης (εκδήλωσης) ενός ερεθίσματος μέχρι την στιγμή της κινητικής απάντησης (απόκρισης) Ο χρόνος αντίδρασης σε ηλικιωμένα άτομα είναι κατά 20% μεγαλύτερος από ότι σε άτομα ηλικίας 20 ετών Πιστεύεται ότι μόνο το 4% της αλλαγής στο χρόνο απόκρισης που παρατηρείται στους ηλικιωμένους, μπορεί να αποδοθεί στη μείωση της ταχύτητας αγωγής κινητικών νεύρων & το 10% στη μείωση ταχύτητας αγωγής στα αισθητικά νεύρα
Ένα από τα χαρακτηριστικά των ηλικιωμένων, που συχνά αναφέρεται από τους ίδιους είναι η μείωση στο ύψος τους
Οστεοπόρωση Τύπος Ι ή μετεμμηνοπαυσιακή Προσβάλλει τις 50-65 χρόνων σε αναλογία 6:1 προς τους Τύπος ΙΙ ή γεροντική Αφορά ηλικίες μεγαλύτερες των 75 ετών ( : = 2:1) Επιδημιολογικά στοιχεία 12% των γυναικών στις ΗΠΑ έχει οστεοπόρωση Το 2020 ο αριθμός αυτός θα φθάσει στο 24% Περισσότερες από 500.000 Ελληνίδες γυναίκες πάσχουν από οστεοπόρωση Στις ΗΠΑ δαπανώνται 20 δις δολάρια για 1.500.000 οστεοπορωτικά κατάγματα Το 2020 το ποσό θα φτάσει στα 62 δις δολάρια
Οστική μάζα & φύλο Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες διαθέτουν την μέγιστη οστική μάζα (ΟΜ) στην ηλικία των 20-30 χρόνων Οι γυναίκες χάνουν 1% της ΟΜ το χρόνο πριν την εμμηνόπαυση Κατά την διάρκεια των 4-5 χρόνων μετά την εμμηνόπαυση χάνεται το 2-4% (Raad & Smith, 1985) Οι γυναίκες προσβάλλονται περισσότερο για τους εξής λόγους: Η μέγιστη οστική πυκνότητα τους είναι γενετικά περιορισμένη στο 30% των ανδρών Ο ρυθμός απώλειας οστικής μάζας επιταχύνεται μετά την εμμηνόπαυση Τα επίπεδα καλσιτονίνης είναι χαμηλότερα ειδικά μετά την εμμηνόπαυση Απορροφούν το ασβέστιο λιγότερο ικανοποιητικά από τους άνδρες
Ποιες γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο; Οι λευκές, λεπτόσωμες και μικρόσωμες Οι γυναίκες με κληρονομικό ιστορικό οστεοπόρωσης Γυναίκες με ολική υστερεκτομή ή πρόωρη εμμηνόπαυση Με υπερθυροειδισμό Γυναίκες που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ & καπνού Με παρατεταμένη ακινησία Στην Ελλάδα: 500.000 Ελληνίδες πάσχουν από τη νόσο 10.000 κατάγματα ισχίου ( 90% οστεοπορωτικά) Αναπηρίες και μεγάλες επιπτώσεις σε κόστος & ποιότητα ζωής Θνησιμότητα από επιπλοκές 90%
Κατηγορίες οστεοπόρωσης (σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, WHO) 1. Φυσιολογική οστική πυκνότητα 1 SD κάτω του μέσου όρου ενήλικων 2. Οστεοπενία οστική πυκνότητα 1-2.5 SD κάτω του μέσου όρου ενήλικων 3. Οστεοπόρωση οστική πυκνότητα > 2.5 SD κάτω του μέσου όρου ενήλικων 4. Εγκατεστημένη ή εμφανής οστεοπόρωση με εμφάνιση καταγμάτων - > 2.5 D
Οστική μάζα & ηλικία
Πώς εκδηλώνεται η απώλεια της οστικής πυκνότητας? Πόνοι στην πλάτη στη μέση, στη λεκάνη Απώλεια ύψους Κύφωση Σπονδυλικά κατάγματα, κατάγματα κεφαλής μηριαίου ή καρπού Επιπτώσεις γήρανση στο μυοσκελετικό Απώλεια οστικής μάζας μείωση οστικής πυκνότητας διαταραχή μικροαρχιτεκτονικής του οστού αυξημένος κίνδυνος καταγμάτων (ευθραυστότητα)
Φυσικοθεραπευτικοί στόχοι Βελτίωση της υγείας των οστών Μείωση του κινδύνου πτώσεων Πρόληψη καταγμάτων Βελτίωση στάσης /περιορισμό παραμορφώσεων Μείωση /έλεγχο πόνου Βελτιστοποίηση λειτουργικότητας Ενημέρωση για δραστηριότητα και άσκηση με στόχο την αυτόδιαχείριση (Physiotherapy and Osteoporosis Revised Guidelines)
Μερικές τεκμηριωμένες συστάσεις για άσκηση σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες Προτείνονται τα εξής: Πρόγραμμα άσκησης - Συνδυασμένο, επιτηρούμενο & οργανωμένο προοδευτικό πρόγραμμα αεροβικής άσκησης & μ. αντίστασης διάρκειας 40 x 2φ/εβδ, για τουλάχιστον 10 μήνες & εντάσεως τουλάχιστον 60% του μέγιστου προβλεπόμενου καρδιακού παλμού Περπάτημα - Γρήγορο /ζωηρό βάδισμα ίδιας περίπου διάρκειας & εντάσεως με παραπάνω Πρόγραμμα ασκήσεων αντίστασης Οργανωμένο & προοδευτικό υψηλής εντάσεως πρόγραμμα μειομετρικών & πλειομετρικών συστολών ίδιας διάρκειας με παραπάνω & εντάσεως 40% 1RM με πρόοδο μέχρι το 80% RM
Tεκμηριωμένες συστάσεις για άσκηση σε άντρες Προτείνονται τα εξής: Είδος άσκησης Ασκήσεις αντίστασης /τρέξιμο Διάρκειας 3φ/εβδ, για τουλάχιστον 4 μήνες μέχρι 5 έτη Εντάσεως 10-15 επαναλήψεων στο 50% 1RM ή 30-35 χλμ/βδ
Οργάνωση υπηρεσιών τρίτης ηλικίας Κέντρα Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) Πρόγραμμα «ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ»