ΤΡλΥΜλΤΟΠΟΓΙλ ncτn ORTHOPtΊeoιcn HeιιeNιcn. eππηνικη. ΟΡθΟΠtΟΙΚΗ ΚΑΙ. ΧeΙΡΟΥΡΓΙΚΗ. τόμος 43 τεύχος 4 aθriva 1992

περιοδικό τnς ελλnνικnς εταιρείας χειρουργικnς ορθοπεδικnς & τραυματολογίας ISSN 1105-34 29 τόμος 43 τεύχος 4 aθriva 1992 eππηνικη ΧeΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΟΡθΟΠtΟΙΚΗ ΚΑΙ ΤΡλΥΜλΤΟΠΟΓΙλ ncτn ORTHOPtΊeoιcn HeιιeNιcn

~Ελληνική Χειρουργική ~Ορθοπεδική I και Τραυματολογία Τό μος 43 Τεύχο ς 4 1992 Περιεχόμενα Γ Χαρτοφυλακίδης Σελίς Οι υποχρεώσεις μας προς τον άρρωστο 161 I. Χριστοφορίδης, Α. Χριστοδούλου, I. Πουρνάρας, Π. Παπαδόπουλος, Δ. Μακρής, Γ Βενετσανάκης, Π. Συμεωνίδης Η θεραπε ί α του καθηλωμένου ώμου με ενδαρθρική έγχυση μαρκαίνης - κορτικοειδούς - αέρα και κινησιοθεραπεία 164 Α. Μόρφης, Α. Βλάχος, Γ Χρ ι στοδούλου, Γ. Σδούyος Η συντηρητική αντιμετώπιση των καταγμάτων της διάφυσης του μηριαίου στο ποιδιό 171 Θ.Β. Γρίθας, Γ Μεταξάς, I. Καποτάς, Ν. Τσουτσαίος, Κ. Ξαρχάς, Ν. ΠαπαΒασιλε ίου Επιδημιολογικά στοιχεία επί των καταγμάτων του ισχίου που αντιμετωπίσθηκαν στο Α ' Ορθοπεδικό Τμήμα του ΓΠΝ «Ευαγγελισμός» από το 1980-1991 175 ΓΝ. Κουθαράς Ανάλυση επιβιώσεως στις ολικές aρθροπλαστικές. Μεθοδολογία και εκτίμηση της μεθόδου 188 I. Πουρνάρας, Γ Πετσατώδης, Π. Πα παδόπουλος, Ι. Χριστοφορίδης, Π. Συμεωνίδης Κεραμικές βιδωτές κοτύλες στην ολική aρθροπλαστική του ισχίου 193 Ν. Δημόπουλος, Θ. Μουτζούρης, Σ. Βουτσινάς Ραιβή κνήμη - (Νόσος του Blount) 200 Ν. Παπαϊωάννου, Χ. Μαργαρίτης, Α. Βαρθαρούσης, Μ. Κοτσάκη Οργάνωση Τράπεζας Οστικών Μοσχευμάτων 205 Υ.Α. Othman Η θεραπεία της ανισοσκελίος δια της μεθόδου llizarov (Πρόδρομη ανακοίνωση) 21 Ο

Acta Orthopaedica Hellenica Volume 43 Number 4 1992 Contents G. Hartofilakidis Doctor's obligations to the patient 161 J Christoforides, Α. Christodoulou, J. Pournaras, Ρ. Papadopoulos, D. Makris, G. Venetsanakis, Ρ. Symeonides The treatment of the frozen shoulder by intraaήicular injection of marcaine 0.25%, steroids, air, and immediate mobilization 164 Α. Morfis, Α. Vlachos, G. Christodoulou, G. Sdougos Conservative management of femoral shaft fracture ίη children 171 ΤΒ. Grivas, G. Metaxas, J. Kapotas, Ν. Tsoutsaios, Κ. Xarchas, Ν. Papavasiliou Epidemiological study of hip fractures, treated during 1980-1991 in the Α ' Oήhopaedic Depaήment ίη «Evangelismos» Hospital 175 J. Ν. Kouvaras Survivorship analysis for total joint replacement. Methodology and evaluation of the procedure. 188 J. Pournaras, G. Petsatodes, Ρ. Papadopou/os, J. Christoforides, Ρ. Symeonides Ceramic threaded cups in total hip aήhroplasties 193 Ο. Dimopoulos, Th. Moutzouris, S. Voutsinas 1ibia Vara (Biount's disease) 200 Ν. Papaioannou, Ch. Margaritis, Α. Varvarousis, Μ Kotsaki The organization of a bone bank 205 Υ.Α. Othman Lower limb length discrepancy and its management by the llizarov technique Page 21 Ο

Επιδημιολογικά στοιχεία επί των καταγμάτων του ισχίου που αντιμετωπίσθηκαν στο Α' Ορθοπεδικό Τμήμα του ΠΓΝ «Ευαγγελισμός» από το 1980-1991 Θ.Β. ΓΡΙΒΑΣ, Γ. ΜΕΤΑΞΑΣ, Ι. ΚΑΠΟΤΑΣ, Ν. ΤΣΟΥΤΣΑΙΟΣ, Κ. ΞΑΡΧΑΣ, Ν. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Τα κατάγματα του ισχίου είναι η πιο συνηθισμένη κάκωση στους ηλικιωμένους, για την οποίαν δέχονται Νοσοκομειακή και μάλιστα χειρουργική θεραπεία. Το οικονομικό και κοινωνικό κόστος αυτών των ασθενών γίνεται κάθε χρόνο μεγαλύτερο. Σκοπός λοιπόν της εργασίας αυτής είναι η επιδημιολογική μελέτη των ασθενών με αυτά τα κατάγματα που αντιμετωπίσθηκαν σε ένα μεγάλο νοσοκομείο των Αθηνών. Οι ασθενείς. Από το 1980-91 αντιμετωπίσθηκαν 1615 ασθενείς με κατάγματα του ισχίου. Από αυτούς 654 (40.5%) είχαν υποκεφαλικά και μέσο όρο ηλικίας 72.64 έτη και 961 (59.5%) είχαν περιτροχαντήρια (διατροχαντήρια, βασεοαυχενικά, υποτροχαντήρια και διαϋποτροχαντήρια κατάγματα) και μέσο όρο ηλικίας 73.4 έτη. Απ' όλους τους ασθενείς με κατάγματα ισχίου 464 ήταν άνδρες (28.7%) και 1151 γυναίκες (71.3%). Αναλυτικά για μεν τους ασθενείς με υποκεφαλικά κατάγματα 173 ήταν άνδρες (10.71%) και 481 γυναίκες (29.78%) και για τους ασθενείς με περιτροχαντήρια 291 (18.01%) και 670 (41.48%) αντίστοιχα. Κατά την εντός του Νοσοκομείου νοσηλεία τους απεβίωσαν 95 ασθενείς (5.87%), 27 άνδρες (1.67%) και 68 γυναίκες (4.21%). Αναλυτικά για τους ασθενείς με υποκεφαλικά κατάγματα η θνησιμότητα ήταν 1.66% [4 άνδρες (0.24%) και 68 γυναίκες (1.42%)] και για τους ασθενείς με περιτροχαντήρια 4.20% [23 άνδρες (1.42%) και 45 γυναίκες (2.78%)]. Το κόστος νοσηλείας. Παραθέτουμε στοιχεία για τους κατ' έτος νοσηλευθέντες ασθενείς, τον αριθμό των ημερών νοσηλείας τους, τον μέσο όρο ημερών νοσηλείας, που ήταν για τα περιτροχαντήρια 20.23 και για τα υποκεφαλικά 19.75 ημέρες, το μέσο ημερήσιο Από το Α' Ορθοπεδικό Τμήμα του Θεραπευτηρίου «0 Ευαγγελισμός». κόστος νοσηλείας τους και τα αντίστοιχα χρηματικά ποσά που για το χρονικό διάστημα της μελέτης είναι περίπου 0.5 δις και σε πραγματικές τιμές 1991 περί το 1 δις. Από τα ανωτέρω γίνεται σαφές ότι το πρόβλημα είναι μεγάλο. Τα Ορθοπεδικά τμήματα θα ήταν χρήσιμο να παρουσιάζουν συχνά παρόμοιες στατιστικές μελέτες που θα βοηθούσαν καλύτερα τον υγειονομικό σχεδιασμό όσο αφορά την θεραπεία των αρρώστων αυτών. Επίσης η έκταση του προβλήματος αποτελεί κίνητρο α) για τη διερεύνηση των ομάδων εκείνων των ηλικιωμένων που έχουν υψηλό κίνδυνο για να πάθουν παρόμοια κάκωση και β) για τη λήψη εκείνων των μέτρων που απαιτούνται για πρόληψή της. ABSTRACT: Hip fracture is the most common injury in the elderly that needs hospitalisation and surgical treatment. The purpose of this paper is to study the economical and social cost of these patients, that increases each year. The patients: During the period 1980-1991, 1615 patients with hip fractures were admitted ίη the Α' Orthopaedic Department, 464 men (28. 7%) and 1151 women (71.3%). The mean age for the patients (n=961, 59.5%) with pertrochanteric fractures was 73.4 years, and for those with subcapital (n=654, 40.5%) 72.64 respectevely. The mortality during hospital treatment was 5.87%, that is 95 patients (27 men and 68 women). The cost: We report, the number of the patients per year, the total hospitalisation time ίη days, the mean hospitalisation time ίη days (for pertrochanteric fractures 20.38 and for the subcapital19.75), the mean hospitalisation cost and the total economical cost. lt is Ε.Χ.Ο.Τ. Τ43, τ.4, (1992)

