Conference Proceedings

Conference Proceedings Thessaloniki, December 2015

Administrative Council and Members of the Hellenic Geographical Society Chairman: Koutsopoulos Κ. Special Secretary: Verikiou - Papaspuridakou Ε. Cashier: Fotis G. General Secretary: Pigaki Μ. First Vice President: Fasoulas S. Second Vice President: Alexouli-Leivaditi A. Third Vice President: Leivaditis G. Members: Evelpidou Ν. Klonari K. Maroukian Χ. Papadopoulos G. Paulopoulos Κ. Poulos S. Siolas Α. Xatziliadis D. ii

Organizing Committee President: Theodore Astaras, Professor Emeritus, School of Geology, A.U.TH. Vice-President: Konstantinos Albanakis, Associate Professor, School of Geology, A.U.TH. General Secretary: Konstantinos Vouvalidis Assistant Professor, School of Geology, A.U.TH. Special Secretary: Nikolaos Lambrinos, Associate Professor, School of Education, A.U.TH. Treasurer: Dimitrios Oikonomidis, Lecturer, School of Geology, A.U.TH. Members: Kostis Koutsopoulos George Leivaditis Efthymios Karymbalis Theodoros Iosifides Vasileios Kapsimalis Spyridon Fasulas Nikolaos Zouros Kalliopi Gaki-Papanastassiou Issaak Parcharidis Aliki Alexouli Livaditi Kosmas Pavlopoulos Treasurers Assistant: Christos Domakinis, Geologist, PhD candidate, School of Geology, A.U.TH. Deputy Secretary: Kalliopi Koliadimou, PhD Geologist, School of Geology, A.U.TH. Antonios Mouratidis, Lecturer, School of Geology, A.U.TH. Scientific Committee K. ALBANAKIS, Associate Professor, A.U.Th. A. PAPADOPOULOS, Associate Professor, Vice Rector Harokopio Univ. of Athens K. KOUTSOPOULOS, Retired Professor, School of Rural and Surveying Engineering, N.T.U.A. Th. GOURNELLOS, Professor, University of Athens G. LIVADITIS, Emeritus Professor, University of Athens A.KATSIKIS, Emeritus Professor, University of Ioannina Th. ASTARAS, Emeritus Professor, A.U.Th. A. ALEXOULI - LIVADITI, President of the Greek Committee of Geomorphology S. PAVLIDES, Professor, A.U.Th., Dean of Faculty of Sciences Th. KARAKOSTAS, Professor, A.U.Th. E. KARYMBALIS, Associate Professor, Harokopio Univ. of Athens N. LAMBRINOS, Associate Professor, A.U.Th. N. SOULAKELIS, Associate Professor, Vice Rector, Aegean University G. FOTIS, Associate Professor, N.T.U.A. A.SIOLAS, Professor, Dean of School of Rural and Surveying Engineering, N.T.U.A. G. PAPATHEODOROU, Professor, President of School of Geology, Univ. Patras iii

List of Reviewers Albanakis Konstantinos Loupassakis Constantinos J. Alexandridis Thomas Alexouli Livaditi Aliki Anagnostopoulou Christina Argialas Dimitrios Astaras Theodoros Balourdos Dionysis Chalkias Christos Charou Eleni Chorianopoulos Ioannis Damigos Dimitrios Marinos Vassilios Mattas Christos Mavrommatis Georgios Mavrommatis Theodoros Melas Dimitris Melissourgos Georgios Mouratidis Antonios Nikolakopoulos Konstantinos Oikonomidis Dimitrios Oikonomou Emmanouil Doxani Georgia Papadopoulos Apostolos G. Elias Panagiotis Foumelis Michael Foutakis Dimitrios Fragkos Konstantinos Ganas Athanassios Gavalas Vasilis Kaklis Triantafyllos Kalantidis Aris Kalogeresis Athanassios Kalogirou Stamatis Kantiranis Nikolaos Kapsimalis Vasilios Karagiorgis Aristomenis Karymbalis Efthymios Katsikis Apostolos Kavroudakis Dimitris Kizos Athanasios Klonari Aikaterini Koladimou Kalliopi Κolyva - Μahaira Fotini Koukousioura Olga Koutsoukos Marios Kotsopoulos Spyridon Krestenitis Yannis Lambrinos Nikolaos Papadopoulou Despoina Partalidou Maria Petropoulou Chryssanthi Pigaki Maria Poulos Serafim Pytharoulis Ioannis Rondoyanni Theodora Sakellariou Dimitris Skianis Georgios Soulakellis Nikos Stamatopoulos Leonidas Stefanidis Panagiotis Steiakakis Emmanouil Sykioti Olga Thoidou Elisavet Tsakiri-Strati Maria Tsatsaris Andreas Tsiganou Joanna Tsilimigkas Georgios Vlahos George Voudouris Konstantinos Voudouris Panagiotis Vouvalidis Konstantinos Zachou Chryssa Zanis Prodromos iv

APPLIED GEOGRAPHY Table of Contents ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΟΝΙΜΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΕ ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΦΑΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ... 1 LOCATION ANALYSIS AND PRICE VARIATIONS OF FUEL STATIONS IN THE ISLAND OF LESVOS, GREECE DIMITRIS KAVROUDAKIS, GEORGE LIMITSIOS... 18 GENDER, POPULATION AND DEVELOPMENT IN ALBANIA THE CASE OF GJIROKASTRA REGION ALBINA SINANI, ADELA DHROMAJ... 39 CARTOGRAPHY THE EFFECTIVENESS OF PROPAGATING VIEWSHEDS GEOVISUALIZATION FROM TOPOGRAPHICALLY PROMINENT VIEWROUTES LOUKAS-MOYSIS MISTHOS, BYRON NAKOS, VASILIS MITROPOULOS, VASSILIOS KRASSANAKIS, MARIA MENEGAKI, DIMITRIOS-VASILEIOS BATZAKIS... 55 CLIMATOLOGY AND METEOROLOGY SIMULATING ATMOSPHERE-FIRE INTERACTIONS USING A COUPLED WEATHER WILDLAND FIRE MODEL KARTSIOS S., KARACOSTAS TH., PYTHAROULIS I., DIMITRAKOPOULOS A.P.... 77 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΑΙΣΘΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΤΙΚΑ ΜΙΚΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΑΡΙΑ Α. ΦΑΤΟΥΡΟΥ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Θ. ΝΑΣΤΟΣ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΤΖΑΡΑΚΗΣ... 87 RAINFALL CHARACTERISTICS AND DROUGHT CONDITIONS INTERCONNECTED TO THE POTENTIALITY AND APPLICABILITY OF THE DAPHNE RAIN ENHANCEMENT PROJECT IN THESSALY BAMPZELIS D., PYTHAROULIS I., TEGOULIAS I., ZANIS P., KARACOSTAS T.... 94 SYNOPTIC SITUATIONS AND THEIR RELATION WITH PRECIPITATION OVER THE REGION OF THESSALY KARACOSTAS T., BAMPZELIS D., DOUKA M., LAZOGLOU G., MITROPOULOS D.... 101 CONSTRAINED CLUSTERING OF WINTER PRECIPITATION IN GREECE EFTYCHIA ROUSI, CHRISTINA ANAGNOSTOPOULOU, ANGELOS MIMIS, MARIANTHI STAMOU... 110 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΜΕ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ E., ΜΠΕΡΤΣΟΥΚΛΗ M. ΚΑΙ ΚΙΖΟΣ Α.... 118 THE EFFECT OF HUMAN BIOCLIMATIC CONDITIONS ON ACUTE CARDIOVASCULAR PROBLEMS IN HERAKLION, CRETE ISLAND, GREECE A. G. BLETA, P. T. NASTOS, P. AGOURIDAKIS, N. A. KAMPANIS AND G.NOTAS... 126 A HIGH-RESOLUTION NUMERICAL WEATHER PREDICTION SYSTEM FOR GREECE: MODEL SETUP AND PERFORMANCE ANALYSIS PYTHAROULIS I., TEGOULIAS I., KOTSOPOULOS S., BAMPZELIS D., KATRAGKOU E., KARACOSTAS T.... 135 THE EVOLUTION OF THE ETESIAN WINDS OVER THE 21ST CENTURY: RESULTS OF CMIP5 MODEL SIMULATIONS LOGOTHETIS I., TOURPALI K., MISIOS S.... 146 v

AN ONLINE REPOSTING SYSTEM FOR TORNADOES, WATERSPOUTS AND FUNNEL CLOUDS ACTIVITY OVER GREECE: HTTP//TORNADO.GEO.UOA.GR MATSANGOURAS I.T AND NASTOS P.T.... 156 CULTURAL GEOGRAPHY PERCEIVING SPACE IN EASTERN ROMAN EMPIRE (BYZANTIUM): NOTIONAL REPRESENTATION OF GEOGRAPHY AND THE ROLE OF IMPERIAL DIPLOMATIC DELEGATIONS FEEDBACK. CASE STUDY: CENTRAL ASIA (5TH-8TH CE) GIORGOS SIDIROPOULOS, STEPHANOS KORDOSES... 166 GEOGRAPHY CONTRIBUTION IN RAPPORTS BETWEEN NATURAL HERITAGE AND THE SOCIETY (CASE OF SOUTHERN REGION IN ALBANIA) GENTIAN RUSPI, NIKO ROGO... 180 ENVIRONMENT SEDIMENTOLOGICAL AND MINERALOGICAL STUDY OF THE DISTRIBUTION OF HEAVY METALS IN THE GULF OF IERISSOS OLASOGLOU EFTHALIA, ALMPANAKIS KONSTANTINOS, VAVELIDIS MICHAIL AND KOLIADIMOU KALLIOPI... 194 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΗΛΙΑΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕΣΩ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΗΛΙΑΣ ΝΕΣΤΑΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ Α. Γ. ΜΠΛΕΤΑ ΚΑΙ Π. Θ. ΝΑΣΤΟΣ.... 212 THE POSSIBLE IMPACT OF COSMIC RAYS TO THE TOTAL OZONE COLUMN IN ATHENS GREECE MAVRAKIS A., PAPAVASILEIOU CHR.... 224 METEOROLOGICAL PARAMETERS AND LAND USE CHANGES IN THE INDUSTRIAL AREA OF THRIASIO PLAIN GREECE MAVRAKIS A., PAPAVASILEIOU CHR., SALVATI L... 229 A REVIEW OF 26 YEARS AIR QUALITY MONITORING PROGRAM IN THE INDUSTRIAL AREA OF THRIASIO PLAIN GREECE MAVRAKIS A., CHRISTIDES A., VEROUTI E.... 235 OCEANOGRAPHIC AND SEDIMENTOLOGICAL PROCESSES IN A SEMI-ENCLOSED GULF. AMVRAKIKOS GULF, WESTERN GREECE PAULIDI-PALLA M. E., DASKALOPOULOU K., PAPACHRISTOPOULOU I., CHRISTODOULOU D., KONTOPOULOS N., PAPATHEODOROU G.... 241 ASSESSMENT OF HEAVY METALS CONTAMINATION IN THE WESTERN DRAMA PLAIN SOILS (MACEDONIA, N. GREECE), USING COMBINED GEOCHEMISTRY AND GIS MAPPING TECHNIQUES EMILIA SOFIANSKA, KLEOPAS MICHAILIDIS... 248 FIELD METHODS ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΛΙΑΚΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΡΙΟΥ (ΝΑ ΚΡΗΤΗ) ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΠΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Α. ΚΙΚΑΚΗ, Γ. ΓΚΙΩΝΗΣ, Μ. ΒΟΥΣΔΟΥΚΑΣ, Α. ΚΑΡΔΙΤΣΑ, Ο. ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ, Σ. ΠΕΤΡΑΚΗΣ, Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ, Δ. ΣΙΦΝΙΩΤΗ, Σ. ΠΟΥΛΟΣ, Α. ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ, Μ. ΛΙΠΑΚΗΣ... 264 vi

GEOGRAPHIC INFORMATION SCIENCE INFLUENCE OF SATELLITE IMAGING GEOMETRY ON ASTER AND SRTM GLOBAL DIGITAL ELEVATION MODELS FOUMELIS M., CHALKIAS C. AND PLANK S.... 275 FLOOD RISK ASSESSMENT USING REMOTE SENSING AND GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS (GIS). AN EXAMPLE FROM KASSANDRA PENINSULA, CHALKIDIKI, GREECE KAFIRA V., ALBANAKIS K., OIKONOMIDIS D.... 287 GEOGRAPHY EDUCATION TΗΕ VOLUNTARY INFORMATION AS MEANS OF GEOGRAPHIC LITERACY KLONARI AIKATERINI, ALMPANTI AGATHI... 309 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ Α ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Β ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΡΙΚΟΛΑΣ Κ.... 318 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΒΟΥΔΡΙΣΛΗΣ Ν. ΚΑΙ ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ Ν.... 331 ΙΔΕΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ /ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΜΑΡΙΑ ΡΕΛΛΟΥ, ΝΙΚΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ... 345 Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ (CLD) ΜΑΡΙΑ ΡΕΛΛΟΥ, ΝΙΚΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ... 358 IMPROVING SECONDARY EDUCATION STUDENTS KNOWLEDGE AND SKILLS FOR ENVIRONMENTAL EDUCATION PROGRAMS IN GREECE ARGYRIOU A., PAPAVASILEIOU C., MAVRAKIS A.... 375 A CARTOGRAPHIC APPROACH TO HELP STUDENTS IN DEVELOPING GEO-REACTION CAROLINE LEININGER-FREZAL, MARIA PIGAKI... 382 ΒΗΜΑ ΒΗΜΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΑΣ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΣΤΟΝ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Μ., ΜΩΥΣΙΑΔΟΥ Ε., ΑΝΔΡΕΑΔΟΥ Μ., ΡΩΜΑ Σ.... 401 UNDERINSTANDING OF GEOGRAPHICAL COGNITIVE ABILITIES THROUGH MAPS AND SATELLITE IMAGES, A TASK IN GEOGRAPHIC EDUCATION JOSTINA DHIMITRI, VALBONA DURI... 418 PERCEPTION ON SEISMIC RISK: THE IMPORTANCE OF KNOWLEDGE IN LANDSCAPE ANALYSIS FOR A SOCIAL AWARENESS AND RESILIENCE CINZIA LANFREDI SOFIA... 430 GEOMORPHOLOGY ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ΤΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΗΣ ΠΥΛΙΑΣ (ΝΔ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ) ΛΑΔΑΣ Ι.... 440 ΜΟΡΦΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΗΣ ΠΥΛΙΑΣ (ΝΔ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ) ΛΑΔΑΣ Ι. ΚΑΙ ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ Η.... 453 GEOMORPHOLOGICAL MAPPING OF THE MAZI-OINOE AREA, NORTHWEST ATTICA, GREECE VANDARAKIS DIMITRIOS, LIOSIS NIKOLAOS, PAVLOPOULOS KOSMAS, FACHARD SYLVIAN... 468 MΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΥΔΑΤΙΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΗΣ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΒΟΙΩΤΙΚΟΥ ΑΣΩΠΟΥ. Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Κ. ΝΙΚΑ, Σ. ΠΟΥΛΟΣ, Θ. ΓΚΟΥΡΝΕΛΟΣ ΚΑΙ Π. ΝΑΣΤΟΣ... 480 vii

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ (ΕΛΛΑΔΑ) ΚΟΛΟΝΙΩΤΗ Γ.-Ε., ΑΛΜΠΑΝΑΚΗΣ, Κ. & ΚΟΛΙΑΔΗΜΟΥ Κ.... 492 DISPLACEMENT OF THE COASTLINE BETWEEN THE AREA OF SKALA KATERINIS AND ALIKES KITROUS (PREFECTURE OF PIERIA) ΤΡΑΠΕΖΑΝΛΙΔΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ... 509 THE NON EXISTING SEAS; FINDING MARINE MOLLUSCS IN INLAND BASINS. ARE THEY SECURE MARINE INDICATORS? GEORGE E. SYRIDES... 521 ANCIENT MARBLE QUARRIES OF MACEDONIA, GREECE: MINERALOGICAL, PETROGRAPHIC AND ISOTOPIC (C,O) STUDY MELFOS V.... 536 NESTOS RIVER PLUME DYNAMICS UNDER VARIABLE PHYSICAL FORCING KAMIDIS N., SYLAIOS G. & TSIHRINTZIS V.A.... 549 THE GEOMORPHOLOGICAL MAPPING OF KEROS ISLAND (CYCLADES, GREECE) DIMITRIOS VANDARAKIS, NIKOLAOS LIOSIS, KOSMAS PAVLOPOULOS... 567 MORPHOLOGICAL AND SEDIMENTOLOGICAL CHARACTERISTICS OF A CUSPATE FORELAND (MYTIKAS EPANOMI, EAST THESSALONIKI CITY, GREECE) S.G.KIRKOU, K.ALMPANAKIS, K.VOUVALIDIS, P.TSOURLOS, G.VARGEMEZIS... 584 HAZARDS, RISKS, AND DISASTERS ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΑΠΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΚΥΜΑΤΑ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ (TSUNAMI). ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΟ ΠΟΡΤ-Ο-ΠΡΕΝΣ, ΑΪΤΗ ΜΠΑΤΖΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ-ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΜΠOΦΙΛΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΚΑΡΥΜΠΑΛΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ, ΜΙΣΘΟΣ ΛΟΥΚΑΣ-ΜΩΥΣΗΣ... 602 ASSESSING SOIL EROSION RISK USING USLE WITH GIS AND SWAT FOR THASSOS ISLAND, GREECE. KOUTALAKIS P, VLACHOPOULOU A., ZAIMES G.N., IOANNOU K. AND IAKOVOGLOU V... 610 HYDROLOGICAL AND GEOMORPHOLOGICAL STUDY OF THE SAN FRANCISCO BAY AREA KANAKAKI STAVROULA, MAURIZIO POSCOLIERI... 622 NATURAL AND HUMAN INDUCED INDICATORS IN COASTAL VULNERABILITY AND RISK ASSESSMENT G. ALEXANDRAKIS, S. PETRAKIS, G. GHIONIS, N. KAMPANIS AND S.E. POULOS... 644 EROSION RISK MAP OF SAMOS ISLAND USING A SIMPLE PROBABILITY MODEL T.GOURNELOS, N. EVELPIDOU, V. KOTINAS... 656 ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΧΩΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ, ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΟ-ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Θ. ΓΚΟΥΡΝΕΛΟΣ, Δ. ΤΣΑΓΚΑΣ, Β. ΚΟΤΙΝΑΣ... 662 AN ON-LINE FLOOD DATABASE FOR GREECE SUPPORTED BY EARTH OBSERVATION DATA AND GIS NIKOLAIDOU M., MOURATIDIS A., DOXANI G., OIKONOMIDIS D., TSAKIRI-STRATI M. AND SARTI F... 671 USING GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEMS (GIS) AND REMOTE SENSING TO MAP FLOOD EXTENT AND TO ASSESS FLOOD HAZARD IN ERYTHROPOTAMOS RIVER BASIN (EVROS, GREECE) DOMAKINIS C., OIKONOMIDIS D., VOUDOURIS K., ASTARAS T..... 689 THE CARTOGRAPHY IN SEISMIC HAZARD ASSESSMENT AND COMMUNICATION: THE CASE STUDY OF THE 2012 PO PLAIN EARTHQUAKE (NORTHERN ITALY) DORIANO CASTALDINI, CINZIA LANFREDI SOFIA... 710 viii

LAND USE SCENARIOS OF LAND USE CHANGE AT THE ALQUEVA DAM RESERVOIR FOR 2050 AND 2100 VERA FERREIRA, ANDRÉ SAMORA-ARVELA, THOMAS PANAGOPOULOS... 721 THE FOREST ROAD DENSITY EVOLUTION AT THE ISLAND OF SKIATHOS, GREECE TAMPEKIS S., SAMARA F., SAKELLARIOU S., CHRISTOPOULOU O., DOUCAS K., KARAGIANNIS E., STERGIADOU A., GIANNOULAS V. AND DROSOS V.... 735 LANDSCAPE THE INDUSTRIAL LANDSCAPE AS A CULTURAL VALUE. HISTORIC (DIS)CONTINUITIES AND MODERN INTERDISCIPLINARY APPROACHES GEORGIA ZACHAROPOULOU.... 740 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΠΙΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΡΑΔΗΜΟΥ Γ., ΔΟΑΝΗ Σ., ΑΛΜΠΑΝΑΚΗΣ Κ., ΔΟΜΑΚΙΝΗΣ Χ., ΜΟΥΡΑΤΙΔΗΣ Α., ΒΟΥΒΑΛΙΔΗΣ Κ. ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ Δ.... 756 ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΠΙΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗ, Ν., ΑΛΜΠΑΝΑΚΗΣ Κ., ΜΟΥΡΑΤΙΔΗΣ Α., ΒΟΥΒΑΛΙΔΗΣ Κ.... 770 MARINE AND COASTAL RESOURCES SEDIMENTOLOGICAL AND MINERALOGICAL ANALYSIS OF SEABED SEDIMENTS OF AFANTOU BAY, RHODES ISLAND, NE GREECE TSOUTSIA ANTONIA, ANASTASATOU MARIANTHI, PETRAKIS STYLIANOS, STAMATAKIS GIORGOS, POULOS SERAFIM, STAMATAKIS MICHAEL, KAPSIMALIS VASILIS, ROUSSAKIS GRIGORIS... 794 NATURAL RADIOACTIVITY DISTRIBUTION AND GAMMA RADIATION EXPOSURE OF BEACH SANDS CLOSE THE GRANITOIDS OF NE CHALKIDIKI, GREECE ARGYRIOS PAPADOPOULOS, ANTONIOS KORONEOS, GEORGIOS CHRISTOFIDES, STYLIANOS STOULOS... 805 OCEANOGRAPHY SHORT-TERM SPECTRAL AND STATISTICAL ANALYSIS OF SEA SURFACE ELEVATION DATA FROM BUOYS LOCATED IN THE GREEK SEAS DAFNI E. SIFNIOTI, TAKVOR H. SOUKISSIAN AND S.E. POULOS... 815 PHYSICAL GEOGRAPHY THE CONTRIBUTION OF THE PASSEGA METHOD AND THE USE OF THE SEDIMENTOLOGICAL INDICATORS (FOLK AND WARD), AS AN EVALUATION TOOL OF THE HOLOCENE DEPOSITIONAL ENVIRONMENT OF KIFISSOS RIVER, ATHENS, GREECE VANDARAKIS DIMITRIOS, PAVLOPOULOS KOSMAS, VOUVALIDIS KONSTANTINOS, FOUACHE ERIC, BRAVARD JEAN-PAUL.... 827 ΤΑ ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΑ ΡΙΠΙΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΓΗΣ ΤΟΥ ΟΜΑΛΟΥ, ΔΥΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ ΜΑΝΟΥΤΣΟΓΛΟΥ Ε., ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Γ., ΠΥΛΙΩΤΗΣ Ι., ΣΤΕΙΑΚΑΚΗΣ Ε. ΚΑΙ ΒΑΦΕΙΔΗΣ Α.... 845 ix

REGIONAL GEOGRAPHY VISUALIZATION OF THE EVOLUTION AND DEVELOPMENT OF THE TISSUE OF URBAN CONCENTRATIONS. THE CASE OF SIATISTA IN GREECE LAFAZANI P., MITOULI A., PAPADOPOULOU M., MYRIDIS M..... 856 REMOTE SENSING A MULTI-TEMPORAL CLASSIFICATION APPROACH TO MONITOR A COUNTERTREND OF URBANIZATION IN AN ERA OF ECONOMIC CRISIS SIACHALOU S., TSAKIRI-STRATI M., PAPADOPOULOU M., AND LAFAZANI P.... 872 MONITORING OF VEGETATION ECOSYSTEMS IN GREECE USING VEGETATION INDICES TIME SERIES M. KARAMIHALAKI, O. SYKIOTI, S. STAGAKIS, A. KYPARISSIS... 881 REMOTE SENSING OF SOIL MOISTURE AND WETLAND DYNAMICS USING SMOS DATA. APPLICATION IN THE MEDITERRANEAN BASIN CHAROU E., PAPADOPOULOU TH.D., GYFTAKIS S., STEFOULI M., STATHOPOULOS N., VASILEIOU E..... 892 MULTI-TEMPORAL MONITORING OF SALINITY IN EASTERN MEDITERRANEAN REGION USING SMOS L2 OS SATELLITE DATA AND IN SITU MEASUREMENTS PALANTZA D., ALBANAKIS K., OIKONOMIDIS D..... 901 ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χ.Υ.Τ.Υ. ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ G.I.S.: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Μ., ΒΟΥΔΟΥΡΗΣ Κ., ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ Δ.... 911 SOCIAL GEOGRAPHY ΜΙΑ ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ: ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗ ΘΗΡΑΣΙΑ ΑΓΓΕΛΟΣ ΜΠΟΥΦΑΛΗΣ ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ... 925 SPATIAL ANALYSIS & MODELING IDENTIFYING CRISIS-PROOF PLACES. AN ASSESSMENT OF PUBLIC SPACE ACCESSIBILITY USING SPACE SYNTAX AND GIS IN THE MUNICIPALITY OF KALAMARIA, GREECE VARTHOLOMAIOS A., PAPADOPOULOU M., LAFAZANI P., PARASCHAKIS I., ARVANITIS A., SARAFIDIS D..... 938 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΘΟΔΩΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΔΙΑΦΟΡΙΚΩΝ ΕΞΙΣΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΥΝ ΤΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΒΑΣΙΛΗΣ Γ. ΝΟΥΤΣΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΙΜ. ΣΚΙΆΝΗΣ... 950 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΗΣ ΧΩΡΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΣΙΤΗ, ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ, ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΟΛΑΣ... 965 GROUNDWATER LEVEL SPATIAL VARIABILITY DISTRIBUTION AND RISK ASSESSMENT IN A SPARSELY GAUGED BASIN USING THE SPARTAN COVARIANCE FUNCTION AND AUXILIARY INFORMATION EMMANOUIL A. VAROUCHAKIS, KOSTANTINOS KOLOSIONIS, GEORGE. P. KARATZAS AND DIONISSIOS T. HRISTOPULOS... 976 x

Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΡΑΦΑΕΛΛΑ ΒΕΡΟΥ, ΕΡΜΙΟΝΗ ΓΚΑΡΡΑΜΟΝΕ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΟΥΚΟΣ, ΠΑΓΩΝΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ... 992 URBAN AND REGIONAL PLANNING EVOLUTION OF THE PARKING SYSTEM CHARACTERISTICS FOR THE COMMERCIAL VEHICLES IN THE CENTRE OF THESSALONIKI S. KAKARAKIS, P. BROZOS, A. STROUBOULIS, S. BASBAS & E. BOUHOURAS... 1018 CREATING A SYSTEM FOR SUPPORTING INTEGRATED SPATIAL PLANNING IN ISLAND AREAS LAZOGLOU M., SOURIANOS E. AND KYRIAKOU K.... 1024 ISLAND AREAS: CREATING A WEB APPLICATION FOR ENHANCING PUBLIC PARTICIPATION IN SPATIAL PLANNING LAZOGLOU M., TASIOPOULOS K.... 1041 ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΧΩΡΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΑΓΩΝΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ 1051 URBAN GEOGRAPHY PERCEPTIONS OF PEDESTRIANS FOR INTERVENTIONS AT THE URBAN ENVIRONMENT LAZOU O., SAKELLARIOU A., BASBAS S., POLITIS I.... 1063 ΤΙΜΠΟΥΚΤΟΥ: ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ... 1070 ΝΟΗΤΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ, ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΚΡΙΣΤΗ (ΧΡΥΣΑΝΘΗ) ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ... 1084 WATER RESOURCES AND HYDROLOGY CROP WATER REQUIREMENTS UNDER PRESENT AND FUTURE WEATHER CONDITIONS S. KOTSOPOULOS, P. NASTOS, K. LAZOGIANNIS, I. ALEXIOU, S. POULOS, A. ILIAS, A. PANAGOPOULOS, G. GHIONIS, I. MATIATOS, V. PISINARAS, E. FARSIROTOU, N. ALAMANIS, G. KAKAGIANNIS, G. ARAMPATZIS, E. KOSMIDIS, I. BOSKIDIS AND I. PAPPAS... 1118 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΦΡΕΑΤΙΟΥ ΥΔΡΟΦΟΡΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΑ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΠΗΝΕΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΓΕΩΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Ι., ΜΑΤΙΑΤΟΣ Ι., ΔΙΛΑΛΟΣ Σ., ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΕΜΜ., ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Α., ΓΚΙΩΝΗΣ Γ. ΚΑΙ ΠΟΥΛΟΣ Σ.... 1130 ENVIRONMENTAL FLOWS: THE EUROPEAN APPROACH THROUGH THE WATER FRAMEWORK DIRECTIVE 2000/60/EU CHRISTOS THEODOROPOULOS AND NIKOLAOS SKOULIKIDIS... 1140 xi

SPECIAL SESSION 1: Migration processes, transnationalism and mobilities in Europe in times of crisis FEELING AS A MIGRANT EVEN IN MY HOMELAND : LIVING EXPERIENCES OF ALBANIAN RETURN MIGRANTS FROM GREECE. KALIE KERPACI... 1153 THE MIXED EMBEDDEDNESS OF IMMIGRANT ENTREPRENEURS IN ATHENS: RESULTS FROM THE 2014 SAMPLE SURVEY DIONYSIS BALOURDOS... 1162 OΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΑΦΡΙΚΑΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΜΕΤΑΞY ΔΙΕΘΝΙΚOΤΗΤΑΣ ΚΑΙ EΝΤΑΞΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΟΥΚΙΑ ΜΑΡΙΑ ΦΡΑΤΣΕΑ... 1180 «ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΕΚΤΙΚΕΣ (RESILIENT) ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ... 1195 CLIMATE CHANGE-INDUCED MIGRATION: AN OVERVIEW OF THE DEBATE ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Δ.... 1210 BRAIN DRAIN AND ONLINE GEO-SOCIAL NETWORK CHRYSSA SOFIANOPOULOU, CHRISTINE ROUZIOU... 1221 CROSSING BORDERS: LIMITS AND SPACES FOR MOBILITY OF MIGRANT POPULATIONS ΤΣΙΓΚΑΝΟΥ ΙΩΑΝΝΑ... 1232 SPECIAL SESSION 2: Rural Geography and Agricultural Restructuring: Socioeconomic and spatial processes in contemporary countryside THE STRUCTURE OF RURAL GREECE THROUGH A PRISM OF SOCIAL ECOLOGICAL INTERACTIONS ERASMIA KASTANIDI, APOSTOLOS PAPADOPOULOS... 1244 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Ν. ΜΑΡΑΒΕΓΙΑΣ, Γ. ΔΟΥΚΑΣ, Σ. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, Μ. ΛΥΚΟΣ... 1256 SPECIAL SESSION 3: Remote Sensing and GIS in environmental risk assessment CORRELATIONS OF SALINITY, TEMPERATURE AND OCEAN COLOUR VARIATIONS FROM SMOS AND MODIS SATELLITE DATA IN THE EASTERN MEDITERRANEAN AND BLACK SEA FOR CREATING AN INVENTORY DATA BASE AS TO BE COMPARED TO CONSERVATIVE RADIONUCLIDES FOR REMOTE RECORDING UNDER ROUTINE AND CASE O. SYKIOTI, E. FLOROU, G. MAVROKEFALOU... 1273 SAR MONITORING OF PROGRESSIVE GROUND DEFORMATION USING THE PERMANENT SCATTERERS AND SBAS TECHNIQUES IN AITOLIKO EVANGELIA GKARTZOU, ISSAAK PARCHARIDIS & EFTHIMIOS KARYMBALIS... 1283 HAZARD MAPS FOR FLASH-FLOODS IN THE THRIASSION PLAIN ZOI KROUSKA, ISSAAK PARCHARIDIS... 1299 MONITORING THE SUBSIDENCE IN THE PLAIN OF SOUTH THESSALY WITH SAR INTEFEROMETRY BENEKOS G., DERDELAKOS K., BOUNTZOUKLIS CH., PARCHARIDIS I..... 1313 xii

MONITORING THE REFORESTATION PROCESS IN ZAHARO USING OPTICAL AND SAR REMOTE SENSING DATA BOUNTZOUKLIS C., BENEKOS G.... 1322 GROUND DEFORMATION OBSERVED AT KOZLODUY (BULGARIA) AND AKKUYU (TURKEY) NPPS BY MEANS OF MULTITEMPORAL SAR INTERFEROMETRY MARIA-LOUIZA DRAKATOU, CHRISTIAN BIGNAMI, SALVATORE STRAMONDO, ISSAAK PARCHARIDIS... 1337 COASTAL GEOMORPHOLOGY AND THE RISK FROM TSUNAMI WAVES IN IMVROS ISLAND USING REMOTE SENSING DATA AND GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS (GIS) NIKI PANAGOPOULOU... 1356 SPECIAL SESSION 4: Fluvial Geomorphology Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΤΑΜΟΥ ΣΤΟΝ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟΥ ΘΡΙΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΖΥΓΟΥΡΑ Α., ΚΑΡΥΜΠΑΛΗΣ Ε., ΧΑΛΚΙΑΣ Χ.... 1365 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ΤΟΥ ΒΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ. (Β. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ) ΤΡΙΚΟΛΑΣ Κ.... 1388 TECTONIC INFLUENCE ON THE DRAINAGE SYSTEMS OF THE NORTH EVIA ISLAND, CENTRAL GREECE VALKANOU K., KARYMBALIS E., PAPANASTASSIOU D., SOLDATI M., CHALKIAS C., GAKI- PAPANASTASSIOU K.... 1408 ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΟΥ ΙΛΙΣΣΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ (ΑΤΤΙΚΗ) ΚΩΤΣΙΑΡΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ... 1423 ASSESSMENT OF THE RELATIONSHIPS AMONG MORPHOMETRIC PARAMETERS AND HYDROLOGIC INDICES KARALIS S., KARYMBALIS E., CHALKIAS C., KATSAFADOS P. KALOGEROPOULOS K., VALKANOU K., BATZAKIS V., BOFILIOS A.... 1443 SPECIAL SESSION 5: Spatial Data Analysis: Methodological Contributions and Applications A SPATIALLY VARYING RELATIONSHIP BETWEEN THE PROPORTION OF FOREIGN CITIZENS AND INCOME AT LOCAL AUTHORITIES IN GREECE STAMATIS KALOGIROU... 1458 SPECIAL SESSION 6: Agro-food Systems in Economic Geography and Planning: the New Research Agenda ALTERNATIVE FOOD NETWORKS: APPROACHES AND OPEN QUESTIONS ΓΡΙΤΖΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΚΑΒΟΥΛΑΚΟΣ ΚΑΡΟΛΟΣ-ΙΩΣΗΦ, ΤΖΕΚΟΥ ΕΙΡΗΝΗ-ΕΡΙΦΥΛΗ... 1467 ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ: ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΜΕΙΩΜΕΝΑ «ΤΡΟΦΟΜΙΛΙΑ» ΠΑΡΤΑΛΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ... 1476 ΜΙΑ ΝΕΑ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΙΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΘΩΙΔΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΟΥΤΑΚΗΣ... 1489 xiii

ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΑΞΙΜΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΝΙΤΣΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΤΣΑΚΟΠΟΥΛΟΥ... 1499 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΤΑΥΡΙΑΝΗ ΚΟΥΤΣΟΥ... 1516 Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΙΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ: ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ, ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΡΟΝΤΟ ΚΑΙ ΣΑΝ ΦΡΑΝΣΙΣΚΟ ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΣΕΒΑ... 1525 SPECIAL SESSION 8: Geohazards and terrain deformation A SUPERVISED MACHINE LEARNING SPATIAL TOOL FOR DETECTING TERRAIN DEFORMATION INDUCED BY LANDSLIDE PHENOMENA TSANGARATOS PARASKEVAS, IOANNA ILIA... 1537 EXTREME TERRAIN DEFORMATION IN AN UNCONTROLLED WASTE DISPOSAL PLANT IN ANDROS ISLAND PARASKEVAS TSANGARATOS, DIMITRIOS ROZOS, CONSTANTINOS LOUPASAKIS, KONSTANTINOS MARKANTONIS... 1547 ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΘΟΥΡΙΑΣ (ΝΔ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ) ΛΑΔΑΣ Ι., ΤΡΙΚΟΛΑΣ Κ., ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ Η., ΑΡΑΠΟΓΙΑΝΝΗ Ξ. ΚΑΙ ΣΑΜΠΑΖΙΩΤΗΣ Ε.... 1556 THE IMPACT OF EARTHQUAKE INDUCED LANDSLIDES ON THE TERRENE PREDICTED BY MEANS OF LANDSLIDES SUSCEPTIBILITY MAPS. THE CASE OF THE LEFKADA ISLAND NIKOLAKOPOULOS K., LOUPASAKIS C., ANGELITSA V.... 1570 SPECIAL SESSION 9: Coastal and Submarine geomorphology AN ASSESSMENT OF THE COASTAL EROSION AT MARATHON EAST ATTICA (GREECE) DIMOU A., VASSILAKIS E., ANTONIOU V., EVELPIDOU N.... 1579 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΓΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ-ΑΡΚΙΤΣΑΣ (Ν. ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ) ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΜΠΟΒΕΡΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ-ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΚΑΡΥΜΠΑΛΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ... 1588 SPECIAL SESSION 10: Being interactive through geomedia in geographical education RE-WRITING THE GEOGRAPHY TEXTBOOKS USING WIKIS GEORGAKAINAS BABIS... 1602 THE NEW VERSION OF ESA EDUSPACE WEBSITE: A MULTI-LINGUAL EARTH OBSERVATION RESOURCE FOR SECONDARY AND TERTIARY EDUCATION MOURATIDIS A., STEWART C., ACKERMAN N., SARTI F., TALEVI, M., LICHTENEGGER J. AND BRØGGER SØRENSEN P.... 1612 LEOWORKS 4: THE NEW ESA OPEN-SOURCE IMAGE PROCESSING AND GIS SOFTWARE FOR EDUCATION AND TRAINING MOURATIDIS A., STEWART C., ACKERMAN N., SARTI F., SERBAN, F., LICHTENEGGER J. AND BRØGGER SØRENSEN P.... 1619 STRATEGIC CONSIDERATIONS FOR GEOSPATIAL COLLECTION DEVELOPMENT FROM GREEK ACADEMIC LIBRARIES IN AN OPEN ACCESS ERA: GIS USERS POINT OF VIEW IFIGENIA VARDAKOSTA, SARANTOS KAPIDAKIS... 1625 xiv

SPECIAL SESSION 11: The Greek Deltas ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ ΣΤΟ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ (ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ) ΓΑΖΗΣ ΙΑΣΩΝ-ΖΩΗΣ, ΛΑΖΟΓΙΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΧΑΣΙΩΤΗΣ ΘΩΜΑΣ, ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ & ΠΟΥΛΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ... 1645 MORPHOLOGICAL EVOLUTION OF THE EVROS RIVER DELTAIC SHORELINE D.I. GIANNOULI, A. KARDITSA, S.E. POULOS AND E. VASSILAKIS... 1653 ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ NDVI ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ (ΘΕΣΣΑΛΙΑ), ΑΞΙΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ WORLD VIEW 2 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΙΜ. ΣΚΙΑΝΗΣ, ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ Δ. ΒΑΪΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΠΟΥΛΟΣ... 1659 ΜΟΡΦΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΕΛΤΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ (ΘΕΣΣΑΛΙΑ) ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΕΜΜ., ΜΑΥΡΟΥΛΗΣ Σ., ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Ι., ΔΙΛΑΛΟΣ Σ.... 1671 ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΤΑΜΙΑ ΑΠΟΡΡΟΗ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ Α. ΞΗΡΟΥ, Π. ΝΑΣΤΟΣ, Σ. ΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Χ. ΜΑΡΟΥΚΙΑΝ... 1685 STUDY OF THE DISTRIBUTION OF SURFICIAL SEDIMENTATION AND POSIDONIA OCEANICA MEADOWS IN THE RIVER ACHELOOS COASTAL AND PRODELTAIC AREA PETRAKIS STELIOS, POULOS SERAFIM, ZAHARIAS IEROTHEOS, PAPATHEODOROU GEORGE, CHRISTODOULOU DIMITRIOS, ANASTASAKIS GEORGE AND KAPSIMALIS VASILIS... 1692 ΚΑΤΑΝΟΜΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΗΣ ΥΛΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΕΡΓΗ ΕΚΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ (ΘΕΣΣΑΛΙΑ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ Β., ΜΠΟΤΣΟΥ Φ., ΤΕΟΥ Ξ., ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ Ο., ΔΑΣΕΝΑΚΗΣ Μ., ΠΟΥΛΟΣ Σ., ΛΑΖΟΓΙΑΝΝΗΣ K., ΚΩΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Σ... 1705 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑΪΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ (ΘΕΣΣΑΛΙΑ) ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Ι.... 1717 ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΕΩΦΥΣΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΤΗ ΔΕΛΤΑΪΚΗ ΠΕΔΙΑΔΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ (ΘΕΣΣΑΛΙΑ) ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Ι., ΔΙΛΑΛΟΣ Σ., ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΕΜΜ., ΜΙΧΕΛΙΟΥΔΑΚΗΣ Δ., ΜΑΥΡΟΥΛΗΣ Σ. ΚΑΙ ΠΟΥΛΟΣ Σ.... 1724 MORPHOMETRIC ANALYSIS OF ACHELOOS RIVER DELTA ELISSAVET G. FELONI, PANAGIOTIS T. NASTOS, SERAFIM E. POULOS... 1732 ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΜΟΡΦΟΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΛΙΑΚΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ (ΘΕΣΣΑΛΙΑ) ΛΑΖΟΓΙΑΝΝΗΣ K., ΠΟΥΛΟΣ Σ.,ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ Δ.Η, ΣΙΦΝΙΩΤΗ Δ.Ε., ΤΣΑΝΑΚΑΣ Κ., ΤΣΟΥΤΣΙΑ Α., ΔΙΛΑΛΟΣ Σ.,ΓΚΙΩΝΗΣ Γ, ΠΕΤΡΑΚΗΣ Σ.... 1744 SPECIAL SESSION 12: Mountainous areas: Environment and Development HYDROLOGICAL ANALYSIS AND INVESTIGATION OF THE AOOS (VJOSË) -VOIDOMATIS HYDROSYSTEM, GREECE LEONTARITIS A.D. AND BALTAS E... 1756 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΓΕΩΔΙΑΔΡΟΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΓΕΩΜΟΡΦΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΚΑΡΣΤ ΣΤΟ ΓΕΩΠΑΡΚΟ ΒΙΚΟΥ-ΑΩΟΥ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΓΕΩΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ Γ. ΚΑΙ ΚΑΛΙΑΜΠΑΚΟΣ Δ.... 1777 SPATIAL INEQUALITIES AND DEVELOPMENT PERSPECTIVES IN THE MUNICIPALITY OF POGONI, REGION OF EPIRUS AMALIA MAVRIKI... 1791 xv

