Σύγχρονες προσεγγίσεις σχεδιασμού Τεχνητών Υγροτόπων. Εφαρμογή σε δύο έργα στις Πρέσπες.

Σύγχρονες προσεγγίσεις σχεδιασμού Τεχνητών Υγροτόπων. Εφαρμογή σε δύο έργα στις Πρέσπες. Δρ Γ. Παρισόπουλος 1, Φ. Παπαδόπουλος 2, Γ. Σαπουντζάκης 1, Α. Παπαγιαννοπούλου 1, Μ. Γιαμούρη 1 1. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε./ Ινστιτούτο Αγροτικής και Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας, Δημοκρατίας 61, 13561 Αγ. Ανάργυροι Αττικής, Fax:2102619202, τηλ. 2102619250, E-mail:iamc@ath.forthnet.gr 2. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε./ Ινστιτούτο Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης, Ελληνική Γεωργική Σχολή Θεσ/νίκης Τ.Θ. 435, 57001 Θέρμη, Fax: 2310-489044, τηλ. 2310472160, E-mail:secretary.ssi@nagref.gr Περίληψη Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται οι σύγχρονες αρχές διαστασιολόγησης ΕΕΛ τεχνητών υγροτόπων κατακόρυφης ροής κυρίως στη Γαλλία και Γερμανία. Οι προαναφερόμενες προσεγγίσεις διαφέρουν ουσιαστικά μεταξύ τους με την πρώτη να οδηγεί σε έργα μικρότερου κόστους καθώς δεν απαιτεί στάδιο καθίζησης ενώ και η απαιτούμενη επιφάνεια των κλινών είναι κατά 50% μικρότερη (2 m 2 /ι.κ έναντι 4 m 2 /ι.κ). Στη συνέχεια παρουσιάζονται αποτελέσματα λειτουργίας δύο έργων της «Γαλλικής προσέγγισης» και οι σχεδιασμοί δύο ΕΕΛ στις Πρέσπες δυναμικότητας 1310 ι.κ και 600 ι.κ. αντίστοιχα. Σχολιάζονται επίσης κρίσιμα θέματα που επηρεάζουν το σχεδιασμό (κλίση εδάφους, χρήση αντλιών, υδραυλικό φορτίο κλινών και συχνότητα φόρτισης) και προτείνεται η δημιουργία μιας τράπεζας δεδομένων για ΕΕΛ στην Ελλάδα με σκοπό την υποβοήθηση διαμόρφωσης εθνικών προδιαγραφών σχεδιασμού. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επεξεργασία των υγρών αστικών αποβλήτων με φυσικές μεθόδους αποτελεί μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα επιλογή για μικρούς οικισμούς (<3000 ι.κ.). Η αποδοχή των μεθόδων αυτών διευρύνεται συνεχώς ακόμη και μεταξύ επιστημονικών κλάδων που διατηρούσαν ιδιαίτερα επιφυλακτική στάση απέναντι σε μη απόλυτα ελεγχόμενες διαδικασίες και μεθόδους επεξεργασίας. Στα πλεονεκτήματα της απλής και οικονομικής λειτουργίας τους, και του μικρού κόστους συντήρησης (χωρίς απαίτηση εξειδικευμένου προσωπικού) έχει προστεθεί για ένα αποδεκτά σχεδιασμένο έργο και η ποιότητα των εκροών που ικανοποιεί με άνεση τις Εθνικές και Ευρωπαϊκές απαιτήσεις. Το σύνηθες επιχείρημα των σκεπτικιστών έναντι των μεθόδων αυτών ότι οι φυσικές μέθοδοι απευθύνονται κυρίως σε τριτοκοσμικές χώρες λόγω απαιτήσεων κλίματος, οχλήσεων (οσμές, έντομα) και χαμηλής ποιότητας εκροές, διατυπώνεται πλέον ολοένα και σπανιότερα. Σήμερα ως παράδειγμα στη Βαυαρία της Γερμανίας πάνω από το 50 % των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων σε κοινότητες έως 1.000 ι.κ. βασίζονται σε λύσεις που χαρακτηρίζονται με τον όρο "επιστροφή στη φύση», δηλαδή τεχνητούς υγροτόπους, δεξαμενές σταθεροποίησης, κλπ. (Gottle, A.,2004). Οι τεχνητοί υγρότοποι διακρίνονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες ήτοι: επιφανειακής, υπόγειας οριζόντιας και υπόγειας κατακόρυφης ροής (Αγγελάκης και Tsobanoglous, 1995; Καραμούζης, 2003; Kadlec and Knight,1995; Crites and Tsobanoglous, 1998) με τις δύο τελευταίες να απαντώνται συχνότερα τα τελευταία έτη. Στην Ελλάδα οι μελέτες ΕΕΛ με τεχνητούς υγροτόπους ανέρχονται πλέον σε δεκάδες, αλλά οι εν λειτουργία τεχνητοί υγρότοποι είναι λίγοι ενώ οι συστηματικές αξιολογήσεις τους είναι ακόμη πιο περιορισμένες σε αριθμό. Τα αποτελέσματα λειτουργίας των πρώτων έργων είναι πολύ ικανοποιητικά (Tsihrintzis et. al. 2004). ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΕΧΝΗΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗΣ ΚΑΙ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΡΟΗΣ Τεχνητοί Υγρότοποι στη Γαλλία και Γερμανία Ο σχεδιασμός των ΕΕΛ που περιλαμβάνουν τεχνητούς υγρότοπους παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Πολλές μονάδες είναι υβριδικές και γενικά ο σχεδιασμός των έργων αυτών δεν έχει συστηματοποιηθεί. Η διαστασιολόγηση των κλινών επεξεργασίας των τεχνητών υγροτόπων είναι

κατά βάση εμπειρική και βασίζεται κυρίως σε αποδεκτά όρια φορτίου BOD 5 m -2 d -1 ή m -2 ι.κ. 1. Τα συνιστώμενα όμως όρια του φορτίου και κατά συνέπεια της απαιτούμενης έκτασης ανά ι.κ. διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα αλλά και μεταξύ οργανισμών της ίδιας χώρας. Μια πρόσφατη καταγραφή της επιφάνειας των κλινών επεξεργασίας ανά ισοδύναμο κάτοικο (m 2 /ι.κ.) από πολλά έργα στη Γαλλία και η προτεινόμενη διαστασιολόγηση τους δίδεται στον πίνακα 1. Η προτεινόμενη διαστασιολόγηση των κλινών κατακόρυφης ροής είναι σκόπιμο να τονισθεί ότι αφορά σε σχεδιασμό στον οποίο δεν προβλέπεται η κατασκευή δεξαμενής καθίζησης ή αναερόβιας δεξαμενής. Τα λύματα δηλαδή εφαρμόζονται απ ευθείας μετά την εσχάρωση σε δόσεις ικανές να ενεργοποιήσουν το σύνολο της επιφάνειας της κλίνης. Η φόρτιση των κλινών 1 ου σταδίου αντιστοιχεί κατά προσέγγιση σε 300 g COD m -2 d -1, 150 g SS m -2 d -1, 25-30 g TKN m -2 d -1 και υδραυλικό φορτίο στην εν λειτουργία κλίνη 0,37 m.d -1 Ο προαναφερόμενος σχεδιασμός αντιστοιχεί κατά προσέγγιση σε 120 g COD ι.κ. -1, 60 g SS ι.κ. -1, 10-12 g TKN ι.κ. -1 και υδραυλικό φορτίο 150 l. ι.κ. -1 (Molle et al. 2004; Lienard et al. 2004). Τα χαρακτηριστικά αυτά που αντιστοιχούν σε λύματα μικρών οικισμών στη Γαλλία δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τα αντίστοιχα των μικρών οικισμών της Ελλάδας. Πίνακας 1. Μέση επιφάνεια κλινών υγροτόπων στη Γαλλία ανά ι.κ. ανάλογα με τις διαφορετικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις (πηγή: Boutin C. and Lienard A., 2004). (από έρευνα) Πρώτο Στάδιο Επεξεργασίας: Υγρότοποι Κατακόρυφης Ροής (Vertical Flow Reed Bed Filters- VFRBF) Αριθμός δεδομένων 141 Προτεινόμενος σχεδιασμός 1.2 (m 2 /ι.κ.) 0.5 (m 2 /ι.κ.) 0.1-4.7 (m 2 /ι.κ.) 1.2 1.3 (m 2 /ι.κ.) Δεύτερο Στάδιο Επεξεργασίας: α. Υγρότοποι Κατακόρυφης Ροής (Vertical Flow Reed Bed Filters-VFRBF). Αριθμός δεδομένων 114 0.8 (m 2 /ι.κ.) 0.4 (m 2 /ι.κ.) 0.1-3.6 (m 2 /ι.κ.) Προτεινόμενος σχεδιασμός 1,0 (m 2 /ι.κ.) (1) Δεύτερο Στάδιο Επεξεργασίας: β. Υγρότοποι Οριζόντιας Ροής (Horizontal Flow Reed Bed Filters-HFRBF). Αριθμός δεδομένων 13 1.4 (m 2 /ι.κ.) 0.3-3.6 (m 2 /ι.κ) 0.9 (m 2 /ι.κ.) Δεύτερο Στάδιο Επεξεργασίας: γ. Αμμόφιλτρο ασυνεχούς λειτουργίας. Αριθμός δεδομένων 14 0.8 (m 2 /ι.κ.) 0.1 (m 2 /ι.κ.) 0.6-1.1 (m 2 /ι.κ.) (1) Οι συγγραφείς σε άλλη εργασία τους (Molle et al. 2004) συνιστούν 0,8 m 2 /ι.κ..

Αποτελέσματα λειτουργίας δύο έργων στη νότιο Γαλλία δίδονται στον πίνακα 2. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ρυπαντικό φορτίο εισόδου στα υπό εξέταση έργα είναι σημαντικά μεγαλύτερο των μέσων αναμενόμενων σε μικρούς οικισμούς που αναφέρονται προηγούμενα Πίνακας 2 Αποτελέσματα επεξεργασίας λυμάτων σε ΕΕΛ με τεχνητούς υγρότοπους στη Νότιο Γαλλία (πηγή: Societe d Ingenerie Nature & Technique (SINT), 2004). ΕΕΛ Roussillon (1250 ι.κ., 1 ο στάδιο: 3 κλίνες 350 m 2 εκάστη, 2 ο στάδιο: 2 κλίνες 250 m 2 εκάστη, περίοδος 1998-2004, αριθμός αναλύσεων 10, σύνθετα δείγματα 24h) Είσοδος Έξοδος Μέση Τιμή Ελάχιστη Μέγιστη Μέση Τιμή Ελάχιστη Μέγιστη COD (mg O 2 /l) 921 573 1677 40 20 71 BOD5 (mg O 2 /l) 504 262 1102 6 1 19 TSS (mg/l) 402 198 1072 7 0 17 TKN (mgn/l) 74 25 119 5 2 11 ΕΕΛ St. Thome (400 ι.