estimated that it reached 0.5 billion drs for the studied period of time, amount that will reach 1 billion when it will be corrected for inflation. Conclusively the above mentioned data show that this common injury in the elderly is increasingly costly. Such statistical studies, from other Hellenic Hospitals would be very helpful for the National Health Authoήty. Further research is also needed to the «high risk» old people, so that these injuries can be minimised or even prevented. τα και 7) το κόστος νοσηλείας που περιλαμβάνει: α) τις ημέρες νοσηλείας, που χρειάστηκαν κατ' έτος για τους υπό συζήτηση ασθενείς, β) τον μέσο όρο ημερών νοσηλείας κατ' έτος γ) το κόστος σε δραχμές, που απαιτήθηκε κατ' έτος για τη νοσηλεία των αρρώστων αυτών και δ) το συνολικό κόστος νοσηλείας της υπό μελέτης χρονικής περιόδου (12 έτη), σε ονομαστική και πραγματική αξία. Ευρήματα Εισαγωγή Τα κατάγματα του ισχίου είναι τα εξωαρθρικά ή περιτροχαντήρια, δηλαδή τα κατάγματα της περιοχής των τροχαντήρων και τα ενδοαρθρικά ή υποκεφαλικά. Η συχνότητά των τελευταίως αυξάνει συνεχώς ( Grane and Kernex 1983, Lawton et a1 1983, Wallace 1983, Zetterberg et a1 1984, Bengner and Johnell 1985, Fa1ch et a1 1985, Δρεττάκης και συν. 1985, Βερέττας και συν. 1988, Kapetanos et a1 1989, Dretakis et a1 1992). Αυτά προκαλούν αυξημένη θνητότητα κατά τη γεροντική ηλικία (Grane and Kernex 1983) και κοινωνικά προβλήματα, λόγω της αυξημένης αναπηρίας που προκαλούν. Επίσης, λογικό είναι να μεγαλώνει το κοινωνικό και οικονομικό κόστος της ιατρικής αντιμετωπίσεως και νοσηλείας των (Jensen et a1 1980). Σκοπός της εργασίας που παρουσιάζεται, είναι η μελέτη ορισμένων επιδημιολογικών στοιχείων για τα κατάγματα του ισχίου, (ενδοαρθρικά και εξωαρθρικά), στη τρίτη ηλικία, καθώς επίσης του κόστους που απαιτήθηκε για τη θεραπεία τους, στο Α' Ορθοπεδικό Τμήμα του θεραπευτηρίου «Ευαγγελισμός». Πρόδρομες ανακοινώσεις αυτής της μελέτης έχουν ήδη γίνει (Γρίβας και συν. 1991, 1992). Υλικό - Μέθοδος Μελετήθηκαν τα ακόλουθα: 1) Όλες οι εισαγωγές στο Τμήμα, από τον Ιανουάριο του 1980 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1991, καθώς και οι ασθενείς, που εισήχθησαν στο ίδιο χρονικό διάστημα με κατάγματα του ισχίου, 2) το Φύλο, 3) ο τύπος του κατάγματος, 4) ο μέσος όρος ηλικίας ανδρών και γυναικών, 5) η εφαρμοσθείσα θεραπεία, 6) η εντός του Νοσοκομείου θνητότη Κατά το χρονικό διάστημα που μελετήσαμε, εισήλθαν 1615 ασθενείς με κατάγματα του ισχίου. Απ' αυτούς 464 ήταν άνδρες (28.7%) και 1151 γυναίκες (71.3%). Οι 654 (40.5%) είχαν ενδαρθρικά (υποκεφαλικά) και μέσο όρο ηλικίας 72.64 έτη και οι 961 (59.5%) εξωαρθρικά (περιτροχαντήρια) [αναλυτικά: 784 διατροχαντήρια (81.58%), 83 βασεοαυχενικά (8,63%), 68 υποτροχαντήρια (7.07%) και 26 διαϋποτροχαντήρια (2.70%)] κατάγματα και μέσο όρο ηλικίας 73.4 έτη. Αναλυτικά για μεν τους ασθενείς με υποκε Φαλικά κατάγματα 173 ήταν άνδρες (10.71%) και 481 γυναίκες (29.78%) και για τους ασθενείς με περιτροχαντήρια 291 (18.01%) και 670 (41.48%) αντίστοιχα, δηλαδή η σχέση εξωαρθρικών προς ενδαρθρικά είναι 1.47. Στην Εικόνα 1 και 2 παρατηρείται μία σταδιακή άνοδος των εισαγωγών με περιτροχαντήριο κάταγμα, ιδιαίτερα στα έτη 1987 και 1988, και υποκεφαλικό στα έτη 1986 και 1987. Στα επόμενα έτη υπάρχει μια πτώση στον αριθμό λόγω αύξησης των εισαγωγών αυτού του είδους των αρρώστων σε άλλα Νοσοκομεία του λεκανοπεδίου της Αττικής και της ελάττωσης των διακομιδών από την επαρχία. Η σχέση των εν λόγω ασθενών με τις συνολικές εισαγωγές των αρρώστων του τμήματος (n=8625) κατά το χρονικό διάστημα που μελετήσαμε ήταν 1/5.34. Στις Εικόνες 3 και 4 φαίνονται τα ιστογράμματα με τον μέσο όρο ηλικίας ανδρών και γυναικών που εμφάνισαν περιτροχαντήρια και υποκε Φαλικά κατάγματα αντίστοιχα. Παρατηρείται ότι, κατά μεσο όρο, τα εξωαρθρικά κατάγματα γίνονται στην ηλικία των 73.4 ετών, ενώ τα ενδοαρθρικά στην ηλικία των 72.64 ετών, δηλαδή τα ενδαρθρικά κατάγματα γίνονται σε σχετικά