SPECIFICATION OF THE SOCIOECONOMIC DIMENSIONS OF ENERGY DEMAND AND CONSUMPTION IN GREECE, USING GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS GEORGE PANAGIOTOPOULOS, NIKOLAS KATSOULAKOS... 1806 VULNERABILITY ZONATION MAPPING FOR LANDSLIDES' OCCURRENCE USING GIS AND REMOTE SENSING METHODOLOGY: A CASE STUDY FROM NORTH WESTERN GREECE STAMPOULIDIS KOSMAS... 1814 SPECIAL SESSION 13: Assessment of ecological flow for the sustainable management of water resources ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΣΤΟΝ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ. ΓΕΩΡΓΑΛΑΣ Σ., ΜΑΜΑΣΗΣ Ν.... 1828 xvi

Landscape Το βιομηχανικό τοπίο ως πολιτιστικό αγαθό. Ιστορικές (α)συνέχειες και σύγχρονες διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Ζαχαροπούλου Γ. 1 1 Δρ πολιτικός μηχανικός, Μ.Α. Αναστηλώσεων 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ΥΠ.ΠΟ.Α., Επταπύργιο Θεσσαλονίκης, Ελλάδα, gzacharopoulou@culture.gr Περίληψη Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο (ELC, Φλωρεντία 20.10.00) ενσωματώθηκε στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο με χρονική υστέρηση δέκα χρόνων (Ν.3827/2010 Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου ). Οι στόχοι της Σύμβασης και τα μέτρα παρέμβασης που περιλαμβάνει αντιστοιχούν ευθέως στην οικεία, για την επιστημονική κοινότητα της βιομηχανικής κληρονομιάς, μεθοδολογία κριτικής προσέγγισης, η οποία αναπτύσσεται και εκφράζεται σταδιακά μέσα από διεθνείς διακηρύξεις και χάρτες. Η βιομηχανική κληρονομιά, εξιστορώντας κατά βάση την πορεία του κεφαλαίου αλλά όχι μόνον, αποτελεί ένα ιδιαίτερα φορτισμένο αντικείμενο μελέτης, με πολλαπλές αναγνώσεις και ερμηνείες. Ανατρέχοντας στους σημαντικότερους σταθμούς του ελληνικού θεσμικού πλαισίου προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς χώρου, συναντάται καταρχήν ο Ν.1469/1950, που αναφέρεται στα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ). Στην αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975 (άρθρο 24), ορίζεται ως υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός, στην αναθεώρηση 2001 η προστασία του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος και διατυπώνονται κατευθύνσεις για τη χωρική και πολεοδομική πολιτική. Ήδη από τον Ν.2742/1999 για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό και Αειφόρου Ανάπτυξης, αναγνωρίζεται σαφώς η ανάγκη συνολικής θεώρησης του τοπίου. Τέλος, ο Ν.3028/2002 Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ορίζει ως πολιτιστικά αγαθά τις μαρτυρίες της ύπαρξης της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου (Έννοια όρων, άρθρο 2), επομένως και του βιομηχανικού τοπίου, και διασαφηνίζει ότι η προστασία των μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων περιλαμβάνεται στους στόχους οποιουδήποτε επιπέδου χωροταξικού, αναπτυξιακού, περιβαλλοντικού και πολεοδομικού σχεδιασμού ή σχεδίων ισοδύναμου αποτελέσματος ή υποκατάστατών τους ( Περιεχόμενο της προστασίας, άρθρο 3, 2). Στον ελληνικό χώρο, κατά το 2ο μισό του 20ου αιώνα, επικράτησαν μη βιώσιμες πρακτικές εντατικής εκμετάλλευσης ή/και εγκατάλειψης (ιστορικών προ-, πρώιμων) βιομηχανικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, που σταδιακά συνετέλεσαν στην αποδόμηση των χωρικών και κοινωνικών δομών και σχέσεων, στην ασυνέχεια των ιστορικών δεσμών και εν κατακλείδι σε αδυναμία ορθολογικής ιστορικής ανάγνωσης του τοπίου. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο αποτελεί ένα, εν δυνάμει, σύγχρονο θεσμικό εργαλείο μελέτης και προστασίας τοπίων βιομηχανικής κληρονομιάς. Καλείται να συνθέσει όλες τις επιμέρους προτάσεις για την ελαχιστοποίηση των πιέσεων που αλλοιώνουν το πολιτιστικό αυτό αγαθό, να διασφαλίσει οριζόντιες συνεργασίες και να υποδείξει πολιτικές και μέτρα διαχείρισης που θα πρέπει να εξειδικευθούν στο χωρικό και πολεοδομικό σχεδιασμό. Η σύνθεση αυτή έχει ενσωματωθεί στις μελέτες «Αξιολόγησης-Αναθεώρησης & Εξειδίκευσης των θεσμοθετημένων ΠΠΧΣΑΑ (Περιφερειακά Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασμού Αειφόρου Ανάπτυξης)». Στην εργασία προσεγγίζονται δύο ιστορικά βιομηχανικά τοπία της Θεσσαλονίκης ως πολιτιστικά αγαθά, διερευνώντας παράλληλα τις ιστορικές (α)συνέχειές τους, αλλά και την αναγκαιότητα σύγχρονων διορατικών διεπιστημονικών προσεγγίσεων. Πόσο ρεαλιστική μπορεί να είναι όμως εν μέσω οικονομικής κρίσης, η απόπειρα απόδοσης ζωνών τοπίου λατομείων ή ναυπηγείων στο σύγχρονο κοινωνικό σύνολο, ως ελκυστικού δημόσιου χώρου; Στο παραπάνω πλαίσιο εντάσσεται η προβληματική της εισήγησης, η οποία καταλήγει σε προτάσεις αρχών προς ένα ρεαλιστικό και βιώσιμο όραμα: σεβασμός στην αυθεντικότητα του τοπίου με διατήρηση του φυσικού ανάγλυφου, δημιουργικότητα και καινοτομία στη σύλληψη, λιτότητα και ευελιξία στο σχεδιασμό, ερμηνεία του τοπίου και όχι επινόησή του, ορθή σήμανση και διασφάλιση ασφαλούς πρόσβασής του. 740

Landscape Λέξεις Κλειδιά: βιομηχανικό τοπίο, πολιτιστικό αγαθό, χωρικός σχεδιασμός, διεπιστημονική προσέγγιση The industrial landscape as a cultural value. Historic (dis)continuities and modern interdisciplinary approaches. Zacharopoulou G. Civil & Structural Engineer, PhD, MA 9 th Eforeia of Byzantine Antiquites, Eptapyrgion, Thessaloniki, GR, gzacharopoulou@culture.gr Abstract For the purposes of the European Landscape Convention (ELC, Florence 20.10.00) Greek L.3827/10 "Ratification of the European Landscape Convention" landscape means an area, as perceived by people, whose character is the result of the action and interaction of natural and/or human factors. The objectives and the intervention measures declared by the Convention correspond directly to the critical approach methodology adopted by the scientific community of the industrial heritage which has been incorporated in international resolutions, declarations and charters. Reviewing Greek institutional framework first reference on Landscapes of Outstanding Natural Beauty (L.1469/1950 On Protection of special category of buildings and works of art after 1830 ), then the revision of the Greek Constitution in 1975/2001 (Article 24), and the L.2742/1999 for Land Use Planning and Sustainable Development the concept of protection has been gradually embracing both natural and anthropogenic landscape. Finally, L.3028/2002 For the Protection of Antiquities and Cultural Heritage (the so-called archaeological law) defines cultural values as the evidence of the existence of individual and collective human activity (Definition of terms, Article 2), and therefore incorporates the values of an industrial landscape. It also clarifies that the protection of the monuments, archaeological and historical sites should be included in the objectives of spatial, environmental and urban planning projects or any equivalent or/and substitutes of them (Content of Protection, Article 3, 2). During the second half of the 20th century, unsustainable practices of over-exploitation or abandonment of (historic pre -, early) industrial production activities have prevailed in Greece. Such practices gradually contributed to the degradation of spatial and social structures and relationships, to the discontinuity of historical links and to a failure of the historical reading of the landscape. A synthesis of the typical types of Greek landscapes both identifying the local character-defining parameters and based on geospatial data is a prerequisite. This kind of design has incorporated into the landscape to regional scale studies Evaluation - Review & Expertise of the adopted RSPFSD (Regional Spatial Planning Frameworks for Sustainable Development). Two areas of Thessaloniki in northern Greece are approached, as protected industrial landscapes incorporating mild and harmonized activities. Is it realistic to give a landscape zone, including a quarry or a shipyard, back to the community as an attractive public space? The discussion in this paper is placed within the above context. The paper also summarizes principles and recommendations to authorities for a realistic and viable vision, namely, respect the authenticity of landscape/conserve natural terrain, creativity/innovation in the design, minimalism in implementation, interpretation of the landscape rather than its reconception, safety signs ensuring safe access. Key words: landscape, industrial landscape, cultural values, spatial planning, interdisciplinary approach 741

Landscape Εισαγωγή Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο Ν.3827/2010 Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου (ELC, Φλωρεντία 20.10.00) ορίζει το τοπίο ως μια περιοχή, όπως γίνεται αντιληπτή από ανθρώπους, του οποίου (τοπίου) ο χαρακτήρας είναι αποτέλεσμα της δράσης και της αλληλεπίδρασης των φυσικών και/ή ανθρωπογενών παραγόντων (άρθρο 1, α) και διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο δημοσίου ενδιαφέροντος από άποψη πολιτισμική, οικολογική, περιβαλλοντική και κοινωνική, συμβάλλοντας με καθοριστικό τρόπο στον προσδιορισμό της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων (προοίμιο). Οι στόχοι της Σύμβασης είναι η προώθηση της προστασίας των τοπίων, η διαχείριση και ο σχεδιασμός τους, και η οργάνωση της Ευρωπαϊκής συνεργασίας σε ζητήματα τοπίων (άρθρο 3). Τα γενικά (άρθρο 4) και ειδικά μέτρα (ευαισθητοποίηση, κατάρτιση και εκπαίδευση, αναγνώριση και εκτίμηση, στόχοι ποιότητας τοπίων, εφαρμογή πολιτικών τοπίων) (άρθρο 5) (ELC 2000, Ν.3827 2010) είναι οικεία στην επιστημονική κοινότητα της βιομηχανικής κληρονομιάς, και αναφέρονται ευθέως στη μεθοδολογία κριτικής προσέγγισης, που αναπτύσσεται σταδιακά κατά τις τελευταίες δεκαετίες και εκφράζεται μέσα από διεθνείς διακηρύξεις και χάρτες, όπως η διακήρυξη του Άμστερνταμ (1975), ο Burra Charter (1978/88 αναθ. 1999), o TICCIH Charter Για την αναγνώριση και προστασία της βιομηχανικής κληρονομιάς (2003/11) ή η πλέον σύγχρονη The Paris Declaration οn heritage as a driver of development (2011). Είχαν προηγηθεί πρωτοβουλίες διεθνών φορέων, όπως α) το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (International Council of Monuments and Sites, ICOMOS ίδρυση 1965) διεθνής, επαγγελματικός, μη κυβερνητικός οργανισμός (Ν.G.O.), τεχνικός σύμβουλος της UNESCO για την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που έχει ως σκοπό την προώθηση της θεωρίας, της μεθοδολογίας, της τεχνολογίας και της ενημέρωσης για την προστασία και την ανάδειξη των ιστορικών μνημείων και τοποθεσιών των χωρών όλου του κόσμου και β) η Συνθήκη για την Προστασία των Μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς (Φυσικής και Πολιτιστικής) της UNESCO (the UNESCO World Heritage Program, 1972), που διατύπωσαν θεμελιώδη κριτήρια αξιολόγησης (μοναδικότητα, σπανιότητα, ποιότητα, αντιπροσωπευτικότητα, ιστορικότητα, οικουμενικότητα), συμβάλλοντας στη διάσωση και την προστασία των πολιτιστικών αγαθών, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον διεθνή χώρο. Έχει επομένως, αναπτυχθεί ένα σταθερό επιστημονικό υπόβαθρο, τόσο σε επίπεδο συναφών φορέων προστασίας, όσο και σε επίπεδο γενικών αρχών. Η εξειδίκευσή τους, ωστόσο, σε επαρκές νομικό πλαίσιο προστασίας, αλλά κυρίως σε φάσεις πραγματικού σχεδιασμού, υλοποίησης και διαχείρισης παραμένει μια ασαφής και αβέβαιη διαδικασία (Antrop 2005). Προς την κατεύθυνση της ενσωμάτωσης της Σύμβασης για το Τοπίο στο εθνικό της πλαίσιο, κάθε ευρωπαϊκή χώρα θεσμοθετεί τα δικά της εναρμονισμένα εργαλεία χωρικού σχεδιασμού. Παράλληλα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν αναπτυχθεί δίκτυα παρακολούθησης της διαδικασίας αυτής, όπως το δίκτυο των πανεπιστημίων για την υλοποίηση της Σύμβασης για το Τοπίο UNISCAPE - European Network of Universities for the Implementation of the European Landscape Convention, σε συνεργασία με το ENELC - European Network of Local and Regional authorities for the implementation of the European Landscape Convention και την CIVILSCAPE - European NGOs association in support of the European Landscape Convention. Παρόλο που η ευρέως αποδεκτή άποψη της επιστημονικής κοινότητας των συντηρήσεων-αποκαταστάσεων ότι η ιδιαιτερότητα ενός τοπίου καταδεικνύεται μέσα από τις διασωζόμενες υλικές μαρτυρίες ολοένα και διευρύνεται, απαιτείται πολύ δουλειά ακόμη, προκειμένου οι πολλαπλές υλικές και άυλες αξίες ενός τοπίου να γίνουν σαφώς αναγνωρίσιμες και ευρέως αποδεκτές (Tishler 1982). Στο πλαίσιο της επιστημονικής εξειδίκευσης της συγγραφέως σε ζητήματα αειφορικής διαχείρισης της βιομηχανικής κληρονομιάς, διερευνώνται στην παρούσα μελέτη οι προϋποθέσεις και οι δυνατότητες που παρέχει καταρχήν η Σύμβαση για το Τοπίο, αλλά και οι τρόποι άμεσης και αποτελεσματικής αξιοποίησης του υφιστάμενου ελληνικού θεσμικού πλαισίου προστασίας σε μελέτες περίπτωσης. Από τη θέση αυτή αναπτύσσεται η προβληματική της παρούσας εργασίας, στην οποία δύο ιστορικά βιομηχανικά τοπία της Θεσσαλονίκης προσεγγίζονται ως πολιτιστικά αγαθά, ενώ παράλληλα διερευνώνται οι ιστορικές τους (α)συνέχειες. Συμπερασματικά, η εργασία θα διατυπώσει προτάσεις αρχών προς ένα ρεαλιστικό και βιώσιμο όραμα προστασίας των τοπίων για το μέλλον. 742