κ., 1 ο στάδιο:3 κλίνες 134 m 2 εκάστη, 2 ο στάδιο: 2κλίνες 102 m 2 εκάστη, περίοδος 2002-2003, αριθμός αναλύσεων 4, στιγμιαία δείγματα) Είσοδος Έξοδος 3 Μέση Τιμή Ελάχιστη Μέγιστη Μέση Τιμή Ελάχιστη Μέγιστη COD (mg O 2 /l) 933 319 1675 36 22 46 BOD5 (mg O 2 /l) 870 135 1102 6 3 11 TSS (mg/l) 858 99 1072 6 2 10 TKN (mgn/l) 64 - - 4 2 6 Στη Γερμανία υφίσταται από χρόνια κανονισμός εργασίας για το σχεδιασμό ΕΕΛ με τεχνητούς υγρότοπους. Ο Γερμανικός κανονισμός διαφέρει ουσιαστικά από την προαναφερόμενη «Γαλλική προσέγγιση» καθώς : α. Απαιτεί την προεπεξεργασία των λυμάτων με καθίζηση σε δεξαμενή Imhof πριν την εφαρμογή στις κλίνες β) Καθορίζει σημαντικά μεγαλύτερη επιφάνεια κλίνης ανά ι.κ. που ανέρχεται σε 4 m 2 /ι.κ. για υγρότοπους κατακόρυφης ροής (προηγούμενη απαίτηση του κανονισμού εργασίας έτους 1998: 2,5 m 2 /ι.κ.) και 5 m 2 /ι.κ. για υγρότοπους οριζόντιας ροής. Είναι προφανές ότι η Γαλλική προσέγγιση οδηγεί σε έργα με σημαντικά μειωμένο κόστος έναντι των Γερμανικών κανονισμών εργασίας. Η μακροχρόνια επίπτωση των διαφορών αυτών στην απόδοση των έργων δεν είναι ακόμη επαρκώς τεκμηριωμένη. Η σύγκριση των διαφόρων προσεγγίσεων σχεδιασμού απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή καθώς τις περισσότερες φορές αγνοεί, λόγω έλλειψης της σχετικής πληροφορίας, την ποιότητα της κατασκευής και την τήρηση των αναφερομένων προδιαγραφών σε κάθε εξεταζόμενο έργο. Αστοχίες εντοπίζονται συνήθως στην κατασκευή των φίλτρων (κοκκομετρική διαβάθμιση, καθαρότητα και επιμέλεια τοποθέτησης του υλικού) και στην ομοιόμορφη κατανομή των αποβλήτων σε όλη επιφάνεια των κλινών. Τεχνητός Υγρότοπος Καλλιθέας- Λευκώνα Δήμου Πρεσπών Το έργο «Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων Δ.Δ. Καλλιθέας - Λευκώνα Δήμου Πρεσπών», καλύπτει τις ανάγκες δύο οικισμών συνολικού πληθυσμού σχεδιασμού 600 ι.κ. και ευρίσκεται στην περιοχή Πρεσπών του Ν. Φλώρινας, η οποία έχει ιδιαίτερη περιβαλλοντική αξία προστατεύεται δε από πολυάριθμες εθνικές και διεθνείς συμβάσεις. Η επιλογή της μεθόδου επεξεργασίας με τεχνητούς υγροτόπους υπαγορεύθηκε από τα χαρακτηριστικά της περιοχής, καθώς υπάρχουν εκτεταμένοι παραλίμνιοι καλαμιώνες ιδιαίτερα στη Μικρή Πρέσπα και την απαίτηση για απουσία υπέργειων κτισμάτων προς αποφυγή αλλοίωσης της φυσιογνωμίας της περιοχής. Οι εκροές του έργου σύμφωνα με σχετική Νομαρχιακή Απόφαση πρέπει να ικανοποιούν τα όρια του πίνακα 3. Πίνακας 3. Απαιτούμενη ποιότητα εκροών ΕΕΛ Δ.Δ. Καλλιθέας Λευκώνα, Δήμου Πρεσπών