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΆ ΣτΟΙΧΕΙΆ ΚΑΤΑΓΜΆΤΩΝ ΙΣΧΙΟΥ 177 Α:ΣθΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΕΡΙΤΡΟΧΑΝΤΗΡΙΑ ΚΑΤΆΓΜΑΤΑ ΑΡ!θΜσΣ ΑΣθΕΝQΝ Ν 961 (59.5%) 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 ΕΤΗ 1 - ΑΝΔΡΕΣ ~ ΓΥΝΑΙΚΕΣ = ΣΥΝΟΛΟ 1 Α' ΟΡθΟΠΕΔΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΓΝ 'ΈΥΑΓΓΕΛΙ:ΣΜΟΣ" ΑθΗΝΑ Εικ. 1 Α:ΣθΕΝΕΙ:Σ ΜΕ ΥΠΟΚΕΦΑΛΙΚΑ ΚΑΤΆΓΜΑΤΑ ΑΡ!θΜΟΣ ΑΣθΕΝQΝ Ν β54 (40.5%) 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 ΕΤΗ - ΑΝΔΡΕΣ ~ ΓΥΝΑΙΚΕΣ CJ ΣΥΝΟΛΟ Α 1 ΟΡθΟΠΕΔΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΓΝ 'ΈΥΑΓΓΕΛΙΜΟΣ" ΑθΗΝΑ Εικ. 2

ΜΕ:ΣΟ:Σ ΟΡΟ:Σ ΗΛΙΚΙΑ:Σ Α:ΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΠΕΡΙΤΡΟΧΑΝΤΗΡΙΑ ΚΑΤΆΓΜΑΤΑ ΗΛΙΚΙΑ ΣΕ ΕΤΗ 100r------------------------------------------------- 80 (fviesh HLIKIA 73.4 ΕΤΗ) 60 40 20 ο 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 ΕΤΗ - ΑΝΔΡΕΣ ~ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Α 1 ΟΡθΟΠΕΔΙΚΟ ΤΜΉΜΑ ΠΓΝ 'ΈΥΑΓΓΕΛΠ:ΜΟΣ" ΑθΉΝΑ Εικ. 3 1/ΙΕ=Η ΗΛΙΚΙΑ Α=: Θ Ε~; ΩΝ "λιε ΥΠΟΚΕCDΑΛΙΚΑ ΚΑΤΆΓΜΑΤΑ ΗΛΙΚΙΑ =Ε ΕΊΗ 100~, ----------------~--------------------------------,, MESH HLIKIA 72.64 ΕΤΗ) 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 ΕΤΗ - ΑΝΔΡΕΣ ~ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Α' ΟΡθΟΠΕΔΙΚΟ ΤΜΉ'>!Α ΠΓΝ 'ΈΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ" ΑθΉΝΑ Εικ. 4

νεώτερους ασθενείς. Επίσης παρατηρείται, σχεδόν σε όλες τις μελετηθείσες δεκαετίες, ότι και για τις δυο ομάδες καταγμάτων, οι άνδρες σπάζουν σε μικρότερη ηλικία τα ισχία τους από τις γυναίκες. Στις Εικόνες 5 και 6 φαίνονται τα ιστογράμματα με τον αριθμό ανδρών και γυναικών που εμφάνισαν περιτροχαντήρια και υποκεφαλικά κατάγματα αντίστοιχα ανάλογα με την δεκαετία ηλικίας των. Παρατηρείται ότι για τις γυναίκες τα εξωαρθρικά κατάγματα είναι, σε ποσοστά, λιγότερα στην δεκαετία 61-70 χρονών από τα υποκεφαλικά της αντίστοιχης δεκαετίας σε αντίθεση δε στη δεκαετία των 81-90 ετών είναι περισσότερα τα εξωαρθρικά από τα ενδαρθρικά κατάγματα. Η μεγαλύτερη συχνότητα παρουσιάζεται στη δεκαετία των 71-80 ετών. Στους άνδρες, αντίθετα με τις γυναίκες, υπάρχει ομοιομορφία στην συχνότητα των εξωαρθρικών και ενδαρθρικών καταγμάτων στις διάφορες δεκαετίες της ζωής με κορυφή στη δεκαετία 71-80 χρόνων. Μετά εμφανίζεται προοδευτική μείωση. Η θεραπεία των εξωαρθρικών καταγμάτων στο μεγαλύτερο ποσοστό ήταν χειρουργική (923 ασθενείς - 96,04%). 90 αντιμετωπίσθηκαν με ήλο Smith-Petersen και πλάκα Mc Laughlin και οι υπόλοιποι 833 με τον ολισθαίνοντα ήλο (Richard's ή DHS). Μόνο 38 ασθενείς (3,96%) αντιμετωπίσθηκαν συντηρητικά, γιατί πολλοί από αυτούς δεν ήταν δυνατό να οδηγηθούν στο χειρουργείο, λόγω συνοδών παθήσεων ή λόγω της μη καλής κινητικής κατάστασής τους προεγχειρητικά. Μερικοί δεν δέχτηκαν να υποστούν χειρουργική θεραπεία. Η θεραπεία των ενδοαρθρικών καταγμάτων ήταν χειρουργική στους ασθενείς που ήταν δυνατόν να χειρουργηθούν. Η εντός του Νοσοκομείου θνητότητα, Εικό 27 άνδρες νες 7 και 8, ήταν 5.87% [95 ασθενείς, (1.67%) και 68 γυναίκες (4.21%)] δηλαδή η σχέση της θνητότητας των γυναικών προς αυτή των ανδρών ήταν 2.5:1. Αναλυτικά για τους ασθενείς με υποκεφαλικά κατάγματα η θνητότητα ήταν 1.66% [ 4 άνδρες (0.24%) και 23 γυναίκες (1.42%)] και για αυτούς με περιτροχαντήρια 4.20% [23 άνδρες (1.42%) και 45 γυναίκες (2. 78%)]. Στην Εικόνα 9 φαίνεται το ιστόγραμμα με την ονομαστική αξία του Μέσου Ημερησίου Κόστους Νοσηλείας (Μ.Η.Κ.Ν). 1 στο Νοσοκομείο «0 Ευαγγελισμός». Παρατηρείται σταδιακή αύξηση, που το 1991 είχε φθάσει τις 55.029 δρχ. Στον Πίνακα 1 φαίνονται οι ημέρες νοσηλείας για τις κατ' έτος εισαγωγές των ασθενών με κατάγματα του ισχίου, που συνολικά ήταν 31.920 ημέρες. Επίσης ο μέσος όρος ημερών νοσηλείας κατ' έτος, που κατά μέσο όρο ήταν 20,38 ημέρες για τα εξωαρθρικά και 19.75 για τα ενδοαρθρικά κατάγματα. Το μέσο ημερήσιο κόστος νοσηλείας κατ' έτος και το συνολικό κόστος που ήταν περίπου 112 δις δρχ. σε ονομαστική αξία και περίπου 1 δις δρχ. σε πραγματική αξία (σύμφωνα με την αξία της δραχμής το 1991). Εδώ πρέπει να σημειωθεί σχετικά με τον μέσο όρο ημερών νοσηλείας ότι εμφανίζεται λίγο μεγάλος. Αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες, α) στο ότι περνούν κατά μέσο όρο 6. 7 ημέρες από την εισαγωγή των ασθενών πριν χειρουργηθούν και β) στην δυσκολία που υπάρχει να εξέλθουν μερικοί από αυτούς που δεν έχουν συγγενικό περιβάλλον και η κοινωνική υπηρεσία αδυνατεί να τους εντάξει σε κάποια ιδρύματα. Πρακτικά οι ασθενείς παρέμεναν νοσηλευόμενοι 13 ημέρες μετεγχειρητικά. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η αύξηση του μέσου όρου ζωής έχει συμβάλλει σημαντικά στη διόγκωση του προβλήματος των νοσημάτων Φθοράς (Λυρίτης και συν. 1987). Ο αριθμός των καταγμάτων του ισχίου αυξάνει ετησίως συνεχώς, λόγω της αυξήσεως του μέσου όρου ζωής στον πληθυσμό. Πιθανώς στοιχεία του Πίνακα 2, να έχουν κάποιο ρόλο στην παραπάνω παρατήρηση. Σπουδαιότεροι παράγοντες κινδύνου είναι η πρόωρη εμμηνόπαυση, το οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης, η περιορισμένη κινητική δραστηριότητα, τα μικρόσωμα και αδύνατα άτομα, η πτωχή πρόσληψη γαλακτοκομικών προϊόντων, η χρήση aντικαταθλιπτικών φαρμάκων, η κατάχρηση καπνίσματος και οινοπνευματωδών ποτών, τέλος δε η συνύπαρξη άλλων νοσημάτων που προδιαθέτουν σε Ως Μέσο Ημερήσιο Κόστος Νοσηλείας (Μ.Η.Κ.~.), έχει καθορισθεί το σύνc;λο των εξόδων του. Νοσοκομ,ειου «Ευαγγελισμός» ημερησιως, δια του αριθμου του συνολου των ασθενών.