Landscape Μεθοδολογική προσέγγιση Στη βιβλιογραφία αναφέρονται τρεις χαρακτηριστικές περίοδοι-τομές στην εξέλιξη του τοπίου, οι οποίες υιοθετούνται και στην παρούσα εργασία α) την προβιομηχανική έως τον 17 ο αιώνα, όπου αναπτύσσονται τα παραδοσιακά τοπία, β) την περίοδο της πρώτης (18 ος - μέσα 19 ου αιώνα) και δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης (μέσα 19 ου -μέσα 20 ου αιώνα), όπου συμβαίνουν διαδοχικές ρήξεις με τις παραδοσιακές πρακτικές του παρελθόντος, και δραματικές αλλοιώσεις της γεωγραφίας του χώρου και γ) την μεταβιομηχανική εποχή (μέσα 20ου -21ος αιώνας), όπου η κοινωνία καλείται να διαχειριστεί νέους τύπους τοπίων (Antrop 2005). Είναι προφανές ότι λόγω των αέναων μεταβολών του τοπίου, η έννοια του χρόνου αποτελεί έναν ιδιαίτερα κρίσιμο παράγοντα κατά τη μελέτη του (Tρατσέλα 2011). Λαμβάνοντας υπόψη ότι η βαθιά γνώση των διαθέσιμων θεσμοθετημένων εργαλείων σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την βέλτιστη πρακτική αξιοποίησή τους, η ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη του θεσμικού πλαισίου προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς χώρου και η μελέτη του, αποτελεί προϋπόθεση για την κατανόηση της διαμορφωμένης σήμερα κατάστασης στον διεθνή και ελληνικό χώρο. Για τη μελέτη του βιομηχανικού τοπίου, υιοθετείται η εφαρμογή στην πράξη της έννοιας της ολοκληρωμένης διατήρησης (integrated conservation) (Διακήρυξη του Άμστερνταμ 1975), η οποία εξειδικεύεται σε τρία διακριτά μεταξύ τους στάδια κριτικής προσέγγισης (Εικ. 1). Σύμφωνα με τα στάδια αυτά, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν άμεσα από τον χώρο της προστασίας της βιομηχανικής κληρονομιάς, προηγούνται οι έρευνες για την τεκμηρίωση των αξιών της υπό έρευνα βιομηχανικής κληρονομιάς συμπεριλαμβανομένου του ευρύτερου βιομηχανικού τοπίου, για κάθε μια από τις προαναφερθείσες τρεις χαρακτηριστικές περιόδους στην εξέλιξη του τοπίου, ακολουθούν οι αποφάσεις για την ανάπτυξη σαφούς πολιτικής και τέλος αναλαμβάνονται δράσεις με στόχο την αειφορική (ή μη) διαχείριση του πολιτιστικού αυτού αποθέματος. Εικόνα 1. Στάδια Κριτικής Προσέγγισης Τοπίου ΣΤΑΔΙΟ Α: ΕΡΕΥΝΕΣ (μεθοδολογία-αξίες-κριτήρια-αποτελέσματα) Η μεθοδολογία καταγραφής και τεκμηρίωσης είναι σκόπιμο να έχει ως βάση και να περιλαμβάνει ανασκόπηση α) της διεθνούς εμπειρίας (state-of-the-art), β) της ελληνικής εμπειρίας, (state-of-the-art), γ) συγκριτική μελέτη τους και τέλος δ) να ακολουθούν τα συμπεράσματα της πρώτης αυτής φάσης. Η μεθοδολογία αυτή πρέπει να εφαρμόζεται παράλληλα σε όλα τα διακριτά επίπεδα μελέτης μιας βιομηχανικής δραστηριότητας (πηγές ενέργειας, πρώτες ύλες, κτιριακές υποδομές, παραγωγική δραστηριότητα, εξοπλισμός, άνθρωποι, εξέλιξη και τεκμηρίωση των διαδοχικών φάσεών τους κ.ά., επιπτώσεις στην τοπική και μη κοινωνία). Όλα τα παραπάνω πρέπει να εξειδικεύονται και να οριοθετούνται ανά χαρακτηριστική περίοδο εξέλιξης του τοπίου. 743

Landscape Αξιοποιούνται, επίσης, τα εργαλεία έρευνας που χρησιμοποιεί η βιομηχανική αρχαιολογία (ο όρος επινοήθηκε από τον Βρετανό D. Dudley, το 1955). Εισάγεται η διεπιστημονική προσέγγιση από όλους τους συναφείς επιστημονικούς κλάδους, καθώς πέρα από την επιφανειακή έρευνα και τεκμηρίωση πεδίου απαιτείται α) εκτενής βιβλιογραφική έρευνα, β) πρωτογενής έρευνα σε αρχεία (ιστορικά, φωτογραφικά, χαρτών κ.ά.), γ) φωτογραφική τεκμηρίωση (παρελθόν-παρόν), δ) προφορικές συνεντεύξεις τεκμηρίωσης, κ.ά. Όλοι οι επιστημονικοί, επαγγελματικοί και τεχνικοί κλάδοι υποστηρίζουν ο καθένας με το επιστημονικό και επαγγελματικό του υπόβαθρο την τεκμηρίωση και κατανόηση της ιστορικής εξέλιξης των επιστημών και της τεχνολογίας. Στο πρώτο αυτό στάδιο εντοπίζονται οι υλικές μαρτυρίες της βιομηχανικής κληρονομιάς, αναγνωρίζονται οι ενσωματωμένες με αυτή αξίες και διασφαλίζεται η ασφαλής πρόσβαση στο χώρο (ή στους επιμέρους χώρους) για την τεκμηρίωση των αξιών αυτών. Ειδικότερα, ακολουθούνται κατά προτεραιότητα: Εντοπισμός υλικών μαρτυριών, έρευνα πεδίου και καταγραφή της βιομηχανικής κληρονομιάς, όπως π.χ. φυσικών πόρων (πρώτων υλών και ενέργειας), κτιρίων και εξοπλισμού, ιδιαίτερων λοιπών χαρακτηριστικών στοιχείων του τοπίου (character defining elements) κ.ά., Συλλογή και καταγραφή λοιπών πληροφοριών (αρχειακών, γραπτών, προφορικών κ.ά.), Συγκριτική μελέτη αξιολόγηση βάσει κριτηρίων, Σύνταξη κειμένου τεκμηρίωσης των αξιών. Για τη σύνταξη του τελικού κειμένου αναγνώρισης και τεκμηρίωσης των υλικών και άυλων αξιών του βιομηχανικού τοπίου, θα πρέπει να συνεξεταστούν οι: Πολιτισμικές - πολιτιστικές αξίες o Υποκειμενικές: αισθητικές (μορφή, κλίμακα, χρώμα, υφή, υλικό, οσμές και ήχοι), κοινωνικές (εστία πνευματικών, πολιτικών, ιστορικών, εθνικών δραστηριοτήτων, πηγή συναισθημάτων κ.ά.), o Αντικειμενικές: επιστημονικές (σπανιότητα, ποιότητα, αντιπροσωπευτικότητα, καθετοποίηση παραγωγής), τεχνολογικές (επίπεδο τεχνολογίας, στάδια εξέλιξης παραγωγικής διαδικασίας κ.ά.), o Γεωστρατηγικές: διοικητικές (κέντρο τοπικής ή υπερτοπικής σημασίας βιομηχανικής παραγωγής), ενεργειακές (αυτοδιαχείριση ή μη πρώτων υλών και πηγών ενέργειας κ.ά.). Οικονομικές αξίες (τι είδους ανάπτυξη είχαμε και τι επιθυμούμε;) o Αξία χρήσης/επανάχρησης των κτηρίων και των πηγών ενέργειας o Τουριστική αξία o Πολιτική αξία o Προοπτικές προσέλκυσης επιχορηγήσεων/επενδυτών Τα κριτήρια αξιολόγησης της πολιτιστικής κληρονομιάς εμπεριέχονται σε χάρτες και κείμενα, που όπως προαναφέρθηκε, αναπτύχθηκαν και διατυπώθηκαν σταδιακά. Όλοι οι σχετικοί διεθνείς χάρτες και κείμενα, από το 1931 έως σήμερα, βρίσκονται ανηρτημένα στην ιστοσελίδα του ICOMOS (International Council of Monuments and Sites), «Charters and other doctrinal texts, adopted by the general assembly of ICOMOS» (http://www.icomos.org/en/charters-and-texts). Η γράφουσα εκτιμά ως ιδιαιτέρως εμπνευσμένα, χρήσιμα και άμεσα αξιοποιήσιμα για την προστασία της βιομηχανικής κληρονομιάς και του βιομηχανικού τοπίου α) την διακήρυξη του Άμστερνταμ, με την έννοια της «ολοκληρωμένης προστασίας» - Declaration of Amsterdam (Congress on the European Architectural Heritage, 21-25 October 1975), β) The Australia ICOMOS Charter for the Conservation of Places of Cultural Significance - (The Burra Charter) (Australia ICOMOS) 1981 (αναθεώρηση 1988, 1999), με την βήμα προς βήμα καθοδήγηση για την αξιολόγηση της πολιτιστικής σημασίας (cultural significance) μιας κληρονομιάς και γ) The NIZHNY TAGIL Charter for the industrial heritage (ή TICCIH Charter), July 2003 (TICCIH, The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage), για την αναγνώριση και προστασία της βιομηχανικής κληρονομιάς, ή/και Joint ICOMOS TICCIH Principles for the Conservation of Industrial Heritage Sites, Structures, Areas and Landscapes, 2011. 744

Landscape Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, όπως αυτά συνοψίζονται μετά από τη μελέτη ενός βιομηχανικού τοπίου, αναμένεται να συμβάλουν α) στη γνώση και κατανόηση της ανθρώπινης ιστορικής δραστηριότητας στο χρόνο και στο χώρο, β) στον εμπλουτισμό της γνώσης μας σχετικά με τα παραδοσιακά τεχνολογικά δεδομένα, αξιοποιώντας όμως όλα τα σύγχρονα εργαλεία και κριτήρια έρευνας και ανάλυσης, γ) στην αναγνώριση της κοινωνικής σημασίας μιας βιομηχανικής παραγωγής, η οποία αποτελούσε, και ενδεχομένως ακόμη αποτελεί, εστία επαγγελματικών και μη δραστηριοτήτων, συμπεριφορών και συναισθημάτων για την πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας, και τέλος δ) στην κατάστρωση και εφαρμογή μιας στρατηγικής αειφόρου (ή μη) διαχείρισης της περιοχής στο μέλλον. Είναι ευνόητο ότι η πλήρης και σαφής τεκμηρίωση των αξιών συνεισφέρει καθοριστικά στις (πολιτικές) αποφάσεις για αειφόρο (ή μη) διαχείριση της βιομηχανικής κληρονομιάς μιας περιοχής και αναδεικνύει τις ευθύνες και υποχρεώσεις όλων των εμπλεκόμενων, αμέσως ή εμμέσως, κοινωνικών εταίρων. ΣΤΑΔΙΟ Β: ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ (συνεκτίμηση παραγόντων, διασφάλιση οριζόντιων συνεργασιών) Η ανάπτυξη μιας πολιτικής διαχείρισης προϋποθέτει συνεκτίμηση και πρόσθετων παραγόντων και ειδικότερα: Εντοπισμός των υποχρεώσεων όλων των εμπλεκομένων, που πηγάζουν από την αναγνώριση και τεκμηρίωση των αξιών του υπό μελέτη πολιτιστικού αγαθού, Συλλογή πληροφοριών για άλλες παραμέτρους, που ενδεχομένως επηρεάζουν το μέλλον της βιομηχανικής κληρονομιάς-βιομηχανικού τοπίου (ανάγκες και απαιτήσεις ιδιοκτητών εγκαταστάσεων και εκτάσεων, εκδήλωση ενδιαφέροντος από θεσμικό ή στρατηγικό επενδυτή, ευρύτερα προγράμματα χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού σε εξέλιξη, λοιποί εξωτερικοί παράγοντες κ.ά.), Διερεύνηση εναλλακτικών προοπτικών (αειφόρων ή μη;), Αξιολόγηση των επιπτώσεών τους στις αξίες, Διατύπωση προτάσεων δράσεων. ΣΤΑΔΙΟ Γ: ΔΡΑΣΕΙΣ (συντονισμός ενεργειών με συνέπεια σε θεμελιώδεις αρχές) Η ανάληψη, τέλος, μιας στρατηγικής διαχείρισης (αειφόρος ή μη;) απαιτεί: Κατάστρωση και επεξεργασία στρατηγικών διαχείρισης (ολοκληρώνεται με τη χωρική διάσταση), Επιλογή της καταλληλότερης και υλοποίησή της, με τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, Πολυεπίπεδη τεκμηρίωση (φωτογραφική, οπτικοακουστική κ.ά), Συνεχής παρακολούθηση των όποιων επεμβάσεων, έλεγχος, ανατροφοδότηση και επαναξιολόγηση των ενδεχόμενων επιπτώσεών τους στις εμπεριεχόμενες αξίες. Το Τοπίο ως πολιτιστικό αγαθό αναδρομή του θεσμικού πλαισίου προστασίας Η αναφορά στην Έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Aνάπτυξη (γνωστής ως Έκθεσης Brundtland 1992) είναι καταρχήν απαραίτητη, ώστε να γίνει στη συνέχεια αντιληπτός ο τρόπος που οι βασικές αρχές της ενσωματώθηκαν σταδιακά στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο. Η Έκθεση αυτή αποτελεί αναμφίβολα έναν εξαιρετικά σημαντικό σταθμό στην προσπάθεια επίλυσης των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων (και επομένως και του τοπίου) και στοχεύει τόσο στην επίτευξη ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος και στην ανθρώπινη ευημερία, όσο και στην βιωσιμότητα της οικονομίας. Στην Έκθεση εισάγεται και ορίζεται η έννοια της «βιώσιμης» (ή «αειφόρου») ανάπτυξης, ως «η ανάπτυξη η οποία καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες». Επιζητείται, επομένως, η ορθολογική και συνετή σύνδεση οικολογικών-περιβαλλοντικών εννοιών, με κοινωνικές και οικονομικές έννοιες (τρίπτυχο «Περιβάλλον Οικονομία Κοινωνία»). Στην Ελλάδα, το τοπίο από το 1950 αποτέλεσε αντικείμενο επιμέρους πολιτικών προστασίας, αρμοδιότητας διαφόρων υπουργείων, στις οποίες (πολιτικές) η έννοια του προστατευόμενου χώρου βαθμιαία διευρύνεται. Η ενοποιημένη όμως μελέτη και θεώρηση των πολιτικών αυτών (integrated science approach) παραμένει ατελής, καθώς προϋποθέτει διεπιστημονική προσέγγιση η οποία αποτελεί ακόμη ζητούμενο. Μια τέτοια προσέγγιση είναι επιτακτική, ώστε να αξιοποιείται και παράλληλα να αναδεικνύεται η σφαιρικότητα της γνώσης. 745