Ολικό Ολικά Κοπρανώδη Παράμετρος ΒΟD 5 COD TSS Άζωτο (Ν) Κολοβακτηριοειδή Κολοβακτηριοειδή Απαίτηση (mg/l) <25 <100 <50 <15 <1000 σε 100 ml <200 σε 100 ml Το έργο χωροθετήθηκε σε επικλινές γήπεδο και ο σχεδιασμός του είναι ανάλογος της «Γαλλικής» προσέγγισης. Αποτελείται από εσχάρωση, αυτοεκκενούμενους σίφωνες τροφοδοσίας των κλινών επεξεργασίας, τρεις κλίνες κατακόρυφης ροής για την πρωτοβάθμια επεξεργασία με φυτά καλάμια και δύο κλίνες κατακόρυφης ροής για τη δευτεροβάθμια επεξεργασία επίσης με φυτά καλάμια. Επιπρόσθετα για τριτοβάθμια επεξεργασία (μείωση Ν μέσω απονιτροποίησης) σχεδιάσθηκαν δύο κλίνες οριζόντιας υποεπιφανειακής ροής με φυτά καλάμια. Το σύνολο της επιφάνειας των κλινών ανέρχεται σε 4,0 m 2 /ι.κ. Τα βασικά στοιχεία δίδονται στον πίνακα 4. Πίνακας 4. Γεωμετρικά στοιχεία κλινών της ΕΕΛ Δ.Δ. Καλλιθέας Λευκώνα, Δήμου Πρεσπών Κλίνη 1 ο βάθμιας Επεξεργ. Στάδιο Ι Κλίνη 2 ο βάθμιας Επεξεργ. Στάδιο ΙΙ Κλίνη 3 ο βάθμιας Επεξεργ. Στάδιο ΙΙI Ωφέλιμη Επιφάνεια (m 2 /ι.κ.) 1,5 1,0 1,5 Συνολικός αριθμός κλινών Επιφάνεια κλίνης (m 2 ) Εξωτ. Διαστάσεις (mxm) Ωφέλιμη Επιφάνεια κλίνης (m 2 ) Εξωτ. Διαστάσεις (mxm) 3 2 2 340 (16,5x21,5) 340 (16,5x21,5) 295 (15,1x20,1) 295 (15,1x20,1) 495 (18,5x27,5) 485 (17,3x26,3) Συνολική Επιφάνεια κλινών (m 2 ) 1020 680 990 Στο έργο προβλέπεται επίσης η κατασκευή μονάδας απολύμανσης με UV καθώς και δεξαμενής κομποστοποίησης των καλαμιών, τα οποία κόβονται μία φορά το έτος. Το διάγραμμα ροής του έργου δίδεται στο σχήμα 1. Τεχνητός Υγρότοπος Αγ. Γερμανού-Λαιμού-Πλατέως Δήμου Πρεσπών Το έργο «Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Δ.Δ. Αγ. Γερμανού - Λαιμού - Πλατέως Δήμου Πρεσπών» επεξεργάζεται τα υγρά απόβλητα τριών οικισμών συνολικού πληθυσμού σχεδιασμού 1310 ι.κ.. Χωροθετήθηκε σε οριζόντιο γήπεδο με αποτέλεσμα την ανάγκη τροφοδοσίας των κλινών με αντλίες (υψηλής παροχής αλλά χαμηλού μανομετρικού) που οδήγησαν σε αύξηση του κόστους κατασκευής και λειτουργίας. Ο σχεδιασμός συμπεριέλαβε τη σύσταση της Γερμανικής οδηγίας εργασίας για ύπαρξη σταδίου καθίζησης πριν την εφαρμογή των λυμάτων στις κλίνες. Το έργο περιλαμβάνει εσχάρωση, αναερόβια δεξαμενή χωρητικότητας 600m 3 για την πρωτοβάθμια επεξεργασία, φρεάτια και αντλίες τροφοδοσίας μεταξύ των σταδίων επεξεργασίας, έξι κλίνες κατακόρυφης ροής για το 1 ο στάδιο και τέσσερις κλίνες επίσης κατακόρυφης ροής για το 2 ο στάδιο της δευτεροβάθμιας επεξεργασίας φυτεμένες με καλάμια (αυτόχθονα στην περιοχή). Ο λοιπός σχεδιασμός είναι ίδιος με αυτόν της ΕΕΛ Καλλιθέας-Λευκώνα. Το διάγραμμα ροής του έργου δίδεται στο σχήμα 2.