ΠΕΡΙΤΡΟΧΑΝΤΗΡΙΑ ΚΑΤΆΓΜΑΤΑ ΑΝΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΗ:Σ ΖΩΗ:Σ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΣΘΕΝQΝ Ν=961 300 250 200 150 100 50 ο~--,_~--~--~_,--~--,_--~_,--~--,_~ -50 51-60 61-70 71-80 81-90 91- ΔΕΚΑΕΊΙΕ::Σ - ΑΝΔΡΕΣ ~ ΓΥΝΑΙΚΕ.Σ Α' ΟΡθΟΠΕΔΙΚΌ ΤΜΗΜΑ ΠΓΝ 'ΈΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ" ΑθΗΝΑ Εικ. 5 ΥΠΟΚΕΟΑΛΙΚΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ Α~Α ΔΕΚΑΕΤΊΑ ΤΗ: ΖΩΗ::Σ ΑΡΙθΜΟ:Ζ A:ZθE""Q'-i \'=654-50 51-60 61-70 71-80 81-90 91- ΔΕΚΑΕΊΙΕ:Σ - ΑΝΔΡΕ:': ~ ΓΥ:-ΙΑΙΚΕΣ Α' ΟΡθΟΠΕΔΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΓΝ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ" ΑθΗΝΑ Εικ. 6

θχητοτητα Α~θΕΝΩΝ ΜΕ ΠΕΡΙΤΡΟΧΑΝΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΓ~ΙΑΤΑ ΑΡ!θΜΟ=: θa"iatqn (Ν 68) 12,,-- ----------------------------------~ ]i ω li Β Ί! 61: i 4 --"' 2 Fl1, :1.. I I I. ~. ι Ι. 4.2% I ~ 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 ΕΤΗ - ΑL\-"ΡΠ ~ ΓΥ~ΑΙΚΕ - =:Υ~ Ο \0 Α' ΟΡθΟΠΕΔ!ΚΟ ηίη~ία ΠΓ\ ΕΥΑΓΓΕ.\!:':~ω= ΑθΗ\Α Εικ. 7 θνητοτητα Α:ΣθΕΝΩΝ 11Ε ΥΠΟΚΕΦΑΛΙΚΑ ΚΑΤΆΓΜΑΤΑ (Ν 27) ΑΡ!θΜΟΣ θανατqν 6~--------------------------------------------~ 5 4 3 θ 2 ο 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 ΕΤΗ I - ΑΝΔΡΕ:Σ ~ ΓΥΝΑΙΚΕΣ [J2'J ΣΥΝΟΛΟ I Α! ΟΡθΟΠΕΔΙΚΟ ΤΜΉΜΑ ΠΓΝ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ" ΑθΉΝΑ Εικ. 8

ΗλfΕΡΗΣΙΟ ΚΟΣΤΟΣ Α:ΣθΕΝΩΝ ΣΤΟ ΠΓΝ 'ΈΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ" ΛΙΛΙΑΔΕ:': 1983 1984 1985 1986 1981 1988 1989 1990 1991 ΕΤΗ - ΔΡ/L\ΜΕ:': Α' ΟΡθΟΠΕΔΙΚΟ ΤΜΗ~!Α ΑθΗ!\Α Εικ:. 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΠΕΡΠΡΟΧΑΝΤΗΡΙΑ ΥΠΟΚΕΦΑΛΙΚΑ "Ε τος ΜΗΚΝ Αριθμός Ημέρες ΜΟΗΝ Δραχμές Αριθμός Ημέρες ΜΟΗΝ Ασθενών Νοσηλείας Ασθενών Νοσηλείας Δραχμές 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 66 1.235 18.71 35 721 18.71 73 1.349 18.47 48 833 18.47 81 1.639 20.23 45 756 20.23 7.675 94!.982 21.08 15.211.850 60 1.144 21.08 10.500 79 1.607 20.34 16.873.500 52 897 20.34 13.408 64 1.444 22.56 19.361.152 56 1.054 22.56 19.313 96 1.864 19.62 35.999.432 78 1.590 19.62 20.242 135 2.694 19.95 54.531.948 103 2.132 19.95 26.181 144 3.133 21.68 75.506.004 71 1.354 21.68 37.733 27 545 20.18 20.564.485 38 726 19.10 42.879 37 758 20.50 32.502.282 36 604 16.77 55.029 65 1.267 19.50 69.721.743 32 592 18.50 8.780.200 9.418.500 14.132.032 30.707.670 43.155.944 35.449.074 27.394.158 25.898.916 32.577.168 Σύνολο 961 19.517 20.23 340.267.396 654 12.403 19.75 227.513.662