Landscape Ειδικότερα, συναντάται καταρχήν ο Ν.1469/1950 (ΦΕΚ 169/Α/7-8-50) Περί προστασίας ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενεστέρων του 1830 που αναφέρεται στα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ), (άρθρο 1), η διαδικασία προστασίας των οποίων υπάγεται στις διατάξεις του άρθρου 52, του προγενέστερου Ν.5351/1932 Περί Αρχαιοτήτων (ΦΕΚ 93/Α/28-3-1932). Στον Ν.996/1971 Περί αντικαταστάσεως και συμπληρώσεως διατάξεων τινών του Ν.Δ.86/69 περί Δασικού Κώδικος. Εθνικοί δρυμοί-αισθητικά δάση και διατηρητέα μνημεία της φύσεως, γίνεται αναφορά στην έννοια του αισθητικού δάσους, ως αντικείμενο προστασίας της φυσικής κληρονομιάς. Στην αναθεώρηση του Συντάγματος της Ελλάδας του 1975 (ΦΕΚ 111/Α /9.6.1975, άρθρο 24), ορίζεται ότι η προστασία του φυσικού και του πολιτιστικού (ανθρωπογενούς) περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και διατυπώνονται κατευθύνσεις για τη χωρική και πολεοδομική πολιτική. Στην αναθεώρηση του 1986, (ΦΕΚ 23/Α /14.3.1986, άρθρο 24) διατηρείται απλώς η ίδια διατύπωση. Ακολουθεί αμέσως ο Ν. 1650/1986 (ΦΕΚ 160/Α/16.10.86) Για την προστασία του περιβάλλοντος (Κριτήρια χαρακτηρισμού και αρχές προστασίας, άρθρο 19), ο οποίος διευρύνει την έννοια του προστατευόμενου τοπίου, καλύπτοντας στοιχεία τόσο του φυσικού όσο και του ανθρωπογενούς χώρου. Στον ισχύοντα Ν.2742/1999 για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό και Αειφόρου Ανάπτυξης, καθώς και στον Ν.2831/2000 Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό (ΓΟΚ), ο περιβάλλων χώρος ορίζεται ως αναπόσπαστο στοιχείο του πλαισίου προστασίας των παραδοσιακών οικισμών και των διατηρητέων κτιρίων, αναδεικνύοντας την ανάγκη συνολικής θεώρησης του τοπίου. Στην νέα αναθεώρηση του Συντάγματος, το 2001, (ΦΕΚ 84/Α /18.4.2001, άρθρο 24) ενσωματώνονται οι σύγχρονες διεθνείς τάσεις, καθώς γίνεται αναφορά τόσο στην αρχή της αειφορίας όσο και στο δικαίωμα του καθενός για την προστασία του περιβάλλοντος. Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζεται, με τον πλέον επίσημο θεσμικό τρόπο, η θεμελιώδης έννοια της αειφόρου ή βιώσιμης ανάπτυξης, που πρωτοδιατυπώθηκε το 1992 στην Έκθεση Brundland. Τέλος, ο Ν.3028/2002 Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ορίζει ότι η πολιτιστική κληρονομιά αποτελείται από τα υλικά και άυλα πολιτιστικά αγαθά (άρθρο 1), ενώ ως πολιτιστικά αγαθά, ορίζονται οι μαρτυρίες της ύπαρξης της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου (Έννοια όρων, άρθρο 2) και διασαφηνίζει ότι η προστασία των μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων περιλαμβάνεται στους στόχους οποιουδήποτε επιπέδου χωροταξικού, αναπτυξιακού, περιβαλλοντικού και πολεοδομικού σχεδιασμού ή σχεδίων ισοδύναμου αποτελέσματος ή υποκατάστατών τους ( Περιεχόμενο της προστασίας, άρθρο 3, 2). Αρμόδιο Υπουργείο προστασίας των πολιτιστικών αγαθών, το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο, όπως προκύπτει, οφείλει να διασφαλίσει όλες τις απαραίτητες οριζόντιες συνεργασίες για την επίτευξη των στόχων του. Σύμφωνα με το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο, στο οποίο έχουν ενσωματωθεί οι διεθνείς τάσεις και προβληματισμοί, το βιομηχανικό τοπίο με τα υλικά κατάλοιπά του και τις άυλες εγγενείς αξίες του, εντάσσεται εξ ορισμού στα πολιτιστικά αγαθά από τα οποία αποτελείται η πολιτιστική κληρονομιά. Η πλέον πρόσφατη (Ν.3827/2010) Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο από την Ελλάδα αποτελεί τέλος ένα, εν δυνάμει, ισχυρό σύγχρονο θεσμικό εργαλείο μελέτης και προστασίας του τοπίου επομένως και του βιομηχανικού τοπίου. Καλείται να συνθέσει όλες τις επιμέρους προτάσεις για την ελαχιστοποίηση των πιέσεων που αλλοιώνουν το πολιτιστικό αυτό αγαθό, και να υποδείξει προτάσεις για πολιτικές και μέτρα διαχείρισης που θα πρέπει να εξειδικευθούν στον χωρικό και πολεοδομικό σχεδιασμό. Για να γίνει όμως πράγματι ο Ν.3827/2010 πρακτικός και χρήσιμος, προαπαιτείται η σύνθεση των διαφόρων τύπων του ελληνικού τοπίου με βάση γεωχωρικά δεδομένα, η αναγνώριση των χωροκοινωνικών ιδιαιτεροτήτων και ο προσδιορισμός εξειδικευμένων παραμέτρων και κριτηρίων ορισμού των τυπολογιών αυτών. Η σύνθεση αυτή έχει ήδη ενσωματωθεί στις μελέτες «Αξιολόγησης - Αναθεώρησης & Εξειδίκευσης των θεσμοθετημένων ΠΠΧΣΑΑ (Περιφερειακά Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασμού Αειφόρου Ανάπτυξης)», που βρίσκονται σε εξέλιξη. Το βιομηχανικό τοπίο δεν έχει συμπεριληφθεί στις μελέτες αυτές, ως ιδιαίτερος τύπος τοπίου, έχει τη 746

Landscape δυνατότητα ωστόσο να εξειδικευθεί με κανονιστικούς όρους σε υποκείμενες μορφές σχεδιασμού (Γουργιώτης 2013). Είναι φανερό ότι η πολυπλοκότητα των ζητημάτων που τίθενται επιβάλλει τη διασφάλιση οριζόντιων συνεργασιών μεταξύ συναρμόδιων υπηρεσιών και φορέων και το συντονισμό των ενεργειών τους. Η διεπιστημονική προσέγγιση αποτελεί, σε κάθε περίπτωση, την απολύτως απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση οποιουδήποτε εγχειρήματος, όπου επιχειρείται η σφαιρική και συντονισμένη πολυπαραμετρική μελέτη στη βάση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για το τοπίο. Μια τέτοια πολιτική θέτει στόχους, περιορισμούς και γενικότερα ένα συνολικό πλαίσιο δράσης, με ευρύ χρονικό πεδίο αναφοράς. Οι μελέτες τοπίου μεγάλης κλίμακας έχουν την δυνατότητα να εξασφαλίσουν την οπτική της συνολικής αντιμετώπισης, σε αντίθεση με την αποσπασματική, τυχηματική και σημειακή που αποτελεί την τρέχουσα πρακτική στην ελληνική επικράτεια (Tρατσέλα 2011). Ιστορικές (α)συνέχειες στο Τοπίο και σύγχρονες διεπιστημονικές προσεγγίσεις H δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ των φυσικών, πολιτιστικών και οικονομικών δυνάμεων με το περιβάλλον και οι διαδοχικές απόπειρες αναδιοργάνωσης της γης, σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της εκάστοτε κοινωνίας, συνδιαμόρφωσαν τα σημερινά τοπία. Στον ευρωπαϊκό χώρο, στις διαδικασίες των τελευταίων δύο αιώνων κυρίως οφείλεται η απώλεια της ποικιλομορφίας, της συνοχής και της ταυτότητας των παραδοσιακών τοπίων (Antrop 2005). Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα ακολούθησε με χρονική υστέρηση και με σημαντικές διαφοροποιήσεις τον λοιπό καπιταλιστικό κόσμο. Η εκβιομηχάνισή της δεν δημιούργησε βιομηχανικά συγκροτήματα «γίγαντες», όπως αυτά των ισχυρών βιομηχανικών χωρών Η διαδικασία της αποβιομηχάνισής της, στη συνέχεια, συντελέστηκε με έναν ηπιότερο τρόπο από ότι στον υπόλοιπο ευρωπαϊκό χώρο, και με αναμενόμενες σε γενικές γραμμές χωρικές, πολεοδομικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Αυτός ο τύπος ανάπτυξης μπορεί να αποδοθεί κυρίως στη μικρή κλίμακα των παραγωγικών δραστηριοτήτων πολλές από τις οποίες έχουν ιστορική συνέχεια σε βάθος χρόνου- στην εμμονή στις οικογενειακές επιχειρήσεις, στα λοιπά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού χώρου κ.ά.(deligianni et al. 2013, Δεληγιάννη κ.ά. 2013). Κατά το 2ο μισό του 20ου αιώνα και με δεδομένη την μικρή «κλίμακα» του ελληνικού χώρου, φαίνεται ότι επικράτησαν μη βιώσιμες πρακτικές εντατικής εκμετάλλευσης ή/και εγκατάλειψης (ιστορικών προ-, πρώιμων) βιομηχανικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, που σταδιακά συνετέλεσαν στην αποδόμηση των χωρικών και κοινωνικών δομών και σχέσεων, στην ασυνέχεια των ιστορικών δεσμών και τέλος σε αδυναμία ορθολογικής ιστορικής ανάγνωσης του τοπίου. Η μελέτη της εξελικτικής αυτής διαδικασίας αποτελεί αντικείμενο του Α σταδίου της κριτικής προσέγγισης (τεκμηρίωση των αξιών) και αφορά τη «συνύπαρξη στον χώρο των τριών διαστάσεων του χρόνου (παρελθόν, παρόν, μέλλον), οι οποίες συναντώνται στην έννοια της ιστορικότητας με τον πιο έκδηλο τρόπο: ζωντανές μαρτυρίες που πηγάζουν από μία ιστορική στιγμή του παρελθόντος ζητούν ερμηνείες μέσα από τα κοινωνικο-πολιτισμικά φίλτρα του παρόντος, για να προδιαγράψουν την πορεία τους στο μέλλον» (Τρατσέλα, 2013). Οι υπό μελέτη υλικές και άυλες μαρτυρίες εντάσσονται και ερμηνεύονται, με βάση τις προαναφερθείσες τρεις χαρακτηριστικές περιόδους-τομές στην εξέλιξη του τοπίου δηλαδή την προβιομηχανική, την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης και την μεταβιομηχανική εποχή περίοδοι που οριοθετούνται και εκλαμβάνονται ως βασικές ιστορικές ασυνέχειες. Η αντίληψη του τοπίου και των ενσωματωμένων σε αυτό αξιών υπόκειται, όπως είδαμε, σε συνεχείς φιλοσοφικές και θεσμικές αλλαγές, επηρεάζοντας ευθέως και τον τρόπο προστασίας και διαχείρισής τους. Έχει αποδειχθεί ότι η διαφύλαξη της συνοχής μεταξύ των επιμέρους χαρακτηριστικών στοιχείων (character defining elements) που συνθέτουν ένα ευρύτερο χωρικό πλαίσιο είναι σημαντική για την αναγνωσιμότητα του τοπίου, αλλά και αντίστροφα η ύπαρξη ειλικρινούς -και όχι επινοημένης- δυνατότητας να πει κανείς την ιστορία ενός τόπου ενισχύει σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητά του και τη συνολική του αξία. Η κατανόηση και αποδοχή της παραπάνω προβληματικής προσφέρει επιπλέον κριτήρια για την καταγραφή και την αξιολόγηση των τοπίων, στάδιο απαραίτητο για τη μελλοντική διαχείριση και ανάπτυξή 747