Μικρή Πρέσπα 4 15 4 1 2 3 14 5 6 7 15 8 4 15 13 16 9 10 11 12 ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1 Φρεάτιο Εισόδου 6 Φρεάτιο Σιφωνισμού 11 Φρεάτιο Εξόδου 2 Εσχάρωση 7 Κλίνες κατακόρυφης ροής (2 ο στάδιο) 12 Ρέμα Λευκώνα 3 Φρεάτιο Σιφωνισμού 8 Φρεάτιο Σιφωνισμού 13 Κάδος συλλογής απορριμμάτων 4 Τροφοδοσία μέσω Σίφωνα 9 Κλίνες οριζόντιας ροής (3 ο στάδιο) 14 Χωνεμένη λάσπη ως εδαφοβελτιωτικό 5 Κλίνες κατακόρυφης ροής (1 ο στάδιο) 10 Μονάδα UV 15 Καλάμια (Phragmites australis) 16 Δεξαμενή κομποστοποίησης καλαμιών Σχήμα 1. Διάγραμμα Ροής ΕΕΛ Δημοτικών Διαμερισμάτων Καλλιθέας-Λευκώνα Δήμου Πρεσπών

15 15 15 1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12 3 13 16 14 ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1 Φρεάτιο Εισόδου 6 Φρεάτιο Τροφοδοσίας 2 ου σταδίου με αντλία 11 Φρεάτιο Εξόδου 2 Εσχάρωση 7 Κλίνες κατακόρυφης ροής (2 ο στάδιο) 12 Ρέμα Αγ. Γερμανού 3 Αναερόβια δεξαμενή 8 Φρεάτιο Τροφοδοσίας 2 ου σταδίου με αντλία 13 Κάδος συλλογής απορριμμάτων 4 Φρεάτιο Τροφοδοσίας 1 ου σταδίου με αντλία 9 Κλίνες οριζόντιας ροής (3 ο στάδιο) 14 Χωνεμένη λάσπη ως εδαφοβελτιωτικό 5 Κλίνες κατακόρυφης ροής (1 ο στάδιο) 10 Μονάδα UV 15 Καλάμια (Phragmites australis) 16 Δεξαμενή κομποστοποίησης καλαμιών Σχήμα 2. Διάγραμμα Ροής ΕΕΛ Αγ. Γερμανού Λαιμού Πλατέως

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι φυσικές μέθοδοι επεξεργασίας και ιδιαίτερα οι τεχνητοί υγρότοποι τυγχάνουν σήμερα γενικής αποδοχής διεθνώς (EU, USA κ.λ.π.) αλλά και στη χώρα μας ως μια αξιόπιστη και κατάλληλη για μικρούς οικισμούς μέθοδος επεξεργασίας υγρών αστικών αποβλήτων. Ο σχεδιασμός όμως των ΕΕΛ με τεχνητούς υγροτόπους δεν ακολουθεί έστω και σε γενικές γραμμές κάποιες καθολικά αποδεκτές αρχές, κατευθύνσεις ή οδηγίες αλλά εξαρτάται πλήρως από τον εκάστοτε μελετητή καθώς δεν έχουν διαμορφωθεί επικρατούσες επιστημονικές απόψεις. Οι επιβλέπουσες τεχνικές υπηρεσίες των δήμων και οι ΤΥΔΚ συνήθως δεν διαθέτουν επαρκή εμπειρία και ενημέρωση ώστε να είναι σε θέση να προσδιορίσουν τη γενική προσέγγιση του σχεδιασμού. Οι δύο μελέτες των ΕΕΛ στο Δήμο Πρεσπών ακολουθούν διαφορετικό σχεδιασμό ως προς την επεξεργασία των λυμάτων πριν την εφαρμογή τους στις κλίνες υγροτόπων. Τα στοιχεία από την κατασκευή και λειτουργία των έργων θα συμβάλουν στην τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας κάθε σχεδιασμού. Σε έργα με υγρότοπους υποεπιφανειακής κατακόρυφης ροής που είναι και τα πλέον σύγχρονα οι διαφορές στο σχεδιασμό είναι ιδιαίτερα σημαντικές με ανάλογη επίπτωση στο κόστος του έργου γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα για συστηματοποίηση των αρχών σχεδιασμού. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού θα ήταν σκόπιμη η δημιουργία (π.χ. από την Κεντρική Ένωση Δήμων & Κοινοτήτων Ελλάδος) μιας τράπεζας δεδομένων με τα χαρακτηριστικά και την απόδοση των ΕΕΛ με φυσικά συστήματα που κατασκευάσθηκαν ή μελετήθηκαν στην Ελλάδα με σκοπό την υποβοήθηση διαμόρφωσης εθνικών προδιαγραφών σχεδιασμού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγγελάκης Α. και Tsobanoglous G. (1995). Υγρά Απόβλητα. Φυσικά Συστήματα Επεξεργασίας και Ανάκτηση, Επαναχρησιμοποίηση και Διάθεση εκροών. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. Καραμούζης Δ., (2003). Φυσικά Συστήματα Επεξεργασίας Λυμάτων. Τεύχος 1.Τεχνητοί Υγρότοποι. Εκδόσεις Δωδώνη, Θεσσαλονίκη. Boutin C. and Lienard A. (2004). Reed Bed Filters for wastewater treatment in France: major design and history of development. Water21, April 2004, IWA. Crites R., Tsobanoglous G. (1998). Small and decentralized wastewater management systems. McGraw- Hill series in Water Resources and Env. Engineering. Gottle, A. (2004). Bavarian Office for Water Management, Personal communication. International Office for Water, (2001). Extensive wastewater treatment processes adapted to small and medium communities. Office of publications of the EU, Luxemberg. Kadlec R., Knight R.(1995). Treatment Wetlands. Lewis Publishers, New York. Lienard A., Boutin C., Molle P.,Racoult Y., Brissaud F. and Picot B. (2004). Constructed Wetlands and Waste Stabilization Ponds for municipal wastewater treatment in France: comparison of performance and maintenance operations in terms of durability and reliability. Proc. 6 th Int. Conf. on Waste Stabilization Ponds and 9 th Int. Conf. on Wetland Systems for Water Pollution Control, Avignon (France), 26 th Sept.-1 rst Oct. 2004, Communications of common interest, pp13-23. Molle P., Lienard A., Boutin C., Merlin G. and Iwema A. (2004). How to treat raw sewage with constructed wetlands: An overview of the French systems. Proc. 9 th Int. Conf. οn Wetland Systems for Water Pollution Control, Avignon (France), 26-30 th Sept. 2004, Vol. 1, pp 11-19. Societe d Ingenerie Nature & Technique (SINT), (2004). Παρουσίαση έργων στο 9 th Int. Conf. οn Wetland Systems for Water Pollution Control, Avignon (France), 26-30 th Sept. 2004. Tsihrintzis V.A., Karamouzis D., Akratos C., Angelakis A.N., (2004). Comparison of a free-water surface and a vertical subsurface flow constructed wetland system. Proc. 6 th Int. Conf. on Waste Stabilization Ponds and 9 th Int. Conf. on Wetland Systems for Water Pollution Control, Avignon (France), 26 th Sept.- 1 rst Oct. 2004, Communications of common interest, pp 199-208.