οστεοπενία (υπερθυρεοειδισμός - σακχαρώδης διαβήτης) (Avioli 1983, A.A.O.S. 1990). ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Παράγοντες που έχουν σχέση με την πτώση και το κάταγμα. Παράrοντες που δεν επηpεάζουν - Ηλικία - Φύλο Παράrοντες που μπορεί τελικά να επηρεάσουν - Φάρμακα (στεροειδή, υπνωτικά, δι φα ι νυλιδαντοi:νη, αντιϋπε ρτασι κά). - Καρδιακές παθήσεις (αρρυθμία). - Ζάλη, ίλιγγος (ορθοστατική υπόταση, αιθουσαίος ίλιγγος κ.λ.π.). - Αλκοόλ, κάπνισμα. - Γαστρεκτομή, ωοθηκεκτομή. - Νευρομυϊκές παθήσεις. - Βλάβη οράσεως, ακοής. - Κοινωνική κατάσταση. Παράrοντες που επηρεάζουν - Επίπεδο δραστηριότητας (Μυϊκή ισχύς, οστεοπόρωση). - Έκθεση στον ήλιο (Vit. D). - Οστεοπόρωση. - Δίαιτας (Λήψη ασβεστίου κ.λ.π.). (Zetterberg et al 1984). Η παρατήρησή μας ότι οι άνδρες σπάζουν σε νεαρότερη ηλικία από τις γυναίκες τα ισχία τους, αποτελεί στοιχείο για περαιτέρω έρευνα. Εμείς υποθέτουμε το εξής: δεδομένου ότι οι άνδρες της ηλικίας αυτής στην Ελληνική κοινωνία είναι συνήθως πιο δραστήριοι από τις γυναίκες, εκθέτουν τον εαυτό τους σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Εvδοrεvείς παράrοvτες και θέση του κατάrματος. Από την μελέτη της σημασίας των ενδογενών παραγόντων σε σχέση με την θέση του κατάγματος του εγκύς μηριαίου, έχει δειχθεί ότι σε Φαλικά κατάγματα ενώ σε παρετικούς και ασθενείς με Parkinson προεξάρχουν τα υποκε μάλιστα στη πλευρά της παρέσης, τα διατροχαντήρια, (Christodoulou & Dretakis 1984). Επίσης σε ασθενείς με μυϊκή αδυναμία προεξάρχουν τα διατροχαντήρια, ενώ τα υποκεφαλικά σε οστεοπορωτικούς αλλά με καλή φυσική δραστηριότητα ασθενείς, όπως είναι οι μετά την εμμηνόπαυση γυναίκες, (Dretakis & Christodoulou 1983). Οι Δρεττάκης και συν. 1982 αναφέρουν σχέση εξωαρθρικών προς ενδοαρθρικά 2.2 προς 1, εμείς δε βρήκαμε μια σχέση 1.47 προς 1. Η lοετία της ζωής, που συνέβησαν τα περισσότερα από αυτά τα κατάγματα, ήταν μεταξύ 70 και 80 ετών. Πρέπει λοιπόν να αποδοθούν κατά το μέγιστο ποσοστό τους στην οστεοπόρωση. Αναφέρουμε εδώ ότι διακρίνουμε δύο τύπους οστεοπορώσεως. Τον τύπο Ι που αντιστοιχεί στη μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση και αφορά κυρίως γυναίκες 50-65 ετών. Χαρακτηρίζεται, κυρίως, από απώλεια σπογγώδους οστού (π.χ. κατάγματα σπονδυλικών σωμάτων) και τον τύπο 11, που αντιστοιχεί στη λεγόμενη γεροντική οστεοπόρωση. Προσβάλει κυρίως άτομα μεγαλύτερα των 75 ετών και των δύο Φύλων, χαρακτηρίζεται δε από απώλεια του Φλοιώδους, κυρίως και λιγότερο του σπογγώδους οστού και επομένως, από κατάγματα του άνω άκρου του μηριαίου (Λυρίτης και συν. 1987). Σύμφωνα με τα ανωτέρω, τα υποκεφαλικά κατάγματα στις γυναίκες των 61-70 ετών ίσως να είναι συνδεδεμένα με τον τύπο Ι της οστεοπόρωσης, όπως είναι Φα\ ερό στις εικόνες 5 και 6. Με τον τύπο 11 δε της οστεοπόρωσης υποθέτουμε ότι συνδέονται τα περιτροχαντήρια κατάγματα στις γυναίκες και άνδρες όπως δείχνει η κατανομή των καταγμάτων στις εικόνες 5 και 6. Θεραπεία Από το 1889 που ο Senn περιέγραψε την τεχνική του για τα κατάγματα του αυχένος του μηριαίου με ανοικτή ανάταξη και εσωτερική οστεοσύνθεση, συνιστάται η χειρουργική θεραπεία, (Senn 1889). Στην επιλογή της μεθόδου, εκτός από την ηλικία, συνυπολογίζονται: ο τύπος του κατάγματος, η προεγχειρητική δραστηριότητα του ασθενούς, η γενική κατάσταση της υγείας του, τυχόν συνυπάρχουσα οστεοαρθρίτιδα του ισχίου και ο βαθμός οστεοπόρωσης, (Παπαϊωάννου και συν. 1991). Η ανάταξη και εσωτερική οστεοσύνθεση σε