Landscape τους (Antrop 2005). Ιστορικοί, αρχαιολόγοι, ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι, οικονομολόγοι, μηχανικοί όλων των ειδικοτήτων, χημικοί, τεχνίτες, εργάτες κ.ά. υποστηρίζουν ο καθένας με το επιστημονικό και επαγγελματικό του υπόβαθρο την τεκμηρίωση και κατανόηση της φιλοσοφίας της ανάπτυξης και της ιστορικής εξέλιξης των επιστημών και της τεχνολογίας και συμβάλουν στην ανάδειξη των εγγενών αξιών τους. Τελευταία, ο πληθοπορισμός (crowdsourcing), φαίνεται ότι καλείται να παίξει ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο, τόσο λόγω της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων, όσο και λόγω της ευρύτατης χρήσης του διαδικτύου, του ανοιχτού λογισμικού, της τεχνολογίας των κινητών τηλεφώνων, αλλά κυρίως μέσω της ενεργοποίησης και συμμετοχής των πολιτών. Η λέξη crowdsourcing στα αγγλικά προέρχεται από την ένωση των λέξεων crowd (πλήθος) και outsourcing (εξωτερική ανάθεση εργασιών) και σύμφωνα με την Βικιπαίδεια, είναι «μία μορφή συλλογικής διαδικτυακής δραστηριότητας στην οποία ένα άτομο, ένα ίδρυμα, ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός ή μία εταιρεία προτείνει σε μία ομάδα ατόμων με ποικίλες γνώσεις, ετερογένεια και αριθμό, μέσω μίας ανοικτής πρόσκλησης, να αναλάβουν εθελοντικά μια εργασία η οποία ποικίλλει σε πολυπλοκότητα το πλήθος πρέπει να συμμετάσχει με προσωπική εργασία, χρήματα, γνώση, εμπειρία, και περιλαμβάνει πάντοτε αμοιβαίο όφελος και για τις δύο πλευρές» (http://www.openaccess.gr/blog/?p=1104). Οι τεχνολογίες της Εθελοντικής Γεωγραφικής Πληροφορίας μπορούν να συνεισφέρουν στην ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση, αλλά και τη διάχυση της πολιτιστικής πληροφορίας, και αξίζουν της προσοχής του επιστημονικού κόσμου λόγω του χαμηλού τους κόστους, της δυνατότητας άμεσης συλλογής μεγάλου όγκου πληροφορίας για κάποιο χωρικό φαινόμενο, αλλά και της δυνατότητας βελτίωσης της ακρίβειας μέσα από πολλαπλές μετρήσεις. Θα πρέπει όμως να αναπτυχθούν επαρκή εργαλεία θεσμοθέτησης του τρόπου και της διαδικασίας της χρήσης της για διάφορους σκοπούς, αλλά κυρίως εργαλεία βελτίωσης των μεθόδων αξιολόγησης της πληροφορίας που συλλέγεται για κάθε σκοπό (Συλλαίου 2012). Στο στάδιο δε της αξιολόγησης, η προαναφερθείσα μεθοδολογική προσέγγιση αποτελεί ένα θεμελιώδες εργαλείο. Συνοψίζοντας, η αναδυόμενη και συγκλίνουσα αντίληψη για το τοπίο, που συμμερίζονται πολλές χώρες στην Ευρώπη, χαρακτηρίζεται α) από μετατόπιση της έμφασης από τα εξαιρετικά μνημεία στην εξέταση του συνόλου της επικράτειας, β) από την επιθυμία για τη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας και γ) από μια ανησυχία για την ποιότητα της ζωής ολόκληρων πληθυσμών. Το τοπίο εκτός από φυσικό και ανθρωπογενές, μπορεί ακόμη να θεωρηθεί ως ένα έγγραφο, ένα αρχείο ή ένα παλίμψηστο. Υπάρχουν επομένως ελλείψεις στον τρόπο που μελετώνται σήμερα τα τοπία, και στο φάσμα των κριτηρίων που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των αξιών και την κατηγοριοποίηση συγκεκριμένων τύπων τοπίων (Scazzosi 2004). Επομένως, υπάρχει λόγος για μια σοβαρή ανταλλαγή πληροφοριών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο, σχετικά με τη μεθοδολογία προσέγγισης και μελέτης, την ανάπτυξη κατάλληλων και αποτελεσματικών θεσμοθετημένων εργαλείων, αλλά κυρίως σχετικά με την εμπειρία σχεδιασμού, και υλοποίησης σε πραγματική κλίμακα. Η κατάσταση στον ελληνικό χώρο χαρακτηρίζεται από αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων συναρμόδιων φορέων διαχείρισης, έλλειψη διεπιστημονικής συνεργασίας με κοινά κριτήρια & στόχους, ανεπαρκή αναγνώριση και διάσωση τοπικής τεχνογνωσίας, ανεπαρκής ανάπτυξη νέας καινοτόμου τοπικής τεχνογνωσίας, ανεπαρκή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας, η οποία φαίνεται ότι αναπτύσσει ισχυρές πιέσεις αλλά και δυναμικές. Στο πλαίσιο των μελετών «Αξιολόγησης - Αναθεώρησης & Εξειδίκευσης των θεσμοθετημένων ΠΠΧΣΑΑ (Περιφερειακά Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασμού Αειφόρου Ανάπτυξης)», που βρίσκονται σε εξέλιξη, έχουν οριστεί τα παρακάτω κριτήρια αξιολόγησης για την κατηγοριοποίηση του τοπίου (Γουργιώτης 2013). 748

Landscape Καθορισμός σύμφωνα με Αισθητικό και φυσικό κάλλος Αντιπροσωπευτικότητα Αναγνωρισιμότητα Αναλλοίωτος χαρακτήρας αξιόλογη ποιότητα Ήδη αναγνωρισμένα προστατευόμενα στοιχεία Μοναδικότητα- σπανιότητα Η αξία του τοπίου ως φυσικού πόρου Περιγραφή O βαθμός στον οποίο το συγκεκριμένο τοπίο χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερο φυσικό κάλλος. Ο βαθμός στον οποίο το συγκεκριμένο τοπίο αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα τύπου τοπίου ή/και εντάσσεται στην συγκεκριμένη περιοχή σε αντιπροσωπευτικό βαθμό, στοιχεία ιδιαίτερης πολιτισμικής ή φυσικής αξίας. Ο βαθμός στον οποίο το συγκεκριμένο τοπίο έχει αναγνωρισθεί και καταγραφεί (διεθνή, εθνική, περιφερειακή αναγνώριση) π.χ. (αναπαράσταση σε έργα τέχνης, ταινίες, αναφορά σε λογοτεχνία κ.ά.). Τοπίο το οποίο συνδέεται με ιστορικά γεγονότα διεθνούς ή εθνικής περιφερειακής αναγνώρισης). Ο βαθμός στον οποίο το συγκεκριμένο τοπίο έχει μείνει αναλλοίωτο από αρνητικές παρεμβάσεις, διατηρώντας τoν ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Τα στοιχεία που προσδιορίζουν το συγκεκριμένο τοπίο χαρακτηρίζονται για την αξιόλογη ποιότητα διατήρησης τους. To συγκεκριμένο τοπίο ήδη διακρίνεται από σειρά προστατευόμενων στοιχείων (φυσικών και πολιτισμικών, π.χ. αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, οικότοπους προτεραιότητας). Το συγκεκριμένο τοπίο είναι μοναδικό σε διεθνές ή εθνικό περιφερειακό επίπεδο. Η παρουσία μοναδικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν το τοπίο και η σπανιότητα του δίνει ιδιαίτερη αξία για προστασία ή και ανάδειξη. Ο βαθμός στον οποίο το τοπίο αποτελεί σπάνιο ή ευαίσθητο φυσικό πόρο (πρωτογενής αγροτικός τομέας, αξιοθέατο για τουρισμό κ.ά.) Με βάση τα κριτήρια αυτά γίνεται κατηγοριοποίηση των διαφόρων τύπων τοπίου (Γουργιώτης 2013) και συντάσσονται καρτέλες, που περιλαμβάνουν τα στοιχεία: Περιβάλλον, Πολιτιστική Κληρονομιά και Τοπίο (Κλ.: 1:250.000) Διοικητικά όρια Έδρες Διοικητικών ενοτήτων Οικιστικό Δίκτυο Μεταφορική Υποδομή Φυσική - πολιτιστική κληρονομιά Πολιτιστική κληρονομιά Ειδικές κατηγορίες χώρου Προτεινόμενες Ζώνες Τοπίου Ευρύτερες Ζώνες τοπίου Ζώνες Τοπίου Διεθνούς Αξίας Ζώνες Τοπίου Εθνικής Αξίας 749

Landscape Ζώνες Τοπίου Περιφερειακής Αξίας Ζώνες Τοπίου συνηθισμένου τοπίου, π.χ. αγροτικό τοπίο, βιομηχανικό, αστικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό, περιβαλλοντικό κ.α. Ιδιαιτέρως υποβαθμισμένες Ζώνες Τοπίου που χρήζουν άμεσα μέτρα αποκατάστασης. Με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση το εκάστοτε βιομηχανικό τοπίο έχει καταρχήν τη δυνατότητα να ενταχθεί είτε στην κατηγορία της ζώνης συνηθισμένου τοπίου, ως υποκατηγορία, είτε στην κατηγορία της ιδιαιτέρως υποβαθμισμένης ζώνης τοπίου και στη συνέχεια να εξειδικευθεί κατάλληλα το κανονιστικό πλαίσιο. Αυτή η τελευταία κατηγορία των υποβαθμισμένων ζωνών τοπίου που χρήζουν άμεσων μέτρων αποκατάστασης (γνωστή και ως brownfields στη διεθνή βιβλιογραφία) έχει απασχολήσει ιδιαιτέρως και εκτενέστατα τον επιστημονικό κόσμο της βιομηχανικής κληρονομιάς σε διεθνές επίπεδο. Περιλαμβάνει κατακερματισμένα και εξαιρετικά υποβαθμισμένα τοπία, πολλές φορές αυξημένης επικινδυνότητας λόγω μόνιμης ρύπανσης του εδάφους ή/και του υπεδάφους, και με ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων απορρύπανσης για τη διασφάλιση της ασφαλούς πρόσβασης των μελετητών και στη συνέχεια του κοινού. Γενικά, τα βιομηχανικά τοπία αποτελούν τις απρόσμενες εφεδρείες των ασφυκτικά δομημένων αστικών κέντρων και στην πραγματικότητα τους πυρήνες για τη διαμόρφωση των πάρκων του 21 ου αιώνα (Ζαχαροπούλου 2014). Βρίσκονται, κατά κανόνα, αρκετά κοντά για μια μικρή απόδραση από την καθημερινότητα, και αποτελούν μια αφορμή για νέες εμπειρίες (σημαντικές και αυθεντικές ή απλές καθημερινές), αλλά κυρίως μια ευκαιρία πολλαπλών προσωπικών ερμηνειών και τρόπων αντίληψης του τοπίου από τον καθένα. Μελέτες περίπτωσης εντοπισμός και χωρικός προσδιορισμός ζωνών τοπίου Σε συνέχεια του εντοπισμού, καταγραφής, μελέτης και τεκμηρίωσης της βιομηχανικής κληρονομιάς-τοπίου του ιστορικού τόπου παραγωγής ασβέστου του Ασβεστοχωρίου Θεσσαλονίκης (Ζαχαροπούλου 2004, 2011), και της πρότασης προς χαρακτηρισμό σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.3028/2002 (Εικ. 2), το επιστημονικό ενδιαφέρον διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε την ευρύτερη Ζώνη πολιτιστικού τοπίου (cultural landscape) Χορτιάτη- Ασβεστοχωρίου (σημειώνεται με συνεχή κόκκινη έλλειψη στην Εικόνα 3), στην οποία υπάρχουν διαχρονικές μαρτυρίες της ισχυρής διάδρασης περιβαλλοντικών παραγόντων και ανθρωπογενούς παρέμβασης, όπως διατηρητέα σημαντικά ρωμαϊκά και οθωμανικά έργα υδροδότησης, οι βυζαντινοί υδρόμυλοι της Πολίχνης, βυζαντινές εκκλησίες, το δάσος Κουρί, Τοπίο φυσικού κάλους στο Σέιχ-Σου, το σπηλαιοβάραθρο «Τρύπα του Φούρναρη» στο λατομείο του Ασβεστοχωρίου Θεσσαλονίκης (www.proteascave.gr), αλλά και σύγχρονοι χώροι ερασιτεχνικής αναρρίχησης, ορεινής ποδηλασίας και ιππασίας, προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κ.ά. 750

Landscape Εικόνα 2. Οριοθέτηση Ιστορικού Τόπου Δ.Δ. Ασβεστοχωρίου, Δ. Χορτιάτη. 751