κατάγματα Gardner Ι & Π με τρείς βίδες ή ολισθαίνοντα ήλο και γωνιώδη πλάκα με μία αντιστροφική βίδα ή μόνο ολισθαίνοντα ήλο και γωνιώδη πλάκα αποτελούν σήμερα τις χειρουργικές επιλογές σε νεώτερα σχετικά άτομα (κάτω των 60-65 ετών). VI εφαρμόζεται ημιολική aρθροπλαστική που Στα κατάγματα Gardner ΠΙ & σε σχετικά νεώτερα άτομα προτιμάται η διπλού κυπελίου ενώ σε μεγαλύτερα εφαρμόζεται ημιολική aρθροπλαστική τύπου Thomson ή Moore. Σε περίπτωση συνύπαρξης οστεοαρθρίτιδας του ισχίου γίνεται ολική aρθροπλαστική. Σε ενσφηνωμένα σε βλαισότητα κατάγματα του αυχένα και σε άτομα με επιβαρυμένη γενική κατάσταση προσφέρεται συνήθως συντηρητική θεραπεία. Στους ασθενείς με διατροχαντήρια κατάγματα που μπορούν να χειρουργηθούν, ο ολισθαίνον ήλος με γωνιώδη πλάκα, είναι σήμερα η εφαρμοζόμενη χειρουργική θεραπεία. Η επιλογή της χειρουργικής θεραπείας, βασίζεται στη γρήγορη κινητοποίηση των αρρώστων, για την ελάττωση των επιπλοκών, όπως θρομβοεμβολικών επεισοδίων, πνευμονικών παθήσεων, κατακλίσεων, ουρολοιμώξεων κ.λ.π. Επίσης σκοπό έχει τη βελτίωση της μετά το κάταγμα ποιότητας ζωής των ασθενών της τρίτης ηλικίας. Τέλος, έχει σκοπό την ελάττωση των ημερών νοσηλείας (που αυξάνονται αρκετά με την συντηρητική θεραπεία) και κατ' επέκταση του κόστους νοσηλείας. Σε περιπτώσεις που η γενική κατάσταση του ασθενούς δεν το επιτρέπει, προσφέρεται συντηρητική θεραπεία. Η προ του κατάγματος κινητική κατάσταση του αρρώστου καθορίζει επίσης την απόφασή μας. Η θνητότητα Η σοβαρότης των καταγμάτων αυτών φαίνεται και από το υψηλό ποσοστό θνητότητος (Jensen et al 1980, Grane and Kernex 1983, Λυρίτης 1991). Στη μελέτη μας παρατηρήσαμε ποσοστό θνητότητος 5.87% συμβατό με αυτό, (2-15%), της βιβλιογραφίας, (Στεργιόπουλος 1982, Nickens 1983, Theodorou et a1 1987, Kapetanos et al 1989, Ευσταθόπουλος και συν. 1991). Η θνητότητα μεγαλώνει μέχρι 26% στο πρώτο χρόνο από το κάταγμα, όπως φαίνεται από τη διεθνή (Amiot 1982) και σε 15%-19.7% από την Ελληνική βιβλιογραφία (Dretakis and Steriopoulos 1982, Λυρίτης και συν. 1987, Θεοδωράτος και συν. 1991). Τα Ελληνικά ποσοστά πιθανώς οφείλονται στις καλές νοσηλευτικές φροντίδες που έχει ο Έλληνας ηλικιωμένος, μέσα στην οικογένειά του. Πάντως το υψηλό ποσοστό θνητότητας, που διαπιστώνεται διεθνώς, χαρακτηρίζει την βαρύτητα του κατάγματος αυτού στην γεροντική ηλικία και την επισφαλή πρόγνωση (Grane and Kernex 1983), άσχετα από τη σημαντική βελτίωση των χειρουργικών τεχνικών και της νοσοκομειακής νοσηλευτικής φροντίδας. Αναφέρεται ότι οι παράγοντες που προβλέπουν τη θνητότητα μετά από την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο είναι η προχωρημένη ηλικία, συνοδές παθήσεις, η κατοικία και ο τόπος του ατυχήματος και η προ του κατάγματος κοινωνική εξάρτηση (Jensen 1984, Θεοδωράτος και συν. 1991). Για τη μείωση της νοσηρότητας και θνητότητας προτείνεται η λήψη θεραπείας αντικαταστάσεως με οιστρογόνα στις γυναίκες που είναι κάτω των 50 και τους έγινε εμμηνόπαυση μετά από σχετική χειρουργική επέμβαση, η λήψη ασβεστίου από τις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, όπως επίσης βιταμίνη D. Συνίσταται δε αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, (ΝΙΗ CDCS 1984, Epstein 1988). Συχνότητα - κόστος Τα κατάγματα του ισχίου γίνονται συνεχώς όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα για τον υγειονομικό σχεδιασμό κάθε χώρας. Η συχνότητά τους υπολογίζεται στις ΗΠΑ σε 0,5/1000 κατοίκους/ έτος (AAOS 1990), στην Γαλλία σε 0,54/1000 κατοίκους/έτος (Amiot 1982) και στην Μ. Βρετανία σε 0,42/1000 κατοίκους/έτος (Wallace 1983). Και σε άλλες χώρες (Σουηδία, Φινλανδία, Νορβηγία) q.ναφέρεται παρόμοια συχνότητα των καταγμάτων του ισχίου (AAOS 1990). Στην Ελλάδα, το 1987, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ, η συχνότητά τους ήταν 1/1000 κατοίκους/έτος (Λυρίτης 1991). Οι Kapetanos et al (1989), αναφέρουν συχνότητα 0.557/1000 κατοίκους/έτος, για την πόλη της Θεσσαλονίκης και οι Δρεττάκης και συν. (1985) 2.41/1000 κατοίκους/έτος για την νήσο Κρήτη. Περισσότερα από 270.000 κατάγματα ισχίου συμβαίνουν κατ' έτος στις ΗΠΑ, που σημαίνει

κόστος 4.5 δις$ το Ι990, (AAOS 1990) το οποίο ξεπερνούσε μόλις το Ι δις $ το Ι980, (Owen 1980). Το έτος 2040 το 22% του πληθυσμού των ΗΠΑ θα είναι ηλικίας μεγαλύτερης των 65 ετών, δηλαδή αναμένονται περίπου 500.000 κατάγματα ετησίως, με την ανάλογη αύξηση του κόστους, (AAOS 1990). Στη Γαλλία το ετήσιο κόστος των καταγμάτων αυτών φθάνει το 28,35 δις δρχ., (Amiot 1982) και στη Μ. Βρεττανία τα 40 δις, (Mclntyre 1984). Στη μελέτη μας υπολογίσθηκε ότι από το Ι980 μέχρι το Ι99Ι το κόστος νοσηλείας των ασθενών στο Νοσοκομείο, ανήλθε περίπου στα 0.5 δις σε ονομαστική αξία και σε πραγματική αξία περί το Ι δις, δηλαδή με τιμές Ι99Ι. Το ποσόν μεγαλώνει ακόμη περισσότερο, αν προσθέσουμε σε αυτό το κόστος των αποκλειστικών νοσοκόμων και το κόστος για την αποκατάσταση και τη φυσικοθεραπεία στο σπίτι. Δεν θα πρέπει δε να παραλείψουμε και της ημεραργίες των συγγενών με σκοπό την παρακολούθηση των ασθενών κατά τη της παραμονής τους στο σπίτι. διάρκεια του πρώτου διμήνου Στον Ευαγγελισμό το Μ.Η.Κ.Ν. το Ι990 ήταν 42.879 δρχ. και 55.029 για το Ι99Ι. Στο ΠΓΝ Νίκαιας στον Πειραιά, αναφέρεται ποσό 44.750 δρχ. για το Ι992, (Κοντογιάννης και συν. Ι99Ι). Ο μέσος όρος ημερών νοσηλείας στον Ευαγγελισμό, για την χρονική περίοδο που μελετήσαμε ήταν 20 ημέρες. Αλλού αναφέρεται ως μέσος όρος ημερών νοσηλείας 24.3 ημέρες (ΚΑΤ, Ευσταθόπουλος και συν. Ι99Ι) όπως επίσης και Ι4 (ΠΓΝ Νίκαιας στον Πειραιά, Κοντογιάννης και συν. Ι99Ι). Δεδομένου ότι η συχνότητα των καταγμάτων του ισχίου είναι Ι/1000/έτος, αν θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό το κόστος του Ευαγγελισμού, ξοδεύονται πιθανότατα στην Ελλάδα τον χρόνο ΙΙ δις δρχ. μόνον για ενδονοσοκομειακή νοσηλεία ασθενών με κατάγματα ισχίου. Από τη μελέτη του ποσοστού των καταγμάτων του ισχίου, σε σχέση με τις υπόλοιπες εισαγωγές του τμήματος παρατηρούμε μία συνεχή αύξηση των καταγμάτων του ισχίου με τη πάροδο των ετών. Υπολογίζουμε δε ότι κατά μέσον όρο, 5 κρεβάτια χρήσιμοποιούνται συνεχώς γι' αυτούς τους ασθενείς, λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι το Τμήμα μας διαθέτει 35 κρεβάτια, (1/7). Το γεγονός ότι χρειάζονται κατά μέσο όρο 7 ημέρες για να οδεύσει ο ασθενής στο χειρουργείο οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους, α) ιατρικούς δηλαδή στους βιολογικούς παράγοντες που πρέπει να ρυθμιστούν - ταχύτητα προεγχειρητικής προετοιμασίας και β) εξωϊατρικούς, δηλαδή σε εκείνους που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία του νοσοκομείου (αριθμός διατειθέμενου χειρουργικού χρόνου στο Ορθοπεδικό Τμήμα, μορφή συνεργασίας λοιπών ιατρικών ειδικοτήτων, στάση της διοίκησης του νοσοκομείου σε σχέση με το πρόβλημα αυτό), όπως επίσης και σε άλλους κοινωνικούς παράγοντες, π.χ. η ύπαρξη ή όχι συγγενών του ασθενούς για ανεύρεση αιμοδοτών. Μόνο με τη βελτίωση των ανωτέρω μπορεί να μειωθεί ο μέσος όρος ημερών νοσηλείας, προς όφελος τόσο αυτής της ευαίσθητης ομάδας των ασθενών, όσο και της εθνικής οικονομίας. Οι ασθενείς αυτοί χειρουργούμενοι 7 ημέρες αργότερα, δημιουργούν ένα κόστος για το νοσοκομείο 300.000 δρχ. κατ' άρρωστο, σε τιμές του Ι99Ι, που είναι αδικαιολόγητο. Καταλαμβάνουν επίσης κρεβάτια στα οποία θα μπορούσαν να νοσηλευτούν χρόνια ορθοπεδικά περιστατικά που τόσο ταλαιπωρούνται, όπως όλοι γνωρίζουμε, στη χώρα μας. Συνεπώς πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους ότι το κάταγμα του ισχίου τόσο για ιατρικούς όσο και για οικονομικούς λόγους πρέπει να αποτελεί επείγουσα χειρουργική Ορθοπεδική πράξη, όπως άλλωστε για όλα τα άλλα κατάγματα. Πρέπει να σημειωθεί ότι το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και σε άλλα νοσοκομεία, όπου ο χρόνος αναμονής προς το χειρουργείο αναφέρεται ότι είναι 9.3 ημέρες, (Ευσταθόπουλος και συν. Ι99Ι). Τελειώνοντας πιστεύουμε ότι η συχνή παρουσίαση παρόμοιων επιδημιολογικών στοιχείων, θα βοηθούσε καλύτερα τον υγειονομικό σχεδιασμό, που αφορά την αντιμετώπιση της ευαίσθητης αυτής πληθυσμιακής ομάδας. Επίσης, η έκταση του προβλήματος αποτελεί ικανό κίνητρο α) για διερεύνηση των ομάδων εκείνων των ηλικιωμένων που έχουν υψηλό κίνδυνο για να πάθουν παρόμοια κάκωση και β) για τη λήψη εκείνων των μέτρων που απαιτούνται για πρόληψή της.

Ευχαριστίες: Ευχαριστούμε την κα Τούλα Σαμαρά-Αλεξιάδου, Προϊσταμένη του Τμήματος Στατιστικής του Π.Γ.Ν. «0 Ευαγγελισμός» για την παροχή πληροφοριών για το κόστος νοσηλείας των ασθενών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. A.A.O.S. (1990): Orthopaedic Knowledge υpdate 3. Home Study sul\abus. (Jan.). p. 497-498. 2. ΑΜΙΟΤ JF (1982): Census of the fractures of the proximal femur. Thesis. Paris. 3. Α VIOLI I. (1983): The Osteoporotic syndrome. Grune and Stratton, New York. 4. BENGNER υ. and JOHNELL Ο. (1985): Increasing incidence of forearm fractures. Acta Orthop. Scand 56, 158. 5. BENGNER υ, JOHNELL Ο. and BERLυND- JOH NELL Ι. (1986): Epidemiology of ankle fracture 1950 and 1980. Acta Orthop Scand 57,35. 6. ΒΕΡΕΤΤ ΑΣ Δ, ΝΙΚΙΝΣ Ζ, ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Α, ΚΩΤΣΙΟΣ Ε, ΚΑΡΡΟΣ Π. (1988): Επιδημιολογία των καταγμάτων του άνω άκρου του μηριαίου στον Έβρο. Ελλην Χειρ Ορθοπ Τραυμ, 39, 162-166. 7. CHRISTODOυLOυ Ν. AND DREΠAKIS Ε. (1984): Significance of muscular disturbances in the localization of fractures of the proximal femur Clin Orthop 187, 215-217. 8. COHEN J and ΜΑRΠΝ JL (1986): Menopause and Osteoporosis. Basle. 9. DRETAKIS Ε and STERIOPOυLOS Κ (1982): The use of the «Bousquet>> Internal Fixation Device for Trochanteric Fractures. Report of 120 patients. International Orthopaedics, (SICOτ), 6:87-92. 10. DRETAKIS Ε and CHRISTODOυLOυ Ν (1983): Significance of endogenic factors in the location of fractures of the proxima\ femur. Λcta Orthop Scand, 54, 198. 11. ΔΡΕτ ΑΚΗΣ Ε, ΠΕΤΟΥΣΗΣ Ν, ΧΡΙΣτΟΔΟΥ ΛΟΥ Ν, KORDI ΗΕ, ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥ ΛΟΣ Κ (1982): Η κατά φύλο και ηλικία εντόπιση των καταγμάτων του άνω άκρου του μηριαίου. Ελλην Χειρ Ορθοπ Τραυμ, 33 (4) 259-261. 12. ΔΡΕΤΑΚΗΣ Ε, ΧΡΙΣτΟΔΟΥΛΟΥ Ν, ΛΟΥΒΕΡΔΗΣ Δ (1985): Η ετήσια συχνότητα των καταγμάτων του άνω άκρου του μηριαίου στην Κρήτη. Ελλην Χειρ Ορθοπ Τραυμ., 36(1), 1-4. 13. DRETAKIS ΕΚ, GIAυRAKIS G and STERIOPOυ LOS Κ (1992): Increasing incidence of hip fracture in Crete. Acta Orthop Scand 63(2): 150-151. 14. EPSTEIN RS (1988): Hip fractures in the elderly. How to reduce morbidity and mortality. Post. Med. 84(1):254-257, 260. 15. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ Ν, ΠΑΤΑΣ Χ, ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗΣ Ε, ΜΑΡΓΑΡΠΗΣ Χ, ΑΓΟΡΟΠΟΥΛΟ! Ζ (1991): Αντιμετώπιση καταγμάτων της περιοχής των τροχαντήρων σε ασθενείς της τρίτης ηλικίας. Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνέδριου Γεροντολογίας-Γηριατρικής, Ξενοδοχείο Ledra Marriott, Αθήνα 6-7 και 8 Ιουνίου 1991. 16. GRANCE GC and KERNEK CB (1983): Mortality associated with hip fractures in a single geriatric hopsital and residentia1 healthy facility. J am Geriatr Soc, 31, 472. 17. ΓΡΙΒΑΣ ΘΒ, ΚΑΠΟΤΑΣ Ι, ΜΕΤΑΞΑΣ Γ, ΤΟΥΡΛΑΣ Γ, ΤΣΟΥΤΣΑΙΟΣ Ν, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Ι, ΑΚΡΙΒΟΣ I, ΧΑΤΖΗΣ Α (1991): Στοιχεία επί των περιτροχαντηρίων καταγμάτων του ισχίου που αντιμετωπίστηκαν εντός 8ετίας στο Α' Ορθοπεδικό Τμijμα του Θεραπευτηρίου «Ευαγγελισμός». Πρακτικά του 2ου Πανελλήνιου Συνέδριου Γεροντολογίας - Γηριατρικής, Αθήνα 6-7 και 8 Ιουνίου 1991, και «Νοσοκ. Χρονικά», 1992, (επί του τύπου). 18. ΓΡΙΒΑΣ ΘΒ, ΜΕΤΑΞΑΣ Γ, ΚΑΠΟΤΑΣ I, ΞΑΡΧΑΣ Κ, ΤΟΥΡΛΑΣ Γ, τσουτσαιοσ Ν, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ I. ΑΚΡΙΒΟΣ I, ΧΑΤΖΗΣ Α, ΜΗΛΙΩΡΗΣ Θ, ΠΑΠΑΒΑΣΙ ΛΕΙΟΥ Ν.: Επιδημιολογικά στοιχεία επί των καταγμάτων του ισχίου που αντιμετωπίστηκαν στο Α Ορθοπεδικό Τμήμα του ΠΓΝ «Ευαγγελισμός» από το 1980-1990. Πρακτικά κοινού Συνεδρίου Τμήματος Παθήσεων Σπονδυλικής Στήλης της ΕΕΧΟΤ και 5ου Παγκυπριακού Ορθοπεδικού, 16-18 Οκτωβρίου, 1992, Λεμεσός, Κύπρος. Νο εργασίας 61, σελ. 74-76. 19. FALCH JA (1983): Epidemio1ogy of fractures of the dista1 forearm in Oslo, Norway. Acta Orthop Scand 54, 291. 20. FALCH J, ΗΕΒΕΚΚ Α and SLυNGAARD υ (1985): Epidemiology of hip fractures in Norway. Acta Orthop Scand 56, 17. 21. ΗΕΑΝΕΥ RP (1981): Premenopausa1 prophylactic ca1- cium supplementation. JAMA 245, 1362. 22. HEDLυNG R, AHLBOM Α and LINDGREN υ (1985): Hip fracture incidence in Stockholm 1972-1981. Acta Orthop Scand 57,30. 23. HOLMERG S, CONRADI Ρ, KALEN R and THOR NGREN KG (1986): Morta1ity after hip fractures. Acta Orthop Scand 57,8. 24. ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ Γ, ΚΑΡΑΙΝΔΡΟΣ Κ, ΛΟΥΚΑΣ Μ, ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΆΟΥ Α, ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ Γ, ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ν. (1991): Μελέτη παραγόντων που επηρεάζουν την θνησιμότητα σε άτομα της τρίτης ηλικίας με κατάγματα ισχίου. Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνέδριου Γεροντολογίας - Γηριατρικής, Ξενοδοχείο Ledra Marriott, Αθήνα 6-7 και 8 Ιουνιου 1991. 25. JENSEN JS, TONDEVOLD Ε, SORENSEN ΡΗ (1980): Costs of treatment of hip fractures. Acta Orthop Scand 51,289. 26. JENSEN JS (1984): Determining factors for the morta1ity following hip fractures. Injury 1984, 15(6), 411-414. 27. KAPETANOS G, VENEτsiANAKIS GR, GIVISIS Ρ, DΙΜΠRΙΟυ CH, ZOGRAFOS Κ, SYMEONIDES Ρ. (1989): The epidemiology of hip fractures in the county of Thessaloniki 1976-1986. Acta Orthop. Hellenica 40(2): 77-81. 28. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ Γ, ΘΕΟΦΙΛΑΣ Γ, ΠΡΕΒΕΖΑΣ Ν, ΣΩΤΟΣ Α, ΛΟΥΒΕΡΔΗΣ Σ, ΤΣΙΠΟΥΡΑΣ Α, ΑΝΤΥ ΠΑΣ Γ, ΣΕΡΕΝΕΣ Π. (1991): Επιδημιολογική μελέτη των καταγμάτων του άνω άκρου του μηριαίου. Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνέδριου Γεροντολογίας - Γηριατρικής, Ξενοδοχείο Ledra Marriott, Αθήνα 6-7 και 8 Ιουνίου 1991.