Landscape Εικόνα 3. Ζώνη πολιτιστικού τοπίου Χορτιάτη-Ασβεστοχωρίου. Εξωτερική περιφερειακή οδός: αρχική χάραξη με κόκκινη διακεκομμένη γραμμή μεταγενέστερη χάραξη με κίτρινες στιγμές. Για την πληρότητα της παρουσίασης του θέματος, ας αναφερθεί εκτενέστερα ότι λαμβάνοντας υπόψη τις διατάξεις του Νόμου 3028/2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», άρθρο 2 δ, άρθρο 6 1, περ. β, γ και άρθρο 16, (ΦΕΚ 153/Α/28.06.02), ολοκληρώθηκε ο φάκελος της εισήγησης για το χαρακτηρισμό της περιοχής καθετοποιημένης παραγωγής ασβέστου (λατομεία, κάμινοι και εξοπλισμός) ως «ιστορικού τόπου» και μεμονωμένων κτισμάτων ως «μνημείων», είτε προγενέστερων των εκάστοτε τελευταίων εκατό ετών (προβιομηχανικά), είτε αναγόμενα στην περίοδο των τελευταίων εκατό ετών (πρώιμα βιομηχανικά και βιομηχανικά), διότι αποτελούν χαρακτηριστικά ή/και σπάνια (κριτήριο σπανιότητας), αντιπροσωπευτικά (κριτήριο αντιπροσωπευτικότητας) και, ως σύνολο, διαχρονικά παραδείγματα (εξέλιξη μορφολογίας καμίνων, υλικών και τρόπου δόμησης) της εξέλιξης της παραγωγής ασβέστου (κριτήριο καθετοποίησης της παραγωγής), τα οποία διατηρούν τη λειτουργική ακεραιότητά τους και την αυθεντικότητά τους (κριτήριο αυθεντικότητας), είναι απαραίτητα για τη διάσωση της ιστορικής φυσιογνωμίας του Ασβεστοχωρίου μέσω της αειφόρου διαχείρισης της βιομηχανικής αυτής κληρονομιάς (επιπλέον κριτήριο αειφορίας) και τέλος είναι σημαντικά για τη μελέτη της ιστορίας της τεχνολογίας σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Αν και ο προτεινόμενος προς χαρακτηρισμό «ιστορικός τόπος» επιμερίζεται σε τρεις περιοχές, αυτές «συνιστούν χαρακτηριστικούς και ομοιογενείς χώρους, που είναι δυνατόν να οριοθετηθούν τοπογραφικά και των οποίων επιβάλλεται η προστασία λόγω λαογραφικής, εθνολογικής, κοινωνικής, τεχνικής, αρχιτεκτονικής, βιομηχανικής και εν γένει ιστορικής, καλλιτεχνικής και επιστημονικής σημασίας τους» Ν. 3028/2002 (άρθρο 2, δ), με ιστορική, κοινωνική, επιστημονική και τεχνολογική σημασία για την εν λόγω περιοχή (Εικ. 2). Η συνοχή της ζώνης πολιτιστικού τοπίου απειλήθηκε σοβαρά το 2007, κατά τον αρχικό σχεδιασμό της εξωτερικής περιφερειακής οδού της Θεσσαλονίκης (αρχική χάραξη με κόκκινη διακεκομμένη γραμμή) (Εικ. 3). Ειδικότερα, παρά την ευρεία δημοσιοποίηση και τις επάλληλες συνεργασίες κατά το παρελθόν με την Τοπική Αυτοδιοίκηση - η περιοχή λήφθηκε υπόψη κατά την επεξεργασία του νέου Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου (Γ.Π.Σ.) - διαπιστώθηκε, ότι η αρχικά προτεινόμενη από την Εγνατία οδό Α.Ε. χάραξη της Εξωτερικής Περιφερειακής και ειδικότερα η διαμόρφωση του κόμβου Α/Κ4 (ΠΠΕ) θα επέφερε ανεπανόρθωτη βλάβη, στο κτιριακό συγκρότημα των πρώιμων βιομηχανικών (κάμινοι Hoffman κ.ά.) και βιομηχανικών συγκροτημάτων (ΚΥΨΕΛΗ κ.ά.) παραγωγής ασβέστου και στον περιβάλλοντα χώρο τους. Ακολούθησε παρέμβαση της Εφορείας, το 2008, για την τροποποίηση της Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ) του έργου «Ολοκλήρωση της Εξωτερικής Περιφερειακής Οδού Θεσσαλονίκης», όπως επιβάλλεται και 752

Landscape από τις διατάξεις του Ν. 3028/02, άρθρο 3, 2 («Περιεχόμενο της Προστασίας»), προκειμένου η προτεινόμενη για προστασία περιοχή να περιληφθεί στους στόχους οποιουδήποτε επιπέδου χωροταξικού, αναπτυξιακού κλπ. σχεδιασμού, που βρίσκεται σε εξέλιξη. Έκτοτε, η Εγνατία οδός Α.Ε. επεξεργάστηκε εναλλακτικές χαράξεις, κάποιες από τις οποίες προκάλεσαν παρεμβάσεις ιδιοκτητών που θίγονταν από αυτές. Από όσο η γράφουσα είναι σε θέση να γνωρίζει, η θέση χάραξης που τελικά προωθείται (Εικ. 3: μεταγενέστερη χάραξη με κίτρινες στιγμές) δεν βλάπτει τον ιστορικό τόπο, τις εκτός σχεδίου ιδιοκτησίες και τις δασικές εκτάσεις, απαιτεί ωστόσο μεγαλύτερο κόστος κατασκευής. Η όλη διαδικασία (χαρακτηρισμός ΥΠ.ΠΟ.Α., τελική μελέτη χάραξης κ.ά.) δεν έχει ολοκληρωθεί έως σήμερα. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι έως και σήμερα οι άμεσα ενδιαφερόμενοι για την περιοχή σύλλογοι κατοίκων, οικολογικές κινήσεις κ.ά. βρίσκονται σε αμηχανία και δεν ενεργοποιούνται δραστικά για το θέμα της προστασίας της βιομηχανικής κληρονομιάς της περιοχής τους. Είναι φανερό ότι μετά την εντατική οικιστική «αξιοποίηση» της περιοχής κατά την τελευταία εικοσαετία, και την απότομη αύξηση του τοπικού πληθυσμού, οι νέοι κάτοικοι της περιοχής αισθάνονται ήδη την ανάγκη αναζήτησης της νέας τους «ταυτότητας». Για την κάλυψη της ανάγκης αυτής υπάρχει σοβαρός κίνδυνος επινόησης μιας επίπλαστης ταυτότητας, σε μια περιοχή με εξαιρετική δυναμική του νέου πληθυσμού και με ιστορικά υλικά κατάλοιπα που εκτείνονται σε βάθος χρόνου! Η ορθή εφαρμογή μιας πολιτικής για το τοπίο σε περιφερειακό επίπεδο με διασφάλιση όλων των οριζόντιων συνεργασιών και συντονισμό των ενεργειών τους φαίνεται με τα σημερινά δεδομένα, ως η πιο ρεαλιστική και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του θέματος. Μια άλλη ζώνη τοπίου που δεν έχει, έως σήμερα, προσεγγισθεί σφαιρικά είναι η ζώνη μεταξύ των εργατικών κατοικιών της Ν. Κρήνης και του αεροδρομίου Μίκρας (Εικ. 4, σημειώνεται με συνεχή κόκκινη έλλειψη). Η ζώνη διέλαθε της προσοχής ολοκληρωμένων περιφερειακών ή γενικών πολεοδομικών σχεδιασμών. Ωστόσο, σταδιακά και αποσπασματικά, στην περιοχή έχουν αναπτυχθεί μεγάλα εμπορικά καταστήματα και κέντρα, θεματικό πάρκο που φιλοξενεί εγκαταστάσεις με ψυχαγωγικές δραστηριότητες (Εικ. 4, μικρός κόκκινος κύκλος), αλλά και το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ (Εικ. 4, μεγάλος κόκκινος κύκλος). Η ευρύτερη περιοχή συγκεντρώνει σήμερα μεγάλο αριθμό επισκεπτών και νεολαίας, χωρίς σχεδιασμό ασφαλούς μετακίνησης, ποδηλατοδρόμων κ.ά. και κυρίως χωρίς τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στη θάλασσα (Εικ. 5). Η γράφουσα δεν έχει μελετήσει την περιοχή, απλώς εντοπίζει το πρόβλημα της ζώνης και παροτρύνει για την ορθολογική αντιμετώπισή της ως σύνολο. Εικόνα 4. Υποβαθμισμένη Ζώνη Τοπίου: Ναυπηγεία Θεσσαλονίκης 753

Landscape Εικόνα 5. Ναυπηγεία Θεσσαλονίκης: μη σχεδιασμένη πρόσβαση του κοινού στη θάλασσα. Συμπεράσματα Τα ιστορικά βιομηχανικά τοπία αναδεικνύονται και τεκμηριώνονται ως πολιτιστικά αγαθά, βάσει σύγχρονων ορισμών και θεσμοθετημένων εργαλείων προστασίας στον διεθνή και στον ελληνικό χώρο. Σταδιακά, το Τοπίο έχει αποτελέσει αντικείμενο επιμέρους πολιτικών προστασίας χωρίς να έχει ωστόσο αναπτυχθεί ακόμη μια ενιαία αποτελεσματική πολιτική για αυτό. Ο σφαιρικός, ορθολογικός και συνετός σχεδιασμός είναι επιτακτικός, απαιτεί όμως όραμα, στόχους και προσανατολισμό προς το μέλλον. Διαφορετικά καταλήγει να είναι μια ακόμη γραφειοκρατική λιμνάζουσα διαδικασία. Η διασφάλιση οριζόντιων συνεργασιών μεταξύ συναρμόδιων φορέων και η διεπιστημονική προσέγγιση των πολισχιδών ζητημάτων του Τοπίου, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση οποιουδήποτε εγχειρήματος. Η μεθοδολογική προσέγγιση, σε κάθε περίπτωση πρέπει να περιλαμβάνει τρία διακριτά μεταξύ τους στάδια: ΣΤΑΔΙΟ Α: ΕΡΕΥΝΕΣ (μεθοδολογία-αξίες-κριτήρια-αποτελέσματα) ΣΤΑΔΙΟ Β: ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ (συνεκτίμηση παραγόντων-διασφάλιση οριζόντιων συνεργασιών) ΣΤΑΔΙΟ Γ: ΔΡΑΣΕΙΣ (συντονισμός ενεργειών-συνέπεια σε θεμελιώδεις αρχές) Προς ένα ρεαλιστικό και βιώσιμο όραμα, επομένως, εν μέσω οικονομικής κρίσης, η όποια απόπειρα απόδοσης ζωνών βιομηχανικού τοπίου στο σύγχρονο κοινωνικό σύνολο, ως ελκυστικού δημόσιου χώρου, θα πρέπει να ικανοποιεί σαφώς διατυπωμένες προτάσεις αρχών: σεβασμός στην αυθεντικότητα του τοπίου με διατήρηση του φυσικού ανάγλυφου, δημιουργικότητα και καινοτομία στη σύλληψη, λιτότητα και ευελιξία στο σχεδιασμό, ερμηνεία του τοπίου και όχι επινόησή του, ορθή σήμανση και διασφάλιση ασφαλούς πρόσβασής του. 754

Landscape Βιβλιογραφία Antrop M. 2005. Why landscapes of the past are important for the future. Landscape and Urban Planning, 70, 21-34. Deligianni O., Gialis St., Zacharopoulou G. et al (greek research team et al), 2013, Industrial Evolution in the Black Sea Area Examples from Greece, Romania and Armenia (IEBSA). Sub-Study Hellas Study on the history of industrial development in Northern Greece and especially in Central Macedonia, PROJECT MIS 275, catalogue of the itinerant exhibition p. 164 (greek study-short report, text pp. 119-134, photo gallery pp. 59-76), full text in dvd, p. 500 (greek text p. 150). ELC 2000. European Landscape Convention. European Treaty Series, 176. Council of Europe, Florence. Scazzosi L. 2004. Reading and assessing the landscape as cultural and historical heritage. Landscape Research, 29, 335-355. Tishler W.H., 1982. Historical landscapes: an international preservation perspective. Landscape Planning., 9, 91-103. Zacharopoulou G., 2004, Towards the integrated conservation of the lime village : Asvestochori, Thessaloniki, Greece, INDUSTRIAL PATRIMONY: resourses, practices, cultures, T.I.C.C.I.H. / ICOMOS, Vol. 11, 2004, pp. 99-107. Zacharopoulou G., 2011, Sustainable Lime Heritage - Seeking out combined Conservation Strategies, in Industrial Heritage - Ecology and Economy, XIV International TICCIH Congress 2009 in Freiberg, Germany, Selected Papers, pp. 372-378. Γουργιώτης Α. 2013. Εθνική στρατηγική για το Τοπίο. Εισήγηση σε επιμορφωτικό πρόγραμμα του Π.ΙΝ.ΕΠ. Θεσσαλονίκης, του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης (ΕΚΔΔΑ) Τα θεσμοθετημένα εργαλεία χωροταξικού σχεδιασμού: η εφαρμογή τους στην αδειοδοτική διαδικασία και η σημασία τους στην ανάπτυξη. Δεληγιάννη Ο., Γκιάλης Στ., Ζαχαροπούλου Γ. κ.ά., (ελληνική ερευνητική ομάδα κ.ά.), 2013, Η Βιομηχανική Εξέλιξη στην Περιοχή της Μαύρης Θάλασσας Παραδείγματα από την Ελλάδα, τη Ρουμανία και την Αρμενία (IEBSA). Υπο-έρευνα Ελλάς Μελέτη της ιστορίας της βιομηχανικής εξέλιξης στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας και ιδιαίτερα της Κεντρικής Μακεδονίας, PROJECT MIS 275, κατάλογος της περιοδεύουσας έκθεσης σελ. 164 (ελληνική μελέτη-σύντομη ανασκόπηση, κείμενο σελ. 11-26, φωτογρ. λεύκωμα, σελ. 59-76, πλήρες κείμενο σε dvd, σελ. 500 (ελληνικό κείμενο σελ. 150). Ζαχαροπούλου Γ., 2014. Διεκδικώντας τα βιομηχανικά τοπία για τη νεολαία. Τα πάρκα του 21ου αιώνα. Ημερίδα με διεθνή συμμετοχή «Βιομηχανική κληρονομιά και νεολαία», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Θεσσαλονίκη Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας 2014». Συλαίου Σ., Μπασιούκα Σ., Πότσιου Χ., Πατιάς Π. 2012. Επισκόπηση εφαρμογών της Εθελοντικής Γεωγραφικής Πληροφορίας με έμφαση στην Πολιτισμική Κληρονομιά. ΧΩΡΟγραφίες, 3, 15-22. Τρατσέλα, M. 2011. Η Αρχιτεκτονική του Τοπίου της Θεσσαλονίκης: Ο ρόλος της χρονικότητας στο σχεδιασμό του τοπίου. Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη. 755

Proceedings of the 10 th International Congress of the Hellenic Geographical Society ISSN: 1109-611X ISBN: 978-960-86526-6-8 Editor: A. Mouratidis Publication Date: December 2015