29. KROLNER Β, TOFT Β, NIELSEN SP and TON DEVOLD Ε (1983): Physical exercise as prophylaxis against involutional vertebral bone loss. Α controlled trial. Clin Sci 64, 541. 30. LA WTON JO, BAKER MR and DICKSON RA (1983): Femoral neck fractures to poupulations. Lancet 2,70. 31. Λ ΥΡΙΠΣ ΓΠ, ΙΩΑΚΕΙΜΙΔΗΣ Δ, ΚΥΡΠΣΗΣ Γ, ΤΣΕ ΚΟΥΡΑ Μ, ΓΡΙΒΑΣ ΘΒ, (1987): Η έκταση του προβλήματος της οστεοπόρωσης στην Ελλάδα. Παράγοντες κινδύνου, κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Ιατρική 51, 455-464. 32. ΛΥΡΠΗΣ ΓΠ (1991): Μεταβολικά νοσήματα των οστών. Οστεοπόρωση. Εκδότης, Γ. Λυρίτης, Αθήνα, σελ. 79-123. 33. LUTHJE Ρ (1985): Incidence of hip fracture in Finland. Acta Orthop Scand 6,223. 34. MciNTYRE Ι (1984): Osteoporosis, risk factors and the effects of estrogen. In: Osteoporosis, Social and Clinical aspects. Gennari C, Segre G (eds). Excerpta Medica, Amsterdam, 1984, pp 144-148. 35. NICKENS HW (1983): Α review of factors affecting the occurrence and outcome of hip fracture, with special reference to psychosocial issues. J Am Geriatr Soc, 31(3): 166-170. 36. ΝΙΗ Consensus Development Conference Summary (1984): Osteoporosis. JAMA, 252(6):799-802. 37. OWEN RA, MELTON LJ, GALLAGHER JC, et al (1980): The Natioπal cost of acute care of hip fractures associated with osteoporosis. Clinical Orthop. 150, 172-176. 38. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Ν, ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗΣ Π, ΜΠΑΜΠΗΣ Γ, ΜΑΡΟΥΛΑΚΗΣ Β, ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ Θ (1991): Η αντιμετώπιση των καταγμάτων αυχένας μηριαίου σε ασθενείς τρίτης ηλικίας. Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνέδριου Γεροντολογίας-Γηριατρικής, Ξενοδοχείο Ledra Marήott, Αθήνα 6-7 και 8 Ιουνίου 1991. 39. RIGGS BL and MELTON LJ (1983): Evidence of two distinct syπdromes of involutioπal osteoporosis. Am J Med 75, 899. 40. SENN Ν (1889): The treatment of fractures of neck of femur by immediate reductioπ and permanent fixation. JAMA 13,150. 41. ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑ (1982): Η οστεοσύνθεση των καταγμάτων της περιοχής των τροχαντήρων με την μέθοδο ήλου-πλάκας Bousquet. Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα. 42. THEODOROU BC, MILIOΠS Ε, PLATANIΠS GB, GRIVAS (1987): Morbidity aπd mortality rate of patients over 70 with pertrochanteric aπ subcapital fractures. Acta Orthop Helleπica, 38(3), 135-141. 43. WALLACE WA (1983): The increasiπg iπcideπce of fractures of the proximal femur. Απ aπthropometric epidemic. Lancet 1,1413. 44. ZEΠERBERG C, ELMERSON S, GUNNAR BJ and ANDERSSON BJ (1984): Epidemiology of hip fractures in Gotebord, Sweden 1940-1983. Clin Orthop 191, 43.